-
Jiñi pijtaya, ¿muʼ ba i mejlel i coltañonla ti laj cuxtʌlel?¡Jamʌx a wut! 2004 | abril 22
-
-
Jiñi pijtaya, ¿muʼ ba i mejlel i coltañonla ti laj cuxtʌlel?
DANIEL cojaxto an 10 i jabilel, jumpʼejlix jab caj i cuch jiñi cáncer. Jiñi doctorob yic’ot i familiajob tsiʼ ñaʼtayob chaʼan maʼañix mi caj i cʼocʼan, pero Daniel mach cheʼic tsiʼ ñaʼta. Tsiʼ ñaʼta chaʼan mi caj i colel i mi caj i chaʼlen coltaya chaʼan miʼ sʌclʌben i tsʼʌcal jiñi cáncer. Wen tsiʼ yubi cheʼ bʌ juntiquil doctor miʼ cʼotel i qʼuel come yujil chuqui bʌ cáncer an i chaʼan. Cheʼ bʌ i yorajlelix miʼ cʼotel jiñi doctor, maʼix tsaʼ cʼoti tiʼ caj icʼ jaʼal. Daniel wen chʼijyem tsiʼ yubi i bʌ, ti jimbʌ ora tsiʼ pʌsʌ chaʼan mach i wenta chuqui miʼ yujtel. Tsaʼ ñumi chaʼpʼej uxpʼejl qʼuin, i tsaʼ chʌmi.
Ili tsiʼ yʌlʌ juntiquil doctor tsaʼ bʌ i mele jumpʼejl estudio chaʼan chuqui ti wenlel miʼ yʌcʼ cheʼ an lac pijtaya i baqui bʌ i wocolel cheʼ maʼañic. Tajol an a wubi ti alol jaʼel cheʼ bajcheʼ iliyi. Jumpʼejl ejemplo, juntiquil ñoxix bʌ i tsʼitaʼ jachix bʌ yom chaʼan miʼ chʌmel pero anto chuqui wen ñuc bʌ choncol i pijtan, tajol i julaʼ juntiquil i familia o jumpʼejl aniversario. Cheʼ bʌ tsaʼix tsʼʌctiyi jiñi tsaʼ bʌ i pijta, miʼ chʌmel. ¿Chuqui tsiʼ colta chaʼan bej cuxulto miʼ yajñel? ¿Melel ba chaʼan jiñi pijtaya wen pʼʌtʌlʌch bajcheʼ ojlil miʼ yʌlob?
Cabʌl doctorob muʼ bʌ i melob ili investigación miʼ yʌlob chaʼan cheʼ bʌ utsʼatax chuqui mi lac ñaʼtan, an lac pijtaya yic’ot wen tijicña mi lac ñusan, miʼ coltañonla ti laj cuxtʌlel yic’ot ti laj cʼocʼlel. Pero mach tiʼ pejtelelic cheʼ miʼ ñaʼtañob bajcheʼ jiñi. Ojlil maʼan miʼ ñopob jiñi, an muʼ bʌ i yʌlob chaʼan maʼan miʼ taj i bʌ yic’ot muʼ bʌ i yʌl jiñi ciencia. Cojach miʼ ñaʼtañob chaʼan tiʼ pejtelel jiñi cʼuxyajiyel yaʼ jach an ti lac bʌcʼtal.
Cheʼ maʼañic miʼ ñojpel jiñi pijtaya, mach tsijibix. Ñumeñix chaʼpʼejl mil jab, cheʼ bʌ tsaʼ cʼajtibenti jiñi filósofo griego Aristóteles chaʼan miʼ yʌl chuqui jiñi pijtaya, tsiʼ yʌlʌ: «I ñajalʌch juntiquil pʼixil bʌ». I maxto wen jalic, jiñi norteamericano Benjamin Franklin wen yujil bʌ chaʼan política, tsiʼ yʌlʌ jaʼel bajcheʼ ili: «Jiñi yaʼ jach bʌ chucul ti chuqui miʼ pijtan mi caj i chʌmel ti wiʼñal».
