Tawhanong Pagmando Gitimbang

Bahin 9—Tawhanong Pagmando Miabot sa Kinapungkayan Niini!

Labaw-nasodnong politikanhong mga sistema: mga imperyo, mga liga, mga konpederasyon, o mga pederasyon nga naporma tali sa mga nasod-estado sa temporaryo o permanenteng paagi aron sa pag-agpas sa gikahiusahang mga tumong nga molapaw sa nasodnong mga utlanan, awtoridad, o intereses.

OKTUBRE 5, 539 W.K.P., ang siyudad sa Babilonya nagmasadyaon. Ang usa ka libong dagkong opisyales sa kagamhanan midawat sa panggabiing imbitasyon ni Haring Belsasar. Bisag nameligro sa miatakeng mga kasundalohan sa mga Medianhon ug mga Persiano, wala mabalaka si Belsasar ug iyang isigkapolitiko. Kon buot sabton, lig-on kaayo ang mga paril sa siyudad. Walay katarongan nga mahadlok.

Dayon, nga walay pasidaan, taliwala sa kasadyaan, ang mga tudlo sa usa ka tawong walay lawas misugod sa pagsulat sa makahadlok nga mga pulong diha sa bungbong sa palasyo: MENE, MENE, TEKEL ug PARSIN. Ang mga tuhod sa hari nangurog, ug siya nangluspad.​—Daniel 5:5, 6, 25.

Si Daniel, usa ka Israelinhon ug magsisimba sa Diyos nga gikayugtan ni Belsasar ug sa iyang mga kauban sa kagamhanan, gipatawag aron sa pagpatin-aw. “Kini mao ang hubad,” misugod si Daniel, “MENE, ang Diyos nag-ihap na sa mga adlaw sa imong gingharian ug nagtapos na niini. TEKEL, ikaw gitimbang ug nakaplagan nga kulang. PERES, ang imong gingharian gibahin ug gihatag ngadto sa mga Medianhon ug mga Persiano.” Ang tagna nagtimaan sa kadaotan. Sa katumanan, “niadtong gabhiona mismo si Belsasar ang hari nga Kaldeahanon gipatay.”​—Daniel 5:26-28, 30.

Sa usa ka gabii lamang, ang usa ka matang sa tawhanong pagmando gipulihan ug lain! Tungod sa bag-o pang susamang politikanhong mga kagubot sa Silangang Uropa, tingali mahibulong kita kon ang nahitabo kang Belsasar may kahulogan sa atong adlaw. Timailhan kaha kini sa usa ka butang alang sa tawhanong pagmando sa katibuk-an? Kita may bug-os nga katarongan sa paghunahunang ugdang niini, kay “ang tibuok nga mga sibilisasyon nangahanaw,” matud sa propesor sa Columbia University si Jacques Barzun, nga midugang: “Ang dagko kaayong mga kalumpagan sa Gresya o Roma dili kasugiran.”

Namugna sa mga tawo ang tanang mahunahunaang matang sa kagamhanan. Tapos sa linibong katuigan sa pagsulay niini ug niana, unsa ang sangpotanan? Nakapatagbaw ba ang tawhanong pagmando? Makahatag ba kinig mga solusyon sa nagtipun-og nga mga suliran sa katawhan?

Mga Saad, mga Saad!

Ang usa ka dibug-os nga tubag gihatag ni Bakul Rajni Patel, direktor sa kinalabwang sentro sa panukiduki sa Bombay, India. Siya, nga miakusar sa mga politiko sa “bug-os nga kasalingkapaw,” miingon: “Nauso sa India ug sa ubang mga nasod sa Ikatulong Kalibotan nga ang mga lider mobarog sa mga entablado ug mopahayag sa maaghatong pakigpulong bahin sa ‘kaugmaran’ ug ‘progreso.’ Unsang kaugmaran ug progreso? Kinsa bay atong gilimbongan? Kinahanglang tan-awon lang nimo ang makalilisang nga mga estadistika maylabot sa Ikatulong Kalibotan: 40,000 ka bata mamatay kada adlaw gumikan sa masanta untang mga sakit.” Midugang siya nga labing menos 80 milyong bata ang kulang sa sustansiya o matulog nga gigutom kada gabii.

