Sa Unsang Paagi Kapanalipdan Ta ang Atong mga Bata?

“Ayaw gayod pagtug-an. Kini atong sekreto.”

“Walay motuo kanimo.”

“Kon motug-an ka, kasilagan ka sa imong mga ginikanan. Mahibalo sila nga ikaw ang sad-an.”

“Dili mo na ba gustong ako espesyal nimong higala?”

“Dili nimo gustong mapriso ako, dili ba?”

“Kon motug-an ka patyon ko ang imong mga ginikanan.”

HUMAN gamita ang mga bata aron sa pagtagbaw sa kailibgon sa unod, human kawati sila sa ilang kasegurohan ug ilang salabotan sa pagkainosente, ang mga tig-among-among ug bata magtinguha pag laing butang gikan sa ilang mga biktima​—PAGPAKAHILOM. Aron maseguro ang maong pagpakahilom, sila mogamit sa kaulawan, pagkasekreto, bisan panghadlok mismo. Busa ang mga bata makawatan sa kinamaayohan nilang hinagiban batok sa pag-abusar​—ang tinguha sa pagtug-an, pagpahayag ug pagpangayog panalipod gikan sa hamtong.

Makapasubo, ang katilingbang hamtong sa dili-tinuyo makigkonsabo sa mga tig-among-among ug bata. Sa unsang paagi? Pinaagi sa pagdumiling makaamgo nianang maong kapeligrohan, sa pagdasig nga ihilom kana, sa pagtuo sa kanunay-giasoyng mga kasugiran. Ang kawalay-alamag, sayop nga impormasyon, ug pagpakahilom magapanalipod sa tig-among-among, dili sa ilang biktima.

Pananglitan, ang Canadianhong Komperensiya sa Katolikong mga Obispo karong bag-o mihinapos nga ang “malangkobong panagsabot nga magpakahilom” nagtugot sa pagpatunhay sa hilabihang pag-abusar ug bata sa taliwala sa klerong Katoliko sulod sa mga dekada. Ang magasing Time, sa pagtaho sa kanat nga hampak sa pag-unay, misitar usab sa “panagsabot nga magpakahilom” ingong hinungdan nga “motabang lang sa pagpatunhay sa trahedya” sa mga pamilya.

Bisan pa niana, ang Time mipahayag nga kining maong panagsabot sa kataposan nagakatumpag na. Ngano? Sa usa ka pulong, edukasyon. Kini maoy sumala sa pagpahayag niini sa magasing Asiaweek: “Ang tanang eksperto nag-uyon nga ang labing maayong depensa batok sa pag-abusar ug bata mao ang kaamgohan sa publiko.” Aron mapanalipdan ang ilang mga anak, ang mga ginikanan kinahanglang makasabot sa mga kamatuoran sa panghulga. Ayaw pagpakainosente tungod sa sayop nga mga pagtoo nga manalipod sa tig-among-among ug bata ug dili sa bata.​—Tan-awa ang kahon sa ubos.

Edukaha ang Inyong Anak!

Ang maalamong Haring Solomon nagsulti sa iyang anak nga ang kahibalo, kaalam, ug katakos sa paghunahuna makapanalipod kaniya “gikan sa daotang paagi, gikan sa tawo nga magsultig mga pagtuis.” (Proverbio 2:10-12) Dili ba mao kana ang gikinahanglan sa mga bata? Ang pulyeto sa FBI nga Child Molesters: A Behavioral Analysis nag-ingon niini ubos sa ulohang “Ang Labing Maayong Biktima”: “Alang sa kadaghanang mga bata ang sekso maoy ulohan nga gidili nga bahin niana sila nagdawat ug diyutayng hustong kasayoran, ilabina gikan sa ilang mga ginikanan.” Ayaw himoa ang imong mga anak nga “labing maayong mga biktima.” Edukaha sila mahitungod sa sekso.a Pananglitan, kinahanglan nga walay bata nga modangat sa pagkatin-edyer nga dili mahibalo sa pagkausab sa lawas niining yugtoa. Ang kawalay-alamag makapalibog, mopabati kanilag kaulaw​—ug kahuyang.

