Ang Katingalahang Uniberso

‘Adunay Butang nga Nawala’—Unsa?

HUMAN nakasud-ong sa mga bituon sa usa ka matin-aw, ngitngit nga kagabhion, kami misulod, gitugnaw ug nagpangurap, ang among mga hunahuna miliraw diha sa halapad kaayo nga katahom ug sa daghang pangutana. Nganong ania ang uniberso dinhi? Diin kini gikan? Asa kini padulong? Kini ang mga pangutana nga gipaningkamotang matubag sa daghan.

Human sa lima ka tuig nga pagpanukiduki sa kosmolohiya, nga nagdala kaniya sa siyentipikanhong mga komperensiya ug sa mga sentro sa panukiduki sa tibuok kalibotan, gibatbat sa magsusulat sa siyensiya nga si Dennis Overbye ang usa ka panag-estorya sa ilado sa kalibotan nga pisiko nga si Stephen Hawking: “Sa kataposan ang gusto kong masayran gikan kang Hawking mao ang dugay na nakong gustong mahibaloan gikan kang Hawking: Asa kita paingon sa dihang mamatay na kita.”

Bisan pag may pagkabaligho, kining mga pulonga daghan kaayong gipadayag bahin sa atong panahon. Ang mga pangutana wala kaayoy kalabotan sa mga bituon mismo ug sa mga teoriya ug sa nagkasumpaking mga hunahuna sa mga kosmologong nagtuon niini. Ang mga tawo karon gutom gihapon sa mga tubag sa hinungdanong mga pangutana nga balikbalik nga gipangutana sa katawhan sa daghang milenyo: Nganong ania kita dinhi? Aduna bay Diyos? Asa kita paingon sa dihang mamatay na kita? Hain ang mga tubag niining mga pangutanaha? Makita ba kini diha sa mga bituon?

Laing magsusulat sa siyensiya, si John Boslough, nakamatikod nga sa nagapamiya ang mga tawo sa relihiyon, ang mga siyentipiko sama sa mga kosmologo nangahimong “ang hingpit nga pagkasaserdote sa usa ka sekular nga panahon. Sila, dili ang mga lider sa relihiyon, mao na karon ang anam-anam nga mobutyag sa tanang sekreto sa uniberso, dili sa salingkapawng espirituwal nga pagsabot kondili sa mga pahayag nga lisod sabton sa tanan gawas sa mga siyentipiko nga gilantaw ingong mga pari.” Apan ibutyag ba nila ang tanang sekreto sa uniberso ug tubagon ang tanang mga pangutana nga balikbalik nga gipangutana sa tawo sa dugay na kaayong panahon?

Unsa ba ang ginabutyag karon sa mga kosmologo? Gipaluyohan sa kadaghanan ang pipila ka bersiyon sa big bang nga “teolohiya,” nga nahimong sekular nga relihiyon sa atong panahon, bisan pag sila nagpunay ug lalis bahin sa mga detalye. “Apan,” si Boslough miingon, “sa konteksto sa bag-o ug nagkasumpaking mga obserbasyon, ang teoriya nga big bang nagsugod sa pagpatim-aw nga dugang ug dugang nga nahisama sa usa ka yano kaayo nga kahubitan aron mahiuyon sa kahubitan sa paglalang. Sayo sa katuigan sa 1990 ang big bang nga teoriya . . . dugang nga wala makatubag sa labing hinungdanong mga pangutana.” Siya midugang nga “daghang teorista mipahayag sa opinyon nga dili gani kini makaabot hangtod sa kataposan sa katuigang 1990.”

Tingali ang pipila sa kosmolohikal nga mga pangagpas mahimong husto, tingali dili​—sama nga tingali aduna gayoy nagtipon nga mga planeta sa nagkidlapkidlap nga anino sa nebula sa Orion, tingali wala. Ang dili ikalimod nga kamatuoran mao nga walay usa niining yutaa ang nakatino gayod. Daghan kaayo ang mga teoriya, apan gipalanog sa matinud-anong mga tigpaniid ang mahait nga obserbasyon ni Margaret Geller nga bisan pa sa maayong mga pulong, usa ka hinungdanong butang ang daw nawala sa pagsabot karon sa siyensiya bahin sa uniberso.

