KAPITULU 13
“Lingenu Yuma Yeswe ha Uhenya wa Zambi”
TWATAMBA kwimbulula yitanga ya Zambi mu maliji ni mu yitanga yetu hakupwa tuvumbi twenyi. Postolo Paulu katutowezele hakwamba ngwenyi: “Kashika chipwe munulia, hanji mununwa, hanji cheswacho munulinga, lingenu yuma yeswe ha uhenya wa Zambi.” (1 Kori. 10:31) Chino chinalumbunuka kukaula shimbi ja Yehova ni kwimbulula utu wenyi. (Kolo. 3:10) Twatamba kumwimbulula mumu tuli atu jenyi.—Efwe. 5:1, 2.
2 Postolo Petulu katowezele akwa-Kristu ngwenyi: “Nuli ana, akwa kwononoka, kanda nulitesa ni usolo wenu wa kunyima mu kwalajala chenu: alioze se yoze wanutambikile iye musandu, ni yenu nawa pwenu asandu ha kwenda chenu cheswe. Mumu chinasonewa ngwo, Pwenu asandu, mumu yami nguli musandu.” (1 Petu. 1:14-16) Yetu eswe tuli mu chikungulwila cha akwa-Kristu twatamba kupwa asandu ngwe chize apwile A-Izalele ku mashimbu akunyima. Chino chinalumbunuka ngwo, twatamba kupwa atu waze keshi kapalia chipwe chipeka cha shili ni yitanga yipi ya hano hashi. Katusakula hanga tulinge mulimo usandu.—Kutuhu. 20:5.
3 Twakupwa asandu ha kwononokena shimbi ja Yehova jize jili mu Mbimbiliya. (2 Timo. 3:16) Kulilongesa Mbimbiliya chakutukwasa kunyingika Yehova ni majila jenyi, chino nawa chakutukundamisa kuli iye. Longeso liacho liakutukwasa kusa Wanangana wa Zambi kulutwe ni kulinga upale wenyi. (Mateu 6:33; Roma 12:2) Chino chakufupiwa kuzala utu waha.—Efwe. 4:22-24.
TWATAMBA KUPWA ALINANGA
4 Ha mashimbu amwe hi chashi ko kukaula shimbi ja Yehova. Mukwa kole wetu Satana kakuzanga kutupiangula mu jila ya umwenemwene. Yuma ngwe shili ni uhenge wetu mashimbu amwe yakutupinjisa. Twatamba kusa tachi mba tuhase kununga ni kulingila Yehova ngwe chize twamulakenyene. Mbimbiliya yakwamba ngwo, kutwatambile kukomoka muze mutumona lamba hanji kupalika mu yeseko ku mwono wetu. Twakumona lamba mumu lia ululi wetu. (2 Timo. 3:12) Chipwe chocho mutuhasa kuwahilila, mumu tunanyingika ngwetu, yeseko yize twakupalika yakusolola ngwo twakulinga upale wa Zambi.—1 Petu. 3:14-16; 4:12, 14-16.
5 Chipwe ngwe Yesu kapwile mutu mungunu, nihindu kalilongesele kupwa mukwa-kwononoka mumu lia lamba lize amwene. Iye kakafwile mu miheto ya Satana hanji kuzanga yuma ya hano hashi. (Mateu 4:1-11; Yoa. 6:15) Yesu kanda anyonga kama kufuna kunyima. Kwononoka chenyi chamukokelele kole kuli akwa-hashi, chipwe chocho aye yalikwachilila ku shimbi ja Zambi. Shimbu te kanda achifwa, Yesu yatoweza tumbaji twenyi ngwenyi no te mavwila kole kuli akwa-hashi. Putu haze, tumbaji twenyi kakwahungumiona. Alioze kunyingika ngwo Mwana wa Zambi kakumbile hashi chakwatakamisa.—Yoa. 15:19; 16:33; 17:16.