Usa ka babayeng tawgon natog Janet giamong-amongan sa sekso sa bata pa, ug katuigan sa ulahi ang duha niya ka anak giamong-amongan usab sa sekso. Siya naghinumdom: “Ang paagi sa among pagkamatuto, wala kami maghisgot ug sekso. Busa ako nagtubo nga maulaw niana. Kadto makauulaw. Ug sa dihang ako may mga anak na, sama ra kadto. Ako makasulti sa mga bata sa ubang tawo, apan dili sa akong mga anak. Sa akong hunahuna dili kana maayo kay ang mga bata mahuyang kon dili nimo sila sultihan niining mga butanga.”

Ang pagsanta sa pag-among-among mahimong itudlo nga sayo. Inigtudlo nimo sa mga bata sa pagngalan sa mga bahin sa lawas sama sa bisong, mga suso, lobot, pikoy, sultihi sila nga kining mga dapita maayo, sila linain​—apan sila pribado. “Ang ubang tawo dili tugotan sa pagkupot kanila​—dili gani bisan si Mama o Papa​—ug dili bisan ang doktor gawas kon si Mama o Papa anaa o nag-ingon nga OK ra kana.”b Labing maayo, ang maong mga pahayag kinahanglang maggikan sa duruha ka ginikanan o matag usa ka hamtong nga tig-atiman.

Diha sa The Safe Child Book, si Sherryll Kraizer miingon nga bisan tuod ang mga bata angay dili magpanuko sa dili-pagtagad, sa pagsinggit, o sa pagkalagiw gikan sa usa ka tig-among-among, daghang bata nga giamong-amongan misaysay sa ulahi nga dili nila gusto nga mopatim-awng bastos. Busa ang mga bata kinahanglang masayod nga ang pila ka dagkong tawo magbuhat ug daotang mga butang ug bisan ang usa ka bata dili kinahanglang mosugot kang bisan kinsa nga magsugo kaniya sa pagbuhat ug daotang butang. Sa maong mga panahon ang usa ka bata adunay hingpit nga katungod sa pag-ingong dili, sama ra nga si Daniel ug ang iyang mga kauban miingong dili sa mga dagkong tawo nga Babilonyanhon nga gustong pakan-on silag mahugaw nga mga pagkaon.​—Daniel 1:4, 8; 3:16-18.

Usa ka paagi sa pagtudlo nga gisugyot sa kaylap mao ang “Unsa man kon . . . ?” nga dula. Pananglitan, ikaw makasukna: “Unsa man kon ang imong magtutudlo magsugo kanimo sa pagsumbag sa laing bata? Unsay buhaton mo?” O: “Unsa man kon (si Mama, Papa, usa ka ministro, usa ka polis) magsugo kanimo sa paglukso gikan sa taas nga tinukod?” Ang tubag sa bata tingali kulang o sayop kaayo, apan ayaw siya tul-ira sa inisog nga paagi. Ang dula dili kinahanglang maglakip ug mga taktika nga makapakurat o makapalisang; sa pagkatinuod, ang mga eksperto nagsugyot nga kini pagadulaon sa malumo, mahigugmaon, makalingawng paagi.

Sunod, tudloi ang mga bata nga molikay sa mga pasundayag sa pagmahal nga dili angay o nga mopabati kanilag kagil-as. Pananglitan, isukna, “Unsa man kon ang usa ka higala ni Mama o Papa buot mohalok kanimo sa paaging mobati kag kasalingawa?”c Kasagaran labing maayong dasigon ang bata sa pagpasundayag kon unsay iyang buhaton, nga maghimo niana nga “Magpakaaron-ingnon kita” nga dula.

