SANGO JA KU MWONO
“Kanda Nguchipwa Kama Ukawami”
YUMA yinji yize yakulingiwa ku mwono, yakututwala hanga tulivwe ukawetu. Yuma yacho muyihasa kupwa, kufwisa asoko twazanga, kwalukila ku chihela cheka ni muze tuli ukawetu. Yami napalikile mu yuma yino yeswe. Alioze, muze nakunyonga ha mwono wami, nakumona ngwami, kanda nguchipwa kama ukawami. Manenu ngunulweze mumu liaka ngunambe chocho.
CHILWEZA CHA YISEMI JAMI
Tata ni mama, kapwile Akwa-Katolika. Ayo te kakulihana chinji mu yingeleja yacho. Alioze, muze alilongesele mu Mbimbiliya ngwo, jina lia Zambi Yehova, chocho yapwa Yela ja Yehova. Tata yalitwamina kulinga tuponya a Yesu. Yaputuka kukalakalisa utotombo wenyi wa kusonga mapaya mu jila yeka ni kupwisa chihela chize apwile ni kukalakalila, Zuwo litangu lia Wanangana mu San Juan del Monte, mu mbonge ya Manila mu Filipinas.
Yami ni yisemi jami ni asoko akwo
Nasemukine ha mwaka 1952, yisemi jami kanguhele fumbo lipema lia ku ufulielo ngwe lize ahanyine kuli mandumbu jami a makulwana, awana a malunga ni a mapwo atatu. Muze nakolele, tata yangukolweza hanga ngupwe ni kutanga kapitulu umuwika wa Mbimbiliya hita tangwa. Chikwo nawa, te kakulilongesa ni yami mikanda yeka ni yeka ya mu ululikiso wetu. Ha yisuho yinji, yisemi jami te kakutambula ku zuwo lietu, tulayi a mbonge ni mandumbu waze te akumanyina ko Mbetele. Chino te chakukwasa usoko wetu kuwahilila ni kuwana utakamiso ha yuma yize mandumbu jacho te akutulweza. Yuma yacho, yatukwashile yetu eswe kusa mulimo wa kwambujola ha chihela chitangu ku mwono wetu.
Nalilongesele ku chilweza cha yisemi jami, waze apwile ni ufulielo ukolo muli Yehova. Hanyima lia kufwa cha mama, yami ni tata yituputuka mulimo wa upionelu ha mwaka 1971. Alioze, ha mwaka 1973, muze napwile ni miaka 20, tata neye yafwa. Kufwisa yisemi jami, changutwalile kulivwa chinji ukawami. Alioze, kutalatala “chamwenemwene” cha mu Mbimbiliya, changukwashile ku manyonga ni kununga kukundama kuli Yehova. (Hepre. 6:19) Ha kupalika cha mashimbu akehe hanyima lia kufwa cha tata, yingutayiza mulimo wa pionelu walipwila ku limwe tungu lia kusuku ku Coron, mu mbonge ya Palawan.
UKAWAMI MU UMWE MULIMO UKALU
Napwile ni miaka 21 muze nahetele ku Coron. Amu nakolelele mu mbonge yinene, chapwile chikalu kuli yami kutwama mu tungu kuze mazuwo anji kakapwile ni kahia kazembwe, meya a ku milonda nawa kwakapwile miota ni mashinyi anji. Chipwe ngwe kwapwile amwe mandumbu, nihindu te kukushi mapionelu waze mungwambujola no. Kashika, ha mashimbu anji te nakuya mu munda ukawami. Ha kakweji mutangu wika, yinguputuka kuvwila usona asoko ni masepa jami. Ha ufuku te nakutala tutongonoshi ni kuputuka kulila. Nazangile kwecha mulimo wa upionelu ni kufuna ku mahietu.
