Malongeso a Mukanda Wakuzachisa ha Kukunguluka cha Mwono ni Mulimo Wetu
4-10 MAIO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 36-37
“Yosefwe Yamuvwila Kole”
(Uputukilo 37:3, 4) Alioze Izalele wazangile Yosefwe kuhiana ana jenyi eswe mumu iye mwana wa ukulwana wenyi, kashika wamutongeselele chikuto cha ulombo weka ni weka wunji. 4 Muze ayayo hamona chize tato anamuzange kuhiana ayayo eswe, amuvwilile kole. Kahashile kuhanjika nenyi ni sambukila.
w14 1/8 12-13
“Ivwenu Kama Chilota Chino Nalotanga”
Mbimbiliya yinambe ngwo: “Muze ayayo hamona chize tato anamuzange kuhiana ayayo eswe, amuvwilile kole. Kahashile kuhanjika nenyi ni sambukila.” (Upu 37:4) Ukwa uze evwile mandumbu a Yosefwe te unalite, alioze ayo kahepukile ha kulinga yuma yipi mumu lia ukwa wacho. (Yis 14:30; 27:4) Shina hiunevu kama ukwa hanji chipululu muze umwe atambwile yuma yize yena wakuzanga? Nyi chenacho, iwuluka yize yalingiwile kuli mandumbu a Yosefwe. Ukwa waatwalile kulinga yuma yize kulutwe yinakanehena yinyengo. Chilweza cho, chakukwasa akwa-Kristu anyingike ngwo, chili chilemu ‘kuwahilila hamwe ni waze anawahilila.’—Ro 12:15.
Yosefwe te kakumona chize mandumbu jenyi akumuvwila chipululu. Shina iye te kakusweka chikuto chize tato amuhele muze te akupwa hamuwika ni ayayo? Hanji che alingile. Alioze, Yakomba kazangile hanga chikuto chacho chisolole utayizo ni zango lienyi hali mwanenyi. Nawa Yosefwe kazangile kuvwisa tato kuwaha. Kashika, iye te akuzala chinji chikuto chacho. Chino chili chipema kuli yetu, mumu chipwe ngwe Yehova keshi katonde, alioze ha mashimbu amwe iye kakuhana yiteli yilemu kuli amwe tuvumbi twenyi waze ashishika. Chipwe chocho, Yehova kakwita tuvumbi twenyi hanga eche kukaula yitanga ya hano hashi ya kalimbalimba ni upangala. Chizechene ngwe chikuto chipema cha Yosefwe, yitanga ya akwa-Kristu amwenemwene yakwakwasa alise ni atu waze atunga no. Yitanga yacho ha mashimbu amwe yakuneha chipululu ni toto. (1Pe 4:4) Shina mukwa-Kristu katamba kulisweka kuli akwo ngwo keshi kavumbi ka Zambi? Ka, chizechene nawa, Yosefwe te katambile kusweka chikuto chize tato amuhele.—Lu 11:33.
(Uputukilo 37:5-9) Yosefwe yalota chilota, yachilweza kuli ayayo, kashika o yaweza nawa ku kole yo. 6 Yamba kuli ayo ngwenyi, Ivwenu kama chilota chino nalotanga. 7 Namonanga ngwe tunajichika yichita mu munda. Kumanyi, chichita chami chakatukile yichimana kachichi mba yichita ya yenu yiyikunguluka nikuhetamina hashi ku chichita chami. 8 Ayayo yamba kuli iye ngwo, Te yena mukatuyula, nyi? Te mukatuzeyesa, nyi? Mba amuvwilile kole kuhiana nawa, mumu ha yilota yenyi ni maliji jenyi. 9 Iye yalota nawa chilota chikwo, yachilweza kuli ayayo ngwenyi, hinalota nawa chilota chikwo. Ni tangwa, ni kakweji, ni kumi lia matongonoshi ni lutongonoshi umuwika yahetamina hashi kuli yami.
(Uputukilo 37:11) Ayayo amwivwilile ukwa, alioze tato wafungile maliji ano mu mbunge yenyi.
w14 1/8 13 ¶2-4
“Ivwenu Kama Chilota Chino Nalotanga”
Yilota yacho yakatukile kuli Yehova Zambi. Yapwile ya uprofeto, nawa Zambi kazangile hanga Yosefwe alumbunune sango ja yilota yacho. Kashika, Yosefwe katambile kuchilinga ngwe chize alingile aprofeta ha kulumbununa sango ni upatwilo wa Zambi kuli atu jenyi waze te keshi kumwononokena.
Ni mana eswe Yosefwe yalweza ayayo ngwenyi: “Ivwenu kama chilota chino nalotanga.” Ayo yanyingika ulumbunwiso wa chilota, chocho yamuvwila uli. Ayayo yamwamba ngwo: “Te yena mukatuyula, nyi? Te mukatuzeyesa, nyi? Mbimbiliya yinambe ngwo: “Amuvwilile kole kuhiana nawa, mumu ha yilota yenyi ni maliji jenyi.” Muze Yosefwe alumbunwine chilota chamuchiali kuli tato ni kuli ayayo, ayo kakachizangile nawa. Twakutanga ngwetu: “Tato yamwamba ngwenyi, Chilota chino hiwalota kuchi chinalumbunuka? Te yami, ni noko, ni ayayenu mutukahetamina hashi kuli yena?” Chipwe chocho, Yakomba yanunga ni kunyonga ha chikuma chacho. Shina Yehova te kanahanjika ni mukweze Yosefwe?—Upu 37:6, 8, 10, 11.
Yosefwe kakapwile kavumbi mutangu wa Yehova hanji wakasula yoze wahanjikile sango ja uprofeto jize te atu kechi kuzanga, nawa mujineha yihungumiona. Yesu kanganda yoze wahiana eswe, kalwezele tumbaji twenyi ngwenyi: “Nyi hananguhungumiona yami, ni yenu nawa makanuhungumiona.” (Yo 15:20) Akwa-Kristu eswe, chipwe makulwana ni twanuke mahasa kulilongesa yuma yinji ha ufulielo ni hamu lia mukweze Yosefwe.
(Uputukilo 37:23, 24) Chapwile muze haheta kuli ayayo amuzulile chikuto chenyi, chikuto chize anazala cha ulombo weka ni weka. 24 Yamwanda, yamumbila mu wina, te wina wamokomoko, kumushi meya.
(Uputukilo 37:28) Kwapalikile amwe akwa yitanda A-Mindiane, yasosa Yosefwe nikumuchisa mu wina, yamulanjisa kuli A-Ishemali ha ndando ya makumi aali a mbongo ja prata. O yaya ni Yosefwe ku Engitu.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 36:1) Yisemuko ya Esau (likwo ngwo, Endome) yino;
it-1 752 ¶1
Endome
(Endome) [Kuchila], A-Endome.
