Feffeita Ngeni Ewe Saingoon Win!
“Nengeni, emon ors mi pwechepwech, o mi wor efoch asefich ren atewe mi mottiu won. Iwe, ra ngeni atewe epa mwarin, o a tou, pwe epwe pworacho, o pwal pworacho.”—PWARATA 6:2.
1. Ikkefa ekkewe mettoch Jon a kuna lon ewe langepwi nge repwap fisita lon mwach kkan?
FAN EMMWENIEN lang ewe aposel Jon a tongeni kuna met epwe fis 1,800 ier lon mwach kkan me awewei an Kraist ewe King mommot won an we leenien motun king. A lamot an Jon lululuk pwe met a kuna lon ewe langepwi epwe pwonueta. Mei wor pisekin annet fan iten kich ikenai pwe ewe oesini ussun an Kraist mommot won an we leenien motun king a fisita lon 1914. Pokiten mesach mi saramelo ren luku, sia kuna an Jises Kraist feilo “pwe epwe pworacho, o pwal pworacho.”
2. Met ewe Tefil a fori le poputaan nemenien ewe Muu, me met an foffor a annetata?
2 Mwirin poputaan ewe Muu, Setan a koturutiu seni lang. An kkuf a efisata lapeloon an song me fiu inaamwo ika esap atufichi an sopwoch. (Pwarata 12:7-12) An song a fen alapalo ngauoloon fonufan. Aramas ra ngauolo. Ekkeei mettoch a annetata ngeni Chon Pwarata Jiowa pwe ar King a fetal ngeni an epwe “pworacho.”
Mmonletaan Eu Minefoon Mwicheichen Aramas Fan Iten Ewe Fonufan Sefo
3, 4. (a) Ikkefa ekkewe siwil ren kokkotun ewe mwichefelin Chon Kraist seni ewe fansoun ewe Muu a poputa, me met popun ekkena siwil mi lamot? (b) Ifa feiochun ekkena siwil me ren an Aisea we oesini?
3 Mwirin ewe Muu a fisita, a tori fansoun ewe mwichefelin Chon Kraist a forsefal—iei pokiten lapeloon wiiser ngeni ewe Muu—nge epwe ussun chok lapalapen ewe mwichefelin Chon Kraist lon ewe aewin senturi. Iwe, Ewe Leenien Mas, minen June 1 me 15, 1938, a awewei ifa ussun ewe mwicheichen Chon Kraist epwe mwokutukut. Mwirin, ewe minen December 15, 1971, a sopweilo an awewe ussun ewe Mwichen Sou Pwungupwung lon ach ei fansoun ren eu lesen mi eani itelapan, “Eu Mwichen Sou Pwungupwung Mi Sokko Seni Eu Company.” Lon 1972, ekkewe mwichen elter ra kefilita pwe repwe awora alillis me emmwen fan iten ekkewe mwichefel.
4 Forsefallin emmwen mi murinno a apochokkulata ewe mwichefelin Chon Kraist. Ewe mwichefel a pwal pochokkulelo ren an ewe Mwichen Sou Pwungupwung akkota pwe ekkewe elter repwe sukul fan iten wiiser kewe pachelong ar kaeo ussun mettoch mi weneiti kapwung. Ifa ussun an Kot mwicheich won fonufan epwe feffeita ekis me ekis me uwaan an feffeita a oesini lon Aisea 60:17: “Iwe, ami piras upwe siwili ngeni kolt, nge ami macha ngeni silifer. Ami mwuch upwe siwili ngeni piras nge ami fau ngeni macha. Upwe seikita kinamwe pwe epwe samolunikemi, nge pwung epwe nemenikemi.” Ekkeei siwil mi murinno a pwarata an Kot feioch me a annetata an pwapwaesini chokkewe mi alisaata Muun we.
5. (a) Met Setan a fori lupwen Jiowa a efeiochu noun kewe aramas? (b) Ifa ussun noun Jiowa kewe aramas ra tipeeu ngeni Filipai 1:7 ren ar polueni an Setan song?