¿Baqui bʌ i sujmlel chaʼan jiñi pijtaya? ¿Cojach ba jumpʼejl pijtaya maʼan bʌ i sujmlel o jumpʼejl jach ñajal woli bʌ lac sʌclan maʼan bʌ mi caj i tsʼʌctiyel? ¿O añʌch ba chuqui miʼ pʌsbeñonla chaʼan i sujmʌch, chaʼan i cʼʌjñibalʌch chaʼan laj cʼocʼlel yicʼot chaʼan lac tijicñʌyel?
-
-
¿Chucoch i cʼʌjñibalʌch lac chaʼan jiñi pijtaya?¡Jamʌx a wut! 2004 | abril 22
-
-
¿Chucoch i cʼʌjñibalʌch lac chaʼan jiñi pijtaya?
¿CHUQUI tsaʼ ujti tiʼ tojlel Daniel, jiñi chʼiton am bʌ i chaʼan cáncer, tsaʼ bʌ ajli ti ñaxam bʌ tema cheʼ machic tiʼ sʌtʌ i pijtaya? ¿Tsaʼ ba mʌjli i chaʼan jiñi cáncer? ¿Cuxulto ba ili ora? Mi jiñicto jiñi muʼ bʌ i wen ñopob chaʼan jiñi pijtaya miʼ mejlel i jacʼob ili cʼajtiya tac. Ñuc i cʼʌjñibal cheʼ mi lac ñaʼtan iliyi: Pʼisbil jach bajcheʼ yom mi laj qʼuel jiñi pijtaya. Mach jumpʼejlic tsʼac muʼ bʌ i luʼ tsʼʌcan.
Ti jumpʼejl entrevista tsaʼ bʌ i mele jiñi CBS News, jiñi doctor Nathan Cherney tsiʼ yʌlʌ baqui bʌ i wocolel cheʼ mach pʼisbilic chuqui mi lac suben chaʼan bʌ pijtaya juntiquil ñoj cʼamix bʌ. Tsiʼ yʌlʌ: «An lon j qʼuele ojlil wiñicob chaʼan miʼ yʌqʼueñob i mulin i yijñam cheʼ maʼan tiʼ wen chaʼle wersa i ñaʼtan chuqui wen tac bʌ. Cheʼ bʌ ñaʼtʌbal bajcheʼ jiñi jumpʼejl jach lotintel, come jiñi cʼam bʌ woliʼ qʼuel chaʼan maʼan woliʼ cʼocʼan, i lajal bajcheʼ miʼ subentel chaʼan i mulʌch cheʼ tsaʼ ñumen tsʌtsʼa jiñi i tumor, i mach cheʼic yom bajcheʼ jiñi».
Tiʼ sujm, jiñi añoʼ bʌ i cʼamʌjel mach bʌ añix i tsʼʌcal, wen wocolʌch choncol i ñusañob. Mach bʌ yomic miʼ mel jiñi i familia jiñʌch cheʼ miʼ yʌqʼuen i mulin jiñi wocol am bʌ i chaʼan. Cheʼ jiñi, ¿yom ba mi lac ñaʼtan chaʼan jiñi pijtaya maʼan i cʼʌjñibal?
Mach cheʼiqui. Jiñi doctor Cherney, yujil bʌ bajcheʼ miʼ cʌntʌntel jiñi mach bʌ añix i tsʼʌcal i cʼamʌjelob, miʼ coltañob chaʼan wen miʼ yubiñob i bʌ i chaʼan maʼan miʼ wen ubiñob wocol cʼʌlʌl miʼ chʌmelob. Jiñi doctorob yujiloʼ bʌ chaʼan iliyi, miʼ ñopob chaʼan jiñi tsʼac tac muʼ bʌ i cʼʌñob mucʼʌch i coltañob, i cheʼʌch jaʼel tiʼ tojlel jiñi wen cʼamobix bʌ. Añʌch cabʌl muʼ bʌ i yʌlob chaʼan jiñi añoʼ bʌ i pijtaya wen tijicñayob.
¿Am ba i cʼʌjñibal jiñi pijtaya?