Endome liapwile jina liamuchiali lize ahanyine kuli Esau, pasa wa Yakomba. (Upu 36:1) Kamuhele jina liacho mumu lia kulanjisa ukulwana wenyi ha mukunda wa mutato uchila wa makunde. (Upu 25:30-34) Chino chalitele, mumu muze Esau asemukine, kapwile muchila nge, (Upu 25:25), nawa ulombo wacho we wapwile chinji ku chihela kuze iye ni vungu lienyi ayile ni kutwama.
(Uputukilo 37:29-32) Rupene yaya nawa ku wina, kuwana Yosefwe keshimo. Kashika yapula mazalo jenyi. 30 Yaya kuli ana-akwo, ngwenyi, Mwe mwana keshimo, mba yami kulihi munguya? 31 O yanda chikuto cha Yosefwe, yashiha kuji ya pembe, yachupika chikuto mu manyinga. 32 Yatuma chikuto cha ulombo weka ni weka, yachihetesa kuli tato ngwo, Chino twachiwana. Uchitale kanawa nyi cha mwane nyi ka.
it-1 629 ¶1
Kufunga
Muze umwe kafunga te akwamba ngwo mafunga yimuna, iye te kakusolola ngwo katayiza kufunga yimuna jacho kulita ni shimbi. Te kakuhana shindakenyo kuli mwenyayo ngwo maalisa, nawa eji kechi kweeya, mumu ni meeya iye te maafweta. Chipwe chocho, chiteli chenyi chapwile ni haze chinasulila, mumu shimbi twatongola, kuyakapwile ni kuhisa kafunga nyi mukulingiwa yuma yize iye keshi ni uhashi wa kuyikinda, ngwe muze tushitu a mu yambu makwata yimuna. Mba ahone kupwa ni chitela cha yize akufunga, nyi chimuna kachilia kuli kashitu, iye te katamba kutwala yifwaha kuli mwenyayo yize muyisolola ngwo kamukwatanga. Hachino, muze mwenyayo mahengwola yize yalingiwangako masambisa kafunga.
Shimbi yoyene yinatale nawa ha chuma cheswacho mahana kuli mutu hanga achifunge, chipwe mu usoko. Chakutalilaho, kulita ni shimbi kapula-jimo te kakufunga anakwo. Kashika mutuhasa kumona mumu liaka Rupene kapula-jimo alihulumbile hali Yosefwe muze mandumbu jenyi afupile ku mushiha ngwe chize anasoneka ha Uputukilo 37:18-30. Iye yamba ngwenyi, “Kanda tumushiha. . . . Kanda numwanga manyinga. . . . yamba chocho hanga akamulamwine ku moko jo akamuhetese kuli tato.” Kashika muze Rupene kakawanyine Yosefwe mu wina, yalihulumba chinji kuhiana, ‘yasuwa mazalo jenyi’ ni kwamba ngwenyi: “Mwe mwana keshimo, mba yami kulihi munguya?” Iye kanyingikine ngwenyi, te mahasa kupwa ni chitela ha kutoka cha Yosefwe. Mba ehuke chitela chacho, ayo yapwa ni mana api ha kulinga yimwe hanga asolole ngwo, Yosefwe kamulia kuli kashitu. Ayo kachilingile ha kuchupika chikuto cha Yosefwe mu manyinga a pembe. Kusulaho, o yalumbununa kuli tato Yakomba yoze te ngaji, chocho Rupene yalichiza mu mulonga. Mumu lia manyinga aze mandumbu ja Yosefwe asele ku chikuto chenyi, Yakomba yatayiza ngwo, Yosefwe kamulia kuli kashitu.—Upu 37:31-33.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 36:1-19) Yisemuko ya Esau (likwo ngwo, Endome) yino; 2 Esau wambachile mapwo jenyi kuli ana ja A-Kanana: Ata mwana wa Ka-Hete Elone, mukwo Oholipama mwana wa Hana mwana wa Ka-Hevwe Zepeone. 3 Mukwo Mbazemate mwana wa Ishemali, yayo ya Nepayote. 4 Ata yasema Elifaze. Bazemate yasema Reuele. 5 Oholipama yasema Yeushe, ni Yalame, ni Kora. E ana a Esau wano; asemukine kuli iye mu chifuchi cha Kanana. 6 Esau yaya hamwe ni mapwo jenyi, ni anenyi a malunga, ni anenyi a mapwo, ni atu eswe a ku zuwo lienyi, ni ngombe, ni yimuna yenyi eswe, ni yikwata yenyi yeswe yize apichile mu chifuchi cha Kanana, yaya ku chifuchi chikwo kusuku ni mwanakwo Yakomba. 7 Mumu upite wo te woka naye, kahashile kutwama hamuwika. Chifuchi muze atwamine njize kaatelemo mumu ha yimuna. 8 Esau watwamine ku mulundu wa Sere. Esau iye Endome. 9 Yisemuko ya Esau, tato ya A-Endome ku mulundu wa Sere, yino. 10 Majina ja ana ja Esau wano; Elifaze mwana wa Ata pwo lia Esau, ni Reuele mwana wa Mbazemate pwo lia Esau. 11 Ana ja Elifaze wano; Temane, ni Omare, ni Zefwo, ni Ngatame, ni Kenaze. 12 Timna wapwile konkubina ya Elifaze mwana wa Esau. Iye yasema kuli Elifaze Amaleke. Wano e ana ja Ata pwo lia Esau. 13 Ana ja Reuele wano; Nahate, ni Zera, ni Shama, ni Miza. Wano e ana ja Mbazemate pwo lia Esau. 14 Ana ja Oholipama pwo lia Esau mwana wa Hana mwana wa Zepeone wano—yasema kuli Esau, Yeushe, ni Yalame, ni Kora. 15 Miata ja ana a malunga a Esau wano; ana ja Elifaze mwe mutangu wa Esau; mwata Temane, ni mwata Omare, ni mwata Zefwo, ni mwata Kenaze. 16 Ni mwata Kora, ni mwata Ngatame, ni mwata Amaleke wano te miata asemukine kuli Elifaze mu chifuchi cha Endome. O ana ja Ata. 17 Mba ana a malunga a Reuele mwana wa Esau, wano; mwata Nahate, ni mwata Zera, ni mwata Shama, ni mwata Miza. Miata wano asemukine kuli Reuele mu chifuchi cha Endome. O te ana a Mbazemate pwo lia Esau. 18 Mba ana a malunga a Oholipama pwo lia Esau wano; mwata Yeushe, ni mwata Yalame, ni mwata Kora. E miata asemukine kuli Oholipama pwo lia Esau, iye mwana wa Hana. 19 Wano e ana a malunga a Esau waze apwa miata jo—munyachi wa Endome.