‘Apan hulat unag kadiyut,’ basin motutol ka. ‘Labing menos pasidunggi ang mga politiko tungod sa pagsulay. Gikinahanglan ang usa ka matang sa kagamhanan aron masolbar ang seryosong mga problema nga giatubang sa kalibotan karong adlawa.’ Tinuod, apan ang pangutana mao: Angay ba nga ginamag-tawo nga kagamhanan o angay ba nga usa nga ginama sa Diyos?

Ayaw isalindot kining pangutanaha ingong pagkainosentehon, kay naghunahuna, sumala sa gihunahuna sa daghang tawo, nga ang Diyos magpalabi nga dili malangkit. Lagmit si Papa Juan Paulo II naghunahuna usab nga gitugyan sa Diyos sa mga tawo ang pagmando sa ilang kaugalingon sa labing maayo nga maarangan nila, sanglit samtang nagduaw sa Kenya napulo ka tuig nga miagi, siya miingon: “Ang usa ka importanteng hagit alang sa Kristohanon mao ang hagit sa politikanhong kinabuhi.” Mipadayon siya: “Sa estado ang mga lungsoranon dunay katungod ug katungdanan sa pagpakig-ambit sa politikanhong kinabuhi. . . . Sayop ang paghunahuna nga ang matag Kristohanon dili angay malangkit sa maong mga bahin sa kinabuhi.”

Ang mga tawo, kay nagsunod sa maong teoriya, ug kasagaran uban ang relihiyosong pagpaluyo, dugay nang nangitag hingpit nga kagamhanan. Ang matag bag-ong matang sa kagamhanan giubanan sa dagkong mga saad. Apan bisan ang labing maayong pamationg mga saad mayabag kon dili tumanon. (Tan-awa ang “Ang mga Saad Kontra sa mga Kamatuoran” sa panid 23.) Tin-aw, ang mga tawo wala makabaton sa mithianong kagamhanan.

Paghugpong

Ang nukleyar nga siyentipikong si Harold Urey ba ang nakabaton sa tubag? Siya mipatuo nga “walay konstruktibong solusyon sa mga suliran sa kalibotan gawas sa kataposan ang usa ka kagamhanan sa kalibotan nga arang makaestablisar sa balaod ibabaw sa tibuok nawong sa yuta.” Apan dili tanan ang nakapaneguro nga kini mosaler. Sa nangagi, ang epektibong kooperasyon taliwala sa mga membro sa internasyonal nga mga organisasyon halos wala mabatoni. Matikdi ang usa ka talagsaong panig-ingnan.

Tapos sa Gubat sa Kalibotan I, niadtong Enero 16, 1920, ang labaw-nasodnong organisasyon, ang Liga sa Kanasoran, natukod nga may membro nga 42 ka nasod. Inay nga gitukod isip usa ka kagamhanan sa kalibotan, kadto gituyo nga mahimong usa ka parliamento sa kalibotan, nga gidesinyo aron sa pagpasiugda sa panaghiusa sa kalibotan, nga sa panguna pinaagi sa paghusay sa mga panaglalis tali sa soberanong mga nasod-estado, sa ingon masanta ang gubat. Sa pagka 1934 ang mga membro miuswag ngadto sa 58 ka nasod.

Bisan pa niana, ang Liga natukod sa huyang nga patukoranan. “Ang Unang Gubat sa Kalibotan natapos pinasukad sa tag-as nga mga panahom, apan ang kahiubos miabot sa wala madugay,” mipatin-aw ang The Columbia History of the World. “Ang mga paglaom nga nasentro sa Liga sa Kanasoran napamatud-ang panghanduraw.”

