¿Wãrĩnu chuasika Edén drʉa kĩrãwãrẽara?
ẼBẼRA mejãchaʉba ũrĩbada Edén drʉa kĩrãwãreã ʉ̃rʉra akʉza Adán Eva ʉ̃rʉbida, mamina Daizeze Bedʼeadera ãyara akʉka. Bʉa Daizeze Bedʼeade jarabʉta audre kʼawuakĩrãbʉbʉrʉ akʉseabʉ Génesis 1:26-3:24 bayeda. Daizeze Bedʼeabara naʉ̃ ʉ̃rʉ jarabʉ:
Jeowabaa nããra yumakẽrã odara osi egorodeba, maʉ̃ trʉ̃ra Adánbasi, mõbe Edén drʉa kĩrãwãreãnẽ bʉesi. Maʉ̃ drʉa biadera dota mejãchabasi akʉza yikorata bia diabasi. Akʉza osi bakuru aba maʉ̃ trʉ̃ra «nebia nemitia kʼawuabibaridebema» basi, maʉ̃ne jarasi maʉ̃ netadebemata ko ẽ bamarẽã maʉ̃ta kora beita jarasi. Maʉ̃ tẽã Jeowabara Adán orrodeba parãsi Evata, Evara mawũã yuwẽrã nããrabema ba zesi. Maʉ̃ oda tẽã jarasi drʉata akʉmarẽã akʉza wũãwũãba naʉ̃ drʉata biradamarẽã.
Maʉ̃ audre ẽãne, damata Evaʼa bedʼeasi, mõbe komarẽã jarasi maʉ̃ netara. Damaba Eva mawũã jaradaba, ũdubisi Daizezera sewa nebʉrʉ omiata akʉza jarasi maʉ̃ neta kobʉrʉbara bei ẽ baita, awuarabʉrʉ Daizeze kĩrãkʼa bʼaita. Eva maʉ̃ bedʼea ĩjã kʼãrãpe iya neta ko ẽ bamarẽã jaradapeadata kosi, adewara Adánbida kosi. Maʉ̃ne Jeowaba jarasi Adánta Evaʉ̃me akʉza damata, ãyi kʼãrẽ berabarita. Maʉ̃ kʼarea, Jeowabara ãyira jʉretasi maʉ̃ Edén drʉa kĩrãwãreãnẽbara, maʉ̃ ode angelerata ũme bʉsi mawũã ãyita jẽda wã ẽ bamarẽã.
Ẽbẽrarã naweda, Daizeze Bedʼea ʉ̃rʉ mejãcha akʉpananabara wãrĩnu ĩjãpanasi naʉ̃ Edén drʉa kĩrãwãreã wãrĩnubasita. Mamina, ẽbẽrarã ididebema, mejãchaʉba ĩjãna ẽ maʉ̃ra. Ãyara, ¿kʼãrẽ ĩjãna ẽ maʉ̃ra? Akʉdaya maʉ̃radebemara bedʼea kimare widibʉta akʉza panʉnañi maʉ̃ bedʼea widibʉta.
1. ¿Edén drʉa kĩrãwãreãta wãrĩnubasibʉrʉ, sama chuasi?
Daizeze Bedʼea ʉ̃rʉ mejãcha kʼawuapanʉba (teólogo), jarapanasi maʉ̃ ẽjũã kĩrãwãreãra idibasidu bʉta. Maʉ̃ tẽã, iglesia katolikoraba, filósofo Greciadebemaba jarabʉta ĩjã jʉ̃drʉsida. Maʉ̃ra filósofo trʉ̃ra Platón akʉza Aristótelesbasi, ãya jarasi naʉ̃ drʉadebʉra, jõma biʼia ba ẽãta, awuarabʉrʉ nekʼãrẽ biʼiabʉra ʉ̃tʉ bajãnebʉrʉ bʉta. b Maʉ̃ kʼarea, teólogo ʉ̃kʉrʉraba jarasida maʉ̃ drʉa kĩrãwãreãrabʉta ʉ̃tre bajãne. Akʉza ʉ̃kʉrʉba jarasida maʉ̃ drʉa kĩrãwãreãra katuma zroma ʉ̃rʉ basita; Akʉza ʉ̃kʉrʉba jarasi maʉ̃ra basita polo nortede, mawũã ẽ bʉrʉ polo surde, adewara ʉ̃kʉrʉba jarasida maʉ̃ drʉa biara basita jedekode. Mawũã jarapanʉba, maʉ̃ ẽjũã kĩrãwãreã ʉ̃rʉ bedʼeabʉdadera wiña wiñane aña jaradia wãsida. Maʉ̃ kʼarea ʉ̃kʉrʉ ẽbẽra idibema mejãcha kʼawuabʉba jarapanʉ drʉa kĩrãwãreãra neẽbasita.