11-17 MAIO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 38-39
“Yehova Kakahichikile Yosefwe”
(Uputukilo 39:1) Yosefwe amutwalile ku Engitu mba Potifwa umwe kaliamanga ka Falau, kapitau ka tulayi Ka-Engitu yamulanda kuli A-Ishemali waze amutwalileko.
w14 1/11 12 ¶4-5
‘Kuchi Munguhasa Kulinga Upi Upwa-haha Nikuvulumuna Zambi?’
“Yosefwe amutwalile ku Engitu mba Potifwa umwe kaliamanga ka Falau, kapitau ka tulayi Ka-Engitu yamulanda kuli A-Ishemali waze amutwalileko.” (Upu 39:1) Maliji wano kanatukwase kunyingika chize kota mukweze yono alivwile ngwe keshi ulemu mumu lia kumulanjisa nawa. Iye kapwile ngwe chuma chakulanjisa! Mutuhasa kunyonga chize Yosefwe anayi nenyi ku zuwo kuli mwata wenyi mwaha, kapitau ka tulayi Ka-Engitu mu matapalo a mu mbonge muze atu anji akulanjishila yuma!
Zuwo! Lino te linalise chinji ni lize Yosefwe te akuvuluka ngwo zuwo. Iye kasemukine mu usoko uze te akutwama mu mambalaka ni kupita yimuna. Alioze, kuze ali haliapwila, kuli A-Engitu pichi ngwe Potifwa te katwama mu mazuwo apema akusa ulombo. Akwa-kuvumbula yuma yikulu kakwamba ngwo, A-Engitu ku shakulu te kakuzanga kulima ku mazuwo jo yitemo, kashinde ni mitondo yeka ni yeka. Mazuwo amwe kapwile akujingilika ni mitondo nawa te kakwete tupenda anene-anene ni chimwe chihela chize atu te akutwama hanga apalike fuji, kuchingako chipatulo chinene cha kulila ni yipatulo ya akwa-milimo.
(Uputukilo 39:12-14) Mwe pwo yamukwata ku chikuto chenyi ngwenyi, Tweya upombe ni yami. Iye yahichika chikuto chenyi mu kwoko lia pwo, yachina, yakatuka haze. 13 Mba muze pwo yamona ngwe hahichika chikuto chenyi mu kwoko lienyi nikuchina, 14 iye yasanyika malunga a mu zuwo lienyi, yahanjika no ngwenyi, Talenu, hanatunehena yono Ka-Hepreu atusaule. Kanjila te akapombe ni yami, kashika ami nateta ni liji linene.
(Uputukilo 39:20) Kakoo ya Yosefwe yamukwata, yamusa mu zuwo lia ususu muze ayikilile funge ja mwanangana. Mwenamo mwapwile mu zuwo lia ususu.
w14 1/11 14-15
‘Kuchi Munguhasa Kulinga Upi Upwa-haha Nikuvulumuna Zambi?’
Kutwanyingikine mu yimako-yimako chize mazuwo a ususu apwile mu Engitu ha mashimbu jacho. Akwa-kuvumbula yuma yikulu, kawanyine yimwe yihela muze mwapwile mazuwo anene-anene waze te akwete mena ni mazuwo a ususu. Kulutwe, Yosefwe yavuluka chihela chacho ni liji lize linalumbunuka ngwo “wina,” jina lino linasolola chihela chize kuchishi pangu. (Upu 40:15) Mu mukanda wa Samu, twakutangamo ngwetu, Yosefwe kamumwesene lamba linji, hakwamba ngwo: “Yamukasa ni ngoji ja utale ku molu, yakasa kota yenyi mu kuli.” (Samu 105:17, 18; MW 1991) Ha mashimbu amwe, A-Engitu te kakukashila funge ha minguza ya moko ni kufunyisa moko jo kunyima; akwo kapwile ni kwakasa malenge mu kota. Yosefwe kota kamwene lamba linji mu ufunge wacho, chipwe ngwe kakalingile upi niumwe!
Yino yeswe kuyakalingiwile wika ha mashimbu akehe. Mbimbiliya yinambe ngwo, Yosefwe ‘yatwama mu zuwo lia ususu.’ Mu chihela chacho chipi, iye katwaminemo miaka yinji! Yosefwe kakanyingikine ngwe limwe tangwa te mamutusula. Matangwa yapwa poso, hanyima yapwa tukweji, tukweji yapwa miaka. Yika yakwashile Yosefwe mba anunge ni kutalatala?
Lusango wa Yosefwe kanatwehe kumbululo lino lipema ngwo: “Yehova watwamine hamwe nenyi. Wamuwahishile nikumwaha vumbi.” (Upu 39:21) Kukushi zuwo lia ususu, lenge hanji wina uze muhasa kukinda tuvumbi twa Yehova kuzuka zango lienyi lingunu. (Ro 8:38, 39) Mutuhasa kunyonga Yosefwe kanalembe kuli Tato wa mu malilu, ni kwivwa sambukila yize yakwiza wika kuli “Zambi ya kulembejeka cheswe.” (2Ko 1:3, 4; Fwp 4:6, 7) Kuchi Yehova akwashile nawa Yosefwe? Iye kasele shindakenyo hanga Yosefwe anunge ni kuzuka “vumbi kuli kalayi ka zuwo lia ususu.”
(Uputukilo 39:21-23) Alioze Yehova wapwile hamwe nenyi. Wamuwahishile nikumwaha vumbi kuli mwe kalayi ka zuwo lia ususu. 22 Kalayi ka zuwo lia ususu wakunjikile kuli Yosefwe funge eswe apwilemo mba cheswacho alingilemo iye wachilingishile. 23 Mwe kalayi ka zuwo lia ususu katalile ku yuma yapwile mu kwoko lia Yosefwe mumu Yehova wapwile hamwe nenyi. Cheswacho alingile, Yehova wachiwahishile.
w14 1/11 15 ¶2
‘Kuchi Munguhasa Kulinga Upi Upwa-haha Nikuvulumuna Zambi?’