Jiñi doctor W. Gifford-Jones, periodista bʌ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ: «Jiñi pijtaya jumpʼejlʌch wen ñuc bʌ terapia», jiñi doctor tsiʼ qʼuele bajcheʼ cʼamel miʼ coltañob jiñi muqʼuix bʌ caj i chʌmelob cheʼ bʌ miʼ subentelob utsʼatax bʌ tʼan. Miʼ yʌjlel chaʼan cheʼ bʌ coltaya bajcheʼ jiñi, miʼ yʌqʼuen i pijtaya jiñi cʼam bʌ yicʼot wen chuqui miʼ ñaʼtan. Jumpʼejl estudio tsaʼ bʌ mejli ti 1989 tsiʼ yʌlʌ chaʼan jiñi cʼamoʼ bʌ tsaʼ bʌ melbentiyob bajcheʼ jiñi ñumen jalto cuxulob, pero yambʌ estudio tsaʼ bʌ mejli, tsʼitaʼ yʌñʌlix chuqui miʼ yʌl. Anquese cheʼ bajcheʼ jiñi, an estudio tac am bʌ i pʌsʌ chaʼan cheʼ bʌ miʼ coltʌntel jiñi cʼamoʼ bʌ wen miʼ yubiñob i bʌ i maʼan miʼ wen ochelob i chʼijyemlel, mach lajalic bajcheʼ jiñi maʼan bʌ miʼ yʌqʼuentelob ili coltʌntel.
Laʼ laj qʼuel yambʌ estudio tsaʼ bʌ i yʌlʌ baqui bʌ i wenlel cheʼ bʌ utsʼat chuqui mi lac ñaʼtan i baqui bʌ i wocolel cheʼ bʌ mach weñic chuqui mi lac ñaʼtan chaʼan jiñi cʼamʌjel cardiopatía isquémica, ili jiñʌch cheʼ mach weñic miʼ ñumel chʼichʼ ti lac pusicʼal. Tsaʼ melbentiyob ili estudio ñumen ti mil trescientos wiñicob chaʼan miʼ qʼuejlel bajcheʼ yilal miʼ qʼuelob i cuxtʌlel. I cheʼ bʌ añix 10 jab i ñumel, ti chaʼ melbentiyob yambʌ estudio, i ñumen ti 12% tsaʼ tajle chaʼan an i chaʼañob jiñi cardiopatía isquémica. Pero yonlelob iliyi, maʼan tiʼ chʼʌmʌyob ti ñuc. Laura Kubzansky, maestra bʌ yaʼ ti Salud y Conducta Social de la Facultad de Salud Pública de Harvard, miʼ yʌl: «Maʼañic miʼ wen ñojpel cheʼ bʌ miʼ yʌjlel chaʼan cheʼ bʌ wen chuqui mi lac ñaʼtan miʼ coltañonla chaʼan laj cʼocʼlel. Ili estudio miʼ tsʼitaʼ pʌsbeñonla chaʼan cheʼ bajcheʼ yilal miʼ ñaʼtʌntel chaʼan jiñi cardiopatía añʌch i wenlel o i wocolel».
An tac estudio am bʌ i pʌsʌ chaʼan jiñi muʼ bʌ i wen ñaʼtañob i cʼamʌjel jalto miʼ majlelob ti cʼocʼan mi tsaʼ tsejpiyob, pero mach cheʼic miʼ yujtel tiʼ tojlel jiñi maʼan bʌ miʼ wen ñaʼtañob chaʼan cʼamob. Cheʼ jaʼel, tsaʼ qʼuejli bajcheʼ miʼ tsʼitaʼ taj i bʌ cheʼ wen utsʼatax chuqui mi lac ñaʼtan yicʼot cheʼ bej cuxulontola anquese wen ñoxoñixla. Jumpʼej estudio tsaʼ bʌ mejli, tsiʼ yʌlʌ chuqui miʼ yujtel cheʼ bʌ miʼ yʌjlel wem bʌ o mach bʌ weñic chaʼan jiñi ñoxlel. Cheʼ bʌ jiñi ñoxobix bʌ tsaʼ subentiyob wen utsʼatax bʌ tʼan, baqui tsiʼ yʌcʼʌ ti ñaʼtʌntel chaʼan ñumen añobix i ñaʼtʌbal yicʼot chaʼan cabʌlix chuqui yujilob, wen chʼejl ti cajiyob ti xʌmbal. Tiʼ sujm, anquese tʼan jach tsaʼ bʌ subentiyob, tsiʼ tajayob i chʼejlel, lajal bajcheʼ tsiʼ meleyob ejercicio 12 semana.