6 Twatamba kukaula shimbi jingunu ja Yehova ngwe chize Yesu alingile mba tuhone kulinga yitanga ya hano hashi. Chipwe ngwe twakwehuka yuma ya mafwefwe ni yuma yikwo ya hano hashi, alioze twatamba nawa kwehuka yuma ya luchisa. Twakukaula chiyulo chili ha mukanda wa Tiangu 1:21, chakwamba ngwo: “Mbilenu majilo eswe ni kulumbama cha uhuka, tambulenu ni vumbi lie liji lia Zambi lize atumbile muli yenu, lienalio kuliakuhasa kulamwina mwono wenu.” Nyi twalilongesa Mbimbiliya ni kuya ku kukunguluka, “liji lia Zambi” mulinjila mu mbunge ni mu manyonga jetu. Chino muchitukwasa kwehuka kuzanga yuma ya hano hashi. Kambaji Tiangu kasonekene ngwenyi: “Kunwanyingikine kumanyi, usepa ni akwa hashi, wapwa kole kuli Zambi, nyi? Kashika mweswe mapala kupwa kasendo ka akwa hashi, malipwisa mukwa kole kuli Zambi.” (Tia. 4:4) Hachino Mbimbiliya yakututoweza tununge ni kukaula shimbi jingunu ja Yehova ni kulihandununa ku yuma ya hashi.
7 Mbimbiliya yakututoweza hakutwala ku yuma ya luchisa, hakwamba ngwo: “Alioze utanji, ni luchisa mweswe, chipwe kuzo, kanda ayivuluka hakachi kenu nichimwe, ngwe chinatela asandu.” (Efwe. 5:3) Kashika, kutwatambile kupwa ni kulihulikila ha yuma yipi, yuma ya sonyi hanji ya luchisa. Kutwatambile chipwe kuhanjika yuma yacho. Nyi twalinga chocho mutusolola ngwetu, tunazange kukaula shimbi jingunu ja Yehova jize japwa jisandu nawa jalinanga.
KULINANGA KU MUJIMBA
8 Chipwe ngwe akwa-Kristu kalinanga ku yuma ya ku ufulielo ni mu manyonga, nihindu kakulemesa shimbi jatala ha kulinanga ku mujimba. Ku shakulu, Zambi musandu kapwile ni kwenda mukachi ka chilombo cha Izalele hanga amone nyi munapeme. Ni yetu twatamba kupwa alinanga hanga Yehova ahone kumona “chuma nichimwe cha sonyi” mukachi ketu.—Shimbi 23:14.
9 Mu Mbimbiliya usandu ni kulinanga ku mujimba, hamuwika yendela. Chakutalilaho, Paulu kasonekene ngwenyi: “Akwetu a zango, tulipemesenu ku luchisa mweswe wa musunya ni spiritu, tukamanunune usandu ni woma kumeso ja Zambi.” (2 Kori. 7:1) Kashika, akwa-Kristu katamba kusa tachi hanga alinange ku mujimba, ha kusana mashimbu eswe ni kukosa mazalo jo. Chipwe ngwe yuma yalisa mu chifuchi ni chifuchi, nihindu mutu mahasa kulanda njapau ya kusanyina ni kukosela mazalo jenyi ni ja ana.
10 Mumu lia mulimo wetu wakwambujola, kanji-kanji enyembo jetu kanatunyingika kanawa. Kashika kukomba-komba ku zuwo haze ni muchima muchihasa kuhana uchela kuli enyembo jetu. Uno uli mulimo uze eswe mu usoko atamba kulikwasa. Malunga e akwete chiteli cha yuma yeswe ku zuwo. Ayo kananyingika ngwo, ku zuwo nyi kwalinanga mukuhasa kuhana uchela kuli akwo. Kulinga chino ni kusongwela kanawa yuma ya ku ufulielo, muchisolola ngwo lunga kanafungu kanawa akwa zuwo lienyi. (1 Timo. 3:4, 12) Mapwo akwa-Kristu no kali ni chiteli chinene chakululieka yuma ya ku zuwo. (Titu 2:4, 5) Ana waze akufumba kanawa, kakulinga chihanda cho cha kulinanga ni kululieka yipatulo yo yakupomba. Hachino, usoko wakulikwasa hakutwala ku shimbi jakulinanga jize mujikapwa hashi haha kupalikila mu Wanangana wa Zambi.
11 Tuvumbi twa Zambi amwe kakuzachisa mashinyi hanga aye ku kukunguluka. Ku yihela yimwe mandumbu kakuzachisa mashinyi mu mulimo wa kwambujola. Mashinyi katamba kusoloka kanawa. Zuwo ni mashinyi jetu katamba kusolola ngwo, tuli atu asandu alinanga a Yehova. Shimbi yino yinatale nawa ha yikwata yize twakuzachisa mu mulimo wetu wa kwambujola.
12 Mazalo jetu ni chize twakulilulieka yatamba kulita ni shimbi ja Zambi. Nyi tunayi ni kuhanjika ni umwe mutu mulemu, kutushi kuzala mazalo waze kalitele. Kashika twatamba kuzala ni kulilulieka kanawa muze tunayi ni kumanyinako Yehova mu mulimo wa kwambujola ni ku kukunguluka. Mazalo ni kulilulieka chetu muchihasa kukwata ha yize akwetu akunyonga hakutwala ku uwayilo wetu. Muchipihia chinji nyi kuzala chetu muchikolesa akwetu sonyi. (Mika 6:8; 1 Kori. 10:31-33; 1 Timo. 2:9, 10) Kashika nyi tunalilulieka hanga tuye mu munda, ku kukunguluka cha chikungulwila, ku kukunguluka cha mbonge ni cha mambonge, twatamba kunyonga ha yize Mbimbiliya yinambe hakutwala ku kulinanga ni kulilulieka. Tunazange kuchichimieka ni kuhalisa Yehova mashimbu eswe.
Twatamba kwimbulula yitanga ya Zambi mu maliji ni mu yitanga yetu hakupwa tuvumbi twenyi
13 Shimbi jino jinatale nawa ha chize mutuzala muze tunayi ni kutala chishina chinene hanji mutango wa Yela ja Yehova. Iwuluka ngwe, Mbetele yinalumbunuka “Zuwo lia Zambi.” Kashika nyi tunayi ku yihela yacho, twatamba kuzala ngwe chize twakuzala muze tunayi ku kukunguluka ku Zuwo lia Wanangana.
14 Twatamba kuzala kanawa chipwe muze tunayi ni kuheha ni akwetu. Kashika, tupwenu ni kulihula ngwetu: ‘Shina mungwivwa sonyi ja kwambujola kuli atu mumu lia mazalo jami, nyi?’
KUSAKULA KANAWA YIHEHO
15 Kuhwima ni kuheha yakukwasa chinji mutu ku mujimba ni mu manyonga. Tangwa limwe Yesu kalwezele tumbaji twenyi hanga aye ‘akahwime chikepe’ ku chimwe chihela kwaukawo. (Marku 6:31) Kuhwima ni kulinga yiheho yipema yakukwasa kupwa ni chihindu chipema. Yuma yino muyihasa kutwaha tachi hanga tulinge kanawa mulimo wetu.
16 Musono kuli yiheho yeka-ni-yeka. Kashika akwa-Kristu katamba kusakula kanawa ni kusolola ngwo, kakukaula shimbi ja Zambi hakutwala ku chikuma chino. Eswe tunafupiwa kuheha ni kuhwima, alioze yuma yino kuyatambile kupwa ha chihela chitangu ku mwono wetu. Mbimbiliya yinatutoweza ngwo, ‘ha matangwa wano a kusula’ atu “kakuzanga kuheha, kazangile Zambi.” (2 Timo. 3:1, 4) Yiheho yinji yize yiliko musono hi yipema ko mumu yakulimika ni shimbi ja Zambi.
17 Akwa-Kristu ku mashimbu akunyima katambile kwehuka ndako jipi ja atu waze apwile ni kuzanga chinji yiheho. Ha yiheho ya A-Roma, atu kapwile ni kuwahilila ha kumona akwo kanalilambe. Ha yiheho yacho hapwile ungulungulu unji, kulishiha ni yitanga ya utanji. Yuma yino kapwile ni kuyisolola hanga evwise atu kuwaha, alioze akwa-Kristu kapwile ni kwehuka yuma yacho. Musono yiheho yinji yakusolola yuma yino hanga yivwise kuwaha atu waze keshi kuvwila Zambi woma. Twatamba kukanyama ni yiheho yize mutusakula ni kwehuka yiheho yipi. (Efwe. 5:15, 16; Samu 11:5) Chipwe ngwe yiheho yimwe hi yipi ko nihindu twatamba kukeya.—1 Petu. 4:1-4.
18 Kuli yiheho yinji yipema yize akwa-Kristu mahasa kulinga. Mandumbu anji kakuyuka chinji ha kukaula shimbi ja mu Mbimbiliya ni ja ha mikanda yetu hakutwala ku chikuma chino.
19 Ha mashimbu amwe, mandumbu kakusanyika mandumbu akwo hanga ashikame. Mandumbu amwe kakwasanyika ku chiwanyino cha umbachiso hanji chiwanyino chikwo. (Yoa. 2:2) Yuma yeswe yize muyilingiwa ha yiwanyino yino yinatale hali mutu yoze wayiluliekanga. Twatamba kukanyama nyi ku chiwanyino mukupwa mbunga yinene. Ha yiwanyino haze hakupwa atu anji, kanji-kanji atu amwe kakulinga yuma yize kuyalitele ngwe, kulia hanji kunwa chinji ni kulinga yuma yikwo yipi. Akwa-Kristu ajama, kakukwata yiyulo ya mana, hakutesa mashimbu waze malinga ha yiwanyino yacho. Nyi ha chiwanyino muhakapwa walwa, katamba kunwa ni kweseka. (Fwili. 4:5) Nyi tunafupu chiwanyino chetu chiwahe ni kuvwisa Yehova kuwaha, kutuchi kumona kulia ni kunwa ngwe yuma yahiana ulemu.
20 Chili chipema chinji kuzumbula ngeji. (1 Petu. 4:9) Muze mutuzanga kusanyika mandumbu ku zuwo lietu tulie no hanji kuheha, twatamba kwiuluka nawa waze ali yiswale. (Luka 14:12-14) Nyi katusanyika ha yiwanyino yacho, yitanga yetu yatamba kulita ni chiyulo chili ha mukanda wa Marku 12:31. Chili chipema kusakwilila akwetu ha zango lio.
21 Akwa-Kristu kakuwahilila ha yawana ya Zambi. Kananyingika ngwo, mahasa ‘kulia, kunwa ni kuyuka ni yipema ya kuhondangana cho cheswe.’ (Chilu. 3:12, 13) Nyi twalinga “yuma yeswe ha uhenya wa Zambi” ha yiwanyino yacho, mutu yoze wasanyikanga akwo ni atu waze iye asanyikanga mahasa kuwahilila ni kwiuluka chiwanyino chacho ni chiseke.
MILIMO YA KU SHIKOLA
22 Ana ja Yela ja Yehova kakuyuka chinji ha kulilongesa ku mashikola. Muze achili ku shikola, ayo kakusa tachi alilongese kutanga ni kusoneka kanawa. Yuma yimwe akulongesa ku mashikola yakukwasa chinji akweze kutesa yuma ya ku ufulielo. Ha miaka yize ana ali ku shikola, katamba kusa tachi hanga ewuluke ‘Tangi yo’ ha kusa yuma ya ku spiritu kulutwe lia yuma yo yeswe.—Chilu. 12:1.
23 Nyi uli mukweze mukwa-Kristu yoze uchili ku shikola, kanyama hanga uchine kulikata ni akweze akwo waze keshi kuwayila Yehova. (2 Timo. 3:1, 2) Yehova kakutwaha ukwaso unji hanga atufunge ku yuma ya hano hashi. Muhasa kuzachisa ukwaso wacho mba uhase kukumba yuma ya hashi. (Samu 23:4; 91:1, 2) Kashika watamba kuzachisa kanawa ukwaso uze Yehova akutwaha mba ulifunge.—Samu 23:5.
24 Kuli milimo yimwe ku shikola yize akweze Yela ja Yehova akwehuka mba ahone kulinjisa mu yuma ya hano hashi. Chakupwa chikalu kuli alongeshi jo hanji akwo waze akulilongesa no kunyingika mumu liaka keshi kulinjisa mu yuma yacho. Alioze chikuma chilemu chili kuvwisa Yehova kuwaha. Kashika akweze katamba kununga ni kwononokena mbunge jo jakufumba ni shimbi ja mu Mbimbiliya ni kwehuka kulinjisa mu yuma ya hano hashi. (Ngala. 5:19, 26) Akweze, munuhasa kukaula Shimbi ja Yehova ha kwononokena yiyulo ya mu Mbimbiliya manwaha kuli yisemi jenu ni kupwa ni usepa upema ni mandumbu mu chikungulwila.
MILIMO YA KU MUSUNYA NI ATU WAZE TWAKULIKATA NO
25 Mbimbiliya yinasolola ngwo, malunga kali ni chiteli cha kulisa asoko jo. (1 Timo. 5:8) Chipwe chocho, tuvumbi twa Zambi kanyingika ngwo, Wanangana wa Zambi we watamba kupwa ha chihela chitangu kuhiana milimo yo. (Mateu 6:33; Roma 11:13) Ayo kakwehuka kufwa mu muheto wa kufupa kupwa ni yikumba yinji ha kulihana chinji mu mulimo wa Zambi ni kuwahilila ni yuma yize alinayo.—1 Timo. 6:6-10.