Niadtong Septiyembre 1, 1939, misugod ang Gubat sa Kalibotan II, nga nagbalhog sa Liga ngadto sa bung-aw sa kawalay-lihok. Bisan tuod wala sa pormal mabungkag hangtod sa Abril 18, 1946, kadto namatay, sa tinuoray, ingong usa ka “tin-edyer,” nga wala pay 20 anyos. Una sa opisyal nga paglubong niadto, kadto gipulihan na sa laing labaw-nasodnong organisasyon, ang Hiniusang Kanasoran, nga naporma sa Oktubre 24, 1945, uban ang 51 ka membrong estado. Unsay kahimtang unya sa maong bag-ong paningkamot sa paghugpong?

Ikaduhang Pagsulay

Nag-ingon ang pila ka tawo nga napakyas ang Liga kay kadto depektosog desinyo. Ang laing pagtuo nagbutang sa pangunang pagbasol dili sa Liga kondili sa tinagsa ka kagamhanan nga nagpanuko sa paghatag ug angayng pagpaluyo. Tinong may kamatuoran sa duruha ka pagtuo. Sa bisan unsang paagi, ang mga magtutukod sa Hiniusang Kanasoran misulay sa pagkat-on gikan sa pagkadili-epektibo sa Liga ug pagsulbad sa pipila sa mga kahuyangan nga gipadayag sa Liga.

Ang magsusulat si R. Baldwin nagtawag sa Hiniusang Kanasoran nga “superyor kay sa daang Liga diha sa kapasidad niini sa pagmugnag usa ka kahikayan sa kalibotan nga may pakigdait, kooperasyon, balaod, ug tawhanong mga katungod.” Sa tinuoray, ang pipila sa espesyalisadong mga ahensiya niini, nga apil kanila mao ang WHO (World Health Organization), UNICEF (United Nations Children’s Fund), ug FAO (Food and Agriculture Organization), nangagpas sa dalayegong mga tumong nga may usa ka sukod sa kalamposan. Ang kamatuoran nga ang Hiniusang Kanasoran karon naglihok sulod na sa 45 ka tuig, nga doble sa gidugayon sa Liga, daw nagapaila usab nga husto si Baldwin.

Ang usa ka dakong nahimo sa UN mao ang pagpadali sa pagwagtang sa kolonisasyon, labing menos naghimo “nianang labi pang hapsay kay mahitabo unta sa laing paagi,” sumala sa magsusulat si Richard Ivor. Giangkon usab niya nga ang organisasyon “nagtabang nga ilimite ang bugnaw nga gubat nganha sa panggubatan sa arte sa panulti.” Ug iyang gidayeg ang “sumbanan sa tibuok-kalibotang kooperasyon bahin sa obra” nga gitabangan niini sa pagpatungha.

Hinuon, giergo sa pipila nga ang hulga sa gubat nukleyar mas dakog nahimo aron masanta nga moinit ang Bugnaw nga Gubat kay sa Hiniusang Kanasoran. Inay tumanon ang saad nga nasukip sa ngalan niini, ang paghiusa sa mga nasod, ang kamatuoran mao nga kining organisasyon nag-alagad lang nga tigpataliwala, nga nanlimbasog sa pagpugong sa nagkabahinbahing mga nasod sa pagtuk-anay sa usag usa. Ug bisan sa maong papel sa pagkarepere, kini dili kanunay nga malamposon. Sumala sa gipatin-aw sa magsusulat nga si Baldwin, sama sa daang Liga, “ang Hiniusang Kanasoran walay gahom nga mobuhat ug labaw kay sa itugot nga maluluy-on sa giakusar nga membrong estado.”