Mamina Daizeze Bedʼeaba Edén drʉa kĩrãwãreã ʉ̃rʉ jarabʉra jipa awuara jarabʉ. Bari jaradaita, Daizeze Bedʼeaba Génesis 2:8-14 bayeda jarabʉ Edén drʉade eda juwarare, ẽjũã kĩrãwãreã zaketa basi. Adewara jarapanʉ maʉ̃ drʉadeba ʉ̃tʉ zebasita do aba, maʉ̃ doratae kimarebasita. Ẽbẽrarã Daizeze Bedʼea ʉ̃rʉ mejãcha kʼawuabʉba, maʉ̃ drʉa kĩrãwãreãta jʉrʉ wãsida. Ãyi mara maʉ̃ drʉa kĩrãwãreãra ũdusida, mamina wãrĩnu drʉa kĩrãwãreã badara wabida ũduda ẽ. ¿Maʉ̃ba jarakĩrãbʉka eda Daizeze Bedʼeade Edén ẽjũã kĩrãwãreã ʉ̃rʉ bedʼeabʉra akʉza do ʉ̃rʉ bedʼeabʉra sewidata?
Krĩchadadrʉ naʉ̃ta: Génesisde eda jarabʉra Edén drʉa bia ʉ̃rʉ, maʉ̃ ewarideba idi ewadebayeda 6.000 poagaba. Jõma naʉ̃ drʉa kĩrãwãreã ʉ̃rʉ jarabʉra Moisésba bʉbarisi, Moisésbara maʉ̃ra bʉbarisibaibara iya kʼãrẽ bedʼea ũrĩkʉdadeba akʉza kartara maʉ̃ ewaride badadeba, adewara kĩrãbedaibara ẽjũã kĩrãwãreã chuadadeba Moisés ewaridubayedara berabarisita 2.500 poaga. Maʉ̃ba Edén drʉa kĩrãwãreã ʉ̃rʉ bedʼeapanasidera iyitabida maʉ̃ra kikibari kĩrãkʼabasi. Mawũẽra, ¿drʉata akʉza dota ewari berabari wãne awuara baseabʉka? Ewari berabari wãne awuara baseabʉ. Adewara maʉ̃ Edén drʉa kĩrãwãreã badamaera mejãcha berabaribʉ drʉa ʉreta. Mainʉra berabarisi wuabemara drʉa berabaribʉira audre drʉa ʉre zromata. Adewara kĩrãbedaibara, Noé ewaribaside kue zroma zesidera naʉ̃ drʉara awuarabasi. Maʉ̃ba maʉ̃ drʉata, dota akʉza katumarata awuara baseabʉ.c
Génesis libroba Edén drʉa kĩrãwãreã ʉ̃rʉ bedʼeabʉba, ũdubibʉ wãrĩnubasita. Adewara Génesis libroba jarabʉ maʉ̃ drʉadera basita dotae kimare, mamina maʉ̃ra dotaedebemara idi ewadera ũmepaibʉ (Éufratesta, Tigrisʼʉ̃me). Adewara Génesisdera jarabʉ maʉ̃ra dotaerãra, sãwũã badata akʉza samare berabaribadata. Mawũẽra israelitaraba maʉ̃ ʉ̃rʉ jarabʉdadera biʼia ũrĩpanasi, maʉ̃ drʉata ãya ũdukʼawuabasi baera.
Nebʉrara ẽbẽrarãba jarabʉra wãrĩnu ẽ baera, jõma aripe daucha jara ũrĩbida ẽ. Nebʉra jarapanʉra, kʼawuada ẽ maʉ̃ra wãrĩnu berabarisita mawũã ẽ bʉrʉ berabari ẽ basita. Mejãchaʉba maʉ̃ra nebʉrara kʼãwũã jara jʉ̃drʉbʉ: «Zõrãrã weda basibida». Mamina Daizeze Bedʼeade Edén drʉa kĩrãwãreã ʉ̃rʉ bedʼeabʉbara mawũã jara ẽ awuarabʉrʉ jara ũrĩbibʉ kʼãrẽ berabaridata akʉza sãwũã berabaridata.
2. ¿Daizezebara sãwũã osiba Adánʼra egorodeba, waya Evara Adán orrodeba?