5 Setan a kuna ewe alillis me emmwen mi tong Kot a awora ngeni noun kewe aramas mwirin poputaan ewe Muu. Awewe chok, lon 1931 ei mwichen Chon Kraist mi chokukkun ra esilei ngeni aramas pwe ir resap chok Chon Kaeo Paipel. Ussun chok minne Aisea 43:10 a apasa, ir Chon Pwarata Jiowa! Ese ffat ika met a fis a chok sereni ena fansoun nge ewe Tefil a poputaani eu fansoun riaffou mwaal mi watte seni me loom won unusen fonufan. Pwal mwo nge lon ekkewe fonu mi sinelo ren ar mut ngeni aramas le filata ar lamalam, chowean Merika, Canada, me Tois, fan chommong a fis kapwung pwe ekkewe Chon Pwarata repwe amwochu pwungun ar fel ngeni Kot. Tori 1988, ewe Supreme Court lon Merika a fen angang won 71 kapwung mi weneiti Chon Pwarata Jiowa, iwe Chon Pwarata ra winneni ruu na aulungat leir. Ikenai, won unusen fonufan, mei chok sopwosopwolo kapwung, ussun chok lon ewe aewin senturi, esap wor “eppetin ewe kapas allim o pwal lon apposan.”—Filipai 1:7.
6. Alluk mi pinei are eppeti ar angang a fen aukatiu feffeitaan noun Jiowa kewe aramas? Awewei mwo.
6 Lefilen 1930 me 1940, lon ewe fansoun mwen ewe Oruuen Maunen Fonufan, ekkewe muu iter dictatorship ra fori alluk mi eppeti are unusen pinei angangen Chon Pwarata Jiowa. Ekkoch me lein ekkena fonu iter Tois, Spain, me Japan. Nge lon ewe ier 2000, mei wor arapakan 500,000 chon afalafala porausen Muun Kot lon ekkena ulungat fonu. Chochoor a arapakan lap seni fan engol chochoon Chon Pwarata won unusen fonufan lon 1936! A ffat pwe an aramas pinei are auku angangen noun Jiowa kewe aramas ese tongeni aukalo ar feffeita fan emmwenien ar Sou Emmwen, Jises Kraist.
7. Ifa ewe mettoch mi amwarar a fen fisita lon 1958, me ifa ewe siwil mi lapalap a fis mwirin?
7 Ei feffeita a fokkun pwalo lon 1958 lupwen ewe mwichelap fan iten Chon Pwarata Jiowa mi lap seni meinisin, ewe Letipen Kot International Mwichelap, a fis lon New York City. Mei wor 253,922 chon fiti. Lupwen a tori 1970, angangen Chon Pwarata Jiowa a fen suukulo lon ekkewe ulungat fonu mi fen awewe won, chinon chok lon kinikinin Tois itan East Germany. Nge ewe Soviet Union me ekkewe fonu mi chiechi ngeni lon ewe Warsaw Pact ra chuen unusen pinei angangen Chon Pwarata Jiowa. Iei mwo, lon ekkena fonu mi fen pin eani muun communist, mei wor lap seni esopw milion Chon Pwarata.
8. Met mwiriloon an Jiowa efeiochu noun kewe aramas, me ifa ewe poraus lon ewe 1950 Leenien Mas ussun ena?
8 Kot a fen efeiochu Chon Pwarata Jiowa ren ei ukuukun lapeloon aramas pokiten ar “kuttafichi lom an [Kot] mu o an pung.” (Mattu 6:33) A wesewesen pwonuta alon an Aisea we oesini: “Ewe mi tekison leimi epwe wiliti cho, nge ewe mi kis epwe wiliti eu mwu mi pochokkul. Ngang ewe Samol mi Lapalap, upwe muttir apwonueta ai pwon lon fansoun ua filata.” (Aisea 60:22) Ei feffeita esaamwo wes. Lon chok ekkewe engol ier a lo, chokkewe mi angang fan iten ewe Muu ra fen lapelo won lap seni 1,750,000. Chokkewe ra pwisin filata le choni ewe mwichen aramas ewe Leenien Mas, minen 1950, a awewe won iei ussun: “Kot a ammonlata eu mwichen aramas fan iten ewe fonufan sefo. . . . Ewe poputaan ei mwichen aramas epwe manau seni ewe maunen Armaketon, . . . ekkewe chon angang repwe akkom lon ewe ‘fonufan sefo’ . . . , kokkotolo me ren lapalapen an Kot nemenem, me ra silelap ussun mwokutukutun ewe mwicheich.” Iei ewe poraus le muchuloon ena lesen: “Iwe sa lo, sia likiitu me sipwe feffeitapok, ussun chok eu mwichen aramas fan iten ewe fonufan sefo!”
9. Ifa ussun Chon Pwarata Jiowa ra kuna alillis seni minne ra fen kaeo lon ekkewe ier ra lo?
9 Atun ar feffeita, chon ei mwichen aramas fan iten ewe fonufan sefo ra fen kaeo ifa ussun repwe lipwakoch le fori sokkopaten mettoch mi alisata ar angang ikenai me neman epwe pwal alisata ar angangen forisefalli mettoch mwirin Armaketon. Ren chok awewe, ekkewe Chon Pwarata ra fen kaeo ifa ussun repwe akkotaochu mwichelap watte, muttir awora alillis lupwen a fis feiengau watte, me ifa ussun repwe muttir aueta imw. Unusen ei angang a fen efisi an aramas le mwareiti me sufoliiti Chon Pwarata Jiowa.
Apwunguochu Ekiek Mwaal
10, 11. Awewei ifa ussun ekieki ngau ussun Chon Pwarata Jiowa ra fen siwil.
10 Iwe nge, mi chuen wor aramas mi tipi ngeni Chon Pwarata Jiowa pwe ar kewe foffor rese tipeeu ngeni an aramas. A kan fis ei sokkun fos pokiten an ekkewe Chon Pwarata luku mi alongolong won Paipel, awewe chok ar luku ussun IV chcha, ar rese angolong lon politics are maun, ekiekir ussun suupwa, me ekiekir ussun minne mi pwung are mwaal. Nge iei a lapelo an aramas ekieki pwe mei wor aucheaan an Chon Pwarata luku. Ren chok awewe, emon tokter lon Poland a kori ewe ofesin Chon Pwarata Jiowa lon ena fonu. A apasa pwe i fengen me chienan kewe tokter lon ewe pioing ra fen fosfengen ussun IV chcha ren fitu awa. Ar porausfengen a fisita pokiten och poraus lon eu simpung lon Poland itan Dziennik Zachodni. Ewe tokter a apasa: “Ua letipengau pwe a kon watte an ekkewe tokter aea chcha. A lamot pwe epwe siwil me ua pwapwa pwe emon a poputa le fos ussun ei osukosuk. Ua mochen angei pwal ekkoch poraus.”
11 Atun eu mwich a fis lon ewe ier, tokter me chon angangen pioing seni Canada, Iurop, Israel, me ewe United States ra porausfengen won ifa ussun ekkewe tokter repwe alisi aramas nge resap aea chcha. Ei mwich a fis lon Switzerland me chokkewe mi fiti ra kaeo pwe maloon patient mi IV chcha a lap seni chokkewe rese IV chcha. Chon Pwarata Jiowa ra kan towu seni pioing mwen ekkewe mi IV chacha, me liwinin ar luwing a kisikis seni ekkewe ekkoch.
12. Awewei mwo poraus seni ekkoch aramas mi itefoulo a fen mwareiti Chon Pwarata Jiowa pokiten rese angolong lon politics.
12 A fen wor kapasoch ussun an Chon Pwarata Jiowa rese pekini eu pekin mwen me atun ewe Oruuen Maunen Fonufan lupwen ra fen likiitu fan an ewe muun Nazi nemenem. Chommong ra fen apasa pwe ra saani ewe video Jehovah’s Witnesses Stand Firm Against Nazi Assault, forien Chon Pwarata Jiowa, a akkom fich lon ewe concentration camp itan Ravensbrück lon Tois fan November 6, 1996. Lupwen ena video a fich lon ewe Bergen-Belsen concentration camp fan April 18. 1998, sou emmwennin ewe Center for Political Education in Lower Saxony, Dr. Wolfgang Scheel, a apasa: “Eu porausen uruwo mi enlet a fokkun asauakich pwe Chon Pwarata Jiowa ra apposa letiper le tunalo National Socialism lap seni ekkewe lamalamen Kraist. . . . Ese lifilifil ekiekich ussun ar luku me achocho, sia wiisen sufoliiti ar lukuchar fan nemenemen ewe muun Nazi.”
13, 14. (a) Ifa ewe poraus seni emon a fen alisi Chon Kraist loom? (b) Awewei ekkoch ekkewe kapas mi och aramas ra fen apasawu fan iten noun Kot kewe aramas ikenai.
13 Lupwen aramas mi itefoulo ra eani kapasen apunga Chon Pwarata Jiowa are eu kapwung a katowu fan iter, neman epwe kisikiselo lifilifil me amurinnoolo ifa ussun an aramas pwisin ekieki ussur. Fan chommong epwe atufichi ar fos ngeni aramas rese mochen etiwer me loom. Chon Pwarata Jiowa ra fokkun kilisou ren ar alillis. Sia chechchemeni met a fis lon ewe aewin senturi lon Jerusalem. Lupwen ewe imwen kapwung mi tekia, itan Sanitrin, a mochen nnielo ekkewe Chon Kraist pokiten ar achocho le afalafal, Kameliel, “emon senseen ewe alluk mi iteuoch me ren ekkewe aramas meinisin,” a ouroureer ren ei kapas: “Ami re Israel, oupwe pwisin tumunukemi ren minne oupwe fori ngeni atekewe. . . . Ami oupwe emmwen senir, o likitiirelo chok. Pun ika ei ekiek me ei angang a popu seni chok aramas, epwe fakkun sapongau. Nge ika a popu seni Kot, ami ousap tongeni pworacho ngenir, nge aramas repwe kunakemi pwe ami chon fiu ngeni Kot.”—Fofor 5:33-39.
14 Kanoto chok, ekkoch nouwis ra fen kapas fan iten an Chon Pwarata Jiowa pwuung le fel ngeni Kot me ren kokkotun ar lamalam. Awewe chok, emon a fen piin wiisen chairmanin an ewe International Academy for Freedom of Religion and Belief a fen apasa: “Aramas resap pinei angangen eu lamalam pokiten a sokkolo lapalapan are pokiten rese saani an ewe lamalam kewe luku.” Me emon mwan mi asukula aramas ussun lamalam lon ewe university lon Leipzig a appiita eu kapas eis mi weneiti angangen ewe kumi muun Tois a akkota ren an epwe chosani ekkoch kukkun lamalam. A eani kapas eis: “Met popun repwe chosani ekkewe kukkun lamalam nge sap ekkewe ruu lamalam watte [Katolik me Lutheran]?” Ren ach sipwe polueni ena kapas eis, sia kuna alon pwal emon Chon Tois mi fen piin eani wiisan lon ewe muu. Atewe a makkeei: “Esor tipemwaramwar pwe aramas seni ekkena lamalam ra fen filata ifa ussun ewe kumi epwe fori an angang.”
Sia Kutta Alillis Seni Io?
15, 16. (a) Met popun an Kameliel we alillis mi aukuk? (b) Ifa ussun ewe alillis seni pwal ulumon aramas mi manaman a pwal aukuk?
15 Met Kameliel a fen apasa a chok menlapei enletin ewe poraus pwe eu angang Kot a alisata esap tongeni kkuf. Ese mwaal pwe Chon Kraist loom ra feioch seni an kewe kapas ngeni ewe Sanitrin, nge rese monuki pwe an Jises kapas ngeni noun kewe chon kaeo ra pwal pwung. Fofforun Kameliel a fen awesalo an ekkewe nouwisin lamalam akkota ifa ussun repwe nnielo ekkewe Chon Kraist, nge ese fen unusen awesalo riaffou mwaal. Sia allea: “Iwe, ra tipeeu ngeni minne a apasa. Ra korato ekkewe chon kuno, o ra wichir. Iwe, mwirin, ra erenir pwe resap chuen pwal kakapas fan iten Jises, o ra omuserelo.”—Fofor 5:40.
16 Lupwen Jises a kapwung, Pontius Pailat ese kuna och tipisin me a sotun le angasalo Jises. Nge ese fis. (Jon 18:38, 39; 19:4, 6, 12-16) Pwal mwo nge ekkewe ruuemon Chon Sanitrin mi mochen auseling ngeni Jises, Nikotimos me Josef seni Arimathea, rese tongeni eppeti an ewe imwen kapwung apwungu Jises. (Luk 23:50-52; Jon 7:45-52; 19:38-40) Ewe alillis seni an aramas angang fan iten noun Jiowa kewe aramas—ese lifilifil ewe popun ra sotun le alisiir—mi aukuk. Ewe fonufan epwe chuen oputa noun Jises kewe chon kaeo mi enlet, ussun chok ra oputa Jises. Ar unusen ngaselo epwe tongeni pop seni Jiowa chok.—Fofor 2:24.
17. Met Chon Pwarata Jiowa ra silei, nge met popun ar filata le likiitu lon ar afalafala ewe kapas allim ese apwangapwangelo?
17 Ren enletin, Chon Pwarata Jiowa ra silei pwe riaffou mwaal epwe sopwosopwolo. An aramas u ngeniir epwe wes lupwen an Setan we fonufan epwe kkuf. Iwe nge, ei riaffou mwaal mi weires ese fen efisi an ekkewe Chon Pwarata ukutiu seni ar apwonueta wiiser le esilefeili porausen ewe Muu. Met popun ena angang epwe kaulo lupwen Kot a alisata? Ra nengeni ar we Sou Emmwen mi pwora, Jises Kraist, me ra tapwelo lon ipwan kewe.—Fofor 5:17-21, 27-32.
18. Ifa ewe osukosuk lon mwach kkan fan iten noun Jiowa kewe aramas nge met ra luku ussun mwiriloon ewe osukosuk?
18 Seni le poputaan, aramas ra u ngeni lamalam mi enlet. Ekiselo chok, Kok, iten Setan seni an koturutiu seni lang, epwe maunei lamalam mi enlet. Nge lamalam mi enlet epwe manau seni ena maun. (Isikiel 38:14-16) “Ekkewe king won unusen fonufan,” fan an Setan emmwen, “repwe maun ngeni ewe Lam, nge ewe Lam epwe pworacho ngeni ir, pun i Samolun ekkewe Samol o Kingen ekkewe King.” (Pwarata 16:14; 17:14) Ewer, ach we King a feffeita ngeni an pworacho le maun me ekiselo chok epwe unusen “pworacho.” A ifa me watteen wiisach mi auchea le feffeitapok me Jises, pwal ren ach sile pwe ekiselo chok, esap wor emon epwe tipefesen me chon fel ngeni Jiowa lupwen ra apasa: “Kot a penikich”!—Rom 8:31; Filipai 1:27, 28.
Kopwe Tongeni Awewei?
• Seni le poputaan nemenien ewe Muu, met Jiowa a fen fori le apochokkula ewe mwichefelin Chon Kraist?
• Met Setan a fen fori ren an epwe eppeti an Jises unusen pworacho, me met mwiriloon an Setan we angang?
• Epwe ifa ach ekiek ussun alillis seni chokkewe esap ir Chon Pwarata?
• Ekiselo chok, met Setan epwe fori, me met mwiriloon an foffor?
[Picture on page 27]
Mwichelap ra pwaralo feffeitaan noun Jiowa kewe aramas
[Pictures on page 29]
Aramas ra chuen mwareiti Jiowa pokiten noun kewe Chon Pwarata rese pekini pekin ekkewe mi maunfengen atun ewe Oruuen Maunuen Fonufan