An Jiowa We Kapas Mi Manau
Menlapen Poraus Seni Ewe Puken Josua
EKKEWE chon Israel ra fokkun mwasangasang ren ewe poraus ra rongorong lupwen ra nonnom won ewe Sonun Moap lon 1473 B.C.E.: “Oupwe amolata amotumi. Pun murin ulungat ran oupwe pwerela pekilan ewe chanpupu Jortan o pwerelong lon ewe fanu ewe Samol mi Lapalap a ngenikemi pwe oupwe fonueni.” (Josua 1:11) Ar saifetal ren 40 ier lon ewe fonu poon epwele wes.
A ekis lap seni 20 ier mwirin, ewe sou emmweniir, Josua, a uta lukalapen ewe fonuen Kenan me a apasa ngeni ekkewe elter lon Israel: “Nengeni, ua fen aineti ngenikemi fanuen chon ekewe mwu resamwo oola usun chok pwal fanuen chon ekewe mwu ua arosala chor, seni ewe chanpupu Jortan me otiu tori ewe mataulap mi nom lotou, pwe fanuen ami kewe ainang. Iwe, ewe Samol mi Lapalap ami we Kot epwe pusin tinirewu me mwemi, epwe pwal asurela, lupwen oupwe tolong lon fanuer, nge ami oupwe fanueni fanuer, usun ewe Samol mi Lapalap a fen pwon ngenikemi.”—Josua 23:4, 5.
Josua a makkei ewe puken Josua lon 1450 B.C.E. Ewe puk a ngenikich eu uruwo mi amwarar ren met a fen fisita lon ekkena 22 ier. Iei mwo, kich sipwele pwerelong lon ewe fonufan sefo mi pwonetiu, me nonnomuch iei a ekis ussun chok nonnomun noun Israel kewe lupwen repwe pwerelong lon ewe Fonu Mi Pwonetiu. Iwe, sipwe nelong lon ewe puken Josua fan mwasangasang.—Ipru 4:12.
NGENI “EWE MAASIESIN JERIKO”
(Josua 1:1–5:15)
A ifa me watteen ewe wiis Josua a angei lupwen Jiowa a ereni: “Nei chon angang Moses a mala. Iei mine kopwe uta iei o feila pekilan ei chanpupu Jortan, ami me ekei aramas meinisin, pwe oupwe feila lon ewe fanu upwe ngeni ekewe aramasen Israel”! (Josua 1:2) Josua epwe wiisen emmwenaalong eu muun fite milion aramas lon ewe Fonu Mi Pwonetiu. A mmonleta ren an tiinalo ruuemon spai ngeni Jeriko—ewe aewin telinimw repwe tooki. Ewe fin lisowu itan Reap a nonnom lon ena telimimw. Neminnewe a fen rongorong porausen an Jiowa kewe foffor mi manaman fan iten noun kewe aramas. Reap a tumunu me alisi ekkewe spai me ra pwon ngeni pwe epwe manau.
Lupwen ekkewe spai ra liwin, Josua me ekkewe aramas ra fen mmonleta le pwerelo pekiloon ewe Jortan. Ewe chanpupu a puummong me a urowu unukkun ekis meinisin nge, ese tongeni eppeti ar pwerelo. Jiowa a efisi ewe konik asan an epwe wiliiti nikinikin eu ttitin konik me ewe lusun konik fan a chok pupulo ngeni ewe Setin Malo. Mwirin ra fen pwerelo, ekkewe chon Israel ra nonnom orun Jeriko lon Kilkal. Ruaanu ran mwirin, lon pwinin ewe engol me ruaanun ranin ewe maram Apip, ra fori ewe Pasofer won ewe maasiesin Jeriko. (Josua 5:10) Ewe ran mwirin, ra poputa le ekis ani uwaan ewe fonu, me ese chuen kawor ewe mana. Iei ewe fansoun Josua a sirkumsaisi ekkewe mwan meinisin mi uputiu atun ra sai fetal lon ewe fonu poon.