¿Chucoch jiñi lac pijtaya yicʼot cheʼ wen utsʼatax chuqui mi lac ñaʼtan mucʼʌch i coltan laj cʼocʼlel? Tajol jiñi científicojob yicʼot jiñi doctorob maʼañic miʼ ñoj aqʼueñob i jacʼbal ti tsʼʌcʌl jiñi cʼajtiya come maxto añic miʼ ñoj ñaʼtañob bajcheʼ mucʼ ti troñel jiñi lac ñaʼtʌbal yicʼot pejtelel jiñi am bʌ ti lac bʌcʼtal. Pero jiñi wem yujiloʼ bʌ chaʼan ili tema añʌch baqui miʼ tsʼitaʼ chucob i bʌ chaʼan i sujmʌch muʼ bʌ i yʌjlel. Jumpʼejl ejemplo, juntiquil maestro chaʼan Neurología miʼ yʌl: «Wen utsʼatʌch cheʼ tijicñayonla yicʼot cheʼ an lac pijtaya. Ili miʼ coltañonla chaʼan maʼañic mi lac wen chaʼlen pensar i cheʼ jaʼel miʼ coltan jiñi am bʌ ti lac bʌcʼtal. Ili jiñʌch junchajp yom bʌ mi lac mel joñonla mi la com chaʼan cʼocʼ mi la cajñel».
Ili tema tajol tsijibto chaʼan ojlil doctorob, psicólogojob yicʼot científicojob, pero mach cheʼic miʼ qʼuelob jiñi muʼ bʌ i pejcañob Biblia. Añix lʌcʼʌ cheʼ bʌ tres mil jab, jiñi Rey Salomón wen an bʌ i ñaʼtʌbal, tiʼ tsʼijbu ili tʼan tilem bʌ ti Dios: «I tijicñʌyel lac pusicʼal i wentajʌch wen bʌ tsʼac. I chʼijyemlel lac pusicʼal miʼ tiquesan lac bʌcʼtal» (Proverbios 17:22). ¡Pʼisbil jach chuqui miʼ yʌl ili versículo! Maʼan miʼ yʌl chaʼan i tijicñʌyel lac pusicʼal mi luʼ lʌm pejtelel cʼuxyajiyel, cheʼ jach bajcheʼ jumpʼejl «wen bʌ tsʼac».
Cheʼ jaʼel, miʼ mejlel laj cʼajtiben lac bʌ: Mi jiñi pijtaya jumpʼejlʌch tsʼac, ¿majqui bʌ doctor maʼan mi caj i chaʼlen ti recetar? Cheʼ jaʼel, jiñi pijtaya miʼ yʌcʼ cabʌl i wenlel i mach cojach ti laj cʼocʼlel.
Muʼ bʌ i yujtel ti laj cuxtʌlel cheʼ utsʼat chuqui mi lac ñaʼtan yicʼot cheʼ mach cheʼiqui
Jiñi muʼ bʌ i melob estudio tac bajcheʼ jiñi, an i qʼueleyob chaʼan ñumen tijicña jiñi quixtañu cheʼ bʌ utsʼat chuqui miʼ ñaʼtañob. Ili miʼ coltañob tiʼ yestudio, tiʼ yeʼtel yicʼot ti alas tac. Jumpʼejl ejemplo, tsaʼ mejli jumpʼejl estudio baqui an junmojt xʼixicob mucʼoʼ bʌ ti alas. Jiñi añoʼ bʌ tiʼ wenta jiñi xʼalasob, tsiʼ yʌlʌyob chuqui muʼ bʌ i mejlel i melob ili xʼixicob cheʼ mucʼob ti alas, cheʼ jaʼel tsaʼ cʼajtibentiyob bajcheʼ cʼamel miʼ ñopob chaʼan miʼ cajelob ti ganar. Cheʼ bajcheʼ cʼamel miʼ ñopob chaʼan miʼ cajelob ti ganar jiñʌch tsaʼ bʌ i coltayob chaʼan miʼ ñumen chaʼleñob wersa alas i mach tiʼ cajach tsaʼ bʌ i yʌlʌ jiñi añoʼ bʌ tiʼ wenta. ¿Chucoch tsaʼʌch i wen coltayob cheʼ bʌ tsiʼ ñaʼtayob chaʼan mucʼʌch i cajelob ti ganar?