Sa samang paagi, ang mga bata makatuon sa pagsukol sa ubang mga taktika sa mga tig-among-among. Pananglitan, ikaw makasukna: “Unsa man kon may moingon, ‘Abi mo, ikaw ang akong paborito. Gusto ka bang mahimong akong higala?’” Sa dihang matun-an sa bata ang pagsukol sa maong mga panglansis, hisgoti ang uban. Tingali makasukna ka: “Kon may moingon, ‘Dili nimo gusto nga makapasuko kanako, dili ba?’ Unsay imong isulti?” Ipakita sa bata kon unsaon pag-ingong dili pinaagi sa mga pulong ug sa tin-aw, tinong mga kompas sa lawas nga magpakita nga dili sila gustong mobuhat sa usa ka butang. Hinumdomi, ang mga tig-among-among sagad magsulay sa pagsusi kon unsay sanong sa mga bata ngadto sa mga panglingla. Busa ang bata kinahanglang tudloan nga mosukol sa tino ug sa pag-ingon, “Itug-an ti ka.”

Bug-osa ang Inyong Pagbansay

Ayaw ilimite ang maong pagbansay sa usa lang ka pakig-estorya. Ang mga bata nagkinahanglag daghang pagsubli. Gamita ang kaugalingong panghukom aron sa pagtino kon kinahanglang unsa ka tin-aw ang pagbansay. Apan magmabug-oson.

Pananglitan, seguroa ang pagsanta sa tinguha sa usa ka tig-among-among sa pagmugnag sekretong kasabotan. Ang mga bata kinahanglang masayod nga dili gayod matarong nga hangyoon sila sa usa ka hamtong sa pagbatog usa ka sekreto gikan sa bisan haing ginikanan. Pasaligi sila nga sa tanang panahon tukma nga motug-an sila​—bisan pag nakasaad sila nga dili motug-an. (Itandi ang Numeros 30:12, 16.) Ang pila ka tig-among-among maghulga sa bata kon sila nahibalo nga nakalapas ang bata ug lagda sa pamilya. “Dili ti ka itug-an kon dili mo ako itug-an” mao ang mensahe. Busa ang mga bata angay mahibalo nga ang ilang mga ginikanan dili masuko kanila tungod sa pagtug-an​—bisan ubos sa maong mga kahimtang. Dili sila madaot kon sila motug-an.

Ang inyong pagbansay kinahanglan usab nga mag-andam sa mga bata sa pagsagubang sa mga panghulga. Ang pila ka tig-among-among nagpatay ug gagmayng hayop atubangan sa bata ug naghulgang buhaton ang ingon ngadto sa mga ginikanan sa bata. Ang uban nagpasidaan sa ilang biktima nga sila mag-among-among sa mga manghod. Busa tudloi ang mga bata nga ilang itug-an sa tanang panahon ang usa ka tig-among-among, bisan unsang makahadlok nga mga panghulga ang himoon.

Niining bahina ang Bibliya mahimong makatabang nga galamiton sa pagtudlo. Kay tataw kaayo kining nagpasiugda sa labaw nga pagkagamhanan ni Jehova, kini makapahimo sa mga panghulga sa mga tig-among-among nga dili kaayo makahahadlok. Ang mga bata kinahanglang mahibalo nga bisan unsang mga panghulga himoon, si Jehova makaarang sa pagtabang sa iyang katawhan. (Daniel 3:8-30) Bisan pag ang mga daotan magdaot sa mga gihigugma ni Jehova, sa tanang panahon siya makaayo sa kadaot sa ulahi ug makaayo na usab sa mga butang. (Job, mga kapitulo 1, 2; 42:10-17; Isaias 65:17) Pasaligi sila nga si Jehova nakakita sa tanang butang, apil sa mga tawong nagbuhat sa daotang mga butang ug sa maayong mga tawo nga nagbuhat sa ilang maarangan sa pagsukol kanila.​—Itandi ang Hebreohanon 4:13.

