‘Ami Oupwe Fel Pun Ngang Mi Fel’
“Ami oupwe wiliti aramas mi fel, pun ngang, Jiowa ami Kot, mi fel.”—LIFITIKOS 19:2.
1. Me ren ekiekin chon fonufan, io ekkan aramas mi manaueni manau mi fel?
A KON lap me lein ekkewe lamalam mi watte won fonufan ra luku pwe a wor aramas fel mi nonnom rer. Aramas ra ekieki pwe Mother Teresa seni India a fel pokiten an achocho le alisi ekkewe mi woungau. Ewe papa pin a iteni ewe “Sam mi Pin.” Ekkoch chon Catholic ra ekieki pwe Jose Maria Escrivá, ewe mi poputani ewe kokkot lon pekin Catholic lon ei fansoun itan Opus Dei, i eu “leenien appiru fan iten foffor mi fel.” Lon ewe lamalam Hindu, a wor ekkewe mwan mi fel. Aramas ra asamolu Gandhi pun ra luku pwe i emon mwan mi fel. A wor ekkewe monk mi fel lon pekin Buddhist me emon soufos mi pin lon pekin Islam. Nge ifa enletin weween ewe kapas fel?
2, 3. (a) Ifa weween ei kapas “fel” are “pin”? (b) Ikkefa ekkoch kapas eis mmen lamot ach sipwe silei poluan?
2 Ewe kapas “fel” a wewe ngeni “1. . . .mi popu seni och manaman seni lang; mi pin. 2. Och mettoch aramas ra fel ngeni are pinini . . . 3. An emon eani ewe sokkun manau mi tipeeu ngeni eu kokkotun alluk tekia fan iten foffor mi limoch lon pekin lamalam are pekin ngun . . . 4. Mi kefil are kaimulo fan iten eu kokkot lon pekin lamalam.” Lon ewe Paipel, fel a wewe ngeni “limoch are unusen pwech lon pekin lamalam; mi pin.” Me ren ewe puken tettelin fos fan iten Paipel itan Insight on the Scriptures, “ewe kapasen Ipru qoʹdhesh a wewe ngeni mi imulo, mi kefilita, are mi pinilo fan iten Kot, . . . kaimuloon och mettoch fan iten angangen Kot.”a
3 A wor eu alluk ngeni ewe muun Israel pwe epwe fel. Iei alon an Kot Alluk: “Ngang Jiowa ami Kot; iwe, oupwe epini pwisin ami me oupwe wiliti aramas fel, pun ngang mi fel.” Io ewe Emon ewe mettoch fel a popu seni? Inaamwo ika rese unusoch, nge ifa usun ekkewe chon Israel ra tongeni wiliti aramas fel? Iwe, met sokkun lesen fan iten pwisin kich ikenai sipwe tongeni kuna lon an Jiowa alluku ngeni aramas pwe repwe fel?—Lifitikos 11:44.
Ifa Usun Israel a Chu ngeni ewe Emon ewe Lapalap Fel a Popu Seni
4. Ifa usun pinin Jiowa a ffatolo lon Israel?
4 Aramas repwe ita meefi nge mettoch meinisin mi chu ngeni an Israel lamalam ngeni Jiowa Kot a fel me repwe ita epiniir. Pwata? Pun ewe lapalap itan fel a popu seni Jiowa. Iei ewe amuchun poraus lon an Moses awewei mmolnetaan ewe imw mangaku mi fel me ekkewe uf me minen aling: “Iwe, le sopwolon ra fori ewe mecha mi chopop mi misimis, ewe esissin mi fel, esissinen och mettoch mi imulo fan iten Kot, seni kolt mi unusen murinno, me ra ruputi won och mak fitifengen me och impang mi rup: ‘Mi pin Jiowa.’” Ena kolt mi chopop me misimis a pacheta won apwolun mokuren ewe samol fel lapalap, me a affata pwe i mi kaimulo fan iten eu angang mi kkolo pinin. Lupwen ekkewe chon Israel ra kuna ena esissin mi merettin fan ewe akkar, a eu minen achechem ngenir pwe Jiowa a pin.—Ekistos 28:36; 29:6; 39:30.