Nawala​—Ang Pagkamainandamon sa Pag-atubang sa Makaluod nga mga Kamatuoran

Daghang siyentipiko​—ug apil na niini ang kadaghanang kosmologo​—nagtuo sa teoriya sa ebolusyon. Dili nila madawat ang kamatuoran nga ang salabotan ug katuyoan may bahin sa paglalang, ug sila mangurog sa paghisgot lamang ug Diyos ingong Maglalalang. Dili pa gani sila modawat sa ingon niana nga erehiya. Matamayon nga gihisgotan sa Salmo 10:4 ang tawong mapahitas-on kinsa “dili mangita; ang tanan niyang hunahuna mao: ‘Walay Diyos.’” Ang iyang mamugnaong diyos mao ang Sulagma. Apan sa modaghan ang kahibalo ug ang sulagma ug usab ang pagkaatol malumpag tungod sa kadaghan sa ebidensiya, ang siyentipiko dugang ug dugang mosugod sa pagliso sa dili madawat ingong salabotan ug desinyo. Tagda ang mosunod nga mga pananglitan:

“Usa ka sangkap ang dayag nga nawala gikan sa mga pagtuon bahin sa uniberso. Ang sinugdanan sa Uniberso, sama sa solusyon sa Rubik cube, nagkinahanglag salabotan,” misulat ang astropisikong si Fred Hoyle sa iyang librong The Intelligent Universe, panid 189.

“Sa dugang nakong pagsusi sa uniberso ug pagtuon sa mga detalye sa arkitektura niini, mas daghang ebidensiya ang akong nakita nga ang uniberso sa usa ka paagi nahibalo nga kita moabot.”​—Disturbing the Universe, ni Freeman Dyson, panid 250.

“Unsang mga bahin sa Uniberso ang hinungdanon alang sa pagtungha sa mga linalang nga sama nato, ug sulagma ba lamang kini, o tungod ba sa mas lisod sabton nga katarongan, nga ang atong Uniberso adunay ingon niini nga mga bahin? . . . Aduna bay tulokibon nga plano nga nagtino nga ang Uniberso gihimo gayod alang sa tawo?”​—Cosmic Coincidences, nila ni John Gribbin ug Martin Rees, mga panid xiv, 4.

Si Fred Hoyle mikomento usab bahin niining mga kinaiyahana, sa panid 220 sa iyang libro nga gikutlo sa itaas: “Ang maong mga kinaiyahan daw nalubid diha sa kinaiyanhong kalibotan nga samag usa ka hilo sa malipayong mga aksidente. Apan daghan kaayo kining katingalahang mga pagkaatol nga hinungdanon sa kinabuhi nga nagkinahanglan ug usa ka katin-awan niini.”

“Dili lamang gihimo ang tawo alang sa uniberso. Ang uniberso gihimo alang sa tawo. Handurawa ang usa ka uniberso diin ang usa o uban pang hinungdanon walay kausabang mga butang sa pisika ginabag-o sa pipila ka porsiento sa usa ka paagi o sa lain? Dili gayod mahitabong maglungtad ang tawo sa ingon niana nga uniberso. Mao kana ang pangunang punto sa prinsipyo bahin sa paglungtad sa tawo. Sumala pa niining prinsipyoha, usa ka nagahatag-ug-kinabuhi nga butang mao ang tuboran sa tibuok makinarya ug desinyo sa kalibotan.”​—The Anthropic Cosmological Principle, nila ni John Barrow ug Frank Tipler, panid vii.

Diyos, Desinyo, ug ang mga Walay Kausabang mga Butang sa Pisika

Unsa ang pipila ka pangunang walay kausabang mga butang sa pisika nga hinungdanon aron maglungtad ang kinabuhi sa uniberso? Gitala sa usa ka report sa The Orange County Register sa Enero 8, 1995, ang pipila niining walay kausabang mga butang. Gipasiugda niini kon unsa ka maayong pagkaangay kining mga bahina, nga nag-ingon: “Ang bili sa sukod sa daghang pangunang pisikal nga walay kausabang mga butang nga naglatid sa uniberso​—pananglitan, ang karga sa usa ka elektron, o ang tino nga gikusgon sa kahayag, o ang proporsiyon sa kusog sa pangunang mga puwersa sa kinaiyahan​—katingalahan kaayo sa pagkatukma, ang pipila maoy hangtod sa ika-120 nga dapit human sa desimal nga tuldok. Ang pagtungha sa usa ka uniberso nga nagpasanay ug kinabuhi hilabihan ka tukma niining mga detalyeha. Ang bisan unsang gamay nga kausaban​—sama sa usa ka bilyon sa usa ka segundo dinhi, usa ka ikanapulong bilyon sa usa ka metro didto​—ug ang uniberso patay na unta ug umaw.”