Kining dili-bug-os-kasingkasing nga pagpaluyo sa bahin sa mga membro sa UN usahay ibanaag diha sa ilang pagkadili-andam motagana sa salapi aron magpadayon sa paglihok ang organisasyon. Pananglitan, ang Tinipong Bansa wala magbayad sa mga bayranan niini sa FAO tungod sa usa ka resolusyon nga giisip nga masawayon sa Israel ug pabor-Palestinianhon. Sa ulahi, kining dakong pinansiyal nga tigsuportar sa UN miuyon sa pagbayad ug igo aron mahawiran ang boto niini apan sa gihapon nagbilin sa kapin sa dos-tersiya sa utang nga wala kabayri.

Si Varindra Tarzie Vittachi, kanhi diputado direktor sa UNICEF, misulat niadtong 1988 nga siya midumili sa “pagduyog sa mga pundok nga nagsilot sa kamatayon” niadtong nagsalikway sa Hiniusang Kanasoran. Nga nagtawag sa iyang kaugalingon nga “usa ka maunongong kritiko,” siya miadmitar, hinuon, nga ang kaylap nga pag-atake gihimo sa mga tawo nga nag-ingon nga “ang Hiniusang Kanasoran maoy usa ka ‘suga nga naawop,’ nga kini wala magtuman sa hatag-as nga mga mithi niini, nga kini wala makatuman sa mga obra maylabot sa paghupot sa kalinaw ug ang mga ahensiya niini sa kaugmaran, uban ang pila ka hamiling eksepsiyon, wala magpakamatarong sa ilang paglungtad.”

Ang pangunang kahuyangan sa Hiniusang Kanasoran gipadayag sa magsusulat nga si Ivor, sa dihang siya misulat: “Ang UN, bisan unsa pay mahimo niini nga uban pa, dili makapapas sa sala. Hinuon, kini makahimo sa internasyonal nga pagkasala nga mas lisod, ug kini mohimo sa nakasala nga mas may tulubagon. Apan kini wala molampos sa pagbag-o sa mga kasingkasing ug mga hunahuna sa mga tawo nga nagapangulo sa kanasoran o sa katawhan nga naglangkob kanila.”​—Italiko amoa.

Busa, ang depekto sa Hiniusang Kanasoran sama ra sa depekto sa tanang matang sa tawhanong pagmando. Walay usa kanila ang arang makasilsil diha sa mga tawo sa di-mahakogong gugma sa pagkamatarong, pagdumot sa pagkadaotan, ug pagtahod sa awtoridad nga maoy mga kinahanglanon sa kalamposan. Hunahunaa kon pila ka tibuok-kalibotang mga suliran ang mahupay kon ang mga tawo andam nga magpagiya sa matarong nga mga prinsipyo! Pananglitan, ang usa ka taho sa balita mahitungod sa polusyon sa Australia nag-ingon nga nagalungtad ang suliran “dili tungod sa kawalay-alamag kondili tungod sa tinamdan.” Nga nagtawag sa kadalo nga pangunang hinungdan, ang artikulo nag-ingon nga “ang polisa sa gobyerno nakapagrabe sa suliran.”

Ang dili-hingpit nga mga tawo yanong dili makapormag hingpit nga mga kagamhanan. Sumala sa giingon sa magsusulat si Thomas Carlyle niadtong 1843: “Sa kadugayan ang matag kagamhanan mao ang eksaktong simbolo sa katawhan niini, uban sa ilang kaalam ug kabuang.” Kinsay makaergo batok sa katarongan nga sama niana?

“Madugmok!”

Karon, sa panahon sa ika-20ng siglo, ang kinapungkayan sa tawhanong pagmando nakab-ot na. Ang tawhanong mga kagamhanan nagsabotsabot sa pagporma sa labing makauulaw ug masukolon nga panagkonsabo batok sa balaang pagmando nga sukad naglungtad. (Itandi ang Isaias 8:11-13.) Gihimo nila kana, dili kas-a, kondili kaduha, nga nagmugna sa sinugdan sa Liga sa Kanasoran ug dayon sa Hiniusang Kanasoran. Ang Pinadayag 13:14, 15 nagtawag sa sangpotanan “ang larawan sa mapintas nga mananap.” Kana haom kay kana usa ka larawan sa tibuok tawhanon politikanhong sistema sa mga butang sa yuta. Sama sa usa ka mapintas nga mananap, ang mga elemento niining politikanhong sistema nagdaot sa mga molupyo sa yuta ug nagpahinabo sa hilabihang kasakitan.