5. Pwata chon Israel ra tongeni iteni aramas fel, inaamwo ika rese unusoch?
5 Nge ifa usun ekkewe chon Israel ra tongeni wiliti aramas fel? Ren chok ar ririoch ngeni Jiowa me ar fel ngeni i lon ewe lamalam mi unusen limoch. A lamot ngenir ewe sokkun sileilap mi enlet usun “ewe Emon mi Unusen Pin” fan iten ar repwe fel ngeni i lon ewe lapalap mi pin, weween, repwe limoch lon pekin aion me pekin ngun. (An Salomon Fos 2:1-6; 9:10) Ina popun, ekkewe chon Israel repwe ita fel ngeni Kot fan eu popun me eu letip mi limoch. Ewe sokkun lamalam mi likotupotup epwe anioput ngeni Jiowa.—An Salomon Fos 21:27.
Ewe Popun Jiowa A Apungu Israel
6. Mei fet meefien ekkewe chon Jus lon fansoun Malakai usun masouen won an Jiowa chepel?
6 Ina eu mettoch a ffatolo lupwen ekkewe chon Israel ra uwei ngeni ewe imwen fel ekkewe sokkun asor mi lapalapangau are a wor tterin. Ren noun we soufos Malakai, Jiowa a apungur pokiten ar kewe asor mi ngau: “‘Usap pwapwaitikemi,’ Jiowa Sapaot a fen apasa, ‘me usap etiwa eu asor seni lepoumi.’ . . . ‘Nge oua apiningaua pinin ewe rongen asor, lupwen oua apasa pwe ai rongen asor a limengau, nge ewe mongo mi nom won a anioput.” Oua apasa, “Aia chipwang ren ei lapalap!” Oua pwal oput minne ua awora,’ iei alon Jiowa Sapaot. ‘Ami oua uwato pwe ami asor minne oua fen solani ika minne a tter ika minne a samau. Ifa usun, oua ekieki pwe ngang upwe etiwa ei sokkun asor seni lepoumi?’ Jiowa a fen apasa.”—Malakai 1:10, 12, 13.
7. Met sokkun foffor ese pin ekkewe chon Jus ra eani lon ewe alimuen senturi B.C.E.?
7 Kot a nounou Malakai le apungu ekkewe foffor mi chofona ekkewe Jus ra eani, neman le atun ewe alimuen senturi B.C.E. Ekkewe samol fel ra isetiu leenien appiru mi ngau, me sap minne ar foffor mi fel. Ekkewe aramas, pokiten ar appiru ena sokkun emmwen, ra uwopwangapwang fan iten alluk, iwe, ra pwal mwo nge mufesen me puluwer kewe, eli fan iten ar repwe tongeni puluweni ekkewe fopwul seni ekkewe muun lukun. Iei makkeien Malakai: “‘Jiowa a silei pwe ka atai ewe pwon mi fis lefilemi me puluwom we, lupwen ka alual. Iwe, en ka kirikiringau ngeni,b nge i fen chiechiom me puluwom fan ewe pwon. . . . Iei minne, oupwe forochu pwe esap wor emon leimi epwe atai an pwon ngeni puluwan.’ Iei alon Jiowa ewe Koten Israel, ‘Ua oput mufesen.’”—Malakai 2:14-16.
8. Ifa usun ekiekin aramas ikenai usun mufesen a fen kku ekkoch lon ewe mwichefelin Kraist?
8 Lon ei fansoun, mufesen a fen fokkun lapelo lon ekkewe fonu a mecheres ngeni aramas ar repwe mufesen ie. A fen pwal mwo nge kku ewe mwichefelin Kraist. Ekkoch ra kon muttir kutta mufesen, nge rese kutta alillisin ekkewe elter pwe repwe pwakini ar kewe fitikoko me amurinnolo ar pupulu. Fan chommong ekkewe nau ra kan sopwongau pokiten mufesen.—Mattu 19:8, 9.
9, 10. Met sokkun ekiek sipwe eani usun ach fel ngeni Jiowa?