Sientipikoraba jarapanʉ egorodebidabʉta hidrogenota, oxigenota akʉza carbonota, adewara dayirã kakuabida maʉ̃ta erbʉta. Mamina, ¿maʉ̃ra ũbeara sãwũã ãba zesi mawũã ẽbẽra ba zeita?
Sientipikora mejãchaʉba jarapanʉ ẽbẽrarã iyidoba zesita akʉza jarapanʉ nekʼãrẽ wikabʉdeba eaba wãsita, mawũã ẽbẽra basita. Mamina nekʼãrẽ wikabʉ zokʼaibʉsida kʼãrẽ ẽ kĩrãkʼa akʉbe ẽ, wikabʉmina iyi kakuabara nekʼãrẽ mejãcha oibara zokʼai bʼaita. Wãrĩnu bʼaira neẽ ẽbẽra sãwũã ãyidoba zeda ũdubira, awuarabʉrʉ jõma nekʼãrẽ zokʼaibʉba ũdubibʉ wãrĩnubʉta kʼaiba odata, maʉ̃ra ẽbẽrarãira audre burubiabaibara (Romanos 1:20).d
Krĩchadadrʉ naʉ̃ra yiza ʉ̃rʉ: krĩchara bʉa trãbi ũrĩnʉmʉta, dibujo biabʉ odapeadata akʉnʉmʉta, mawũã ẽ bʉrʉ komputador yibia ʉ̃tʉ zedata, ¿bʉara krĩchaika maʉ̃rãra iyidoba zesita miõba oẽ basita? Bʉmabida mawũã krĩcha ẽ bayi. Ẽbẽrarãba kʼãwũã nekʼãrẽ parãkʉa wãmina neẽ kʼãwũã dayirã kakua kĩrãkʼa ẽbẽraba parãnara, ¿mawũẽra kʼãrẽa jarabeda ẽ neẽãta dayirã parãnara? Adewara Daizeze Bedʼeade yi libro Génesisde jarabʉ dayirã ẽbẽrarãtrʉ parãsita iyi kĩrãkʼa (Génesis 1:26). Maʉ̃ kʼarea ẽbẽrarãbʉrʉ nekʼãrẽ mejãcha oseapanʉ, bari jaradaita trãbita, dibujota, nekʼãrẽ awuara akʉza komputador audre yibiata. Mawũẽra, ¿Daizezebʉrʉ nekʼãrẽ zroma audre nebiata oseabʉka ẽbẽrarãba obʉira? Ẽbẽrarãba mawũã nekʼãrẽ yi zromarata oseabasibʉrʉ waya Jeowabara audre oseabasi ẽbẽrarãra egorodeba.
Daizezeitara zare ẽ basibaibara Eva parãita Adán orrodeba. Jeowabara Evara Adán parãna kĩrãkʼa oseabasi, mamina iyara parãsi Evara Adán orrodeba,e kãgabasi baera kakua abapaibʉ kĩrãkʼa panamarẽã akʉza jipa ãbapanamarẽã, mawũã ewari jõmaʉ̃nẽ yi erpanamarẽã (Génesis 2:24). Jeowabara parãsi yumakẽrãta yuwẽrãʉ̃me ãba yiya yi akʉmarẽã, yiya yi kãgamarẽã akʉza yiya kʼarebamarẽã, ¿bʉmara naʉ̃bara ũdubibʉka wãrĩnu bʉta jipa bʉrʉ biata dayirã parãnata akʉza kãga ũdubibʉta?
Ẽbẽra dayi kakua ʉ̃rʉ mejãcha kʼawuabʉba, jarabʉ ẽbẽrarã jõma zesita yumakẽrã akʉza yuwẽrã abaʉdeba. Mawũẽra, ¿zareka Génesisba jarabʉta wãrĩnu ĩjãita?
3. ¿Sãwũã bakuruba nekʼãrẽ jaradiaseabasi akʉza bebʉ diaseabasi?
Daizeze Bedʼeabara jara ẽ naʉ̃ bakurura wuabemaraira awuarabadara, wãrĩnu bʼaira maʉ̃ bakurubara jaradiabe ẽ basi akʉza zarea neẽbasi, awuarabʉrʉ maʉ̃ bakurudeba Jeowabara nekʼãrẽta jaradiakĩrãbasi maʉ̃ kʼarea mawũã trʉ̃gasi maʉ̃ bakurura.