Ang Liga natapos sa katalagman niadtong 1939. Ang samang dulnganan nagpaabot sa Hiniusang Kanasoran ingong katumanan sa tagna sa Bibliya: “Maghugpong kamo, ug madugmok! Maghugpong kamo, ug madugmok! Panagsabot kamo, ug kini mabungkag!”​—Isaias 8:9, 10.

Kanus-a ba mahitabo kining kataposang pagdugmok sa “larawan sa mapintas nga mananap,” uban sa sistema sa tawhanong pagmando nga gibanaag niini? Kanus-a ba taposon ni Jehova ang tawhanong pagmando nga nagahagit sa iyang pagkasoberano? Ang Bibliya wala maghatag ug tinong petsa, apan ang tagna sa Bibliya ug mga hitabo sa kalibotan nagaingon: ‘Duol na kaayo.’​—Lucas 21:25-32.

Ang sinulat sa kamot diha sa bungbong anaa nga makita sa tanan nga buot motan-aw. Sama ka tino nga ang gingharian ni Belsasar gitimbang ug nakaplagan nga kulang, ingon ka tino nga ang tawhanong pagmando sa katibuk-an niini gihukman ug nakaplagang kulang. Kini nagatugot sa politikanhong kahiwian, nagahulhog sa mga gubat, nagapasiugda sa kasalingkapaw ug sa tanang matang sa kahakog, ug nagapabaya sa pagtagana sa mga tigpaluyo niini sa igong balay, pagkaon, edukasyon, ug medikal nga pagtagad.

Inigkawagtang sa tawhanong pagmando, kini mawagtang, ingnon ta, sa usa ka gabii. Ania karong adlawa, wala na ugmad​—nga pulihan sa Gingharian sa Diyos, sa kataposan hingpit na nga kagamhanan!

[Kahon sa panid 23]

Ang mga Saad Kontra sa mga Kamatuoran

Ang mga anarkiya nagsaad sa waylimite, absolutong kagawasan; ang katumanan mao nga kon walay kagamhanan walay gambalay sa mga lagda o mga prinsipyo nga sulod niana ang mga indibiduwal makakooperar alang sa kaayohan sa tanan; ang waylimiteng kagawasan mosangpot sa kagubot.

Ang mga monarkiya nagsaad sa kalig-on ug panaghiusa ilalom sa pagmando sa usa ka hari; ang kamatuoran mao nga ang tawhanong mga hari, nga may limitadong kahibalo, nga mabalda sa tawhanong mga kadili-hingpit ug kahuyangan, tingali gitukmod pa sa daotang mga motibo, himalatyon mismo; busa ang kalig-on ug panaghiusa makadiyut ra.

Ang mga aristokrasiya nagsaad sa pagtagana sa labing maayong mga magmamando; ang kamatuoran mao nga sila nagamando kay sila may bahandi, tinong banaynong kagikan, o gahom, dili gayod tungod kay sila may kaalam, salabotan, o gugma ug kabalaka sa uban; ang may-kakulangang magmamando sa usa ka monarkiya yanong pulihan sa daghang mga magmamando sa usa ka hamiling aristokrasiya.

Ang mga demokrasya nagsaad nga ang tanang tawo makahukom sa kaayohan sa tanan; ang kamatuoran mao nga ang mga lungsoranon nakulangan sa kahibalo ug sa putling mga motibo nga kinahanglanon aron mahimo nga di-sumpaki ang hustong mga desisyon sa kaayohan sa tanan; ang demokrasya gibatbat ni Plato ingong “usa ka matahom nga matang sa kagamhanan, nga puno sa kadaiyahan ug kagubot, ug nagahatag sa usa ka matang sa panag-angay ngadto sa mga managsama ug mga dili-managsama nga susama.”

