Mga Ammonihanon—Usa ka Katawhan nga Nagbalos sa Kalulot ug Pagkamabatokon

ANG modernong dakbayan nga ginganlag Amman, kaulohan sa gingharian sa Hasheminhon sa Jordan, nagtipig sa kagahapon sa usa ka katawhan nga napapas sa nawong sa yuta. Gitawag sila ug mga Ammonihanon. Kinsa sila, ug unsang mga pagtulon-an ang atong makat-onan gikan sa ilang pagkapukan?

Ang mga Ammonihanon maoy mga kaliwat sa matarong nga tawo nga si Lot. (Genesis 19:35-38) Sanglit si Lot pag-umangkon ni Abraham, mahimong imong ikaingon nga ang mga Ammonihanon maoy mga ig-agaw sa mga Israelinhon. Hinunoa, ang kaliwat ni Lot miliso sa pagsimba sa bakak nga mga diyos. Bisan pa, si Jehova nga Diyos nagpakitag interes kanila. Sa nagkaduol na ang nasod sa Israel sa Yutang Saad, gipasidan-an sila sa Diyos: “Ayaw ninyo silag [mga Ammonihanon] samoka o ayaw usab pagpakig-away kanila, kay dili ko ihatag kaninyo ang bisan unsang yuta sa mga anak ni Ammon ingon nga panulondon, kay gihatag ko na kini ngadto sa mga anak ni Lot ingon nga panulondon.”​—Deuteronomio 2:19.

Giapresyar ba sa mga Ammonihanon ang maong kalulot? Sa kasukwahi, sila wala moila nga si Jehova may nahatag kanila. Ilang gibalosan ang malulotong kaikag sa Diyos kanila ug walay hunong nga pagpakig-away sa katawhan sa Diyos, ang mga Israelinhon. Bisan tuod gituman sa mga Israelinhon ang sugo ni Jehova ug wala mohimog agresibong mga lakang batok kanila, ang mga Ammonihanon ug ang ilang mga igsoong Moabihanon mibating nameligro. Tinuod, ang mga Ammonihanon wala mohimog militaryong pag-atake, apan ilang gisuholan ang usa ka manalagna nga ginganlag Balaam ug mihangyo nga iyang tunglohon ang Israel!​—Numeros 22:1-6; Deuteronomio 23:3-6.

Unya may nahitabong katingalahang butang. Gitaho sa Bibliya nga si Balaam wala makabungat sa iyang tunglo. Nakapahayag lamang siya ug mga panalangin kanila, nga nag-ingon: “Bulahan kadtong magapalangin kanimo, ug kadtong magtunglo kanimo mao ang mahimong tinunglo.” (Numeros 24:9) Kadtong mga nalangkit, lakip sa mga Ammonihanon, angay nga nakakat-on untag kusganong leksiyon gikan niini: Kon malangkit ang katawhan sa Diyos, andam siya sa pagpangilabot alang kanila!

Hinunoa, ang mga Ammonihanon padayong nangitag mga paagi sa pagsupak sa Israel. Sa panahon sa mga Maghuhukom, ang Ammon nakigkunsabo sa Moab ug Amalek ug gisulong ang Yutang Saad, nga miasdang hangtod sa Jerico. Hinunoa, ang kadaogan kadiyot lamang sa dihang giabog sa Israelinhong Maghuhukom Ehud ang mga manunulong. (Maghuhukom 3:12-15, 27-30) Usa ka huyang nga sabot-sa-pakigdait nagpadayon hangtod sa mga adlaw ni Maghuhukom Jepte. Niadtong tungora ang nasod sa Israel nahulog na sa idolatriya, busa gikuha ni Jehova ang iyang panalipod. Sulod sa 18 ka tuig, ang Diyos sa ingon “nagbaligya kanila . . . ngadto sa kamot sa mga anak sa Ammon.” (Maghuhukom 10:6-9) Sa makausa pa ang mga Ammonihanon nakaagom ug mapait nga kapildihan sa dihang gibiyaan sa mga Israelinhon ang idolatriya ug misuportar ubos sa pagpanguna ni Jepte.​—Maghuhukom 10:16–11:33.

Ang panahon sa pagmando sa mga maghuhukom sa Israel natapos sa pagkorona sa unang hari niini, si Saul. Wala magdugay human sa pagmando ni Saul nga ang pagpakig-away sa mga Ammonihanon miulbo pag-usab. Si Haring Nahas mihimog kalit nga pag-atake sa Israelinhong dakbayan sa Jabesh-gilead. Sa dihang ang mga lalaki niadtong dakbayana nakigdait, si Nahas nga Ammonihanon mihimo niining hingaping kondisyon: “Niining kondisyona ako mohimo ug kasabotan uban kaninyo, sa kondisyon nga luskon ko ang inyong tanang tuo nga mga mata.” Miingon ang historyador nga si Flavius Josephus nga kini gihimo may bahin ingong paagi sa pagdepensa, aron nga “sa dihang ang ilang wala nga mga mata matakpan sa ilang mga taming, mahimo silang wala gayoy kapuslanan sa gubat.” Apan, ang tinuod nga katuyoan niining walay kaluoy nga ultimatum mao ang paghimog makauulaw nga pananglitan niining maong mga Israelinhon.​—1 Samuel 11:1, 2.

Sa makausa pa gibalosan sa mga Ammonihanon ang kalulot ni Jehova ug pagpakig-away. Wala pasagdi ni Jehova kining daotang hulga. “Ang espiritu sa Diyos milihok diha kang Saul sa pagkadungog niya niining mga pulonga [ni Nahas], ug misilaob ang iyang kasuko.” Ubos sa pagtultol sa espiritu sa Diyos, si Saul nakaipon ug puwersa nga 330,000 ka manggugubat nga nagparot gayod sa mga Ammonihanon sa pagkaagi nga “walay duha kanila ang nahabilin nga nagkuyog.”​—1 Samuel 11:6, 11.

Ang pagkalinga sa mga Ammonihanon sa kahakog sa ilang kaugalingong kaayohan, sa ilang kabangis, ug sa ilang kadalo ngadtongadto nag-agak sa ilang bug-os nga kalaglagan. Sama sa gitagna sa manalagna ni Jehova nga si Sofonias, sila nahimong “sama sa Gomorra . . . usa ka biniyaang dapit, bisan hangtod sa hangtod . . . tungod sa ilang pagtamay ug pagpanghambog batok sa katawhan ni Jehova sa mga panon.”​—Sofonias 2:9, 10.

Ang mga pangulo sa kalibotan karon kinahanglang magtagad sa nahitabo sa Ammon. Ang Diyos sa susamang paagi nagpakita sa mga nasod ug igong kalulot sa patugot kanila nga mabuhi ibabaw sa tungtonganan sa iyang mga tiil, ang yuta. Apan inay atimanon ang yuta, gidaot kana sa hakog nga mga nasod, gani nagpameligro sa planeta pinaagi sa nukleyar nga kalaglagan. Inay magpakitag kalulot sa mga magsisimba ni Jehova sa yuta, sagad nga ang mga nasod nagpakitag pagdumot, gipaagom sila sa mapintas nga paglutos. Busa ang leksiyon labot sa mga Ammonihanon mao nga dili pakamenoson ni Jehova ang pagbalos sa iyang kalulot ug pagkamabatokon. Ug sa iyang tinakdang panahon, siya molihok, sama sa iyang gihimo sa karaang kapanahonan.​—Itandi ang Salmo 2:6-12.

[Picture Credit Line sa panid 8]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Hulagway sa panid 9]

Romanhong mga kagun-oban sa Amman, ang lugar sa Rabbah, ang kaulohan sa mga Ammonihanon

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Hulagway sa panid 10]

Dinhing dapita nagpuyo ang mga Ammonihanon

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.