Edaʉde Jeowabara bakurudeba nekʼãrẽ mejãcha jaradiaseabasi. Maʉ̃ kĩrãkʼa ẽbẽrabida idi ewade opanʉ, nekʼãrẽ badudeba jaradiapanʉ. Krĩchadadrʉ naʉ̃ yizata, ẽbẽrarã jarapanʉ bandera iyi pʉwʉrʉdebemara wawiata ũdubibarata, ẽbẽrabara maʉ̃ banderara bari wua baera wawia ũdubi ẽ, awuarabʉrʉ maʉ̃ banderara wawia ũdubipanʉ ãyi pʉwʉrʉdebema baera.
Mamina, ¿kʼãrẽta jarakĩrãbasi bakurura ũme Edén drʉa kĩrãwãreãnẽ badabara? Maʉ̃ ʉ̃rʉ nekʼãrẽ mejãcha jarasida, mamina Daizeze Bedʼeaba jaradiabʉra naʉ̃: bakuru nebia nemitia kʼawuabibʉra jarakĩrãbasi Jeowabʉrʉ jaraseabʉta kʼãrẽta nebiata akʉza kʼãrẽta nekayiruata (Jeremías 10:23). Maʉ̃ kʼarea Jeowaitara biga ẽ basi maʉ̃ bakuru netadebema koira. Akʉza bakuru bebʉdebemabara jarakĩrãbasi ewari jõmaʉ̃nẽ bʼaita, mamina Jeowabʉrʉ jaraseabasi kʼai ẽbẽrata ewari jõmaʉ̃nẽ baseabasita mawũã ẽ bʉrʉ ewari jõmaʉ̃nẽ babe ẽ bai basita (Romanos 6:23).
4. ¿Sãwũã damara bedʼeasi Evaʼa?
Dayirãba bari Génesis awabʉta ũdukʼawuabʉbʉrʉ jõma ũrĩ ze ẽ bakasi, mamina Daizeze Bedʼeade eda wuabemarane bedʼeabʉ baera audre kʼawuaseabʉ maʉ̃ ʉ̃rʉ.
Nããra krĩchadaibara maʉ̃ damara kʼaiba bedʼeabisita, israelitarabara kʼawuabasi angelerabara bedʼeabiseabʉta nedʉwʉrʉra zakerãra. Bari jaradaita Moisésba bʉsi ẽbẽra yumakẽrãbʉ ʉ̃rʉ, iyi trʉ̃ra Balaambasi maʉ̃bara erbasi burrota maʉ̃ne Jeowa angelba bedʼeabisi maʉ̃ burrora (Números 22:26-31; 2 Pedro 2:15, 16).
Adewara israelitarabara kʼawuabasi angelera kayiruara zareabarabasita, Bari jaradaita, Jeowaba Moisésʼa zareata diasi iyi Egiptodebaside iya bakuru juwade erbadata dama bamarẽã, mamina saserdotera Egiptode badarabida abarika osi. ¿Waya ãyara kʼaiba diasi zareara? Angelera kayiruaraba zarea diasi (Éxodo 7:8-12).
Job librora Moisésba bʉsibaibara akʉza israelitarabara maʉ̃ta erpanasi. Job librode ũdubibʉ sãwũã Diarura jipa Jeowa nejʉrata. Akʉza ũdubibʉ Diarubara jarabʉ ẽbẽrarãra Jeowaʉ̃mera kʼẽrẽpa babe ẽãta (Job 1:6-11; 2:4, 5). Mawũẽra israelitaraba kʼawuabasi baera Job libro ʉ̃rʉ kʼãrẽta sãwũã berabaridata, kʼawuapanasibaibara Diaruta bedʼeasita damaneba Evaʼa, jaraita Daizeze bedʼeata wua ũrĩ ẽ bamarẽã.
¿Mawũẽra wãrĩnu Diaruba osika damara bedʼeamarẽã? Jesús naʉ̃ drʉaeda zesidera, jarabarisi Diarura sewa nebʉrʉ omiabasita adewara sewa nebʉrʉ zezebasita (Juan 8:44). ¿Kʼãrẽa Jesúsbara jarasi Diarura sewa nebʉra omia zezeta? Kʼawuabasi baera sewa nebʉra jaraira Diaruba nããra jarasita, dama bedʼeabiside. Jeowaba jarabarisi Adánʼa akʉza Evaʼa maʉ̃ bakurudebemata kora beibasita, mamina waya Diaruba jarabarisi: «Wãrĩnu bʼaira bʉra bei ẽ baya» (Génesis 3:4). Jesúsbara bia kʼawuabasi Diarubʉrʉ bedʼeabisita damara, ¿kʼãrẽa mawũã jarapanʉ? Iya Apostol Juan ũdubisi baera dama nããrabemara Diarubasita (Revelación [Apocalipsis] 1:1; 12:9).