Lusango wa Yosefwe kanatwehe kumbululo lino lipema ngwo: “Yehova watwamine hamwe nenyi. Wamuwahishile nikumwaha vumbi.” (Upu 39:21) Kukushi zuwo lia ususu, lenge hanji wina uze muhasa kukinda tuvumbi twa Yehova kuzuka zango lienyi lingunu. (Ro 8:38, 39) Mutuhasa kunyonga Yosefwe kanalembe kuli Tato wa mu malilu, ni kwivwa sambukila yize yakwiza wika kuli “Zambi ya kulembejeka cheswe.” (2Ko 1:3, 4; Fwp 4:6, 7) Kuchi Yehova akwashile nawa Yosefwe? Iye kasele shindakenyo hanga Yosefwe anunge ni kuzuka “vumbi kuli kalayi ka zuwo lia ususu.”
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 38:9, 10) Alioze Onane ananyingika ngwenyi, Mwana kechi kupwa wa yami. Kashika muze anjilile kuli pwo lia yayo yayimwanga hashi kuchina masemena mwana yayo. 10 Chuma alingile chapwile chipi kumeso ja Yehova mba yamushiha iye nawa.
it-3 133 ¶10
Onane
[Jina Onane linakatuka ku muji unalumbunuka ngwo “ndundo ja kwokesa; hanji tachi jahiana”].
Onane kali mwana wamuchiali wa Yunda yoze asemene ni pwo wa ku Kanana, mwana wa Shua. (Upu 38:2-4; 1Sg 2:3) Muze Yehova ashihile Ere yayo ya Onane mumu lia uhenge uze alingile, Ere kakapwile ni ana, chocho Yunda yalweza Onane hanga alimbate ni nyalienyi Tama, tuliwa yoze yayo ahichikile. Nyi te masema nenyi mwana, mwana wacho te kechi kupwa wa Onane, nawa chihinga cha mwana mutangu te machihinga kuli mwana wacho ngwe swana wa Ere; nyi te kushi swana, Onane te mahinga yuma yacho. Muze apombele ni Tama, iye “yayimwanga hashi” shimbu te ayeche yinjile mu mujimba wenyi. Chino kuchasolwele ngwo Onane kalipinyinye ku mujimba, mumu Mbimbiliya yinambe ngwo, “muze anjilile kuli pwo lia yayo yayimwanga hashi.” Kota chino Onane kachilingile ku tachi hanga achine kumwangina mu mujimba wa Tama. Mumu lia kuhona kwononokena tato, kuzo ni kuhona kwononoka ha shimbi yingunu ya ulo, Onane yoze neye kakapwile ni ana yamushiha kuli Yehova.—Upu 38:6-10; 46:12; Kwa 26:19.
(Uputukilo 38:15-18) Muze Yunda hamumona yanyonga ngwenyi, Iye chikoi umwe, mumu te halifuka ku meso. 16 Kashika yaya kuli iye ku sesa lia jila ngwenyi, Ngunaliumbu, ungutayize kama ngupombe ni yena. Mumu iye kanyingikine ngwenyi, Tembwa-mwanami. Pwo yakumbulula ngwenyi, Yika mungwaha mba upombe ni yami? 17 Iye ngwenyi, Mungukutuma mwana-pembe wa ku chendo. Pwo yamba ngwenyi, Mungwaha mwivu ndo mukamutuma? 18 Iye yamba ngwenyi, Mwivu uka mungukwaha? Pwo ngwenyi, Chijikilo che, ni muya we, ni mulumbu uli nawo mu kwoko. Yamwahayo, yapomba nenyi, mba pwo yapwa ni ufumba kuli iye.
w04 15/1 30 ¶4-5
Yihula ya Waze Akutanga Mikanda Yetu
Yunda kalingile chipi muze ahonene kuhana Tama kuli mwanenyi Shela, ngwe chize alakenyene. Iye nawa kapombele ni umwe pwo yoze anyongene ngwe chikoi wa mu tembele. Chino chalimikine ni upale wa Zambi unambe ngwo, kulisumbakenya chatamba kulingiwa wika kuli lunga ni pwo waze alimbata. (Upu 2:24) Kwamba umwenemwene, Yunda kakapombele ni umwe chikoi. Chakuhona kunyingika iye yalisa mu chihela cha mwanenyi Shela ha kulinga ulo wa unyali, chocho yafunga chisemuko cho.
Hakutwala kuli Tama, yize alingile kuyakapwile ya upangala. Ana jenyi a mapasa kakapwile ni kwamona ngwe ana a kusema ku utanji. Muze Mboaze wa ku Mbeteleme, alingile ulo wa unyali ni Ka-Moape Rute, makulwana a mu Mbeteleme yahanjika yuma yipema hali mwana wa Tama, Pereze, ha kulweza Mboaze ngwenyi: ‘Munyachi we ukapwe ngwe munyachi wa Pereze yoze Tama asemene kuli Yunda, ha kutwala kuli ana Yehova makwaha kuli yono mwana-pwo.’ (Ru 4:12) Pereze kanamutongola nawa mukachi ka tulamba twa Yesu Kristu.—Mat 1:1-3; Lu 3:23-33.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 38:1-19) Ha matangwa aze Yunda yahichika ana-akwo, yapalumuka, yanjila mu zuwo lia umwe Ka-Ndulame jina lienyi Hira. 2 Yunda yamonako umwe pwo, mwana wa Ka-Kanana jina lienyi Shua. Yamumbata. 3 Iye yaka ufumba, yasema mwana-lunga, yamuluka jina ngwenyi, Ere. 4 Yaka ufumba ukwo, yasema mwana-lunga, yamuluka jina ngwenyi, Onane. 5 Yasema mwana mukwo nawa wa lunga, yamuluka jina, ngwenyi, Shela. Yunda te ku Kezepi ali muze amusemene. 6 Yunda yambachisa pwo mwanenyi mutangu Ere, jina lia pwo Tama. 7 Alioze Ere mwana mutangu wa Yunda, wapwile chingulungulu kumeso ja Yehova, kashika Yehova yamushiha. 8 Yunda yamba kuli Onane ngwenyi, Mbata pwo lia yayenu ukamanunune shimbi ja unyali, ukasemene ana yayenu. 9 Alioze Onane ananyingika ngwenyi, Mwana kechi kupwa wa yami. Kashika muze anjilile kuli pwo lia yayo yayimwanga hashi kuchina masemena mwana yayo. 10 Chuma alingile chapwile chipi kumeso ja Yehova mba yamushiha iye nawa. 11 Mba Yunda yamba kuli tembwa-mwanenyi Tema ngwenyi, Twama utwamishi mu zuwo lia tatenu ndo mwanami Shela hakola. Mumu yanyonga ngwenyi, Kuchina iye nawa mafwa, ngwe ayayo. Chocho Tama yaya, yatwama mu zuwo lia tato. 12 Kulutwe lia shimbu mwana wa Shua mwe pwo lia Yunda yafwa. Mba muze halembejeka Yunda, iye yakanduka hamuwika ni sepa lienyi Hira Ka-Ndulame kuli akwa kutewula mapanga jenyi ku Timna. 13 Umwe yalweza Tama ngwenyi, Tala, tatenu-weno kanayi ku Timna ni kutewula mapanga jenyi. 14 Mba iye yazula mazalo a utuliwa yalifuka ni wanda, nikulihipula kanawa, yatwama ku chikolo cha Ename mu jila ya kuya ku Timna. Mumu kanamono ngwenyi, Shela hakola kulu hindu kanguhanyine kuli iye. 15 Muze Yunda yamumona yanyonga ngwenyi, Iye chikoi umwe, mumu te halifuka ku meso. 16 Kashika yaya kuli iye ku sesa lia jila ngwenyi, Ngunaliumbu, ungutayize kama ngupombe ni yena. Mumu iye kanyingikine ngwenyi, Tembwa-mwanami. Pwo yakumbulula ngwenyi, Yika mungwaha mba upombe ni yami? 17 Iye ngwenyi, Mungukutuma mwana-pembe wa ku chendo. Pwo yamba ngwenyi, Mungwaha mwivu ndo mukamutuma? 18 Iye yamba ngwenyi, Mwivu uka mungukwaha? Pwo ngwenyi, Chijikilo che, ni muya we, ni mulumbu uli nawo mu kwoko. Yamwahayo, yapomba nenyi, mba pwo yapwa ni ufumba kuli iye. 19 Mba yakatuka, yazula wanda, yazala mazalo a utuliwa.
18-24 MAIO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 40-41
“Yehova Kanakapulwila Yosefwe”
(Uputukilo 41:9-13) Henaho mwe kapatashi ka akwa kuhana misenge yamba ngwenyi, Mba musono ngunewuluka milonga yami. 10 Enu Falau watenukine ni yetu ngamba jenu. Wanguyikile mu zuwo lia kapitau ka tulayi, ni yami ni kapatashi ka akwa kulinga mbolo. 11 Yitulota chilota ha ufuku umuwika ni iye ni yami, mutu mweswe nikulita ni ulumbunwiso wa chilota chenyi. 12 Alioze umwe Ka-Hepreu twapwile nenyi, ngamba ya kapitau ka tulayi. Yitumwambulwilayo mba iye yatulumbunwina mutu mweswe chilota chenyi nikulita. 13 Mba chize atulumbunwinyine chochene chapwile. Ami anguhele milimo yami nawa, iye amusukikile.
“Ulumbunwiso Kuwapwile wa Mbala wa Zambi, Nyi?”
Kapatashi wa misenge kota kavulamine Yosefwe, alioze Yehova ka. Ha ufuku umwe, Yehova yalotesa Falau yilota yize kakahashile kuvulama. Mu chilota chitangu, mwanangana yamona ngombe shimbiali apema nawa anene-anene kanatuhuka mu Lwiji Nilu, kusulaho yamona ngombe shimbiali api nawa awangama. Ngombe awangama yalia ngombe anene-anene. Mu chilota chamuchiali, Falau yamona mieho shimbiali yipema nawa yinene-yinene. Kusulaho, yamona nawa mieho shimbiali yikehe-yikehe nawa yakanyata yinali mieho yinene-yinene. Mukwachako, Falau yalipikala mumu lia yilota yacho, chocho yasanyika akwa-mana ni yimbanda hanga amwehe ulumbunwiso wa yilota. Ayo kakahashile kuyilumbununa. (Upu 41:1-8) Kutwanyingikine nyi kayambashanyine nyi kahanyine ulumbunwiso walisa. Yeswayo o ambile, Falau kakayitayijile nihindu yanunga ni kulihulumba hanga awane ulumbunwiso wa yilota yenyi.
Mba hi mukwa-kuhana misenge yewuluka Yosefwe! Mbunge yenyi yiyilipikala, chocho yalweza Falau hakutwala kuli mukweze apwile nenyi mu zuwo lia ususu ha miaka yaali kunyima, yoze walumbunwine chilota chenyi ni cha mukwa-kuhana mbolo. Hazehene, Falau yatuma kusaka Yosefwe.—Upu 41:9-13.
(Uputukilo 41:16) Yosefwe yakumbulula kuli Falau ngwenyi, Muli yami kuchishimo, alioze Zambi kumahana kuli Falau kumbululo lia sambukila.
(Uputukilo 41:29-32) Miaka shimbiali yineza ya kulia cha kulumbama mu chifuchi cheswe cha Engitu. 30 Mba kulutwe kumuyikeza miaka shimbiali ya kapunga, mba kumakavulama miaka yize ya kulia cha kulumbama mu chifuchi cha Engitu. Kapunga kumakakuwisa chifuchi. 31 Kulumbama chize kumakachivulama mu chifuchi mumu ha kapunga yoze mezamo, mumu kumakapwa mukalu chikolo. 32 Mba se hanasolola chuma chino kaali kuli Falau, chinalumbunuka che chuma hanachikolesa kuli Zambi. Chikwo nawa Zambi kumakachilinga ni shimbu liakuhi.
“Ulumbunwiso Kuwapwile wa Mbala wa Zambi, Nyi?”
Yehova kakuzanga atu waze ashishika nawa alikehesa. Kashika kutuchi kuhamika ha chize iye akwashile Yosefwe kulumbununa yuma yize yapinjishile akwa-mana ni yimbanda amu Engitu. Yosefwe yalweza Falau ngwenyi, yilota yeswe yaali yili ni ulumbunwiso umuwika. Ha kufunyina lusango yomwene umuwika, Yehova te kanazange kusolola ngwenyi chikuma “hanachikolesa” muchikamanunuka pundu. Ngombe anene-anene ni mieho yipema yinalumbunuka miaka shimbiali ya kulia chinji mu Engitu, ngombe awangama ni mieho yakanyata yinalumbunuka miaka shimbiali ya zala yize muyikasulaho. Zala yacho te muyihwisa kulia cheswe mu Engitu.—Upu 41:25-32.
(Uputukilo 41:38-40) Falau yamba kuli tuvumbi twenyi ngwenyi, Mutuhasa kuwana mukwo walifwa ni yono? Spiritu wa Zambi katwama muli iye. 39 Falau yamba kuli Yosefwe ngwenyi, Se Zambi hakulweza yino yuma yeswe niumwe mukwo wakuhi mapwa ni ukanyame ni mana ngwe yena. 40 Kashika yena muyula zuwo liami. Atu jami eswe mononokena liji lie. Ha ngunja ya wanangana wika yami mungupwa helu.