Poluen Ekkewe Kapas Eis Ussun Ewe Paipel:
2:4, 5—Met popun Reap a rauei noun ewe king kewe mwan mi kukkutta ekkewe spai? Inaamwo ika Reap a tongeni nninnilo nge, a tumunu ekkewe spai pokiten a wor an lukuluk won Jiowa. Ina popun ese fen meefi wiisan an epwe pwaralo ikewe ekkewe spai ra nonnom ie ngeni ekkewe mwan mi mochen efeiengaua noun Kot kewe aramas. (Mattu 7:6; 21:23-27; Jon 7:3-10) Ren enletin, Reap a fen “kuna pung ren an kewe fofor,” me a kapachelong lon ekkana foffor an tiinalo noun ewe king kewe mwan ngeni ewe leeni ia ekkewe spai rese nonnom ie.—Jemes 2:24-26.
5:14, 15—Io ewe “chon nemenemen an ewe Samol mi Lapalap mwichen sounfiu”? Eli ena samol a feito ren an epwe apochokkula Josua me le poputaan an Israel liapeni ewe Fonu Mi Pwonetiu i “ewe Kapas”—Jises Kraist, mwen an feitiu fonufan. (Jon 1:1; Taniel 10:13) A ifa me watteen ach pochokkuleta seni ewe poraus pwe Jises Kraist mi fen lingelo iei, a nonnom ren noun Kot kewe aramas ikenai atun ar fiti ewe maun lon pekin ngun!
Ekkewe Lesen Fan Itach:
1:7-9. Alleaan Paipel iteiten ran, ach ekkekiekifichi an we poraus, me pwonuetaan minne sia kaeo, mi lamot ika sipwe sopwoch lon angangen ngun.
1:11. Josua a tingor pwe ekkewe aramas repwe ammonlata aner mongo me resap chok asoso me wikkiti aworaen Jiowa. Sap minne an Jises kapas pwe sisap aureki ach kewe osupwang lon pekin aion, fengen me an pwon pwe “ekkeei mettoch meinisin repwap kapach ngenikemi,” ra wewe ngeni ach sisap pwisin angang fan iten minne sia osupwang ren.—Mattu 6:25, 33.
2:4-13. Mwirin Reap a rongorong porausen an Jiowa angang mi lapalap, a filata an epwe pekini pekin noun Jiowa kewe. Ika en emon mi kakkaeo ewe Paipel ren fansoun langattam me ka silei pwe iei “ekkewe ran le sopwolon,” esap pwe en kopwe filata om kopwe angang ngeni Kot?—2 Timoti 3:1.
3:15. Pokiten ewe poraus seni ekkewe ruuemon spai ra tiitiilo Jeriko a murinno, Josua a muttir mwokutukut. Ese witiwit tori a moretiu konikin ewe Jortan. Ren ekkewe foffor mi weneiti fel mi enlet, sipwe pworacho nge sisap witiwit tori nonnomun manauach a ussun ita unusen murinno.
4:4-8, 20-24. Ekkewe 12 fau seni ewe Jortan ra wewe ngeni eu minen achechchem fan iten Israel. Fofforun Jiowa kewe ikenai mi amanaua noun kewe aramas seni chon koputer ra pwal wewe ngeni eu minen achechchem pwe Jiowa a nonnom rer.
EWE MAUN A SOPWOSOPWOLO
(Josua 6:1–12:24)
Asamalapen ewe telinimwen Jeriko “ra kapungula . . . . Esap wor eman a tongeni towu ika tolong.” (Josua 6:1) Ifa ussun repwe liapeni ewe telinimw? Jiowa a awewe ngeni Josua ifa ussun. Muttir chok ekkewe ttit ra turutiu me ewe telinimw a talo. Reap chok me chon le imwan kewe ra manau.
Mwirin Jeriko, repwe tooki telinimwen ewe king, Ai. Pokiten ekkewe spai mi tiitiilo ra apasa pwe ese chommong aramas lon ewe telinimw, esor lamotan pwe chommong sounfiu repwe feilo maunei ewe telinimw. Iwe nge, ekkewe 3,000 sounfiu ra su ren ekkewe chon Ai. Met popun? Jiowa ese nonnom ren ekkewe chon Israel. Akan seni ewe einangen Juta a fen tipis lupwen ra maunei Jeriko. Mwirin a fen apwungu Akan, Josua a mauneesefalli Ai. Pokiten ra fen akkufu Israel, ewe kingen Ai a mwasangasang le mauneer sefal. Nge Josua a alamota an ekkewe chon Ai lamalam tekia me ra liapeni ewe telinimw.