9 Usun sia fen kuna me asan, pokiten an a kon ngau lapalapen aramas lon pekin ngun lon fansoun Malakai, Jiowa a apunguchou an Juta lamalam mi lukulukungau me a pwarata pwe epwe etiwa ewe lamalam mi unusen limoch chok. Esap pwe ena poraus epwe ita amwokutukich ach sipwe ekieki ika mei fet lapalapen ach fel ngeni Jiowa Kot, ewe Epinkepiisom, me ewe Emon ewe mettoch pin mi enlet a popu seni? Sia ita wesewesen mwei ngeni Kot angang mi fel? Sia kan ita tumunu pwe lapalapach lon pekin ngun a limelimoch?
10 Esap ita wewe ngeni pwe sipwe unusoch, pun esap tufich ach sipwe ina usun, are esap pwal wewe ngeni ach sipwe eani apopo woch me ekkewe ekkoch. Nge a wewe ngeni pwe iteiten chon Kraist meinisin epwe ita angang ngeni Kot me ren ewe ukukun nonnomun epwe mut ngeni. Ena poraus a weneiti ukukun alollolun ach fel ngeni i. Ach angang mi fel epwe ita wesewesen murinno, weween, epwe angang mi pin. Epwe ifa usun ach sipwe tongeni fori ena mettoch?—Luk 16:10; Kalesia 6:3, 4.
Letip mi Limoch A Emmwen ngeni Lamalam mi Limoch
11, 12. Foffor ese pin a kan popu seni ia?
11 A ffat seni an Jises afalafal pwe minne a nom lon ewe letip epwe pwalo ren minne emon a akapasa me foffori. Iei alon Jises ngeni ekkewe Farisi mi pwisin ekieki pwe ir mi pung, iwe nge, esap ir aramas mi pin: “Ami noun serepenit! Ifa usun ami mi ingau, oupwe tongeni kapas murinno? Pun seni masouen letipan auan epwe apasata.” Mwirin, a pwarata pwe foffor mi ngau a kan popu seni ekiek mi ngau lon ewe letip, are ewe aramas le monomon. A apasa: “Nge minne a towu seni lon auach a feito seni letipach. Iwe, iei ewe mi aingaualo aramas. Pun seni letipach a feito ekiek mi ngau, nnielo aramas, lisou, mocheisou, sola, kinemwaal, esiit. Ekkeei mettoch ir mi aingaualo aramas.”—Mattu 12:34; 15:18-20.
12 Ena poraus a alisikich le weweiti pwe sap minne foffor ese pin a chok muttir piita are esor longolongun. Nge ra kan popu seni ekiek mi limengau mi fen nomottam lon ewe letip, weween, minne aramas ra tipeni le monomon me eli minne ra kan anchangei. Ina ewe popun Jises a tongeni apasa: “Oua fen rong pwe a apasa, ‘Kote lisou.’ Nge ngang upwe apasa ngenikemi, pwe ir meinisin mi nennengeni emon fefin o mochenia ngeni, ra fen lisou ngeni ren letiper.” Weween pwe lisou mwaal a fen mammar lon ewe letip mwen an epwe fis och fofforingau. Iwe, lupwen ese chuen wor ekkewe minen eppet, ekkewe ekiek ese pin ra kan wiliti foffor ese pin. Lisowu mwaal, tipisin Sotom, sola, esiit, me an emon rikilo seni ewe enlet a kan fisita mwirin.—Mattu 5:27, 28; Kalesia 5:19-21.
13. Ikkefa ekkoch poraus mi affata pwe ekiek ese pin epwe tongeni emmwen ngeni foffor ese pin?
13 A iei usun ach sipwe tongeni awewei ena poraus. Lon ekkoch fonu, ekkewe leenien pet ra muttir chommongolo, iwe, a suuk ngeni chommong ewe alen alapalo nour moni ren ena sokkun minen apwapwa. Eli epwe ina eu sossot ngeni emon pwe a tongeni ekiekin fiti ena mettoch fan iten an epwe pwakini an osukosuk ren nafangauen noun moni. Eli ekiek mwaal epwe tongeni amwokutu emon brother an epwe tunalo are akukkunalo an amwochu ewe emmwen seni Paipel.c Lon pwal eu awewe, ika a mecheres an aramas angei ekkewe mettoch mi afetalalo porausen lisowu mwaal, awewe chok ren tv, video, computer, are puk, eli epwe tongeni emmwen ngeni emon chon Kraist foffor ese pin. Ika emon epwe tumunungau ngeni an kewe pisekin maun lon pekin ngun, epwe ttur lon ewe tipisin lisowu mwaal. Nge a kon lap ngeni an aramas tipis pokiten minne a poputa lon ewe ekiek. Ewer, lon ekkena fansoun, a pwonuta alon Jemes ei: “Nge iteiten aramas a kuna sossot lupwen an mochenia-ingau a emmweni o otupu i. Iwe, mwirin ewe mochenia-ingau a pwopwo, epwe nounatiu tipis.”—Jemes 1:14, 15; Efisus 6:11-18.