Cabʌl chuqui an cʌmbil cheʼ tsaʼ chaʼlenti ti estudiar cheʼ utsʼat chuqui mi lac ñaʼtan yicʼot cheʼ mach cheʼiqui. Cheʼ ti jabil 1960 an chuqui tsaʼ cʌjñi ti muʼ bʌ i mel jiñi añimal tac, jin chaʼan jiñi investigadorob tsaʼ cʼoti i cʼʌñob ili tʼan maʼañix chuqui miʼ mejlel ti melol. Iliyi tsiʼ taja i qʼuelob chaʼan jiñi quixtañujob cheʼʌch miʼ lʌcʼʌ melob jeʼel. Jumpʼejl ejemplo, ojli quixtañujob tsaʼ aqʼuentiyob i ñʌchʼtan bibiʼ jax bʌ miʼ sub i bʌ, pero tsaʼ subentiyob chaʼan miʼ mejlel i yʌpob miʼ tsaʼ i petsʼeyob jiñi botón yom bʌ miʼ petsʼob. Tiʼ pejtelelob tsaʼʌch i meleyob.
Ti chaʼ mejli yambʌ prueba, pero yambʌlix tsaʼ cʼʌjñiyob, tsiʼ petsʼeyob jiñi botón tac, pero maʼan ti lajmi jiñi woli bʌ i sub i bʌ. Cheʼ bajcheʼ tsaʼ ñaʼtʌnti, cabʌlob tsiʼ cʌyʌ i petsʼob jiñi botón. Ti yan tac bʌ prueba tsaʼ bʌ mejli an maʼañix bʌ chuqui tiʼ wen meleyob, come tsiʼ ñaʼtayob chaʼan maʼañix chuqui mi caj i melob. Pero ti jiñi ñaxam bʌ i chaʼpʼejlel prueba jiñi utsʼat bʌ chuqui tsiʼ ñaʼtayob tsiʼ bej chaʼleyob wersa.
Jiñi doctor Martin Seligman, tsaʼ bʌ i chaʼle coltaya ti jiñi ñaxan tac bʌ prueba, tsiʼ teche i tsajin chuqui miʼ yujtel tiʼ tojlel jiñi utsʼat bʌ chuqui miʼ ñaʼtañob yicʼot mach bʌ cheʼiqui. Tsiʼ ñumen cʌñʌ jiñi quixtañujob am bʌ i tajol miʼ ñaʼtañob chaʼan maʼañix chuqui miʼ mejlel i melob, i jin chaʼan maʼañix miʼ mejlel i tsʼʌctesañob chuqui miʼ ñaʼtañob i mel. Ti tsʼitaʼ bʌ tʼan Seligman miʼ yʌl iliyi: «Ti jiñi 25 jab am bʌ i cajel j qʼuel, tsiʼ yʌqʼueyon j qʼuel chaʼan mi tiʼ pejtelel ora mi lac ñaʼtan chaʼan jiñi wocol tac muʼ bʌ i yujtel ti lac tojlel lac mulʌch i chaʼan cheʼ jach mi caj lac chʌn ñusan, yicʼot chaʼan maʼañic chuqui wem bʌ mi caj i mejlel lac mel, mucʼ jach caj lac ñumen taj wocol bajcheʼ jiñi mach bʌ cheʼic miʼ ñaʼtañob bajcheʼ iliyi».