“Ulumbunwiso Kuwapwile wa Mbala wa Zambi, Nyi?”
Falau yamanununa maliji jenyi. Hazehene, Yosefwe yamujika mazalo a wanangana. Falau yamusa lenge lia oru mu kota, yamusa kazeya wa wanangana ku munwe, yamunyinyisa ha temba lia uhenya yamwendesa mu Engitu yeswe hanga alinge yize ambile. (Upu 41:42-44) Hachino, ha tangwa limuwika wika, Yosefwe yatuhuka mu zuwo lia ususu yaya ku zuwo lia wanangana. Ha chimene, Yosefwe kahindukile ngwe funge, alioze ha ufuku yapwa mutu wamuchiali mu Engitu yeswe. Chino chasolwele pundu ngwo, ufulielo wenyi muli Yehova wakundulukile! Yehova kamwene upi weswe uze kavumbi kenyi amwene ha kupalika cha miaka. Iye kamukwashile ha mashimbu ni mu mutapu walita. Yehova te keshi kuhwisa wika lamba lize Yosefwe amwene, alioze te mafunga nawa vungu lia Izalele lize te mulizako. Mutumona chize yino yalingiwile ha chikuma chize muchisulaho.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 41:14) Falau yatuma kusaka Yosefwe. Yamuchiza fuji ku zuwo lia ususu, yalitewula, yazala mazalo eka, yaheta kuli Falau.
Unachinyingika Nyi?
Mumu liaka Yosefwe Atewile Kambu ni Wevu Shimbu te Kanda Aya kuli Falau?
Kulita ni mukanda wa Uputukilo, Falau ketele amunehene kawashi-washi Yosefwe, umwe funge Ka-Hepreu hanga alumbunune yilota yize yapwile ni kumupinjisa. Ha mashimbu jacho, Yosefwe te halinga miaka yinji mu zuwo lia ususu. Hachino, chipwe ngwe Falau katumine kumusaka kawashi-washi, nihindu Yosefwe yalianga kutewula kambu ni wevu. (Upu 39:20-23; 41:1, 14) Amu mukwa-kusoneka mukanda wa Uputukilo atongwele chikuma chino ngwe kuchishi ni ulemu, chinasoloka ngwo iye te kanyingika kanawa mianda ya A-Engitu.
Kwecha wevu chapwile chako cha atu anji ku shakulu, kuchingako ni A-Hepreu. Umwe mukanda unambe ngwo, “A-Engitu a ku shakulu e wika te keshi kuzanga kwecha wevu.” (Enciclopédia de Literatura Bíblica, Teológica e Eclesiástica em inglês de McClintock e Strong).
Shina A-Engitu te kakutewula wika wevu? Umwe mukanda unambe ngwo, mianda yimwe mu Engitu yapwile ni kwita ngwo malunga mba aye kulutwe lia Falau katamba kulilulieka ngwe chize te malilulieka nyi kanayi mu yimwe tembele. (a revista Biblical Archaeology Review.) Hachino, Yosefwe katambile kutewula kambu ni wona-wona weswe.
(Uputukilo 41:33) Kashika Falau akafupe umwe lunga chikanyame, mukwa mana, akamuse helu lia chifuchi cha Engitu.
w09 15/11 28 ¶14
Tusololenu Yitanga Yipema ngwe Tuvumbi twa Zambi
14 Ku shakulu, yisemi waze te akuvwila Zambi woma kapwile ni kulongesa ana jo chize masolola yitanga yipema. Tala ha Uputukilo 22:7 hanga umone chize Apalahama ni mwanenyi Izake ahanjikile ni vumbi kuli umwe ni mukwo. Yosefwe neye kasolwele ngwo, kamufumbile kanawa kuli yisemi jenyi. Muze apwile mu zuwo lia ususu, iye kapwile ni kuvumbika chipwe funge-ni-akwo. (Upu 40:8, 14) Nawa mutapu uze ahanjikile ni Falau, unasolola ngwo kalilongesele chize mahasa kuhanjika ni mwata.—Upu 41:16, 33, 34.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 40:1-23) Kulutwe lia yuma yino, ni mukwa kuhana musenge wa mwanangana wa Engitu ni mukwa kulinga mbolo avulumwine mwene wo, mwe mwanangana wa Engitu. 2 Falau watenukine ni tuliamanga twenyi aali; ni mwe kapatashi ka akwa kuhana misenge, ni mwe kapatashi ka akwa kulinga mbolo. 3 Yaafunga mu zuwo lia kapitau ka tulayi, mu zuwo lia ususu muze ayikilile Yosefwe. 4 Mba kapitau ka tulayi yaakunjika kuli Yosefwe. Iye waalingilile. Chocho atwamine ufunge matangwa anji. 5 Eswe ni aali alotele yilota, mutu chilota chenyi, mutu chilota chenyi ufuku umuwika. Mutu ni mutu nikulita ni ulumbunwiso wa chilota chenyi, ni mukwa kuhana musenge wa mwanangana wa Engitu ni mukwa kumulingila mbolo, waze aayikilile mu zuwo lia ususu. 6 Yosefwe yanjila kuli ayo ha chimene, yaamona te chinyengo anevu. 7 Yahula tuliamanga twa Falau atwamine hamwe nenyi ufunge mu zuwo lia kakoo ngwenyi, Chinyengo chaka musono? 8 O yamba kuli iye ngwo, Mumu twalotanga yilota mba niumwe kahashila kutulumbunwinayo. Yosefwe yamba kuli ayo ngwenyi, Ulumbunwiso kuwapwile wa mbala wa Zambi, nyi? Ngulwezenuyo kama. 9 Mba kapatashi ka akwa kuhana misenge yambulula chilota chenyi kuli Yosefwe ngwenyi, Mu chilota chami namonanga mutondo wa uva. 10 Mu mutondo wacho te uli ni mitango yitatu, mba ngwe yiutemuna, yiusolola yitemo yawo, ni yichakata yawo ya uva hiunahi kulu. 11 Musenge wa Falau wapwanga mu kwoko liami kashika nahelanga uva, nayikamanga mu musenge wa Falau, nahananga musenge kuli Falau. 12 Yosefwe yamba kuli iye ngwenyi, Ulumbunwiso wacho uno; ngwami, Mitango yitatu matangwa atatu. 13 Ha matangwa atatu Falau makahetula mutwe we. Makusa nawa ku milimo ye, mba mukahana musenge wa Falau ku kwoko lienyi ngwe walingile shimbu uchili mukwa kuhana musenge wenyi. 14 Alioze ukangwiwuluke muze muchipwa kawape ni yena, ukangulinge kama vumbi, ukanguvuluke kuli Falau akanguchize kama mu zuwo lino. 15 Mumu angwiyile ku chifuchi cha A-Hepreu. Chipwe kuno chalingile nichimwe chakunguneha muno mu wina. 16 Muze kapatashi ka akwa kulinga mbolo wamwene ulumbunwiso upema, wambile kuli Yosefwe ngwenyi, Yami nawa nalotanga chilota chami, namonanga mitonga yitatu ya mbolo yitoma napwanga nayo ha mutwe. 17 Mu mutonga wa helu mwapwanga milali yeka ni yeka ya tumbolo twa kuhana kuli Falau, alioze tujila yeza nikutulia, mwe mu mutonga ha mutwe wami. 18 Yosefwe yamba ngwenyi, Ulumbunwiso wacho uno; ngwami, Mitonga yitatu, matangwa atatu. 19 Ha matangwa atatu Falau makuteta mutwe we. Makusukika ha mutondo, mba tujila makakulia musunya we. 20 Chapwile ha tangwa liamuchitatu, lienalio lia kwiwuluka kusemuka cha Falau, iye walingile chiteleka hali ngamba jenyi eswe. Yahetula mutwe wa kapatashi ka akwa kuhana misenge ni wa kapatashi ka akwa kulinga mbolo hakachi ka ngamba jenyi. 21 Kapatashi ka akwa kuhana misenge yamwaha nawa milimo yenyi, akahane musenge mu kwoko lia Falau. 22 Alioze yasukika kapatashi ka akwa kulinga mbolo chizechene ngwe Yosefwe walumbunwine kuli ayo. 23 Hindu kapatashi ka akwa kuhana misenge kewulukile Yosefwe, ka. Yamuvulama.