Ha mashimbu jacho te nakulemba kuli Yehova ni kumulweza yize ngunanyongo ni chize ngunevu. Napwile ni kwiuluka yuma ya utakamiso yize te nakutanga mu Mbimbiliya ni mu mikanda yetu. Napwile ni kunyonga chinji ha mukanda wa Samu 19:14. Nanyingikine ngwami, Yehova mapwa ‘Liwe liami, kanda Mukwa-kungukuula’ nyi napukuna ha yuma yize yakumuvwisa kuwaha ngwe yitanga yenyi ni kulinga milimo yenyi. Kaposhi wa Kutalila wambile ngwo “Yena Kuushi Ukawe,”a kangukwashile chinji. Namutangile ha yisuho yinji. Muze napwile ni kulivwa ukawami, napwile ni kunyonga ngwami nguli ni Yehova mumu te nakuhasa kulemba, kulilongesa ni kupukuna.
Ha kupalika cha mashimbu akehe muze nahetele ku Coron, yangutongola ngwe mukulwana wa mu chikungulwila. Amu yami wika mwe napwile mukulwana wa mu chikungulwila, chocho, hita poso yinguputuka kusongwela Shikola ya Mulimo wa Zambi, Kukunguluka cha Mulimo, Longeso lia Mbimbiliya lia Chikungulwila ni Longeso lia Kaposhi wa Kutalila. Napwile nawa ni kuhanjika pande ja mbunga hita poso. Kulinga milimo yino yeswe, te chakungukwasa nguhone kulivwa ukawami.
Mulimo wami wa kwambujola mu Coron, wapwile ni kutuhwisa mihuko yipema, amwe a kuli alongi jami yaapapachisa. Nihindu, kwapwile nawa kapinda. Ha mashimbu amwe, te nakwenda chinji mba nguhete ku njiza yize mungwambulwila. Muze napwile ni kuhetako, te chishi kunyingika kuze mungupomba. Njiza ya chikungulwila chetu te yakuchinga nawa matungu anji akehe-akehe. Kanji-kanji, te nakulinga wenyi mu wato mba nguye kuze mungwambulwila, chipwe ngwe te chanyingikine kuhala hanji kusana. Ha mashimbu jacho akalu, Yehova kangukwashile ni kungufunga. Ha kupalika cha mashimbu, yingunyingika ngwami, Yehova kapwile ni kungululieka ha yipikalo yikwo yize te mungupwa nayo mu chiteli chikwo chize mungutambula.
PAPUA-NOVA GUINÉ
Ha mwaka 1978, natambwile chiteli cha kuya ni kukalakala ku Papua Nova Guiné, ku norte ya Austrália. Papua Nova Guiné chili chifuchi cha milundu yinji, chili ngwe chifuchi cha Espanha. Nakomokene ha kunyingika ngwo, atu tununu atatu a tununu waze atwamako, kakuhanjika malimi kuhiana 800. Alioze, chapemene chinji mumu atu anji te kakuhanjika nawa limi avuluka ngwo Tok Pisin.
Ku uputukilo, kanguhele chiteli cha mashimbu akehe mu chikungulwila cha Inglês, mu mbonge yinene ya Port Moresby. Alioze, ha kupalika cha mashimbu yinguya mu chikungulwila cha Tok Pisin ni kuputuka kulilongesa limi liacho. Yize napwile ni kulilongesa mu kalasa, ye te nakuhanjika mu mulimo wa kwambujola. Chino changukwashile kulilongesa kawashi-washi limi liacho. Ha kupalika cha mashimbu akehe, yinguputuka kulinga pande ja mbunga mu limi lia Tok Pisin. Nakomokene chinji mumu muze te kanda nguchilinga mwaka mu Papua Nova Guiné, yangutongola ngwe kalayi wa mbonge mu yikungulwila yize yakuhanjika limi lia Tok Pisin, mu mambonge eka ni eka.