26 Akwa-Kristu eswe waze akukalakala hanga alise asoko jo, katamba kukaula shimbi ja mu Mbimbiliya ku mwono wo. Kutushi kulinga yuma yize yakulimika ni shimbi ja Zambi ni shimbi ja chifuchi muze twakufupa-fupa yuma yakulikwasa nayo ku mwono. (Roma 13:1, 2; 1 Kori. 6:9, 10) Ngwe maswalale a Kristu, kutushi kulinjisa mu mingoso yize yakulimika ni shimbi ja Zambi, yize muyihasa kutunjisa mu yuma ya mafwefwe ni kupihisa ufulielo wetu. (Iza. 2:4; 2 Timo. 2:4) Twatamba kwiwuluka ponde yatwama hakupwa ni masepa api. Chikwo nawa kutushi kulinjisa mu yuma ya mu uwayilo wa mahuza, ‘Babilonia Yinene.’—Uso. 18:2, 4; 2 Kori. 6:14-17.
27 Nyi twakaula shimbi jingunu ja Zambi, kutuchi kutenga usepa wetu ni mandumbu ngwe jila yakulingilamo mingoso hanji yuma yikwo. Twakulikungulula ha kukunguluka cha chikungulwila, cha mbonge ni cha mambonge hanga tuwayile Yehova. Twakukunguluka tutambule kulia cha ku spiritu ni ‘kulishinjila’ umwe ni mukwo. (Roma 1:11, 12; Hepre. 10:24, 25) Kashika, ha mashimbu jacho twatamba kulihulikila wika ha yuma ya ku ufulielo.
CHIZE AKWA-KRISTU MAHASA KUPWA ALINUNGA
28 Shimbi jingunu ja Yehova jinambe nawa ngwo, atu jenyi katamba ‘kufunga muya wa sambukila, ni tachi jo jeswe, apwe ni kulinunga cha spiritu.’ (Efwe. 4:1-3) Shimbu tulivwise kuwaha yetwene, hita umwe wa kuli yetu katamba kufupa upeme wa mukwo. (1 Tesa. 5:15) Kwamba pundu, yino ye twakuwana mu chikungulwila. Chikwo nawa, chipwe ngwe tuli a ku vungu lieka, munyachi weka, tukwete mbongo jinji, twalilongesa chinji, nihindu tulieswe kakutusongwela ku shimbi jimuwika ja Zambi. Chipwe atu a ku mavungu no kakumona umwenemwene uno hali atu ja Yehova.—1 Petu. 2:12.
29 Ha kukaula nyonga lino, postolo Paulu yasoneka ngwenyi: ‘Mujimba umuwika uliko, ni spiritu yimuwika, chizechene ngwe hanatambika mu kutalatala chimuwika cha kutambika chize anutambikile nacho; Mwene umuwika, ufulielo umuwika, upapachiso umuwika; Zambi umuwika, Tato ya eswe, yoze uli helu lia eswe, ni kuli eswe, ni muli yetu eswe.’ (Efwe. 4:4-6) Maliji wano kanasolola ngwo, tuvumbi twa Zambi katamba kufuliela mu malongeso amuwika a Mbimbiliya. Nyi twalinga chocho, mutusolola pundu ngwetu, twakukalila wata wa Yehova. Kwamba umwenemwene, Yehova kakuhana kuli tuvumbi twenyi kuhanjika chipema hanga amulingile ni mbunge yimuwika.—Zefa. 3:9.
30 Sambukila ni kulinunga cha mu chikungulwila cha akwa-Kristu chakukwasa hanga eswe awayile Yehova ni mbunge yimuwika. Twakumona kumanunuka cha maliji a Yehova anambe ngwo: “Munguasela hamuwika ngwe mapanga mu limba.” (Mika 2:12) Tunazange kununga ni kupwa ni sambukila ha kwononokena shimbi jingunu ja Yehova.
31 Eswe waze Yehova akutayiza mu chikungulwila chenyi kakuwahilila chinji! Kumbata jina lia Yehova chakutunehena yiwape yinji ku mwono. Chikwo nawa, nyi mutusa tachi hanga twanonokene shimbi jingunu ja Yehova ni kukwasa akwetu hanga no ajinyingike, mutununga ni kukolesa usepa wetu ni Yehova.—2 Kori. 3:18.