Panagang Diha sa Balay

Si Monique siyam pa lang ka tuig sa misugod siya sa pag-among-among kaniya. Siya misugod pinaagi sa pagpanglili kaniya samtang siya maghubo sa sinina; dayon misugod siya sa pagsulod sa iyang kuwarto sa magabii ug pagkapkap sa iyang pribadong mga bahin sa lawas. Sa dihang misukol siya, siya napungot. Kas-a siya miatake gani kaniya pinaagig martilyo ug siya gihulog sa hagdan. “Walay motuo kanako,” hinumdom ni Monique​—bisan ang iyang inahan. Ang tig-among-among ni Monique mao ang iyang amaama.

DILI ang katingad-ang estranghero, lalaking tigpalain nga naghupo sa kahoykahoy, ang nahimong kinadak-ang kapeligrohan alang sa mga bata. Kini maoy usa ka membro sa pamilya. Kinabag-an sa seksuwal nga pag-among-among mahitabo sa balay. Busa sa unsang paagi ang balay mahimong mas makapanagang sa pag-among-among?

Sa iyang librong Slaughter of the Innocents, ang historyanong si Dr. Sander J. Breiner nagsusi sa ebidensiya sa pag-among-among ug bata diha sa lima ka karaang katilingban​—Ehipto, Tsina, Gresya, Roma, ug Israel. Mihinapos siya nga bisan tuod ang pag-among-among tinuod naglungtad sa Israel, kadto talagsa ra kon itandi sa upat ka sibilisasyon. Ngano? Lahi sa ilang mga silingan, ang katawhan sa Israel gitudloan sa pagtahod sa mga babaye ug mga bata​—panghunahuna nga nahayagan nga nautang nila sa Balaang Kasulatan. Sa dihang ang mga Israelinhon nagpadapat sa balaang kasugoan diha sa pamilyahanong kinabuhi, nasanta niini nila ang pag-among-among ug bata. Ang mga pamilya karong adlawa labaw nga nagkinahanglan niining mahinlo, praktikal nga mga sukdanan kay sukad masukad.

Mga Kasugoan Bahin sa Maayong Pamatasan

Ang kasugoan sa Bibliya may epekto ba diha sa inyong pamilya? Pananglitan, ang Levitico 18:6 mabasa: “Dili kamo magpaduol, si bisan kinsa sa inyong mga lalaki, sa suod niyang kabanay aron sa pagpadayag sa iyang pagkahubo. Ako mao si Jehova.” Sa susama ang Kristohanong kongregasyon karong adlawa nagpatuman ug lig-ong mga kasugoan batok sa tanang matang sa seksuwal nga pag-among-among. Si bisan kinsa nga mag-among-among sa sekso sa usa ka bata mameligro nga ipalagpot, nga ipagawas sa kongregasyon.a​—1 Corinto 6:9, 10.

Ang tanang pamilya angay mahibalo ug mag-usa sa pagsubli nianang mga balaora. Ang Deuteronomio 6:6, 7 nag-awhag: “Ug kining mga pulonga nga akong ginasugo kaninyo karong adlawa kinahanglang mabutang sa inyong kasingkasing; ug kinahanglang isilsil mo kini sila diha sa imong anak ug isulti kini sa magalingkod ikaw sa imong balay ug sa magalakaw ikaw sa dalan ug sa magahigda ikaw ug sa magabangon ikaw.” Ang pagsilsil niining mga balaora wala magkahulogan nga sermonan lang nimog panagsa ang imong mga anak. Naglangkit kini sa regular nga pagbayloay-sa-ideya nga panaghisgot. Matag karon ug unya, kinahanglang lig-onon sa inahan ug amahan ang pagpaluyo nila sa mga kasugoan sa Diyos bahin sa insesto o pag-unay ug sa mahigugmaong mga katarongan sa maong mga kasugoan.

Magamit usab ninyo ang mga estorya sama sa estorya ni Tamar ug Amnon, nga mga anak ni David, aron ipakita sa mga bata nga sa seksuwal nga mga butang adunay mga utlanan nga walay mausa​—apil ang suod nga mga paryente​—nga angayng molapas.​—Genesis 9:20-29; 2 Samuel 13:10-16.

Ang pagtahod niining mga prinsipyoha ikapakita bisan sa praktikal nga kahikayan sa pagpuyo. Sa usa ka nasod sa Oriente, gipadayag sa panukiduki nga daghang pag-unay ang nahitabo diha sa mga pamilya nga ang mga bata ipon sa pagkatulog sa mga ginikanan bisan pag hamugaway ang ilang pagkabutang. Sa susama, sagad dili maalamon nga ang mga magsoong lalaki ug babaye mag-ipon ug katre o kuwarto samtang sila magkadagko na, kon kalikayan kini. Bisan pag tinuod nga pit-os ang ilang puy-anan, ang mga ginikanan angay mogamit ug maayong panghukom sa pagdesisyon kon asa pakatulogon ang matag membro sa pamilya.