Kipeon ‘eu telinimw mi watte usun ekkewe telinimwen king, a pwal watte seni Ai me mwanin lon meinisin ra fokun pwora.’ (Josua 10:2) Lupwen ekkewe chon Kipeon ra rongorong porausen an Israel akkufu Jeriko me Ai, ra rauei Josua me a fisita eu tipeeu fan iten kinamwe lifiler. Chon ekkewe ekkoch telinimw ra luku pwe repwe feiengau seni an Kipeon fangeta. Limon king ra tipeeu le maunei Kipeon. Israel a amanaua Kipeon me ekkewe chon mauneer ra unusen kkuf. A kapachelong lon an Israel kewe maun fan emmwenien Josua ar akkufu telinimw ngeni oor me notou, fengen me ekkena limon king ngeni enefen. Mei wor 31 king ra kkuf notoun ewe Jortan.
Poluen Ekkewe Kapas Eis Ussun Ewe Paipel:
10:13—Ifa ussun ena esin mettoch mi amairu a tongeni fisita? “Epwe wor och ewe Samol mi Lapalap ese tufich ngeni,” ewe Chon Forataan lang me fonufan? (Keneses 18:14) Ika a mochen, Jiowa a tongeni aukaalo morokukunnun fonufan pwe a ussun ita ewe akkar me maram rese chuen mwokutukut me ren mesen aramas. Are a tongeni aukaalo mwokutun fonufan me ewe maram me attina saram seni ewe akkar me maram pwe fonufan a chok saram. Ese lifilifil met a fen fisita, “esap wor eu ran usun ei ran lon ekewe fansoun mwan ika me murin,” lon unusen uruwoon aramas.—Josua 10:14.
10:13—Ifa ewe puken Iasar? A pwal wor porausen ei puk lon 2 Samuel 1:18 ren porausen eu kol itan “Ewe Asefich”—eu kolun kechiu ussun King Saul lon Israel me noun we Jonatan. Eli ei puk a masou ren sokkopaten kol me porausen uruwo ekkewe chon Ipru ra silefichi
Ekkewe lesen fan itach:
6:26; 9:22, 23. An Josua anumamaua Jeriko lupwen a talo a pwonueta 500 som ier mwirin. (1 King 16:34) An Noa anumamaua noun noun we, Kenan, a pwonueta lupwen ekkewe chon Kipeon ra wiliiti chon angang lon Israel. (Keneses 9:25, 26) An Jiowa we Kapas a pwonueta iteiten fansoun meinisin .
7:20-25. Ekkoch ra tongeni apasa pwe an Akan sola a lamot kisikis, me eani ewe ekiek pwe aramas rese feiengau seni an sola. Eli ekiekir pwe ese watte lamoten sola kukkun me tipis kukkun. Iwe, kich sipwe appiru Josua me sipwe tipeppos le u ngeni mettoch meinisin mi apaeaakich ngeni atai alluk are foffor mi limengau.
9:15, 26, 27. Sipwe aucheaani ekkewe pwon sia tipeeu ngeni me apwonueta met sia fen pwonei.
JOSUA A WIISENI AN SAINGOON WIIS MI LAMOT
(Josua 13:1–24:33)
Josua a chinnapelo—a 90 som ierin—me a poputa le aineti ewe fonu. A mmen watte wiisan! Ekkewe einangen Rupen me Kat me lesopwun ewe einangen Manasa ra fen angei fonueer otiuen ewe Jortan. Iei ekkewe lusun einang repwe angei fonuer notoun ewe Jortan ren utut.
Ewe imwen fel mangaku a kauta lon Silo lon fonuen Efraim. Kalep a angei ewe telinimwen Hepron, me Josua a angei Timnat-sera. Ekkewe chon Lifai ra angei 48 telinimw, kapachelong 6 telinimwen op. Lupwen ra feilo ngeni fonuer otiuen ewe Jortan, ekkewe sounfiu seni Rupen, Kat, me lesopwun ewe einangen Manasa ra senaata eu rongen asor “mi fokun watte.” (Josua 22:10) Ekkewe einang mi nonnom notoun ewe Jortan ra eani ekiek pwe ekkena einang ra fen rikilo me arapakan a wor eu maun lefilen ekkewe einang. Nge ese fis nni manau pokiten ra angoch le porausfengen lefiler ussun ewe osukosuk.