Mabinantayon Ingon sa mga Bitin

Talagsa ra ang tawong gustong makigsekso ug bata nga mogamit ug pisikal nga kusog sa pag-among-among ug bata. Kasagaran sila mopalabi sa pagpakighigala una sa bata. Busa ang tambag ni Jesus nga mahimong “mabinantayon ingon sa mga bitin” maoy haom. (Mateo 10:16) Ang suod nga pagbantay sa mahigugmaong mga ginikanan maoy usa sa labing maayong mga panagang sa pag-among-among. Ang pila ka tig-among-among mangitag bata nga nag-inusara sa publikong dapit ug mosugod sa pakig-estorya aron mapukaw ang kaikag sa bata. (“Gusto ka bag mga motorsiklo?” “Dali aron makita nimo ang mga itoy sa akong trak.”) Tinuod, dili ka makauban sa imong mga bata sa tanang panahon. Ug giila sa mga eksperto sa pag-atiman ug bata nga gikinahanglan sa mga bata ang diyutayng kagawasan sa pagbuhatbuhat sa mga butang nga dili kauban ang ilang mga ginikanan. Apan ang maalamong mga ginikanan mabinantayon sa pagtugot ug dako kaayong kagawasan sa mga bata nga dili pa panahon.

Tinoa nga nailhan nimo pag-ayo ang mga dagkong tawo o magulang nga mga batan-on nga suod sa imong mga bata, nga gamiton ang hingaping kamabinantayon sa paghukom kon kinsay mag-atiman sa bata kon wala ka. Pagbantay sa mga tiggalam ug bata nga mopabati sa imong mga bata sa katingala o kahigwaos. Sa susama, pagbantay sa mga tin-edyer nga morag interesado kaayo sa mas batan-ong kabataan ug walay mga higala nga pareho nilag edad. Sa bug-os susiha ang day-care nga mga pasilidad ug eskuylahan. Libota ang tibuok palibot ug interbiyoha ang mga kawani, nga panid-an pag-ayo kon sa unsang paagi sila nakiglangkit sa mga bata. Pangutana kon supak ba sila kon mohapit ka sa pagsusi sa imong mga bata sa wala-damhang mga panahon; kon dili kini itugot, pangitag laing dapit.​—Tan-awa ang Pagmata! sa Disyembre 8, 1987, mga panid 3-11.

Hinuon, ang makapasubong kamatuoran mao nga bisan ang labing maayong mga ginikanan dili makakontrolar sa tanan nga mahitabo sa ilang mga anak.​—Ecclesiastes 9:11.

Kon ang mga ginikanan magtinabangay, adunay usa ka butang nga ilang makontrolar: ang kahimtang sa balay. Ug sanglit ang balay mao ang dapit diin mahitabo ang kadaghanang pag-among-among sa bata, kana mao ang tagdon sa sunod artikulo.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 7]

Siya Misinggit nga Nagpakitabang

“PAGPAKITABANG Kang Jehova Misanta sa Atake sa Tig-among-among ug Batan-on,” mipahayag ang usa ka ulohan sa mantalaan sa T.B. nga The Arizona Republic, sa Mayo 5, 1993. Ang giingong tig-among-among midagit sa 13-anyos nga batan-ong lalaki nga gitionan ug pusil, nga gidala siya ngadto sa apartment sa tig-among-among. Sa dihang misinggit ang batan-on, “Jehova, tabangi ako!” ang tig-among-among nahadlok ug gibuhian ang batang lalaki. Ang tawo sa ulahi nadakpan sa kapolisan.

Bisan pag ang pagsangpit sa ngalan ni Jehova tinong angay ubos sa maong mga kahimtang, wala kini magpasabot nga ang mga alagad ni Jehova mahigawas sa atake niining lisod nga “kataposang mga adlaw.” (2 Timoteo 3:1-5, 13) Busa ang Kristohanong mga ginikanan kinahanglang magbansay sa ilang mga anak nga mag-amping sa tanang estranghero, bisan pa sa dayag nga awtoridad.

[Hulagway sa panid 8]

Tudloi ang mga bata sa paggamit sa mga pulong ug sa tin-aw, tinong kompas sa lawas sa pagsukol sa daotang mga lihok