14. Ifa usun chommong ra fen kulsefal seni ar kewe foffor ese pin?
14 Sia pwapwa pwe chommong chon Kraist mi tipis pokiten ar apwangapwang ra pwarata aier mi enlet mwirin, iwe, ekkewe elter ra tongeni apochokkulasefalli chokena lon pekin ngun. Pwal mwo nge chommong mi katowu pokiten ar rese aier ra miritsefal mwirin, iwe, ra tolongsefal lon ewe mwichefel. Ra weweiti pwe a mecheres an Setan liapenir lupwen ra mut ngeni ekiek ese pin an epwe ffotutiu lon letiper.—Kalesia 6:1; 2 Timoti 2:24-26; 1 Piter 5:8, 9.
Iei ewe Mettoch mi Forea Ach Sipwe Sap ngeni Ach kewe Apwangapwang
15. (a) Met popun sipwe sap ngeni ach kewe apwangapwang? (b) Met epwe tongeni alisikich le mirititi ukukun ngauen ach kewe apwangapwang?
15 Sipwe achocho ngeni ach sipwe silei wesewesen masouen lon letipach. Sia ita tufichin esinna ach kewe apwangapwang, me mirititi ukukun ngauer, me angang wor pwe repwe morolo? Sia ita tufichin tingorei emon chienach mi wenechar an epwe aitikich ifa usun sipwe tongeni amurinnolo lapalapach me etiwa an fon? Ren ach sipwe amwochu manau mi pin sipwe amoielo ach kewe apwangapwang. Met popun? Pun Setan a silei met sia apwangapwang won. Epwe ekiekieta ekkewe rauangau ren an epwe amwokutukich pwe sipwe tipis me eani foffor ese pin. Ren an kewe foffor mi tipatchem sola, a kan sotuni le aimukichelo seni an Kot tong pwe sisap chuen pinilo me lamot fan iten ewe lamalam ngeni Kot.—Jeremiah 17:9; Efisus 6:11; Jemes 1:19.
16. Met sokkun maun Paul a kuna?
16 Ewe aposel Paul a kuna sossot me fansoun weires, usun an a mak lon noun we taropwe ngeni ekkewe chon Rom: “Pun ua chok meefi pwe esor och mi murinno mi nonnom lon ngang, lon futukei. Ua tongeni meefi minne mi pung, nge ngang use tongeni fori. Pun use mwo fori minne mi murinno, ewe ua mochen; nge minne mi ingau, ewe use mochen, iei ewe ua fori. . .Pun seni lon letipei ua pwapwa ren ewe allukun letipei, o mi fotekiniei ren ewe allukun tipis, ewe alluk a nonnom lon kifetin inisi.”—Rom 7:18-23.
17. Ifa usun Paul a win lon an fiu ngeni an kewe apwangapwang?
17 Iwe, ewe mettoch sipwe menlapei ren porausen Paul, iei an esinna an kewe apwangapwang. Inaamwo ika a wor an apwangapwang, nge a tongeni apasa: “Seni lon letipei ua pwapwa ren ewe allukun Kot.” Paul a tongei minne mi murinno me a oput minne mi ngau. Nge a chuen fiti eu maun, nge ina ewe chok maun oukich meinisin sia fiti, iei ewe maun ngeni Setan, ewe fonufan, me futukach. Iwe, ifa usun sipwe tongeni win lon ewe maun pwe sipwe chuen pin me imulo seni ei fonufan me an ekiek?—2 Korint 4:4; Efisus 6:12.
Ifa Usun Sipwe Tongeni Likiitu fan Manauach mi Fel?