Mwirin Josua a fen nonnom lon Timnat-sera ren och fansoun, a korato an Israel kewe elter, mokuren famili, soukapwung, me meilapen sounfiu ren an epwe peseer meinisin ar repwe pwora me amwochu ar lukuluk won Jiowa. Mwirin, Josua a amwichafengenni noun Israel kewe einang meinisin lon Sekem. Ikena ie a enniwili porausen an Jiowa kewe foffor ngeniir seni ranin Eperiam feita, me a pwal peseer meinisin ar repwe ‘meniniti ewe Samol mi Lapalap o angang ngeni fan leten leluker.’ Ewe poraus a achungu letipen ekkewe aramas me ra polueni: “Am aipwe chok angang ngeni am Kot ewe Samol mi Lapalap [Jiowa, NW], aipwe pwal aleasochis ngeni alon.” (Josua 24:14, 15, 24) Iwe, Josua a malo lupwen a 110 ierin.
Poluen Ekkewe Kapas Eis Ussun Ewe Paipel:
13:1—Ei poraus a u ngeni minne a mak lon Josua 11:23? Aapw. A wor ruu kinikinin ar liapeni ewe Fonu Mi Pwonetiu: Ewe aewin lupwen unusen ewe muu a akkufu ekkewe 31 kingen Kenan. Ekkena maun ra fen ataielo pochokkulen ekkewe chon Kenan. Ewe oruuen kinikin a fisita ren an ekkewe einang me aramas angang ngeni ar repwe fonueni ewe fonu. (Josua 17:14-18; 18:3) Inaamwo ika noun Israel kewe rese unusen asuaalo ekkewe chon Kenan, ekkewe lusun rese tongeni wesewesen efeiengaua Israel. (Josua 16:10; 17:12) Josua 21:44 a apasa: “Ewe Samol mi Lapalap a fang ngenir kinamwe ekis meinisin.”
24:2—Semen Eperiam we, Tera, a fel ngeni lios? Me le poputaan, Tera ese fel ngeni Jiowa Kot. Ese mwaal a feffel ngeni ewe koten maram itan Sin—emon kot mi itefoulo lon Ur. Me ren lukuen chon Jus, eli Tera emon mi fori lios. Iwe nge, lupwen Eperiam a feilo seni Ur fan an Kot alluk, Tera a fiti Eperiam le feilo Haran.—Keneses 11:31.
Ekkewe lesen fan itach:
14:10-13. Inaamwo ika Kalep a 85 ierin nge, a tingor fan iten wiisan le asuaalo aramas ingau seni ewe fonu orun Hepron. Ekkewe chon Anakim—aramas mi fokkun watte—ra nonnom ie. Ren alillis seni Jiowa, ei sounfiu a sopwoch me Hepron a wiliiti eu telinimwen op. (Josua 15:13-19; 21:11-13) An Kalep pisekin nengeni a pesekich ach sisap pireir le etiwa ekkewe wiis lon pekin ngun mi weires.
22:9-12, 21-33. Sipwe tumunukich seni ekiek mi ngau ussun ekkewe popun aramas ra fori are rese fori och mettoch.
‘Ese Wor Eu Kapas Ese Fen Pwonueta’
Lupwen a chinnap, Josua a ereni ekkewe nouwisin Israel: “Iteiten ekewe pwon a eani ngenikemi ra pwonueta, nge esap wor eu me leir esap pwonueta.” (Josua 23:14) Mwa met ren ifa ussun ewe uruwo Josua a makkei a affata ngenikich enletin ena poraus!
Ewe aposel Paul a makkei: “Pun minne mi makketiu lom, a makketiu pwe sipwe kaeo, pwe epwe wor rech ach apilukuluk allim ren likiitu o aururu me ren ekkewe puk.” (Rom 15:4) Sia tongeni lukulukoch pwe ach apilukuluk mi alongolong won an Kot kewe pwon esap sopwongau. Esap wor eu pwon esap pwonueta; ir meinisin repwe pwonueta.
[Sasing lon pekin taropwe 29]
En mi silei ewe popun Kot a era pwe Reap, ewe fin lisowu, emon fefin mi pwung?
[Sasing lon pekin taropwe 31]
An Akan sola esap eu tipis mi kisikis; a emmwen ngeni mettoch mi chou
[Sasing lon pekin taropwe 31]
“Ren luku, titin ewe telinim Jeriko a turutiu.”—Ipru 11:30