Unya gihisgotan sa awtor niini nga report ang sagad dili hisgotan: “Daw mas makataronganon ang pagtuo nga usa ka misteryoso nga kiling ang nagtago sa pag-ugmad sa nagpasanay ug kinabuhi nga uniberso, tingali sa lihok sa usa ka intelihente ug tinuyo nga gahom kinsa nagpaangay ug maayo sa uniberso sa pagpangandam alang sa atong pag-abot.”

Si George Greenstein, propesor sa astronomiya ug kosmolohiya, naghatag ug mas taas nga listahan niining pisikal nga walay kausabang mga butang diha sa iyang librong The Symbiotic Universe. Lakip niadtong nalista mao ang maayo kaayong pagkaangay nga walay kausabang mga butang nga kon kini molabaw bisag gamay lang kaayo nga grado, walay atomo, walay bituon, walay uniberso, ang posibleng maglungtad. Ang mga detalye niining mga relasyona nalista sa nag-uban nga kahon. Kinahanglang maglungtad kini aron adunay pisikal nga kinabuhi. Kini komplikado kaayo ug tingali dili masabtan sa tanang mga magbabasa, apan kini masabtan, lakip sa daghan pang uban, sa mga astropisiko nga gibansay niining mga natara.

Samtang nagkataas kining listahana, si Greenstein nahupngan. Siya miingon: “Pagkadaghang mga pagkaatol! Sa dugang nakog basa, labaw nga nakombinsir ako nga ang maong ‘mga pagkaatol’ dili gayod mahimong mahitabo nga sulagma lamang. Apan samtang nagkadako kini nga pagtuo, aduna pay lain nga nagdako. Bisan karon lisod ipadayag kining ‘usa ka butang’ sa mga pulong. Kadto maoy grabe nga kalagot, ug usahay halos pisikal kini. Ako makapanglimbaglimbag sa kahiwasa. . . . Posible kaha nga sa kalit lang, nga wala tuyoa, aksidenteng makaplagan namo ang ebidensiya sa siyensiya nga naglungtad ang usa ka Supremo nga Persona? Ang Diyos ba ang nangilabot ug mihimo sa uniberso alang sa atong kaayohan?”

Natugaw ug nahadlok niining hunahunaa, dalidali nga gibakwi ni Greenstein ang iyang gisulti, naulian sa iyang siyentipikanhon relihiyoso nga pagtuo, ug miingon: “Dili katin-awan ang Diyos.” Walay katarongan​—ang pagdawat nga naglungtad ang Diyos makaluod kaayo nga makapasuka kaniya ang paghunahuna niini!

Usa ka Kinaiyanhong Panginahanglan sa Tawo

Wala pakamenosa niini ang kuging pagtrabaho sa sinserong mga siyentipiko, lakip na sa mga kosmologo. Ilabinang giapresyar sa mga Saksi ni Jehova ang ilang daghang kaplag bahin sa paglalang nga nagpadayag sa gahom ug sa kaalam ug sa gugma sa matuod nga Diyos, si Jehova. Ang Roma 1:20 nag-ingon: “Ang iyang dili-makita nga mga hiyas tin-awng makita sukad sa paglalang sa kalibotan padayon, tungod kay kini sila maila pinaagi sa mga butang nga gihimo, bisan gani ang iyang dayong gahom ug pagka-Diyos, mao nga sila walay-ikapangatarungan.”

Ang mga pagpanukiduki ug mga kahago sa mga siyentipiko maoy kinaiyanhong reaksiyon sa tawo sa usa ka panginahanglan nga hinungdanon sa katawhan sama sa panginahanglan sa pagkaon, puy-anan, ug sapot. Ang panginahanglan sa pagkahibalo sa mga tubag sa pipila ka pangutana bahin sa umaabot ug sa katuyoan sa kinabuhi. “Gibutang [sa Diyos] ang walay-kataposan sulod sa mga kasingkasing sa mga tawo; apan sila dili makatugkad kon unsa ang nabuhat sa Diyos gikan sa sinugdanan ngadto sa kataposan.”​—Ecclesiastes 3:11, The Holy Bible​—New International Version.

Dili kini ingon niini ka daotan nga balita. Kini nagkahulogan nga dili gayod mahibaloan kining tanan sa katawhan, apan dili gayod sila mahutdan ug bag-ong mga butang nga pagatun-an: “Nakita ko ang tanan nga buhat sa matuod nga Diyos, kon sa unsang paagi ang mga tawo dili makatukib sa buhat nga nahimo ilalom sa adlaw; apan bisan pag unsaon sa tawo sa pagpaningkamot sa pagpangita, sila dili gayod makakita niini. Ug bisan pa kon sila moingon nga sila maalamon nga igong makatukib niini, sila dili gayod makatukib niini.”​—Ecclesiastes 8:17.

Ang pipila ka siyentipiko mosupak nga himoong “solusyon” ang Diyos sa usa ka problema nga magtapos sa pangpadasig alang sa dugang panukiduki. Apan, ang usa ka tawo nga moila sa Diyos ingong Maglalalang sa mga langit ug yuta adunay dagaya sa dugang makawiwiling mga detalye sa pagkaplag ug makaiikag nga mga misteryo nga susihon ug maayo. Daw sama kini nga siya adunay panugot sa pagpadayon sa makapalipayng adbentura sa pagkaplag ug pagkakat-on!

Kinsay makabalibad sa imbitasyon sa Isaias 40:26? “Iyahat ang imong mga mata sa itaas ug tan-awa.” Ato nang nayahat ang atong mga mata sa itaas niining pipila ka panid, ug ang atong nakita mao ang ‘butang nga nawala’ nga maikyason sa mga kosmologo. Nakit-an usab nato ang hinungdanong mga tubag niadtong balikbalik nga mga pangutana nga nagpabilin sa hunahuna sa tawo sa dugay na kaayong panahon.

Ang mga Tubag Makita Diha sa Usa ka Libro

Ang mga tubag anaa kanunay, apan sama sa mga relihiyonista sa panahon ni Jesus, gibutaan sa daghang tawo ang ilang mga mata, gitak-opan ang ilang mga dalunggan, ug gipagahi ang ilang mga kasingkasing sa mga tubag nga dili mohaom sa ilang tawhanong mga teoriya o sa ilang gipiling estilo sa kinabuhi. (Mateo 13:14, 15) Gisultihan kita ni Jehova kon diin gikan ang uniberso, kon sa unsang paagi midangat dinhi ang yuta, ug kon kinsa ang mopuyo niini. Kita iyang gisultihan nga kinahanglang ugbahon kini sa tawhanong mga molupyo sa yuta ug mahigugmaong atimanon ang mga tanom ug mga hayop nga nagpuyo niini uban kanila. Kita iyang gisultihan usab kon unsay mahitabo sa dihang ang tawo mamatay, nga sila makabalik sa kinabuhi, ug kon unsa ang ilang himoon aron mabuhi sa yuta sa walay kataposan.

Kon interesado ka sa mga tubag nga gihatag kanimo sa pinulongan sa dinasig nga Pulong sa Diyos, ang Bibliya, palihog basaha ang mosunod nga mga kasulatan: Genesis 1:1, 26-28; 2:15; Proverbio 12:10; Mateo 10:29; Isaias 11:6-9; 45:18; Genesis 3:19; Salmo 146:4; Ecclesiastes 9:5; Buhat 24:15; Juan 5:28, 29; 17:3; Salmo 37:10, 11; Pinadayag 21:3-5.

Nganong dili basahon kining mga kasulatana uban sa imong pamilya o silingan o uban sa pundok sa mga higala sa imong balay sa usa ka gabii? Makasalig ka nga kini mahimong usa ka impormatibo ug bibo nga diskusyon!

Naikag ka ba sa mga misteryo sa uniberso ug natandog sa katahom niini? Nganong dili sination pag dugang ang Usa nga naglalang niini? Ang atong pagkamaukit-ukiton ug kahibulong walay kahulogan sa walay kinabuhi nga kalangitan, apan ang Diyos nga Jehova, ang Maglalalang niini, mao usab ang atong Maglalalang, ug siya nagtagad niadtong mga maaghop nga interesadong mahibalo bahin kaniya ug sa iyang mga linalang. Ang imbitasyon karon gihatag sa tibuok yuta: “‘Umari ka!’ Ug si bisan kinsa nga nagapaminaw paingna: ‘Umari ka!’ Ug si bisan kinsa nga giuhaw paaria; ang si bisan kinsa nga buot pakuhaa sa tubig sa kinabuhi nga libre.”​—Pinadayag 22:17.

Pagkamakapalipay sa kasingkasing kining imbitasyon gikan kang Jehova! Imbes sa usa ka walay-hunahuna, walay-katuyoan nga pagbuto, ang uniberso gilalang sa Diyos sa walay-kinutobang kaalam ug tino nga katuyoan diin ikaw ang anaa sa hunahuna gikan pa sa sinugdan. Ang iyang mga reserba sa walay-kinutobang enerhiya kontrolado kaayo ug mabatonan kanunay aron masustenihan ang iyang mga alagad. (Isaias 40:28-31) Ang imong ganti sa pagkuhag kahibalo kaniya mahimong sama ka walay-kataposan sama sa halangdong uniberso mismo!

“Ang kalangitan nagpahayag sa himaya sa Diyos; ug ang hawan nagpahayag sa buhat sa iyang mga kamot.”—Salmo 19:1.

[Kahon sa panid 13]

Usa ka Listahan sa Pipila ka Pisikal nga Walay Kausabang mga Butang nga Hinungdanon Aron Maglungtad ang Kinabuhi

Ang karga nga elektron ug proton kinahanglang managsama apan sukwahig direksiyon; ang neutron kinahanglang mas bug-at ug gamay nga porsiento kay sa proton; kinahanglang magkaangay ang temperatura sa adlaw tali sa nagasuyop nga mga kinaiyahan sa chlorophyll sa dili pa mahitabo ang photosynthesis; kon ang kusgan nga puwersa mas hinay ug gamay, ang adlaw dili makahimog enerhiya pinaagi sa nukleyar nga mga reaksiyon, apan kon kini mas kusog ug diyutay, ang sugnod nga gikinahanglan aron sa paghimog enerhiya dili gayod mag-angay; kon walay duha ka lahi nga katingalahang resonance tali sa mga uyok sa tunga sa pulang higanteng mga bituon, walay elemento gawas sa helium ang mahimo; kon ang wanang walay tulo ka dimensiyon, ang mga koneksiyon sa pag-agos sa dugo ug ang sistema sa nerbiyos imposible; ug kon ang wanang mosobra sa tulo ka dimensiyon, ang mga planeta dili lig-ong makabiyo sa adlaw.​—The Symbiotic Universe, mga panid 256-7.

[Kahon sa panid 14]

May Nakakita ba sa Akong Nawalang Tipon-og?

Ang galaksiyang Andromeda, sama sa tanang naglikoslikos nga mga galaksiya, matahom nga nagatuyok sa wanang nga daw usa ka higanteng bagyo. Mabanabana sa mga astronomo ang gikusgon sa pagtuyok sa daghang galaksiya gikan sa anino sa kahayag, ug kon mahimo nila kana, makakaplag sila ug usa ka butang nga makalibog. Ang gikusgon sa pagtuyok daw imposible! Ang tanang naglikoslikos nga mga galaksiya morag kusog kaayong nagtuyok. Kini sila naglihok nga daw ang makitang mga bituon sa galaksiya nasuksok diha sa mas dagkong payongpayong sa ngitngit nga butang, nga dili makita sa teleskopyo. “Wala kami mahibalo sa mga porma sa ngitngit nga butang,” miadmiter ang astronomong si James Kaler. Nagbanabana ang mga kosmologo nga 90 porsiento sa nawalang tipon-og wala pa madiskobrehi. Sila natarantar sa pagpangita niini, sa porma sa dagkong mga neutrino o sa pila ka wala hiilhi apan hilabihan ka daghang matang sa butang.

Kon makita mo ang nawalang tipon-og, paneguroa nga mapahibalo dayon ang imong lokal nga kosmologo!