Amu yikungulwila yacho yapwile kusuku chimwe ni chikwo, te nakulinga kukunguluka chinji cha mambonge ni kulinga wenyi unji. Ku uputukilo, te nakulivwa chinji ukawami mu chifuchi chaha muze atu apwile ni kuhanjika malimi eka, nawa akwete mianda yalisa ni ya yami. Amu kwapwile mikinda yinji ni mavu asenena, chapwile chikalu kulingila wenyi mu matapalo hanga nguye ni kumeneka yikungulwila. Kashika, te nakukwata ndeke hanga nguye ni kumeneka yikungulwila. Ha mashimbu amwe, yami wika te nakulinga wenyi mu yimwe ndeke yikehe yize kuyakapwile kanawa. Wenyi wacho wapwile ni kungusakalalisa chinji ngwe chize napwile ni kulivwa muze te nakulinga wenyi mu wato.
Atu akehe wika apwile ni telefone. Kashika, te nakutuma sango ku yikungulwila kupalikila mu mikanda. Kanji-kanji, te nakulianga kuheta muze mikanda yize napwile ni kutuma kanda yiheta. Chikwo nawa, te nakufupa kuwana kuze mandumbu ali. Hita shimbu te nakuwana mandumbu, ayo te kakungutambula kanawa. Zango lize apwile ni kungusolwela, te liakungwiulula tachi jize napwile ni kusa hanga nguyeko. Namwene ukwaso wa Yehova mu majila anji, chikwo nawa, usepa wami ni iye wakolele chinji.
Ha kukunguluka chami chitangu ha tungu lize avuluka ngwo Bougainville, umwe lunga ni pwo yakundama kuli yami ni kusehejela, yanguhula ngwo: “Shina unatwiuluka?” Ngunewuluka ngwami, nambulwile kuli ayo muze nahetele ha chisuho chitangu mu mbonge ya Port Moresby. Naputukile kulilongesa no Mbimbiliya, mba yingwahana kuli ndumbu wa ku chihela chacho hanga anunge ni kulilongesa no. Haliapwila, muwaali wo te hanaapapachisa. Chino chapwile chimwe cha ku yiwape yinji yize napwile nayo ha miaka yitatu yize natwamine mu Papua Nova Guiné.
MILIMO YINJI MU UMWE USOKO UKEHE
Yami ni Adel
Muze te kanda nguchikatuka mu mbonge ya Coron ha mwaka 1978, yingunyingika Adel, umwe ndumbu chileza yoze te wakulihana chinji mu milimo ya Zambi. Iye kapwile pionelu wa shimbu lieswe muze te akulela ana jenyi aali, Samuel ni Shirley. Ha mashimbu jacho, iye kapwile ni kufunga naye yoze te hapwa kashinakaji. Ha Maio 1981, yingufuna ku Filipinas hanga tulimbate ni Adel. Hanyima lia kulimbata, yetu eswe aali yituputuka kukalakala ngwe mapionelu ni kufunga usoko wetu hamuwika.
Yami, Adel, Samuel ni Shirley tunakalakala mu Palawan
Chipwe ngwe napwile ni usoko, nihindu ha mwaka 1983, yangutuma cheka ngwe pionelu walipwila ku tungu lia Linapacan mu mbonge ya Palawan. Yetu eswe mu usoko, twayile ku chihela chacho chalihola kuze kwakapwile Chela cha Yehova niumwe. Naye ya Adel kafwile ha kupalika cha mwaka umuwika. Chuma chatukwashile kunyongonona mu kapinda wacho, chapwile kulihana chinji mu mulimo wa kwambujola. Twaputukile kulilongesa Mbimbiliya ni atu anji ha tungu liacho waze te anayi ni kukola ku ufulielo, chocho yetu ene yitutunga limwe Zuwo lia Wanangana likehe. Hanyima lia kulinga miaka yitatu ku Linapacan, tunakawahilila chinji ha kumona atu 110, meza ha Chiwanyino cha kwiwuluka kufwa cha Yesu. Ha kupalika cha mashimbu, anji a kuli ayo yajama ni kwapapachisa.