Ang mga awtokrasya nagsaad sa pagpalampos sa mga butang ug paghimo nianang walay langan; ang kamatuoran mao, sumala sa gisulat sa magsusulat si Otto Friedrich, nga “bisan ang mga tawong labing maayog tuyo, inigsulod nila sa lasang sa politika, kinahanglang moatubang sa panginahanglan sa pagdumala sa mga lihok nga, sa kasagarang mga kahimtang makiling sila sa pagtawag nga imoral”; busa ang “maayong” mga awtokrato mahimong gitukmod-sa-gahom nga mga magmamando nga andam mosakripisyo sa mga panginahanglan sa ilang mga lungsoranon ibabaw sa altar sa personal nga ambisyon o panginahanglan.

Ang Pasistang mga kagamhanan nagsaad sa pagkontrol sa ekonomiya sa kaayohan sa tanan; ang kamatuoran mao nga kini wala kaayo molampos sa paghimo niana ug sa kapildihan pa sa personal nga kagawasan; pinaagi sa paghimaya sa gubat ug nasyonalismo, sila nagamugnag politikanhong mga kangil-aran sama sa Italya ilalom kang Mussolini ug sa Alemanya ilalom kang Hitler.

Ang komunistang mga kagamhanan nagsaad sa pagmugna sa Utopian o hingpit nga kahimtang, walay-matang nga katilingban uban sa mga lungsoranon nga nagapahimulos sa kompletong panag-angay atubangan sa balaod; ang kamatuoran nga ang mga matang ug mga kadili-angay nagalungtad gihapon ug ang hiwi nga mga politiko nagapamintaha sa kasagarang tawo; ang resulta mao ang kaylap nga pagsalikway sa ideya sa komunismo, uban sa mga bulwarte niini nga gihulga sa pagkabungkag pinaagi sa kalihokang nasyonalistikanhon ug separatista.

[Kahon sa panid 23]

Bahin sa Hiniusang Kanasoran

▪ Ang UN sa pagkakaron dunay 160 ka membro. Ang mga nasod lang nga dili sakop mao ang duha ka Korea ug Switzerland; ang usa ka Swisong plebisito nga gihimo niadtong Marso 1986 misalikway sa pagkamembro sa 3 sa usa nga deperensiya.

▪ Gawas sa pangunang organisasyon niini, kini nagapalihok sa dugang 55 ka espesyal nga organisasyon, espesyal nga mga ahensiya, mga komisyon sa tawhanong mga katungod, ug mga kalihokan aron sa paghupot sa kalinaw.

▪ Ang matag membrong nasod gitugotan ug usa ka boto sa Heneral nga Asembliya, apan ang labing-daghag tawo nga nasod, ang Tsina, dunay mga 22,000 ka molupyo sa matag usa ka molupyo sa labing diyutay ug populasyon nga membro, ang St. Kitts ug Nevis.

▪ Sa panahon sa pagsaulog sa United Nations International Year of Peace niadtong 1986, ang kalibotan nakasinatig 37 ka armadong away, nga labaw kay sa bisan unsang panahon sukad sa pagkatapos sa Gubat sa Kalibotan II.

▪ Sa tanang membrong nasod sa UN, 37 porsiento may mas diyutayng lungsoranon kay sa nahiusa internasyonal nga “nasod” sa mga Saksi ni Jehova; 59 porsiento dunay mas diyutayng lungsoranon kay sa gidaghanon sa mga tawo nga mitambong niining tuiga sa Memoryal nga pagsaulog sa kamatayon ni Kristo.

[Mga hulagway sa panid 24]

Walay gahom ang dili-hingpit nga mga tawo sa pagtaganag hingpit nga kagamhanan

Liga sa Kanasoran

Hiniusang Kanasoran