25-31 MAIO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 42-43
“Yosefwe Kalihumikijile”
(Uputukilo 42:5-7) Mba ana ja Izalele yapalumuka hamwe ni waze ayile mukulanda mumu kwapwile kapunga mu chifuchi cha Kanana. 6 Yosefwe te hapwa mukwa kuyula chifuchi, mukwa kulanjisa kuli atu eswe a chifuchi iye, kashika ayayo yafulamana hashi kuli iye. 7 Yosefwe yamona ayayo, yaanyingika, alioze yalisweka kuli ayo ngwe iye mutu weka. Yahanjika no ni utenu ngwenyi, Enu kulihi nunakatuka? O ngwo, Tunakatuka ku chifuchi cha Kanana tuneza mukulanda kulia.
‘Te Yami Nguli mu Chihela cha Zambi?’
Mba yika mutwamba hali Yosefwe? Iye kanyingikine mandumbu jenyi ha shimbu lizeliene. Chikwo nawa, muze aamwene mafulamana kulutwe lienyi, iye yanyonga ha shimbu lize apwile mukweze. Mbimbiliya yinambe ngwo, ‘Yosefwe yewuluka yilota’ yize Yehova amulotesele muze apwile mukweze, yize yinakaprofeteza mashimbu waze te mandumbu jenyi mafulamana kulutwe lienyi. Yino ye te ayo analingi ha shimbu liacho! (Upu 37:2, 5-9; 42:7, 9) Yika Yosefwe te malinga? Shina te maakangayika? Nyi te maafunyishina upi uze amulingile?
‘Te Yami Nguli mu Chihela cha Zambi?’
Hanji yena kuuchi kapalika mu lamba lize amwene Yosefwe. Alioze, kuhona kulivwashana ni chipululu yinasoloka chinji musono mukachi ka asoko. Muze mutupalika mu yuma yacho, kunyonga lietu, hanji mutuzanga kulinga yize tunevu ku mbunge. Kashika chili chilemu kwimbulula Yosefwe ni kumona chize Zambi anazange tulinge yuma yacho. (Yis 14:12) Iwuluka ngwe chili chilemu kupwa ni sambukila ni asoko je, alioze kupwa ni sambukila ni Yehova hamwe ni Mwananyi chili chilemu kuhiana.—Mat 10:37.
(Uputukilo 42:14-17) Yosefwe yamba kuli ayo ngwenyi, Chenacho ngunanwambila ngwami, Nuli ngendeshi. 15 Alioze mungunusela chinyingi ha chuma chino. Ni mwono wa Falau, kunuchi kukatuka kuno ndo mwanakwenu meza nawa ku kuno. 16 Tumenu umwe hakachi kenu akasake mwanakwenu. Enu mutunukasa ndo mutusa chinyingi maliji jenu, nyi nuli ni umwenemwene. Nyi ka, ni mwono wa Falau nuli ngendeshi. 17 Yaafunga eswe hamuwika mu zuwo lia ususu matangwa atatu.
‘Te Yami Nguli mu Chihela cha Zambi?’
Yosefwe yaputuka kweseka mandumbu jenyi hanga anyingike nyi ayo kalumuka nyi ka. Iye yaputuka kuhanjika no ni utenu, kupalikila muli mukwa-kulumbununa ni kwaliongela ngwo kali ngendeshi. Mba alikalile, ayo yahanjika hakutwala ku usoko wo, kuchingako chimwe chikuma chilemu ngwo kali ni kanuke yoze wasalanga ku zuwo. Yosefwe yafupa kusweka uwahililo wenyi. Shina mwanakwo uchili ni mwono? Haliapwila, Yosefwe yamona yize malinga. Iye yamba ngwenyi: ‘Mungunweseka ha chuma chino,’ chocho yaalweza ngwenyi katamba kumona kasulasongo ko. Hachino, iye yaamba ngwenyi nyi umwe wa kuli ayo matayiza kusala mu zuwo lia ususu, maecha hanga afune ku zuwo asake kasulasongo ko.—Upu 42:9-20.