Ang kasugoan sa Bibliya nagdili sa paghubog, nga nagpasabot nga kini mahimong motultol sa hiwing buhat. (Proverbio 23:29-33) Sumala sa usa ka pagtuon, mga 60 ngadto sa 70 porsiento sa mga biktima sa pag-unay nagtaho nga ang ilang tig-among-among nga ginikanan nag-inom ug alkoholikong ilimnon sa dihang nagsugod ang pag-among-among.

Usa ka Mahigugmaong Ulo sa Pamilya

Nadiskobrehan sa mga tigdukiduki nga ang pag-among-among mas kasagaran taliwala sa dominanteng mga bana. Ang kaylap-gituohang hunahuna nga ang mga babaye nabuhi aron sa pagtagbaw lang sa mga panginahanglan sa lalaki maoy sayop sumala sa Kasulatan. Ang pila ka lalaki nagagamit niining dili-Kristohanong hunahuna sa pagpakamatarong sa pagliso ngadto sa anak babaye alang sa butang nga dili nila makuha gikan sa asawa. Kining matanga sa paglupig mahimong mopahinabo nga ang mga babayeng ubos sa maong mga kahimtang mawad-an sa ilang emosyonal nga panimbang. Daghan mawad-an gani sa kinaiyanhong tinguha sa pagpanalipod sa ilang kaugalingong mga anak. (Itandi ang Ecclesiastes 7:7.) Usa ka pagtuon, sa laing bahin, nakadiskobre nga sa dihang ang mga amahang trabahante kaayo sagad wala sa balay, usahay naugmad ang inahan-anak lalaking seksuwal nga pag-among-among.

Komosta ang inyong pamilya? Ingong bana gidawat mo ba ang papel sa pagkaulo sa seryosong paagi, o kana ba gitugyan nimo sa imong asawa? (1 Corinto 11:3) Gitratar mo ba ang imong asawa uban sa gugma, sa pasidungog, ug sa pagtahod? (Efeso 5:25; 1 Pedro 3:7) Giisip mo ba nga ang iyang mga hunahuna angay tagdon? (Genesis 21:12; Proverbio 31:26, 28) Ug komosta man ang imong mga bata? Giisip mo ba nga sila bililhon? (Salmo 127:3) O giisip mo ba nga sila mga palas-anon, nga dali rang mapahimuslan? (Itandi ang 2 Corinto 12:14.) Wagtanga ang tinuis, dili-kasulatanhong mga panghunahuna sa pamilyahanong mga papel diha sa inyong panimalay, ug ikaw maghimo niana nga mas makasagang sa pag-among-among.

Usa ka Dapit Diin ang Emosyon Dili Madaot

Usa ka batan-ong babaye nga tawgon natong Sandi nag-ingon: “Ang mga kahimtang sa among pamilya paborable sa pag-among-among. Kadto dili hilig sa tapoktapok, ug ang matag membro nagpalain gikan sa uban.” Ang pagpalain, pagkamapig-oton, ug tuman ka pagkasekreto​—kining dili-maayo, dili-kasulatanhong mga tinamdan mao ang mga timaan sa mapasipad-anong panimalay. (Itandi ang 2 Samuel 12:12; Proverbio 18:1; Filipos 4:5.) Mugnaa ang atmospera sa panimalay nga dili makadaot sa emosyon sa mga bata. Ang panimalay kinahanglan nga maoy usa ka dapit diin mobati sila nga mapalig-on, diin mobati silang may kagawasan sa pagpadayag sa sulod sa ilang mga kasingkasing ug sa pagsulting walay pagpanuko.

Lain pa, ang mga bata may dakong panginahanglan sa pisikal nga mga pahayag sa gugma​—paghalog, paghapohap, pagkupot sa kamot, paghagwa. Ayaw paghinobra sa pagsanong sa mga kapeligrohan sa seksuwal nga pag-among-among pinaagi sa pagpugong niining mga pasundayag sa gugma. Tudloi ang mga bata pinaagi sa dayag, mainitong pagbati ug sa pagdayeg nga sila gipabilhan. Si Sandi naghinumdom: “Ang pagtuo ni Mama mao nga sayop nga dayegon mo si bisan kinsa. Kana magpadako sa imong ulo.” Giantos ni Sandi ang labing menos napulo ka tuig sa seksuwal nga pag-among-among nga walay gitug-anan niana. Ang mga bata nga walay lig-ong kahibalo nga sila gimahal, nga sila may-kapuslanang mga indibiduwal tingali sayon pang madala sa pagdayeg sa usa ka tig-among-among, sa iyang “pagmahal,” o iyang mga panghulga nga ihikaw kana.