Mawũẽra angelba dama bedʼeabibʉ kĩrãkʼa oira zare ẽ, ¿kʼãrẽa mawũã jarapanʉ maʉ̃ta? Maʉ̃ kĩrãkʼa obʉ idi ewadebida ẽbẽrarãba, ãya maʉ̃ angelde kĩrãkʼa zareabara chu ẽ mina, ãya muñekota bedʼeabibʉ kĩrãkʼa oũdubibʉ.
¿Kʼãrẽba wãrĩnu ĩjãbibʉ wãrĩnubasita?
Ʉ̃kʉrʉ ẽbẽrarãba ĩjãna ẽ Génesisba jarabʉra, ãya krĩchapanʉ maʉ̃ra sewidata, mawũãsidu ãyara maʉ̃ra bia ũdubi auda ẽ sewidabasita. Mamina nekʼãrẽ awuarabʉta ũdubibʉ maʉ̃ra sewida ẽ basita.
Daizeze Bedʼeaba jarabʉ Jesúsbara wãrĩnuta jaradiabasita akʉza sewida jara ẽ basita (Revelación 3:14). Jesúsʼra nekayirua okabasi maʉ̃ba sewa nebʉra jarakabasi, maʉ̃ba yãrã sewa ẽ basi iyara. Adewara iya jaradiasi naʉ̃ drʉa parãi nawedara iyira Jeowaʉ̃me ʉ̃tʉbasita (Juan 17:5). Daizezeba ẽbẽra parãi nããra Jesúsʼra ʉ̃tʉbasi, maʉ̃ba iya jarabʉra wãrĩnu ĩjãpanʉ, ¿kʼãrẽta jarasi Jesúsbara Edén drʉa kĩrãwãreãnẽra?
Jesúsba jarasi Adán Evaʉ̃mera wãrĩnu panasita. Bari jaradaita iya jaradiaside Jeowaba kʼãrẽta krĩchabʉta mia kʼãĩ ʉ̃rʉ, ãyi ʉ̃rʉ jaradiasi (Mateo 19:3-6). Edénʼnebema drʉa kĩrãwãreãta sewidabasibʉrʉ Jesúsʼra sewa nebʉra omia bakasi, mamina maʉ̃ra mawũã ẽ basi Jesúsʼra sewa nebʉra jarakabasi. Jesúsʼra ʉ̃tʉbasi baera jõma ũdusi kʼãrẽta berabarisita Edén drʉa kĩrãwãreãnẽ, naʉ̃ba jõma ũdubibʉ naʉ̃ra wãrĩnu berabarisita.
Génesisba jarabʉta ĩjãna ẽ bʉrʉ ĩjãna ẽ bayi Jesúsba jaradiasida akʉza Daizeze Bedʼeade edabʉrasida, akʉdaya kʼãrẽa mawũã jarapanʉta.
[Notas]
a Daizeze Bedʼeaba jaradiabʉ Jeowara Daizeze trʉ̃ta.
b Daizezeba nekʼãrẽ parãsidera jõma biʼia parãsi nekayirua neẽã, mamina nekayiruarãra Daizezedeba ze ẽ basi (Deuteronomio 32: 4, 5). Jeowaba iya naʉ̃ drʉa jõma parãna tẽã, jarasi «iya jõma odara yibiabasita» (Génesis 1:31).
c Kue zroma tẽã Edén drʉa kĩrãwãreãnẽ nekʼãrẽ wiña badasida jõma aduasi. Bari jaraita Ezequiel 31:18ba jarabʉ poaga 600 bayedara bakuru Edén drʉa kĩrãwãreãnẽ badara neẽbasibaibara. Maʉ̃ba ũdubibʉ kʼãrẽa ẽbẽrarãbara ũdu auda ẽãta Edén drʉa kĩrãwãreãra kue zroma zeda tẽã.
d Audre kʼawuakĩrãbʉbʉrʉ akʉra karta El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis, naʉ̃ kartara Jeowa ʉ̃rʉ Kʼawuabipanʉrãba oda.
e Ẽbẽrarã nekʼãrẽ mejãcha kʼaupanʉba ũdusida dayi orrora iyikʉza jẽda bebareta. Akʉza wuabemara bʉwʉrʉira awuarabʉta iyidoba jẽda ara wãbare baera.