(Uputukilo 42:21, 22) Yaliamba umwe kuli mukwo ni mukwo ngwo, Ha kutwala kuli mwanakwetu hitwahia pundu, mumu twamwene kupinda cha mbunge yenyi muze alembelele kuli yetu, ni yetu kutwapanjikile. Kashika lamba lino hiliatuwana. 22 Rupene yaakumbulula ngwenyi, Te chahanjikile ni yenu ngwami, Kanda nuvulumuna mwe mwana? Alioze niumwe wazangile kungupanjika. Kashika haliapwila kanatufwetesa ha manyinga jenyi.
it-2 598 ¶4
Yosefwe
Ha mukunda wa yize yalingiwileko, mandumbu ja Yosefwe yamona ngwo Zambi kanaafunyishina upi mumu lia kulanjisa mwanakwo ngwe ndungo. Ayo yalihisa kulutwe lia mwanakwo yoze te kanda achinyingika ngwo iye. Muze hevwa maliji jo waze te anasolola ngwo kalikonyeka, Yosefwe yaputuka kulila, chocho yakutuka hakachi ko. Muze hafuna kuli ayo, iye yatuma kukasa Simeone ndo haze te akwo manehena kasulasongo ko.—Upu 42:21-24.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 42:22) Rupene yaakumbulula ngwenyi, Te chahanjikile ni yenu ngwami, Kanda nuvulumuna mwe mwana? Alioze niumwe wazangile kungupanjika. Kashika haliapwila kanatufwetesa ha manyinga jenyi.
(Uputukilo 42:37) Rupene yamba ngwenyi, Nyi chamunehene nawa kuli yena mba ena mushiha anami aali a malunga. Umukunjike kuli yami. Mungukamuneha nawa kuli yena.
it-3 466 ¶6
Rupene
Yitanga yimwe yipema ya Rupene yasolokele muze alwezele mandumbu jenyi livwa hanga ahone kushiha Yosefwe alioze amuse mu wina uze te kuushi meya. Nyonga lienyi liapwile hanga eze ni kumuchiza mu wina ku usweke. (Upu 37:18-30) Hakupalika cha miaka kuhiana 20, muze ayo amwene ngwo mulonga uze aasumine mu Engitu ngwo kali ngendeshi te unatale ha lamba lize amwesene Yosefwe, Rupene yewulula akwo ngwenyi iye kakapwile ni chitela ha yize yalingiwile ku mwono wa Yosefwe. (Upu 42:9-14, 21, 22) Chikwo nawa, muze Yakomba alitunyine kwecha Mbenjamine hanga aye hamwe ni mandumbu jenyi mu wenyi wamuchiali mu Engitu, Rupene mwe wahanyine anenyi aali ngwe chijikilo, hakwamba ngwenyi: “Nyi chamunehene nawa [Mbenjamine] kuli yena mba ena mushiha anami aali a malunga.”—Upu 42:37.
(Uputukilo 43:32) Yamunehena kulia kwa ukawenyi, no nawa kwa ukawo, ni A-Engitu aze alile nenyi, no kwa ukawo. Mumu A-Engitu keshi kulia ni A-Hepreu. Acho kulijilula kuli A-Engitu.
w04 15/1 29 ¶1
Yikuma Yilemu ya Mukanda wa Uputukilo—II
43:32—Mumu liaka A-Engitu te keshi kulia hamuwika ni A-Hepreu? Chuma chitangu kota chili katonde wa uwayilo hanji kulizata cha vungu lio. A-Engitu nawa te keshi kuzanga tufunga. (Upu 46:34) Mumu liaka? Mumu kulita ni A-Engitu tufunga te kapwa atu angwaza kuli ayo. Nawa muchihasa kupwa ngwo, amu mu chifuchi mwapwile yihela yikehe yakulimina, A-Engitu te kakulelesa atu waze akuya ni kufupa kuze malishila yimuna.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 42:1-20) Yakomba yevwa ngwo, Ku Engitu mbuto kuyili. Kashika iye yamba kuli anenyi a malunga ngwenyi, Kuchi te nunalitale meso amokomoko? 2 Yamba ngwenyi, Hinevwa ngwo, mbuto ku Engitu kuyili. Yenu nukatulanjileko yimwe tupwe ni mwono. Kanda tukafwa. 3 Chocho ayayo ja Yosefwe yapalumuka akalande mbuto mu Engitu. 4 Alioze Mbenjamine mwanakwo ya Yosefwe, Yakomba kamutumine hamwe ni ayayo mumu yamba ngwenyi, Kuchina hanji chipi muchimuwana. 5 Mba ana ja Izalele yapalumuka hamwe ni waze ayile mukulanda mumu kwapwile kapunga mu chifuchi cha Kanana. 6 Yosefwe te hapwa mukwa kuyula chifuchi, mukwa kulanjisa kuli atu eswe a chifuchi iye, kashika ayayo yafulamana hashi kuli iye. 7 Yosefwe yamona ayayo, yaanyingika, alioze yalisweka kuli ayayo ngwe iye mutu weka. Yahanjika no ni utenu ngwenyi, Enu kulihi nunakatuka? O ngwo, Tunakatuka ku chifuchi cha Kanana tuneza mukulanda kulia. 8 Yosefwe yanyingika ayayo, o kamunyingikine iye. 9 Yosefwe yewuluka nawa yilota yenyi alotele ha kutwala kuli ayo, mba yamba kuli ayo ngwenyi, Ka, nuli ngendeshi. Nuneza mukutala ulelu wa chifuchi. 10 O yamukumbulula ngwo, Ka, mwanangana, etu ngamba jenu mukulanda kulia tuneza. 11 Tuli eswe ana ja lunga umuwika. Tuli malunga amwenemwene, etu ngamba jenu hi tuli ngendeshi ko. 12 Iya yamba ngwenyi, Hi chocho ko, nuneza mukutala ulelu wa chifuchi. 13 O ngwo, Etu ngamba jenu tuli kumi ni malunga aali eswe ana ja lunga umuwika mu chifuchi cha Kanana. Mwe kanuke kwali ndo musono hamwe ni tata. Umuwika keshiko. 14 Yosefwe yamba kuli ayo ngwenyi, Chenacho ngunanwambila ngwami, Nuli ngendeshi. 15 Alioze mungunusela chinyingi ha chuma chino. Ni mwono wa Falau, kunuchi kukatuka kuno ndo mwanakwenu meza nawa ku kuno. 16 Tumenu umwe hakachi kenu akasake mwanakwenu. Enu mutunukasa ndo mutusa chinyingi maliji jenu, nyi nuli ni umwenemwene. Nyi ka, ni mwono wa Falau nuli ngendeshi. 17 Yaafunga eswe hamuwika mu zuwo lia ususu matangwa atatu. 18 Ha tangwa liamuchitatu Yosefwe yamba kuli ayo ngwenyi, Lingenu chino hanga nutwame ni mwono, mumu ni yami woma wa Zambi nguli nawo. 19 Nyi nuli malunga amwenemwene umuwika hakachi kenu asale mu zuwo lienu lia ususu, mba akwo yeenu nutwale mbuto kuli akwa mazuwo jenu mumu ha zala. 20 Mba mununeha mwanakwenu kuli yami hanga ngukanyingike ngwami, Maliji jenu amwenemwene, mba kunuchi kufwa. O yalinga chocho.