Ayawg Palimbong sa Dili Tinuod nga Impormasyon
Karon, sayon na lang kaayo ang pagkuhag impormasyon, ug daghan niini makatabang nimo nga magpabiling luwas ug himsog. Pero sa dihang mag-search ka, pagbantay sa dili tinuod nga impormasyon, sama sa:
Dili tukma nga mga balita
Sayop nga mga report
Pananglitan, panahon sa COVID-19 nga pandemic, ang secretary-general sa United Nations nagpasidaan sa pagkaylap sa makadaot ug dili tinuod nga impormasyon. “Nagkadaghan ang giingon sa mga tawo nga tambal kuno pero makadaot diay sa panglawas,” siya miingon. “Daghang impormasyon diha sa TV ug radyo ang dili tinuod. Daghan ang nagpakaylap ug walay basehanan nga mga estorya diha sa Internet. Komon na kaayo nga ang mga tawo magpahayag ug pagdumot ug diskriminasyon ngadto sa mga tawo nga lahi kanila.”
Siyempre, sukad pa sa una, duna nay dili tinuod nga impormasyon. Pero gitagna sa Bibliya nga sa atong panahon, “ang mga tawong daotan ug mga impostor mosamot pa ka daotan, nga nagapanglimbong ug nalimbongan sab.” (2 Timoteo 3:1, 13) Tungod sa Internet, mas sayon ug mas dali na tang makadawat ug dili tinuod nga balita, ug mapasa nato na sa uban nga wala tuyoa. Ingong resulta, ang atong email, social media, ug news feed posibleng mapunog fake news ug dili tukma nga impormasyon.
Unsay imong himoon aron dili ka malimbongan sa sayop nga impormasyon ug mga conspiracy theory? Tagda ang pipila ka prinsipyo sa Bibliya nga makatabang.
Ayawg tuo sa tanan nimong makita o madungog
Ang giingon sa Bibliya: “Ang inosente motuo sa tanan niyang madunggan, apan ang maalamon mamalandong sa matag lakang.”—Proverbio 14:15.
Dali ra tang malimbongan kon dili ta mag-amping. Tagda pananglitan ang mga picture nga may kapsiyon o mugbong video nga popular online, ilabina sa social media. Gitawag nila kinig mga meme ug kini sagad kataw-anan. Pero ang mga picture ug mga video clip sayon rang i-edit o gamiton sa paagi nga masaypan ug sabot. Gani, dunay mga tawo nga mohimog video sa usa ka tawo nga nagsulti o naghimo sa butang nga wala niya isulti o himoa.
“Sumala sa mga researcher, kadaghanan sa dili tinuod nga impormasyon nga ilang makita sa social media naglakip sa mga picture ug video nga masaypag sabot, sama sa mga meme.”—Axios Media.
Pangutan-a ang kaugalingon: ‘Tinuod ba gyod ni nga balita o meme lang?’
Susiha ang tinubdan ug ang impormasyon
Ang giingon sa Bibliya: “Seguroa ang tanang butang.”—1 Tesalonica 5:21.
Sa dili pa nimo tuohan o ipasa ang usa ka estorya, bisan pag popular kini o gibalikbalik sa balita, seguroa una kon tinuod ba ni. Sa unsang paagi?
Susiha kon kasaligan ba ang tinubdan niini. Mahimong tuison sa mga kompaniya sa news media ug ubang organisasyon ang usa ka estorya tungod kay gusto nilang makasapi o naa silay gidapigan sa politika. Itandi ang balita sa usa ka news outlet ngadto sa ubang news outlet. Usahay, mapasahan tingali ka sa imong mga higala ug dili tinuod nga impormasyon diha sa email o social media. Busa, ayawg tuohi ang usa ka balita gawas kon nasusi na nimo ang orihinal nga tinubdan niini.
Paneguroa nga kinabag-ohan ug tukma ang impormasyon. Tan-awa ang mga petsa, kompirmadong detalye, ug lig-ong ebidensiya nga magpamatuod nga tinuod ang impormasyon. Pagbantay ilabina kon simple ra kaayo ang pagkapresentar sa usa ka komplikadong impormasyon o kon ang usa ka report gidisenyo aron mapukaw ang imong emosyon.
“Ang pagseguro kon tinuod ba ang impormasyon nga nadawat morag parehas na ka importante sa pagpanghunaw.”—Sridhar Dharmapuri, Senior Food Safety and Nutrition Officer sa U.N.
Pangutan-a ang kaugalingon: ‘Tinuod ba gyod ni nga balita o opinyon lang? Kompleto ba ang impormasyon sa estorya o tipik lang?’
Tuohi ang tinuod nga impormasyon, dili ang kon unsay gusto nimong madunggan
Ang giingon sa Bibliya: “Kadtong nagasalig sa iyang kasingkasing buangbuang.”—Proverbio 28:26.
Dali ra tang mosalig sa usa ka impormasyon nga nagsuportar sa kon unsay gusto natong tuohan. Ug sagad ang mga kompaniya sa Internet magpadala natog impormasyon o balita base sa atong mga gikahiligan ug gina-search sa Internet. Pero hinumdomi nga ang gusto natong madunggan dili kanunay ang angay natong tuohan.
“Ang mga tawo dunay katakos sa paghunahunag maayo ug sa paghimog hustong mga desisyon. Pero sagad ang atong mga gusto, gilaoman, gikahadlokan, ug mga inspirasyon makaimpluwensiya nato nga tuohan ang usa ka impormasyon kon nagsuportar ni sa kon unsay gusto natong tuohan.”—Peter Ditto, usa ka social psychologist.
Pangutan-a ang kaugalingon: ‘Misalig ba ko niini nga impormasyon tungod lang kay kini ang gusto nakong tuohan?’
Ayawg ipasa ang dili tinuod nga impormasyon
Ang giingon sa Bibliya: “Ayaw pagpakaylap ug dili tinuod nga balita.”—Exodo 23:1.
Hinumdomi nga ang impormasyon nga imong gipasa sa uban makaapektar sa ilang hunahuna ug buhat. Bisan pag dili tinuyo ang pagpasa nimog sayop nga impormasyon, posibleng makahatag nig kadaot sa uban.
“Sa dili pa nimo ipasa ang impormasyon, pangutan-a una ang kaugalingon, ‘Segurado ba ko nga tinuod ni ug angay ning ipasa?’ Kon himoon na sa tanan, mamenosan pag-ayo ang dili tinuod nga impormasyon diha sa Internet.”—Peter Adams, usa ka senior vice president sa News Literacy Project.
Pangutan-a ang kaugalingon: ‘Ipasa ba nako ni nga impormasyon kay nahibalo ko nga tinuod kini?’