Feiéch Seni Jiowa A Lap Seni Met Ua Ekieki

Atun ua poputá le pioneer, manawei a unusen siwil lón ewe napanap use tepereni. (Ef. 3:20) Nge eli ka ekieki ika ifa usun a fis ena. Upwe apwóróusa seni me lepoputáán.

Ua uputiw lón Berlin, Tois, fite maram mwirin poputáán ewe Oruuen Maunen Fénúfan lón ewe 1939. Arapakkan lesópwólóón ewe maun lón 1945, ekkewe sepelin ra kóturutiw chómmóng pakutang wóón ewe telinimw Berlin. Lón eú rán ra oturatiw chómmóng pakutang ikewe aua nóm ie, nge ám me unusen ai we famili aua sú ngeni ewe leenien op. Iwe ren ám ausap feiengaw, aua mwékút ngeni Erfurt leenien inei we.

Inei we a tinikken le kúkkútta ewe enlet. Iwe a álleani makkeien ekkewe souáák kewe puk, me a etittina fitu lamalam, nge ese menemenéch ren ekkena. Lón ewe ier 1948, rúúemén Chón Pwáraatá Jiowa ra chuurikem lón imwem we. Inei we a etiwer me a chék kakkapas eis ngeniir. Kis seni eú awa mwirin, a erenikem me fefinei we kúkkún, “Ua kúna ewe enlet!” Ekiseló mwirin ena, ám me inei we me fefinei we aua fiffiti ekkewe mwich lón Erfurt.

Lón ewe 1950, aua liwiniti Berlin, ikewe ie aua fiti ewe mwichefel itan Berlin-Kreuzberg. Nge aua pwal mwékút ngeni eú leeni lón Berlin, iwe aua fiti ewe mwichefel itan Berlin-Tempelhof. Ekiseló mwirin, inei we a papatais, nge ua meefi pwe usaamwo mmólnetá le papatais. Pwata?

USUN AI ATAWEEI AI NISÁSSÁW

A weires ngeniei ai upwe alapaaló ai angang ngeni Jiowa pokiten ua mmen nisássáw. Inaamwo ika ua fiffiti ewe angangen afalafal, nge ren úkúkún ruu ier use kan afalafal ngeni aramas. Nge atun ua fiffiti me sissileeló pwiich kewe mi pwora me tuppwél ngeni Jiowa, ua poputá le siwil. Ekkóch ra fen kalapus lón ekkewe Nazi concentration camps are lón ekkewe leenien kalapus lón East Germany. Nge ekkóch ra uwei néúch kewe puk lemonomon ngeni pwiich kewe lón East Germany inaamwo ika ra tongeni ares me kalapus. Ar kewe leenien áppirú ra mmen achchúngúei. Ua ekieki pwe ika pwiich kewe ra tongeni atolonga manawer lón feiengaw ren ar kalapus fán iten Jiowa me pwiir kewe, iwe mi lamot upwe achocho le ataweei ai nisássáw.

Ua achocho ai usap chúen nisássáw atun ua fiti eú kkótun angangen afalafal mi kkóló aúchean lón ewe 1955. Pwiich Nathan Knorr a erá lón eché taropwe mi mak lón ewe puk itan Informant,a pwe ena kkótun afalafal mi kkóló aúchean ina ewe kókkót mi watte seni meinisin ewe mwicheich a fen akkóta. A erá pwe ika meinisin chón afalafal ra álillis lón, “iwe epwe ina ewe maram mi amwarar seni meinisin fán iten ewe angangen afalafal wóón ei fénúfan.” A ifa me pwúngún alon na! Ekiseló mwirin, ua fangóló manawei ngeni Jiowa, me lón ewe ier 1956, ám me semei we me fefinei we aua papatais. Nge ekiseló mwirin ena, a lamot upwe féri pwal eú kefil mi watte.

Ua fen silei pwe a lamot ai upwe pioneer, nge ua chék ekieki pwe fán eú fán eú upwap poputá le pioneer. Akkomw, ua filatá le káé ifa usun upwe améméwu me amémélong pisek seni ekkóch kompeni lón ekkóch fénú. Mwirin ena, ua poputá le angangen moni pwe upwe sipeéchúló lón ai eáni ena angang me mwen ai upwe poputá le pioneer. Ina popun lón ewe ier 1961, ua poputá le angang lón Hamburg, Tois ewe sóópw mi watte seni meinisin ren ewe leenien inen siip sein uwou pisek. Ua kon sani ai na angang, iwe ua chék ékkéúraaló ai upwe pioneer. Iwe met upwele féri?

Ua kilisou ngeni Jiowa pwe a néúnéú pwiich kewe mi uren tong le álisiei le weweiti pwe ai angang ngeni I a kon aúchea seni meinisin. Fitemén chiechiei kewe ra fen poputá le pioneer me ra isetiw eú leenien áppirú mi múrinné fán itei. Pwal Pwiich Erich Mundt, emén mi manawewu seni an kalapus lón ewe concentration camp, a apéchékkúlaei le lúkúlúk wóón Jiowa. A erá pwe lón ewe concentration camp, pwiich kewe ra lúkúlúk wóón pwisin iir, iwe ló, ló, ló, ra apwangapwangoló. Nge chókkewe mi unusen lúkúlúk wóón Jiowa ra amwéchú ar tuppwél me ra álisatá án Jiowa we mwicheich.

Pwal Pwiich Martin Poetzinger, mi chóni ewe Mwichen Soupwúngúpwúng mwirin, a erá, “Pwora ina ewe napanap mi kon aúchea sia tongeni napanapeni!” Mwirin ai ekilonei wóón alon kana, ua towu seni ai we angangen moni me ua poputá le pioneer lón ewe June 1963. Ina ewe kefil mi múrinné seni meinisin ua filatá! Mwirin chék ruu maram, use mwo fen kúnékún ai angangen moni nge ua ketiw ngeni ai upwe fiti special pioneer. Fitu ier mwirin, ua mmen máirú ren ewe feiéch ua angei seni Jiowa. Ua ketiw ngeni ewe fáik me rúáánúún Sukulen Gilead.

UA KÁÉ SENI EWE SUKULEN GILEAD EÚ LESEN MI KON AÚCHEA

“Kosap fangekkái lón wisom.” Ina eú lesen mi kon lamot ua káé, ákkáeúin seni Pwiich Nathan Knorr me Lyman Swingle. Ra pesekem ám aupwe chék likiitú lón wisem inaamwo ika a weires. Pwiich Knorr a erá: “Met kopwe nefótófót wóón? Ewe pwakak, nikken, kakiros me metakkan me wéúngawen ekkewe ekkóch? Are kopwe fen nefótófót wóón ekkewe irá, péén irá, me mese pwapwaan ekkewe aramas? Káé le tongei ekkewe aramas!” Eú rán Pwiich Swingle a áweweei popun án ekkóch pwiich kewe fangekkái lón wiser kewe, nge atun a apwóróusa a poputá le kúmwéchúmwéch me ssúr mesan. A ekis kaúló le afalafal tori a kinamwesefál. A fókkun chúng letipei me ua filatá ai usap eletipengawa Kraist me pwiin kewe mi tuppwél.—Mat. 25:40.

Atun ra ngenikemi wisem ia aupwe álillis ie, ekkóch chón bethel ra mochen silei ika ia aupwe álillis ie. Atun emén me emén ra erá ia repwe ló ie, ekkewe chón bethel ra erá meefier mi éch usun. Nge atun ua erá upwe ló Congo (Kinshasa), ra kaúló me ra chék erá: “Ooo Congo! Amwo Jiowa epwe nónnóm reom!” Lón na fansoun, a chéúfetál lón news pwe a kan fis maun lón Congo (Kinshasa) me án aramas nifengeniir. Nge ua chék lefareni met ua káé seni Gilead. Ekiseló mwirin ám sochungio, lón ewe September 1967, ám me Heinrich Dehnbostel, me Claude Lindsay aua sái ngeni Congo Kinshasa.

EWE KÁIT MI MÚRINNÉ FÁN ITEN EKKEWE MISINERI

Atun aua wareiti Kinshasa, aua káé fósun France ren úkúkún úlúngát maram. Mwirin aua sái ngeni Lubumbashi, nge me lóóm a iteni Elisabethville, kkan ngeni ewe kiá ngeni Zambia éérun Congo. Aua mwékút ngeni ewe imwen misineri mi nóm lukanapen ewe sóópw.

Ese wor ié a afalafal lón arapakkan unusen Lubumbashi, iwe ekkena aramas rese kan rong pwóróusen ewe Mwú. Ló, ló, ló, ese chúen naf ám fansoun le káé ngeni meinisin mi mochen káé Paipel. Aua pwal afalafal ngeni chókkewe mi watte wiser lón ewe mwú me ekkewe polis. Chómmóng ra súféliti án Kot we Kapas me ám angangen afalafal. Lape ngeni aramas ra eáni fósun Swahili, iwe ám me Claude Lindsay aua pwal káé ena fós. Ekiseló mwirin aua fiti eú mwichefel mi eáni fósun Swahili.

Inaamwo ika aua pwapwaiti án chómmóng etiwakem, nge aua pwal kúna weires. Fán chómmóng ekkewe soufiu mi sakaw fán néúr pistor are ekkewe polis mi kirikiringaw ra tipi ngenikem met ause féri. Fán eú chómmóng polis fán néúr pistor ra ssálong lukanapen ám we mwich lón ewe imwen misineri me ra uweikem ngeni ewe polis station, me aua chék mómmóót fan tori kulók engol lepwin, me mwirin ra epichikemiwu.

Lón ewe ier 1969, ua wiliti emén mwán mi ásimaw mi wisen sáifetál. Lón ena leeni ua kan feffetál towau lón pwakak me lein petewel, a ina usun me Afrika. Lón eú sóópw, emén chukó me etenin kewe ra annut fán ai we bed lepwin. Use fókkun ménúki ekkewe atun a ánelóei me mwen tétáán ewe akkar ren léúwommóngun le kékké. Ua aúcheani ekkewe atun lepwin lupwen ám me pwiich kewe aua mómmóót ppen eú ekkeei me fóffósfengen usun ewe enlet.

Eú osukosuk mi kon weires aua likiitú fán, ina féfférún chókkewe mi erá pwe iir Chón Pwáraatá Jiowa nge ra álisatá ewe mwicheichen Kitawala.b Ekkóch me leir ra papatais me ra wiliti mwán mi ásimaw. Chómmóng me lein chókkana mi usun “och limengau” lón ewe mwichefel rese otupaaló pwiich kewe. (Jut. 12) Ló, ló, ló, Jiowa a limetiirewu seni ewe mwichefel. Mwirin a chóchchómmóngóló aramas ra poputá le tolong lón ewe enlet.

Lón ewe ier 1971, ua poputá le angang lón ewe keangen ofesilap lón Kinshasa. Ua wisen álisi pwiich kewe ren pekin titiiló néúr taropwe me uwei ngeniir, ua kan wisen chumong néúch kewe puk, ua pwal álillis ren pekin moni, me pwal pekin túmúnún ewe angangen afalafal. Lón Bethel, ua káé ai upwe akkótaéchú ach angang lón eú fénú mi watte, nge mi aúkúk ar pekin álillis ngeni aramas. Fán ekkóch atun aua tinaló mettóch lón ewe posto, ese tikeri ekkewe mwichefel fitu maram me mwirin. Minne aua tinaló epwe fiti sepelin, mwirin epwe fiti mwoota me mwirin ena mwoota epwe tongeni mwéch lein ekkewe petewel lón ekkena chénúpupu ren fitu wiik. Nge a weséch ewe angang inaamwo ika a wor osukosuk usun chék ekkena me pwal ekkóch me lúkún.

Ua mmen ingeiti angéchún pwiich kewe le ammólnatá ekkewe watteen mwichelap inaamwo ika a nafangaw néúm monien álillis. Ra áeá ekkewe fásin pwétúr le ffér stage, me ra ffér ttit ren ar áeá ekkewe fetil mi ttam usun wówó. Me ra pwal pinúkúfengenni ekkena fetil pwe repwe mómmóót wóór. Ra pwal áeá iich le féri ewe imw me waatá ekkewe éúkúkkúnún iich pwe pwélúpwélún asan are ffér cheepel seni. Me ra pwal ásetatiw únúchen ekkewe irá me anapanapa pwe repwe eáni chúfél. Ua mmen ingeiti pwiich kewe ren meinisin ekkena mettóch ra féri. Ua mmen tongeer meinisin. Ua mmen pwosiitiir atun ua mwékút ngeni pwal eú mineféén wis!

WISEI LÓN KENYA

Lón ewe ier 1974, ua mwékút ngeni ewe keangen ofesilap lón Nairobi, Kenya. A watte ewe angang lón ena keangen ofesilap pokiten a túmúnú ewe angangen afalafal lón engol fénú, ekkóch me lein ekkena fénú a pinepin ach angang ie. Fán fite ua kan ló chuuri pwiich kewe lón ekkena fénú ákkáeúin lón Ethiopia, ikewe ie pwiich kewe ra likiitú fán riáfféúmwáál me watteen sóssót ie. A fis ngeni chómmóng me leir watteen kirikiringaw me ra kalapus, pwal ekkóch ra ninniiló. Nge ra likiitú fán tuppwél pokiten ra ririéchfengen me ra ririéch ngeni Jiowa.

Lón ewe ier 1980, och mettóch mi amwarar a fis ngeniei, ua pwúlúweni Gail Matheson. Gail, i seni Canada, me ám me rúúemén aua fitippékú ewe sukulen Gilead. Aua lófesen nge aua kan chék mammakfengen taropwe. Gail a misineri Bolivia. Mwirin 12 ier, aua chufengensefál me New York. Ekiseló mwirin aua pwúpwúlú lón Kenya. Ua mmen kilisou ngeni Gail pokiten a eáni án Jiowa ekiek, me a chék menemenéch ren met a wor ren. A sópweló le ákkálisiei me tongeei tori iei.

Lón 1986, ám me Gail aua wisen chuuri ekkewe mwichefel nge lón na atun ua pwal chúen chóni ewe Kúmiin Chón Túmúnú Keangen Ofesilap. Aua chuuri chómmóng fénú fán túmúnúen ewe keangen ofes lón Kenya.

Lón ewe 1992 ua chechchemeni ewe atun aua akkóta eú mwichelap lón Asmara (lón Eritrea) atun ese pinepin ach angang ie. Ause kúnékún leeni aupwe tongeni áeá le mwichelap nge aua chék kúna eú leenien fol man mi tatakkis, nge a kon tatakkis me lón lap seni lúkún. Ua mmen ingeiti ai kúna án pwiich kewe ammólnaéchú ena leeni me féri pwe epwe ling pwe aupwe tongeni fel ngeni Jiowa ie. Chómmóng famili ra uwouto mangaku me pwélú ngeni meinisin ekkewe kinikin mi tatakkis. Aua pwapwaiti ena mwichelap mi apwapwa me a wor 1,279 ra fiti.

Ám fiffiti ewe angangen chuchchuuri ekkewe mwichefel a mmen sókkóló fán item, pokiten a kan sissiwil ia aua nóm ie iteiten wiik. Fán eú aua nóm lón eú imw mi ling órosset, nge lón pwal eú atun aua nóm lón eú imwen chón angang mi ffér seni kirototang, nge ewe imwen ngaseló a nóm lap seni 300 fiit towauan senikem. Nge ese lifilifil ia aua nóm ie, nge aua aúcheani ekkewe rán aua fiffiti ekkewe pioneer me chón afalafal mi tinikken lón ewe angangen afalafal. Atun aua angei eú minefé wis, aua ló seni chiechiem kewe mi áchengicheng me aua fókkun pwosiitiir.

FEIÉCHÚM KEWE ME ETHIOPIA

Lesópwólóón ekkewe ier 1980 me lepoputáán ekkewe ier 1990, a mumutá fán allúkún mwú ewe angangen afalafal lón fitu ekkewe fénú mi nóm fán túmúnúen ewe keangen ofes lón Kenya. Iwe pokiten ena, a fférútá pwal eú keangen ofes me eú ofes lón ena fénú. Lón ewe ier 1993, aua wisen angang lón ewe ofes lón Addis Ababa, Ethiopia, ikewe ie aua féri ewe angang lemonomon ie ren fite ier, nge iei a mumutá fán pwúngún allúk.

Jiowa a mmen efeiéchú ewe angang lón Ethiopia. Chómmóng pwiich kewe ra poputá le pioneer. Lap seni 20 persentin meinisin ekkewe chón afalafal ra regular pioneer iteiten ier seni ewe 2012. Me lúkún ena, ekkewe sukul ach we mwicheich a akkóta, ra fen awora káit mi lamot, me lap seni 120 Leenien Mwich ra fen kaú. Lón ewe 2004, ekkewe chón Bethel ra mwékút ngeni pwal eú mineféén ofes, me a pwal wor eú Leenien Mwichelap pwal chék lón na leeni ena ofes a nóm ie. A ina eú feiéch ngeniir.

Lón ekkewe fitu ier ra ló, ám me Gail aua aúcheani ám chiechiéch ngeni chómmóng pwiich kewe lón Ethiopia. Aua mmen tongeer pokiten ra mmen kirekiréch me ra pwári tong. Lón ekkeei rán aua weires ren apwangapwangen inisim, ina popun aua mwékút ngeni ewe keangen ofes lón Central Europe. Me ikkena ie, ra mmen túmúnúéchúkem, nge aua mmen pwosiiti chiechiem kewe mi áchengicheng lón Ethiopia.

JIOWA A ÁMÁÁRAATÁ

Aua pwisin kúna ifa usun Jiowa a ámááraatá an angang. (1 Kor. 3:6, 9) Áwewe chék, atun ua kerán afalafal ngeni ekkewe chón Rawanda mi mwékút ngeni Congo ren ar repwe ttu pwúl pwe repwe kút kapa, nge ese mwo wor chón afalafal lón Rawanda lón ena atun. Nge iei a lap seni 30,000 pwiich kewe lón na fénú. Lón ewe 1967, a wor 6,000 chón afalafal lón Congo (Kinshasa). Iei a wor 230,000 me lap seni eú million aramas ra fiti ewe Áchechchem lón ewe 2018. Lón meinisin ekkewe fénú mi piin nóm fán túmúnúen ewe keangen ofes lón Kenya, iei chóchóón chón afalafal lóór a tori lap seni 100,000.

Lap seni 50 ier a ló, Jiowa a néúnéú fitemén pwiich kewe ar repwe álisiei le poputá lón ewe angangen afalafal full-time. Inaamwo ika ua chúen nisássáw, nge ua káé ai upwe unusen lúkúlúk wóón Jiowa. Met ua káé lón Afrika a álisiei le ámááraatá ai mosonottam, me menemenéch. Ám me Gail aua ingeiti pwiich kewe mi áchengicheng mi awasélaéchú pwiich kewe me ra likiitú fán watteen weires me ra lúkúlúk wóón Jiowa. Ua mmen kilisou ngeni Jiowa fán iten an úméúméch mi somwoló ngeniei. Jiowa a efeiéchúei lap seni met ua tongeni ekieki.​—Kölf. 37:4.