Tajol ojlil quixtañujob mach wen yujilobic chaʼan iliyi, pero jiñi muʼ bʌ i pejcañob Biblia cʌmbilix i chaʼañob. Jumpʼejl proverbio miʼ yʌl: «Mi mach chʼejletic tiʼ yorajlel wocol tsʼitaʼ jach a pʼʌtʌlel» (Proverbios 24:10). Jiñi Biblia miʼ jamʌ pʌs chaʼan mi maʼañic mi lac pʌs lac chʼejlel tiʼ yorajlel wocol yicʼot cheʼ mach weñic chuqui mi lac pensalin, mach tijicñayic mi caj lac ñusan. Jin chaʼan, ¿chuqui miʼ mejlel lac mel cheʼ bʌ miʼ tilel ti lac pensar chaʼan maʼañix chuqui miʼ mejlel lac mel? I cheʼ jaʼel, ¿chuqui miʼ mejlel lac mel chaʼan wen jach chuqui mi lac ñaʼtan yicʼot an lac pijtaya?
[Dibujo]
Cheʼ añʌch lac pijtaya miʼ wen coltañonla
-
-
Miʼ mejlel lac mʌlben jiñi mach bʌ weñic mi lac ñaʼtan¡Jamʌx a wut! 2004 | abril 22
-
-
Miʼ mejlel lac mʌlben jiñi mach bʌ weñic mi lac ñaʼtan
¿BAJCHEʼ yilal maʼ qʼuel jiñi wocol muʼ bʌ i yujtel ti a cuxtʌlel? Cabʌl wen yujiloʼ bʌ miʼ ñopob chaʼan i jacʼbal ili cʼajtiya yaʼ chucul mi utsʼat chuqui mi lac ñaʼtan o mach cheʼiqui. Ti lac pejtelel mi lac ñusan wocol, ojlil ñumen tsʌts miʼ ñusañob bajcheʼ yambʌlob. Cheʼ jiñi, ¿chucoch ojlil quixtañujob chʼejl miʼ ñusañob anquese añob i wocol? Come mucʼʌch i bej chaʼleñob wersa, pero yambʌlob miʼ cʌy i melob jiñi cheʼ miʼ tsʼitaʼ tajtʌlob ti wocol.
Jumpʼejl ejemplo, ñaʼtancu chaʼan choncol a sʌclan a weʼtel. Maʼ majlel baqui choncol i sʌclʌntel jiñi xʼeʼtelob, pero maʼan maʼ wʌqʼuentel. ¿Bajcheʼ yubil maʼ wubin a bʌ? Tajol maʼ ñaʼtan chaʼan a mul yicʼot chaʼan tiʼ pejtelel ora cheʼʌch mi caj a wujtel bajcheʼ jiñi, i maʼ wʌl: «Maʼan majch mi caj i yʌqʼuen eʼtel cheʼ bʌ bajcheʼ joñon. Maʼan baʼ ora mi caj c taj queʼtel». O muʼto a ñumen acʼ chaʼan ili wocol miʼ ticʼlañet ti a cuxtʌlel i miʼ cʼotel a wʌl: «Yoque maʼix j cʼʌjñibal». Cheʼ bʌ miʼ ñaʼtan bajcheʼ iliyi, miʼ pʌs chaʼan mach weñic chuqui woliʼ ñaʼtan.
¿Bajcheʼ mi lac mʌlben?
¿Chuqui yom mi lac mel chaʼan maʼan miʼ yochel cheʼ bʌ lac pensar bajcheʼ jiñi? Jiñʌch cheʼ mi laj cʌn chaʼan an jiñi lac wocol. Yambʌ, laʼ lac chaʼlen wersa lac mʌlben. Sʌclan yambʌ i sujmlel chucoch cheʼ maʼ ñaʼtan bajcheʼ jiñi. Jumpʼejl ejemplo, mi maʼañic tsaʼ aqʼuentiyet jiñi eʼtel, ¿jimba tiʼ caj chaʼan majquiyet, o tiʼ caj chaʼan choncol i sʌclʌntel juntiquil yujil bʌ jiñi troñel yom bʌ miʼ mejlel yaʼ ti empresa?
Pensalin am bʌ ujtem i qʼuele chaʼan jiñi mach bʌ utsʼatic woli a ñaʼtan miʼ mejlel i yʌqʼuet ti wocol. ¿Yom ba i yