Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Sayop sa Pagpanapi?

“ANG salapi sa pagkatinuod mao ang labing hinungdanong butang sa kalibotan.” Maoy giadmitir sa Britanikong magsusulat ug dula nga si George Bernard Shaw. Mouyon ka ba kaniya? Tingali mas susama ang imong gibati sa gibati sa 17-anyos nga si Tanya, nga nag-ingon: “Dili ko buot nga madato, basta may kasegurohan lang sa pinansiyal.” Ang batan-ong si Avian sa ingon usab naghunahuna sa salapi, dili ingong labing hinungdanong butang sa kalibotan, kondili ingong usa ka mapuslanong butang sa pagkab-ot sa mga tumong. Siya miingon: “Ang salapi hinungdanon sa akong mga panginahanglan, sama sa sinina ug transportasyon.”

Nahibalo ka ba nga ang Bibliya adunay susamang hunahuna? Sa Ecclesiastes 7:12, kini nag-ingon nga ang “salapi maoy usa ka panalipod.” Ang kakabos gihubit ingong “usa ka dakong kaaway sa tawhanong kalipay.” Ug ang pagpakabatog igong salapi makapanalipod kanimo​—labing menos sa usa ka sukod​—gikan sa mga problema nga sagad ipatungha sa kakabos. Ang salapi usab magpagaan sa mga epekto sa wala damhang mga katalagman. “Ang Bibliya nag-ingon nga ‘ang panahon ug wala damhang mga hitabo modangat kanatong tanan,’” nag-ingon ang batan-ong si Phyllis. “Wala kita masayod kon kanus-a modangat kanato ang kalisod, busa angay kitang magtigom ug salapi.” (Ecclesiastes 9:11) Ug bisan tuod ang salapi daw hinungdanon alang kanimo karon, kini basin mas hinungdanon pa alang kanimo sa umaabot.

Ang “Dakong Balod sa Materyalismo”

Apan bisan tuod ang kabalaka sa pipila bahin sa pagpakabatog igong salapi maoy normal ug maayo, alang sa ubang mga batan-on ang salapi halos mao na ang gikalingahan. Sa dihang ang kapin sa 160,000 ka batan-on gipangutana, “Unsay buot gayod nimo sa kinabuhi?,” 22 porsiyento ang miingon, “Mahimong dato.”

Walay duhaduha nga kining pagpangandoy sa salapi gipasiugda nianang gitawag sa magasing Newsweek nga “dakong balod sa materyalismo” nga mibanlas sa kalibotan. “Ako materyalistiko kaayong tawo ug mahunahunaon kaayo sa marka sa mga baligya,” nag-ingon ang 18-anyos nga si Martin. “Ako hugot nga nagtuo nga ang kalidad sa imong mapalit depende sa kantidad sa salapi nga imong gibayad. Busa, migasto akog dagkong kantidad sa salapi alang sa mga butang nga gusto nako.” Si Martin dili mao lamang ang batan-on nga ‘migastog dagkong kantidad sa salapi.’ Nagtaho ang U.S.News & World Report: “Sa miaging tuig, ang mga nag-edad ug 12 ngadto sa 19 anyos [sa Tinipong Bansa] migastog dagkong kantidad sa salapi sukad sa ilang pagpamalit, nga tanantanan miabot ug $109 ka bilyon sa mga pinalit, usa ka 38 porsiyento nga pag-uswag kay sa 1990.”

Apan, diin kuhaa sa mga batan-on ang salapi nga gipalit sa tanang bag-ong mga sinina, mga compact disc, ug mga kompiyuter? Sumala sa U.S.News & World Report: “Halos katunga sa tanang nag-edad ug 16 ngadto sa 19 anyos may part-time nga mga trabaho.” Kon huptan ang pagkatimbang tali sa buluhaton sa tunghaan ug sa trabaho tapos sa pagtungha, ang trabaho tapos sa pagtungha mahimong may mga benepisyo, sama sa pagtudlo sa usa ka batan-on sa kaakohan. Ugaling, ang pipila ka batan-on tin-awng naghinobra niining bahina. Nag-ingon ang magasing Newsweek: “Ang mga sikologo ug mga magtutudlo nakasabot sa kapit-os sa [nagtrabahong] mga estudyante. Diyutay ra kaayo ang ilang panahon sa homwork, ug ang mga magtutudlo nga kanunayng nakamatikod sa gikapoy nga mga estudyante nga nakigbisog nga dili magduka sagad kaayong mosanong pinaagi sa pagpaubos sa mga sukdanan.”

Bisan pa niana, pipila lamang sa nagtrabahong mga batan-on ang andam nga motalikod sa ilang mga tinubdan sa kinitaan. “Ang tunghaan importante,” matod sa batan-ong si Vanessa, “apan ingon man usab ang salapi. Ang homwork dili makahatag ug salapi.” Unsa ka hinungdanon ang pagpanapi alang kanimo? Ang pagpadato ba maoy imong pangunang tumong sa kinabuhi?

“Determinadong Madato”

Gihisgotan sa Bibliya kining mao gayong mga pangutana. Si apostol Pablo misulat: “Silang kinsa determinadong madato mangahulog sa tentasyon ug sa lit-ag ug sa daghang binuang ug makadaot nga mga tinguha, nga nagabanlod sa mga tawo sa kalaglagan ug pagkagun-ob. Kay ang gugma sa salapi maoy usa ka gamot sa tanang matang sa makadaot nga mga butang, ug sa pagpangab-ot niini nga gugma ang pipila napahisalaag gikan sa pagtuo ug lukop nga nagtusaktusak sa ilang kaugalingon sa daghang kasakit.”​—1 Timoteo 6:9, 10.

Nahibalo gayod si Pablo sa kahulogan sa iyang mga pulong. Sa wala pa mahimong Kristohanon, siya usa sa relihiyosong mga pangulo nga nailhan ingong “mga Pariseo,” nga gihubit sa Bibliya ingong “mga mahigugmaon ug salapi.” (Lucas 16:14) Bisan pa niana, wala sawaya sa apostol ang pagpanapi mismo. Hinunoa, siya nagpasidaan niadtong kinsa “determinadong madato” o, sama sa paghubad niini sa laing hubad, ngadto sa mga tawong “nagpunting sa ilang mga kasingkasing sa pagkahimong dato.” (Phillips) Apan unsay makadaot sa pagbuhat niana?

Sama sa gipatin-aw ni Pablo, ang maong mga tawo “mangahulog sa tentasyon ug sa lit-ag.” Ang Proverbio 28:20 susamang nagpasiugda sa dihang kini nag-ingon: “Siya nga nagadali nga makabaton ug bahandi dili magpabiling walay sala.” Naghunahuna nga sila walay igong salapi, ang pipila ka batan-on midangop sa pagpangawat.

Tinuod, kadaghanan sa mga batan-on dili maghunahuna sa pagpangawat. Apan ang uban tingali nakigbahin sa susama ka makuyawng panggawi. Nagtaho ang Christianity Today: “Ang pipila ka mga eksperto nagtuo nga ang hinobrang pagpanugal nahimong kinakusgang-nagtubong pagkagiyan sa mga tin-edyer.” Sa usa ka dapit sa T.B., “halos 90 porsiyento sa mga tin-edyer ang ilegal nga mipalit ug mga tiket sa loteriya sa ilang ikatulong ang-ang sa hayskul.” Ang pipila ka batan-on midangop gani sa mas desperadong mga paagi. “Ang maayong mga trabaho lisod mabatonan,” matod sa 16-anyos nga si Matthew. “Busa nakasapi ako kadaghanan pinaagi sa pagpamalit ug pagpamaligya sa mga butang. . . . Usahay ako namaligya [kanhi] ug [mga droga].”

‘Nagabanlod Ngadto sa Pagkagun-ob’

Tinuod, ang pagkabatog salapi mohatag sa usa ug pagbati sa kagawasan. Apan sama sa gipatin-aw ni Pablo, sa kadugayan, ang pagpangagpas sa salapi sa pagkatinuod maghimo sa usa nga ulipon sa “daghang binuang ug makadaot nga mga tinguha, nga nagabanlod sa mga tawo sa kalaglagan ug pagkagun-ob.” Oo, sa dihang ikaw kontrolado na sa gugma sa salapi, ang kadalo, mabunoong pangabugho, ug ubang makadaot nga mga tinguha mahimong maghari. (Itandi ang Colosas 3:5.) Usa ka artikulo sa magasing ’Teen nag-ingon nga ang pipila ka tin-edyer mahimong masina kaayo sa mga kotse ug mga sinina nga napanag-iya sa ubang mga batan-on “nga sila mahimong mahupngan.” Ang maong kasina usahay “modako ngadto sa pagkayugot-sa-kaugalingon,” midugang ang artikulo, “ug ang usa ka tin-edyer dili makahunahuna ug bisan unsa gawas sa kon unsay wala kaniya.”

Nan, matikdi nga dili lamang ang pangibog alang sa bahandi ang magpahinabo sa usa nga ‘mahulog sa tentasyon’ apan kana usab magpahinabo sa usa nga ‘mabanlod ngadto sa kalaglagan ug pagkagun-ob.’ Nag-ingon ang komentarista sa Bibliya nga si Albert Barnes: “Ang larawan mao kanang sa usa nga nalunod, diin ang barko ug ang tanang sakay niana, mag-uban sa pagtidlom. Ang kalaglagan maoy bug-os. Adunay bug-os nga pagkadaot sa kalipay, sa maayong hiyas, sa reputasyon, ug sa kalag.”​—Itandi ang 1 Timoteo 1:19.

Nan, makataronganon nga si Pablo nag-ingon nga ang makahurot-sa-panahong “gugma sa salapi maoy usa ka gamot sa tanang matang sa makadaot nga mga butang.” Tungod niini, daghan ang “napahisalaag gikan sa pagtuo ug lukop nga nagtusaktusak sa ilang kaugalingon sa daghang kasakit.” Tagda, pananglitan, ang usa ka batan-on nga atong tawgong Rory. Sa edad nga 12 siya misugod sa pagpanugal. “Usa ka paagi kadto nga makasapi nga dili kaayo maghago,” siya nahinumdom. Wala magdugay, siya nakautang ug gatosan ka dolyar ug nagpasagad sa mga higala, pamilya, ug mga buluhaton sa tunghaan. “Naningkamot ako pagbiya,” siya miadmitir, apan kanunay siyang napakyas. Siya nagpadayon sa ‘lukop nga pagtusaktusak sa iyang kaugalingon sa daghang kasakit’ hangtod nga nangita siyag tabang sa edad nga 19. Busa ang magsusulat nga si Douglas Kennedy wala maghinobra sa dihang, sa iyang librong Chasing Mammon, gitawag niya ang pagpangagpas sa salapi nga “usa ka makapaguol nga kasinatian.”

Pagkahimong Timbang

Busa ang tambag ni Solomon hinungdanon karon ingon nga kini hinungdanon sa milabayng mga siglo: “Ayaw paghago sa pagpakadato. Hunong gikan sa imong kaugalingong kaalam. Gitan-aw mo ba ang imong mga mata niana, sa dihang kini wala? Kay sa pagkatinuod kini magahimog mga pako alang sa kaugalingon niini sama nianang sa usa ka agila ug molupad palayo ngadto sa mga langit.” (Proverbio 23:4, 5) Ang materyal nga mga bahandi maoy temporaryo, busa maoy binuang nga himoong pangunang tumong sa kinabuhi ang pagpangagpas ug bahandi. “Dili ko buot nga malit-agan sa pulos materyalistikanhong mga tumong,” miingon ang Kristohanong batan-on nga ginganlag Maureen. “Ako nahibalo gayod,” siya miingon, “nga ang akong espirituwalidad mawala kon ako magmapuliki na lamang sa pagpanapi.”

Tinuod, kinahanglanon ang salapi. Ug ang pagkabaton ug igong kinitaan makapaarang kanimo sa pag-atiman sa imong kaugalingong mga panginahanglan​—ug lagmit makatabang pa sa uban matag karon ug unya sa materyal nga paagi. (Efeso 4:28) Tun-i ang paghago aron makasapi sa matinud-anong paagi. Lain pa, tun-i ang pagdaginot, pagbadyet, ug paggasto nga maalamon sa imong salapi. Apan ayaw tugoting ang salapi mahimong labing hinungdanong butang sa kinabuhi. Paningkamoti nga mabatonan ang timbang nga panglantaw nga gipahayag sa magsusulat sa Proverbio 30:8, kinsa miampo: “Ayaw ihatag kanako ang kakabos ni bahandi.” Pinaagi sa pag-una sa espirituwal nga mga intereses, ikaw makabaton sa labing maayong matang sa bahandi. Sama sa giingon sa Proverbio 10:22, “ang panalangin ni Jehova​—kana ang magapadato, ug siya wala magdugang ug kasakit uban niana.”

[Hulagway sa panid 13]

Daghang batan-on ang gustog salapi aron mahuptan nila ang samang kahimtang sa ilang mga isigkaingon