18. Epwe ifa usun ach sipwe likiitu fan manauach mi fel?
18 Sap minne manauen emon epwe fel ren an foffori chok minne mi mecheres ngeni are ren an kukkutta pwisin letipan. Fansoun meinisin ena sokkun aramas esap meefi tipisin me epwe sotuni le tipimwaal ngeni pwal och mettoch ren fofforun kewe ese pung. Eli epwe lamot ach sipwe miritilo fan iten ach sipwe tufichin apasa pwe pwisin tipisich chok ach kewe foffor mi mwaal, me sisap usun ekkoch mi apasa pwe ar tipis a popu seni ar lewo are ekkewe lapalap mi pukun nom lon inisir seni fansoun ar uputiu. Fofforun emon a kan longolong won masouen lon letipan. Emonewe a tongei minne mi pung? A tipeni an epwe emon aramas mi fel? A mochen kuna an Kot feioch? Ewe chon makkei kol fel a affata lamoten manauach epwe fel lupwen a makkei: “Kopwe su seni minne mi ngau, o fori minne mi murinno; kopwe kutta kinamwe, o tapwelo mwirin.” Iei makkeien ewe aposel Paul: “Ami tong epwe enlet. Oupwe oput minne mi ingau, oupwe akkamwochu minne mi murinno.”—Kol Fel 34:14; 97:10; Rom 12:9.
19, 20. (a) Ifa usun sipwe tongeni apochokkula ach ekiek? (b) Met weween ach pwisin kakkaeo Paipel?
19 Sipwe tongeni “akkamwochu minne mi murinno” ika sipwe eani an Jiowa ekiek won mettoch meinisin me ika sipwe eani ekiekin Kraist. (1 Korint 2:16) Ifa usun sipwe tufichin fori ena mettoch? Ren ach kakkaeo me ekkekieki ewe Kapasen Kot. A fan fite sia fen rong ena fon. Nge sia kan lechuuni? Awewe chok, en mi wesewesen kaeo ei chassi me pi ekkewe wokisin seni Paipel lon, mwen om kopwe fiti ewe mwich? Sap minne ei kapas kaeo a chok wewe ngeni ach sipwe erielo ekkoch kapas lon iteiten wokisin. Sipwe tongeni nengeni me erielo eu lesen lon 15 minich. Epwe ita ina weween ach sia fen kaeo ewe lesen? Pungun pwe eli sipwe eani eu are ruu awa le kaeo me lefareni ewe alillis lon pekin ngun iteiten lesen epwe awora ngenikich.
20 Eli a wor lamoten ach sipwe pwisin fonoukich pwe sipwe kullulo seni ewe TV ekkoch awa iteiten wiik me wesewesen ekilapei ifa usun epwe tongeni lapelo pinin manauach. Ach kakkaeo Paipel iteitan a kan apochokkulakich lon pekin ngun, iwe, a ekkemmweni ekiekich pwe sipwe filata minne mi pung, me minne sipwe filata epwe emmwen ngeni “foffor mi pin”.—2 Piter 3:11; Efisus 4:23; 5:15, 16.
21. Ifa ewe kapas eis esaamwo polu?
21 Iei ewe kapas eis sipwe mwo ekieki iei: Pokiten kich chon Kraist, lon pwal met sokkun angang me foffor sipwe pwarata pwe manauach mi fel usun chok Jiowa a fel? Ena eu lesen mwirin ei epwe affata ekkoch poraus sipwe ekkekieki usun.
[Footnote]
a Ekkewe ruu puk lon ei set fan iten kaeon Paipel, forien ewe Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Ren pwal och poraus mi mwar titchik usun weween “kirikiringau,” pi ewe Awake!, minen February 8, 1994, pekin taropwe 21, “What Kind of Divorcing Does God Hate?”
c Ren pwal och poraus mi awewei ewe popun an ese pung ewe mettoch pet, pi Awake! minen August 8, 1994, pekin 14-15, forien ewe Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
En Mi Chechemeni?
◻ Ifa usun an a ffatolo lon Israel ewe Emon ewe lapalap itan fel a popu seni?
◻ Ifa usun ewe lamalam Israel a eani ese pin lon fansoun Malachi?
◻ Foffor ese pin a kan popu seni ia?
◻ Ren ach sipwe aramas fel, met sipwe mirititi?
◻ Ifa usun sipwe tongeni likiitu fan manauach mi fel?