Ha mwaka 1986, yangutuma ku Culion, limwe tungu kuze te kwatwama akwa-mbumba. Hanyima, Adel neye yamutongola ngwe Pionelu walipwila. Ku uputukilo, twapwile ni kwivwa woma unji wa kwambujola kuli atu waze apwile ni musongo wa mbumba. Alioze, mandumbu waze twawanyine ku chihela chacho yatulweza ngwo, amu atu jacho apwile ni kutambula uukiso, te muchipwa chikalu musongo wacho kutusambulukila. Amwe a kuli ayo, kapwile ni kwiza ku kukunguluka ku zuwo lia umwe ndumbu wa pwo. Ha kupalika cha amwe mashimbu, yitwijilila kwambujola kuli atu jacho. Kulianyina kutalatala ni atu waze apwile ni kunyonga ngwo, Zambi ni atu akwo kaehuka, chapwile ni kutuvwisa kuwaha chinji. Te chakupema chinji kumona atu waze ayiza, mawahilila ni kupwa ni kutalatala ngwo, tangwa limwe mapwa ni mijimba yipema.—Luka 5:12, 13.
Yika yakwashile ana jetu kwijilila ni mwono wa mu Culion? Mba twakwase, yami ni Adel twasanyikine mandumbu aali a mapwo akweze kukatuka ku Coron eze ni kutwama ni yetu. Chino chakwashile ana jetu apwe ni masepa apema. Samuel, Shirley ni mandumbu jacho a mapwo, te kakuzanga chinji kukwasa akwo hanga anyingike umwenemwene. Ayo kapwile ni kulilongesa ni twanuke anji muze yami ni Adel te twakulongesa yisemi jo. Ha shimbu limwe, yituputuka kulongesa Mbimbiliya kuli asoko 11. Ha kupalika cha amwe mashimbu, yituputuka kusongwela malongeso anji a Mbimbiliya kuli atu waze te ananungu ni kujama, chocho yitwazulula chikungulwila.
Ku uputukilo, yami wika napwile mukulwana wa mu chikungulwila ku chihela chacho. Hachino, Mbelete yiyingwita hanga nguputuke kusongwela kukunguluka cha mukachi ka poso kuli mandumbu 8, waze apwile mu Culion ni 9 waze apwile mu chihunda chize avuluka ngwo Marily, kuze mba uheteko, mulinga maola 3 mu wato. Muze kukunguluka te chakuhwa, yetu eswe mu usoko te twakwenda maola anji mu chihela cha milundu hanga tuye ni kusongwela malongeso a Mbimbiliya mu chihunda chize avuluka ngwo Helsey.
Ha kupalika cha amwe mashimbu, twamwene atu anji malilongesa umwenemwene mu mbonge ya Marily ni mu mbonge ya Halsey, chocho yitutungamo Mazuwo a Wanangana. Mu Linapacan nemo, mandumbu a mapwo ni a malunga hamwe ni atu waze te akuzanga kulilongesa Mbimbiliya, e akwashile chinji kutunga Zuwo lia Wanangana. Zuwo lia Wananagana lize atungile mu Marily te mwakunjila atu 200, chino te chakutukwasa nawa kulingilamo kukunguluka cha mbonge.
KUNENGANYANA, KULIVWA UKAWAMI NI KUZUKA UWAHILILO
Ha mwaka 1993, muze anetu te hakola, yami ni Adel yituputuka mulimo wa kalayi wa mbonge mu Felipinas. Hachino, ha mwaka 2000, yinguya ku Shikola ya Kulilongesa Milimo ya mu Ululikiso hanga angufumbe ngupwe longeshi wa shikola yacho. Te nakulivwa ngwe kuchatelele kupwa longeshi, chipwe chocho, Adel te kakungukolweza mashimbu eswe. Kapwile ni kungwiwulula ngwenyi, Yehova mangwaha tachi jize ngunafupu hanga ngulinge mulimo uno waha. (Fwili. 4:13) Yize Adel ambile yapwile yamwenemwene, mumu iye te kakuhasa kulinga mulimo wenyi chipwe ngwe te kakupinda ni musongo.
Ha mwaka 2006 muze napwile ni kulinga mulimo wami wa kulongesa, Adel yamuwana ni musongo uze wakukatuka mu wongo avuluka ngwo, Parkinson. Chino chatunehenene yikola yinji ku mbunge. Muze nambile kwecha mulimo wacho hanga ngumufunge, Adel yamba ngwenyi: “Fupa ndotolo yoze mahasa kunguuka, ngunanyingika ngwami, Yehova matukwasa hanga tununge mu mulimo wetu.” Adel yanunga ni kulingila Yehova chakuhona kulinyenyeta ha miaka yisambano. Muze te keshi kuhasa nawa kwenda, iye te kakuya ni kwambujola mu chitwamo cha yitonji. Muze te keshi kuhasa nawa kuhanjika, iye te kakuhana makumbululo ha kukunguluka mu maliji akehe. Mandumbu anji a malunga ni a mapwo, kapwile ni kutumina Adel mesage a utakamiso mumu lia kunyongonona chenyi ndo haze afwile ha 2013. Natwamine miaka 30 hamwe ni mukwetu-pwo yoze te washishika, nawa te wakunguzanga. Alioze muze afwile, yinguputuka nawa kunenganyana ni kulivwa ukawami.
Adel kazangile hanga ngununge ni chiteli chami, che nalingile lume. Nanungine ni kulinga mulimo wami, chino yichingukwasa hanga nguhone kulivwa ukawami. Kukatuka ha 2014 ndo 2017, kangutumine hanga nguye ni kumeneka yikungulwila ya limi lia Tagalog mu chifuchi muze mulimo wetu uli wa kukanjisa. Hanyima, yinguya ni kumeneka yikungulwila ya Togalog mu Taiwan, mu Estados Unidos ni ku Canadá. Ha 2019, mu Índia ni mu Tailândia, kalingilemo Shikola ya Akwa-Kwambujola Wanangana mu limi lia Inglês. Yami napwile longeshi mu shikola yacho. Yiteli yino yeswe, yangunehenene uwahililo unji. Kulihulikila chinji mu mulimo wa Yehova, chakungunehena uwahililo.
MASHIMBU ESWE TWAKUPWA NI UKWASO UZE TUNAFUPU
Chiteli cheswe chaha nakupwa nacho, nakuzanga chinji mandumbu jami a malunga ni a mapwo, kashika kuchishi kupwa chashi kwahichika. Muze chino chakulingiwa, nakusa tachi hanga ngujikijile muli Yehova ni mbunge yeswe. Mashimbu eswe nakumona ukwaso wenyi, chino chakungukwasa kutayiza ni mbunge yeswe kwalumuka cheswacho muchilingiwa ku mwono wami. Musono, ngunakalakala ngwe pionelu walipwila mu Filipinas. Ngunazange chinji chikungulwila chaha muze nguli. Mandumbu kali ngwe usoko kuli yami, kakungukwasa ni kungufunga. Chikwo nawa, ngunawahilila chinji ha kumona Samuel ni Shirley, membulula chilweza cha naye cha ufulielo.—3 Yoa. 4.
Chikungulwila chili usoko uze wakungufunga
Ewa, napalika mu yipikalo yinji ku mwono wami, kuchingako kumona lamba lia mukwetu-pwo ha yikola apwile nayo, yize yamutwalile ndo ku kufwa. Chikwo nawa, nahashile kwijilila ni yuma yeka ni yeka yize yalingiwile ku mwono wami. Chipwe chocho, namwene ngwami Yehova “katwamine kusuku ni mweswe wa kuli yetu.” (Yili. 17:27) “Kwoko lia Yehova kuliahihile” ha kukwasa ni kutakamisa tuvumbi twenyi chipwe waze atwama ku yihela ya kusuku. (Iza. 59:1) Yehova kali liwe liami. Iye kakungukwasa mu mwono wami weswe, kashika ngunamusakwilila chinji. Kwamba pundu, kanda nguchipwa kama ukawami.