Ang usang hilig makigsekso ug bata nga nag-among-among sa sekso sa ginatos ka batang lalaki latas sa 40 ka tuig miangkon nga ang mga batang lalaki nga may emosyonal nga panginahanglan sa usa ka higalang sama kaniya mao ang “labing maayong” mga biktima. Ayaw mugnaa ang maong panginahanglan diha sa imong anak.

Hunonga ang Siklo sa Pag-among-among

Ubos sa grabeng pagsulay si Job miingon: “Gidumtan pag-ayo sa akong kalag ang akong kinabuhi. Ipahungaw ko ang akong kabalaka sa akong kaugalingon. Mosulti ako sa kapaitan sa akong kalag!” (Job 10:1) Sa samang paagi, ang daghang ginikanan nakadiskobre nga sila makatabang sa ilang mga anak pinaagi sa pagtabang sa ilang kaugalingon. Ang The Harvard Mental Health Letter karong bag-o nag-ingon: “Ang kusog nga pagsupak sa katilingban sa mga lalaki nga mopahayag ug kaguol maorag magpatunhay sa siklo sa pag-among-among.” Mopatim-aw nga ang mga lalaki nga dili gayod makapahayag sa ilang kaguol bahin sa pagkagiamong-amongan sa sekso mas lagmit mahimong mga tig-among-among mismo. Ang The Safe Child Book nagtaho nga ang kadaghanang tig-among-among ug bata sa ilang kaugalingon giamong-amongan samtang mga bata pa apan wala gayod makabaton sa tabang aron maayo. Ilang ipahayag ang ilang kaguol ug kasuko pinaagi sa pag-among-among sa ubang mga bata.b​—Tan-awa usab ang Job 7:11; 32:20.

Ang kapeligrohan nganha sa mga bata tingalig mas taas usab sa dihang ang mga inahan dili makakat-on sa pagdawat sa nangaging pag-among-among. Pananglitan, ang mga tigdukiduki nagtaho nga ang mga babayeng sa seksuwal giamong-amongan samtang dalagita pa sagad maminyog mga lalaking tig-among-among ug bata. Dugang pa, kon ang usa ka babaye wala makakat-on sa pagdawat sa nangaging pag-among-among, hisabtan nga lisdan siya sa paghisgot sa pag-among-among uban sa iyang mga anak. Kon mahitabo ang pag-among-among, siya tingali mas dili makaarang sa pag-ila niana ug mohimog positibong lakang. Unya ang mga bata ang mag-antos tungod sa dili paglihok sa inahan.

Busa, ang pag-among-among tingali mahipasa gikan sa usa ka kaliwatan ngadto sa sunod. Hinuon, daghang indibiduwal nga mopalabi sa dili paghisgot sa mapait nilang kagahapon maorag makasagubang pag-ayo sa kinabuhi, ug dalayegon kana. Apan alang sa daghan ang kaguol mas dulot, ug gikinahanglan nila ang dakong paningkamot​—apil, kon kinahanglanon, ang pagpangitag tabang sa takos nga propesyonal​—aron maalim ang maong grabeng mga kasakitan sa pagkabata. Ang tumong nila mao ang dili paglubog sa pagkaluoy-sa-kaugalingon. Buot nilang ihunong kining mangil-ad, makadaot nga siklo sa pag-among-among ug bata nga nagaapektar sa ilang pamilya.​—Tan-awa ang Pagmata! sa Oktubre 8, 1991, mga panid 3 hangtod sa 11.

Ang Pagkawagtang sa Pag-among-among

Kon ipadapat sa tukma, ang nahaunang mga kasayoran dakog mahimo sa pagkunhod sa mga purohan sa pag-among-among diha sa inyong panimalay. Apan, hinumdoming ang mga tig-among-among nagbuhat sa tago, sila nagpahimulos sa pagsalig, ug sila nagagamit ug mga taktika sa hamtong diha sa inosenteng mga bata. Nan, dili kalikayang ang pipila kanila maorag makalikay sa silot tungod sa mangil-ad nilang mga krimen.

Bisan pa niana, magmasaligon nga ang Diyos nakakita kon unsay ilang ginabuhat. (Job 34:22) Gawas kon sila maghinulsol ug mag-usab, siya dili mahikalimot sa daotan nilang binuhatan. Iyang ipadayag ang ilang mga buhat sa nahaigo niyang panahon. (Itandi ang Mateo 10:26.) Ug ipatuman niya ang hustisya. Si Jehova nga Diyos nagsaad ug usa ka panahon sa dihang ang tanang tawong maluibon ‘pagalangkaton gikan sa yuta,’ ug ang mga maaghop ug malumo lamang nga nahigugma sa Diyos ug sa isigkatawo ang tugotang magpabilin. (Proverbio 2:22; Salmo 37:10, 11, 29; 2 Pedro 2:9-12) Naangkon nato kanang kahibulongang paglaom sa usa ka bag-ong kalibotan tungod sa halad-lukat ni Jesu-Kristo. (1 Timoteo 2:6) Sa maong panahon, ug sa maong panahon lamang, nga ang pag-among-among mawagtang sa walay kataposan.

Kasamtangan kinahanglang buhaton nato ang atong maarangan sa pagpanalipod sa atong mga bata. Sila bililhon kaayo! Kadaghanang ginikanan magpameligro dayon sa ilang kinabuhi aron sa pagpanalipod sa ilang mga bata. (Itandi ang Juan 15:13.) Kon dili nato panalipdan ang atong mga bata, ang sangpotanan mahimong makalilisang. Kon atong panalipdan sila, gihatagan nato silag kahibulongang gasa​—ang panahon sa pagkabata nga mobating inosente ug nahigawas sa katalagman. Mahimong mobati sila sama sa gibati sa salmista, kinsa misulat: “Ako moingon kang Jehova: ‘Ikaw mao ang akong dangpanan ug akong kuta, akong Diyos, nga akong pagasaligan.’”​—Salmo 91:2.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 11]

Usang nakalabang sa mga katuigan sa pag-unay miingon: “Ang pag-among-among mopatay sa mga bata, mopatay kini sa ilang pagsalig, sa ilang katungod nga mobati sa pagkainosente. Kana ang hinungdang ang mga bata kinahanglang panalipdan. Tungod kay karon akong pagatukoron pag-usab ang tibuok kong kinabuhi. Nganong ipabuhat kana sa daghan pang kabataan?”

Ngano man tuod?

[Kahon sa panid 11]

Pamati sa mga Bata!

SA BRITISH COLUMBIA, Canada, usa ka bag-ong pagtuon nagsusi sa mga karera sa 30 ka tig-among-among ug bata. Ang mga resulta makapakitbi sa atay. Ang 30 ka indibiduwal, taliwala kanila, nakaamong-among ug 2,099 ka bata. Bug-os katunga kanila naghupot ug mga katungdanang gisaligan​—mga magtutudlo, mga ministro, mga administrador, ug mga kawani sa ahensiyang tig-atiman ug bata. Usa ka tig-among-among, usa ka 50-anyos nga dentista, nakaamong-among ug duolag 500 ka bata latas sa yugtong 26 ka tuig.

Bisan pa niana, ang The Globe and Mail sa Toronto miingon: “Sa 80 porsiento sa mga kaso, usa o labaw pa nga sektor sa komunidad (apil ang mga higala o mga kauban sa tagsala, mga pamilya sa mga biktima, ubang mga bata, pila ka biktima) naglimod o nagpamenos sa pag-among-among.” Dili katingad-an, “ang taho nagpaila nga ang paglimod ug dili-pagtuo motugot nga magpadayon ang pag-among-among.”

Ang pila ka biktima nagbutyag sa mga tig-among-among. Bisan pa niana, “ang mga ginikanan sa batan-ong mga biktima dili motuo kon unsay gitug-an kanila sa ilang mga bata,” ang The Globe and Mail nagkutlo sa taho nga nag-ingon. Sa susama, usa ka opisyal sa gobyerno sa Alemanya misitar sa usa ka taho nga ang batang mga biktima sa seksuwal nga pag-among-among kinahanglang moduol sa mga hamtong uban sa ilang estorya abot ug pito ka beses una pa sila tuohi.

[Kahon sa panid 12]

“Pangayog Tabang Karon”

“KON ikaw usa ka lalaki ug nakigsekso uban sa mga bata, tingali nagaingon ka sa imong kaugalingon, ‘Nagustohan niya kini,’ o ‘Gipangayo niya kini,’ o ‘Ginatudloan ko siya bahin sa sekso.’ Nagabakak ka sa imong kaugalingon. Ang tinuod nga mga lalaki dili makigsekso uban sa mga bata. Kon may diyutay kang pagbati nga tinuod nagmahal nianang bataa, ihunong kana. Pangayog tabang karon.”​—Usa ka gisugyot nga pahibalong serbisyo sa publiko, nga gikutlo diha sa librong By Silence Betrayed.

[Hulagway sa panid 13]

Ang mga bata nagkinahanglag dakong mainiton, mahigugmaong pagtagad