Chon U Ugeni Kot Resap Win!
“Ir repwe maun ngonuk, nge resap tongeni akufuk.”—JEREMAIA 1:19.
1. Ifa wiisen Jeremaia, me ifa ttamen an angang?
JIOWA a awiisa Jeremaia wiisen noun we soufos ngeni ekkewe muu. (Jeremaia 1:5) A fis atun nemenemen ewe kingen Juta mi murinno itan Josaia. Jeremaia a oesini atun eu fansoun osukosuk me fitikoko wachemuk tori ewe fansoun Papilon a akuffu Jerusalem me noun Kot kewe aramas ra eolo.—Jeremaia 1:1-3.
2. Ifa ussun Jiowa a apochokkula Jeremaia, me an aramas fiu ngeni i a wewe ngeni met?
2 Ewe porausen kapwung Jeremaia a uwei a asonga aramas. Ina popun Kot a apochokkula Jeremaia pwe epwe tongeni likiitu fan ekkewe sossot epwe kuna. (Jeremaia 1:8-10) Ren chok awewe, letipen ewe soufos epwe pochokkulelo ren ekkeei kapas: “Ir repwe maun ngonuk, nge resap tongeni akufuk, pun ngang ua etuk pwe upwe tumwunuk.” (Jeremaia 1:19) An aramas maunei Jeremaia a wewe ngeni ar maunei Kot. Ikenai, mei wor noun Jiowa kewe chon angang mi eani an emon soufos angang me ar angang a ekis ussun an Jeremaia we. Ussun chok Jeremaia, ra pwora le esilefeili an Jiowa kapasen oesini. Ei poraus a kku aramas me muu meinisin. Ar feioch are feiengau a longolong won ar etiwa are oputalo ewe kapasen oesini. Ussun chok lon ranin Jeremaia we, mei wor chokkewe mi maun ngeni Jiowa ren ar u ngeni noun Jiowa kewe chon angang mi foffori minne Kot a awiisa ngeniir.
Ra Tooki Noun Jiowa Kewe Chon Angang
3. Met popun aramas ra fen toki noun Jiowa kewe chon angang?
3 Mei wor chokkewe mi maunei noun Jiowa kewe aramas seni le poputaan ewe 20en senturi. Lon chommong fonu, mei wor aramas mi ekiekingau le aosukosuka—ewer, pwal mwo nge unusen pinei—ewe angangen esilefeili ewe kapas allim ussun Muun Kot. Ra nom fan etipetipaen ewe Chon U Ngeni mi lap, ewe Tefil, ewe a “fefeilfetal usun chok emon laion mi orior, o a kukutta emon pwe epwe oromalo.” (1 Piter 5:8) Mwirin “fansoun ekkewe muun re Jentail” a wes lon 1914, Kot a seikata Noun we king mi fo won fonufan ren ei alluk: “Kopwe fori om angangen samol lein ekkewe chon oputok!” (Luk 21:24; Kol Fel 110:2) Ren an manaman, Kraist a oturatiu Setan seni lang me iei Setan a nom orun fonufan chok. Pokiten a silei pwe an fansoun a mwochomwochelo, ewe Tefil a songeiti ekkewe chon Kraist mi kepit me chiener kewe. (Pwarata 12:9, 17) Ifa mwiriloon ewe maun a fisita ren ekkeei chon fiu ngeni Kot?
4. Ikkefa ekkewe sossot noun Jiowa kewe aramas ra kuna atun ewe Aewin Maunen Fonufan, me met a fis lon 1919 me 1922?
4 Noun Jiowa kewe chon angang mi kepit ra kuna chommong sossotun ar luku atun ewe Aewin Maunen Fonufan. Aramas ra esiiteer me pweniir. Aramas ra cheer me awatteer. Ussun chok Jises a oesini, ‘ekkewe einang meinisin repwe oputeer.’ (Mattu 24:9) Pokiten an aramas achocho le maun, chokkewe mi oputa an Kot we Muu ra tufich le fori och mettoch aramas ra for ngeni Jises. Ra tipi ngeni noun Jiowa kewe aramas ewe tipisin u ngeni ewe muu, me ra tooki chulapen an Kot we mwicheich won fonufan. Fan May 1918, a katowu taropwe seni Muun Merika mi alluku pwe J. F. Rutherford, piresitentin ewe Watch Tower Society, me fumon chienan kewe repwe ares. Ekkena walumon ra kalapus lon Atlanta, Georgia, U.S.A. Repwe kalapus ren fansoun langattam, nge ra towu mwirin tiu maram. Fan May 1919, ewe imwen kapwungun amwet a filata pwe a lifilifil ewe aewin kapwung me a siwili ena kefil. Ita epwe fis eu minefoon kapwung, nge ewe muu ese chuen mochen me a ffatelo pwe Brother Rutherford me chienan kewe rese fen fori och tipis. Ra poputasefal le apwonueta wiiser kewe, me ekkewe mwichelap ra fiffis lon Cedar Point, Ohio, lon 1919 me 1922 ra apochokkula ewe angangen afalafal.
5. Met a tori Chon Pwarata Jiowa lon Tois fan ewe Muun Nazi?
5 Orun 1930, ewe sokkun muu iter dictatorship ra pochokkulelo, me ulungat leir, Tois, Italy, me Japan ra chiechifengen. Ra iteni ekkewe Muun Axis. Le poputaan ena engol ier, riaffou mwaal wachemuk a tori noun Kot kewe aramas, akkaewin lon Tois fan nemenemen ewe Muun Nazi. A fen pinepin ar lamalam. Polis ra tolong lon imwer kewe me aresiniir. Fite ngerou ra koturelong lon ewe sokkun kalapus iter concentration camp pokiten rese mochen fangelo ar luku. Ina eu maun ngeni Kot me noun kewe aramas fan iten an esap chuen wor Chon Pwarata Jiowa lon ekkewe leeni fan nemenien ekkena muu.a Lupwen ekkewe Chon Pwarata ra sotun le kutta tumun fan allukun Muun Tois, ewe Reich’s Ministry of Justice a ammonlata echo taropwe mi affata ngeni ekkewe sou kapwung pwe Chon Pwarata Jiowa repwe sopwongau lon ar kapwung. A mak lon ewe taropwe: “Ekkewe imwen kapwung resap kkuf pokiten ar kamwochunnuk won alluk; nge repwe kutta ifa ussun repwe apwonueta wiiser inaamwo ika mei wor alluk.” Weween pwe esor pwung lon ewe fonu. Ewe Muun Nazi a apasa pwe fofforun Chon Pwarata Jiowa ra u ngeni me ‘aosukosuka angangen ewe Muun National Socialist.’
6. Ifa ussun aramas ra sotun le eppeti ach angang atun me mwirin ewe Oruuen Maunen Fonufan?
6 Atun ewe Oruuen Maunen Fonufan, pinepinen me eppetin angangen noun Kot kewe aramas a fisita lon Australia, Canada, me pwal ekkoch muu mi fiti ewe British Commonwealth—lon Afrika, Esia, me ekkewe fonu kukkun lon ekkewe saat Caribbean me Pacific. Lon ewe United States, ekkewe chon u ngeni Kot ra pochokkulen etipetipa aramas me aramas mi wewengau ra efisata ‘minne mi mwal ren ar kewe alluk.’ (Kol Fel 94:20) A wor arongorong lon imwen kapwung won ewe kapas eis ussun kapong ngeni filaik me ekkewe allukun telinimw mi pinei ewe afalafal imw me imw, me lupwen a katowu filien ewe imwen kapwung, a fisita eu minen alillis mi pochokkul fan iten kalisitaan pwuungun an aramas filata ifa ussun repwe fel ngeni Kot. Kilisou ngeni Jiowa, angangen ekkewe chon u ngeni ese sopwoch. Lupwen a wes ewe maun lon Iurop, a pwal wes pinepinen ewe angang. Fite ngerou Chon Pwarata ra towu seni ekkewe concentration camp, nge ewe fiu esaamwo wes. Mwirin chok ewe Oruuen Maunen Fonufan, ewe maun itan Cold War a poputa. Ekkewe muu lon Otiuen Iurop ra sotun eriani noun Kot kewe aramas. Ekkena muu ra sotun le pinei ar angangen afalafal, pinei an ekkewe puk me Paipel tolong lon ekkewe fonu, me pinei ekkewe mwichelap. Chommong ra kalapus are tittiilo ngeni leenien angang weires esor peiof ie.
Likiitu Le Afalafal!
7. Met sokkun sossot Chon Pwarata Jiowa ra kuna lon Poland, Russia, me ekkewe ekkoch fonu lon ekkewe ier mi kanoto chok?
7 Lo, lo, lo, a fen suukulo ewe angangen afalafala ewe Muu. Lon Poland nge, inaamwo ika a chuen nom fan nemenien eu muun Communist, a mut ngeni ekkoch mwichelap, ttamer eu ran, lon 1982. Aramas seni ekkewe ekkoch fonu ra fiti ekkewe mwichelap ra fiffis lon ena fonu lon 1985. International mwichelap mi watte ra fis lon 1989, me fite ngerou seni Russia me Ukraine ra fitiir. Lon ena ier Hungary me Poland ra mumuta, fan allukun ar kewe muu, angangen Chon Pwarata Jiowa. Fan October 1989, a talo ewe ttiit lon ewe telinimw Berlin. Mwirin ekkoch chok maram, ewe muu lon Tois Otiu a mut ngeni ach angang, me fan July, 1990, a fis eu international mwichelap lon Berlin. Lon 1990, sia angang ngeni ach sipwe alisi pwiich kewe lon Russia. Pwiich kewe ra fos ngeni ekkoch nouwisin Muun Russia, me lon 1991, a rechister ewe lamalam Chon Pwarata Jiowa lon ena fonu. Seni ena fansoun, a fokkun wattelo ach angang lon Russia me ekkewe muu mi piin fiti ewe Soviet Union.
8. Met porausen noun Jiowa kewe aramas lon ekkewe 45 ier mwirin ewe Oruuen Maunen Fonufan?
8 Atun a kisikisilo riaffou mwaal lon ekkoch leeni, a lapelo lon pwal ekkoch. Lon ekkewe 45 ier mwirin wesiloon ewe oruuen maunen fonufan, chommong fonu rese mochen mut ngeni angangen Chon Pwarata Jiowa. Pwal och, pinepinen ewe lamalam are ewe angangen afalafal a fis lon 23 fonuen Afrika, 9 lon Esia, 8 lon Iurop, 3 lon Latin America, me lon 4 fonu leset.
9. Met porausen ekkewe sossot noun Jiowa kewe chon angang ra fen kuna lon Malawi?
9 Poputa seni 1967, Chon Pwarata Jiowa lon Malawi ra kuna riaffou mwaal mi chou. Pokiten ir Chon Kraist mi imulo seni fonufan, resap mooni echo taropwe mi era pwe ra pekini och pekin lon politics. (Jon 17:16) Mwirin eu mwichen ewe Malawi Congress Party lon 1972, a poputa sefal ewe riaffou mwaal. Aramas ra asulo pwiich kewe seni imwer kewe me rese chuen tongeni fori angang fan iten ar tufich. Fite ngerou ra su seni ewe fonu pwe resap nninniilo. Iwe nge, chokkewe mi maunei Kot me noun kewe aramas ra win? Aapwi! Mwirin a siwil ekiekin Muun Malawi, sia fen tori eu minefoon chochoon chon afalafal lon ena fonu ren 43,767 lon 1999, me lap seni 120,000 ra fiti ekkewe district mwichelap lon ewe fonu. Eu minefoon ofes a fen kauta lon iolapen Malawi.
Ra Kutta Eu Popun
10. Ussun chok ren Taniel, met ekkewe chon u ngeni ra fen fori lon ei fansoun?
10 Chon rikilo, nouwisin lamalam, me ekkewe ekkoch rese saani ach we poraus seni an Kot we Kapas. Chon u ngenikich seni ekkoch ekkewe lamalam lon Kirisentom ra kutta ekkoch allukun muu mi alisata ar fiu ngenikich. Met sokkun mettoch ra fori? Iwe, met sokkun mettoch chon u ngeni ra aea lupwen ra sotun le u ngeni ewe soufos Taniel? Lon Taniel 6:4, 5, sia alleani: “Murin ekewe nouwis tekia me ekewe kepina ra kutta och mwalin lon an Taniel angang pwe repwe tongeni tip ngeni, nge resap tongeni kuna och popun, pun Taniel a allukuluk, nge esap wor mwalin ika tumwunungauan. Iwe, ekewe mwan ra kapasfengen lefiler, ‘Sisap tongeni kuna och mwalin lon an ei mwan Taniel angang. Eli sipwe chok kuna och lon an aleasochisi an we Kot alluk.’” Ikenai, chon u ngeni ra sotun le kutta ena esin popun le aosukosukakich. Ra fos ussun “ekkewe sokkun lamalam kukkun mi efeiengaua aramas” me ina met ra sotun eita ngeni Chon Pwarata Jiowa. Ren kapas mi ekis mwaal, tipingau, me kapas mwakel, ra maunei ach fel me ach amwochu an Kot kewe alluk.
11. Ikkefa ekkoch poraus chon u ngeni ra tipimwaal ngeni Chon Pwarata Jiowa?
11 Lon ekkoch fonu, ekkewe lamalam me ewe muu rese mochen tipeeu pwe sia fiti “ewe sokkun fel mi limelimoch o pwechepwech fan mesen Kot.” (Jemes 1:27) Inaamwo ika sia angang lon 234 fonu, chon u ngenikich ra apasa pwe sap kich eu “lamalam mi silelo.” Ekis mwen eu international mwichelap lon 1998, eu simpung lon Athens a makkei poraus seni emon nouwisin ewe lamalam itan Greek Orthodox me apasa pwe “[Chon Pwarata Jiowa] esap eu ‘lamalam mi silelo,’” inaawmo ika filien ewe European Court of Human Rights a mwaalfesen me met ewe nouwisin lamalam a fen apasa. Ekkoch ran mwirin, pwal eu simpung lon ena telinimw a pwal makkei poraus seni emon soufos fan iten ena lamalam mi era pwe “[Chon Pwarata Jiowa] rese tongeni iteni ‘eu mwichefelin Chon Kraist,’ pun rese etiwa lukuen Chon Kraist ussun Jises Kraist.” Ena poraus mi amairu, pun esor eu lamalam a menlapei ewe lamoten an aramas akkappiru Jises lap seni Chon Pwarata Jiowa!
12. Met sipwe fori atun sia eani ei maun lon pekin ngun?
12 Sia kutta ifa ussun sipwe tumunu me alukuchara ewe kapas allim ren ach nounou allukun ekkewe muu. (Filipai 1:7) Pwal och, sisap siwili ach luku fan iten an epwe tipeeu ngeni pwal och luku are apwangapwangalo ach amwochunnuku an Kot kewe alluk mi pwung. (Taitos 2:10, 12) Ussun chok Jeremaia, sia amonlata ‘le apasawu mettoch meinisin Jiowa a awiisa ngenikich,’ nge sisap mut ngeni chon u ngeni ar repwe aniuokkusukich. (Jeremaia 1:17, 18, NW) An Jiowa we Kapas mi Pin a fen affata ach we aal. Sise mochen eani lukuluk won “poun aramas” mi apwangapwang are “opolong fan nurun Isip,” weween, lon ei fonufan. (2 Kronika 32:8, NW; Aisea 30:3; 31:1-3) Ren ei maun lon pekin ngun, sipwe eani lukuluk won Jiowa ren unusen letipach, mut ngeni an emmwenikich, me sisap lukuluku pwisin ach sile. (An Salomon Fos 3:5-7) Ika Jiowa ese alisi me tumunukich, unusen ach we angang epwe wewe ngeni “angangmwal.”—Kol Fel 127:1.
Ra Kuna Riaffou Mwaal Nge Rese Fangeta
13. Pwata sia apasa pwe Setan a kkuf lon an maunei Jises?
13 Ewe leenien appiru mi murinno seni meinisin ren tinikken le fel ngeni Jiowa, Jises. Aramas ra tipimwaal ngeni Jises pwe a u ngeni ewe muu me ataielo kinamwe. Mwirin Pailat a chosani met ra tipi ngeni Jises, a mochen epichalo Jises. Nge ewe pwiin aramas, fan etipetipaen ekkewe nouwisin lamalam, ra puchor pwe Jises epwe eitueta won efoch ira, inaamwo ika esor an tipis. Rese mochen pwe Pailat epwe epichalo Jises, nge ra mochen pwe Parapas epwe ngaselo—emon mwan a kalapus pokiten an u ngeni ewe muu me nni manau! Pailat a sotun sefal le fos ngeni ekkewe chon u ngeni, nge esor lamotan me a fori alon met ewe pwiin aramas a mochen. (Luk 23:2, 5, 14, 18-25) Inaamwo ika Jises a malo won efoch ira, an Setan maunei Noun Kot we, ewe esor tipisin, a unusen kkuf pokiten Jiowa a amanauasefalli Jises me atekiata i ngeni ewe leeni peniefichin. Me lon ewe ranin Pentekos 33 C.E., ren angangen Jises mi fen lingelo, ngun mi fel a ninatiu, me a fisita ewe mwichefelin Kraist—forien Kot “mi fo.”—2 Korint 5:17; Fofor 2:1-4.
14. Met a fis lupwen ekkewe nouwisin lamalam ra fiu ngeni ekkewe mi appiru Jises?
14 Ekis chok mwirin, ekkewe nouwisin lamalam ra sotun sefal le eriani ekkewe aposel, nge ekkena chon appiru Kraist rese ukutiu seni ar aporausa aramas ussun ekkewe mettoch ra fen kuna me rong. Noun Jises kewe chon kaeo ra iotek: “Samol, kopwe chok nennengeni ar kewe kapasen eriani, o kopwe pwal mut ngeni noum keei chon angang pwe repwe fakkun pworacho le apasata om kapas.” (Fofor 4:29) Jiowa a polueni ar tingor ren an aureerelo ren ngun mi fel me ren an akkapochokkuleereta le likiitu lon ar afalafal ren pwora. Muttir chok mei wor alluk pwe ekkewe aposel repwe ukutiu seni ar afalafal, nge Piter me ekkewe ekkoch aposel ra polueni: “Sipwe fakkun alleasochisi Kot lap seni aramas.” (Fofor 5:29) Kapasen amoson, ares, me kawet rese tongeni eppeti ar alapalo ewe angang fan iten ewe Muu.
15. Io ena Kameiliel, me ifa an fon ngeni ekkewe nouwisin lamalam mi u ngeni noun Jises kewe?
15 Ifa meefien ekkewe nouwisin lamalam? “Ra fakkun lingeringer, o ra mochen niirelo [ekkewe aposel].” Iwe nge, emon senseen ewe Alluk, itan Kameiliel, emon Farisi, a nonnom, me a mmen watte an itoch lein aramas. A ereni ekkewe aposel pwe repwe towu seni ewe utten Sanhedrin ren ekis chok fansoun, me a fonou ekkewe chon u ngeni: “Ami re Israel, oupwe pwisin tumunukemi ren minne oupwe fori ngeni atekkewe. . . . Upwe chok apasa ngenikemi usun atekkeei, pwe ami oupwe emmwen senir, o likitirelo chok. Pun ika ei ekiek me ei angang a popu seni chok aramas, epwe fakkun sapongau. Nge ika a popu seni Kot, ami ousap tongeni pworacho ngenir, nge aramas repwe kunakemi pwe ami chon fiu ngeni Kot.”—Fofor 5:33-39.
Esap Wor Och Pisekin Maun Epwe Tongeni Sopwoch
16. Awewei lon pwisin om kewe kapas ifa ussun kopwe apasawu ewe kapasen alukuluk Jiowa a ngeni noun kewe aramas?
16 An Kameiliel fon mi och, me sia kilisou lupwen emon a fos fan itach. Sia pwal kilisou pwe ach tufich le filata ifa ussun sipwe fel ngeni Kot a fen lukucharelo ren filien ekkewe sou kapwung mi tipewenechar. Pwungun pwe ach amwochu an Kot we Kapas esap pwapwaiti ekkewe nouwisin Kirisentom me ekkewe ekkoch nouwisin ekkewe lamalamen Papilon mi Lapalap, ewe nemenemen lamalam won fonufan. (Pwarata 18:1-3) Inaamwo ika ir me ekkewe mi nom fan etipetiper repwe fiu ngenikich, mei wor ei kapasen alukuluk: “‘Nge esap wor och pisekin maun epwe tongeni afeiengauok. Iwe, kopwe tongeni palueni chokewe meinisin mi atipisuk lon kapwung. Iei feiochun nei kewe chon angang me rei, iei usun ua awineer.’ Ewe Samol mi Lapalap a kapas.”—Aisea 54:17.
17. Inaamwo ika chon u ngeni ra fiu ngenikich nge, met popun sia pwora?
17 Esor popun an chon oput fiu ngenikich, nge ese pout senikich ach pwora. (Kol Fel 109:1-3) Sisap mut ngeni ekkewe aramas mi oputa ach poraus seni Paipel, ar repwe aniuokkusukich ngeni ach fangeta ach luku. Inaamwo ika sia ekieki pwe ei fiu lon pekin ngun epwe lapelo nge, sia silei mwiriloon. Ussun chok Jeremaia, sipwe kuna pwonuetaan ekkeei kapasen oesini: “Ir repwe maun ngonuk, nge resap tongeni akufuk, pun ngang ua etuk pwe upwe tumwunuk. Ngang ewe Samol mi Lapalap ua kapas.” (Jeremaia 1:19) Ewer, sia silei pwe ekkewe mi fiu ngeni Kot resap win!
[Pworous fan]
a Nengeni ewe lesen “Faithful and Fearless in the Face of Nazi Oppression,” pekin taropwe 24-8.
Ifa Ussun Kopwe Polueni?
• Met popun aramas ra fiu ngeni Chon Pwarata Jiowa?
• Ifa ussun ekkewe chon u ngeni ra fen fiu ngeni Jiowa?
• Met popun sia luku pwe ekkewe chon fiu ngeni Kot resap win?
[Sasing lon pekin taropwe 25]
Jiowa a alukuluku Jeremaia pwe epwe nom ren
[Sasing lon pekin taropwe 26]
Ekkoch aramas mi manau seni ekkewe Concentration camp
[Sasing lon pekin taropwe 26]
Mwichen aramas mi fiu ngeni Chon Pwarata Jiowa
[Sasing lon pekin taropwe 26]
J. F. Rutherford me chienan kewe
[Sasing lon pekin taropwe 28]
Ren Jises, chon fiu ngeni Kot rese win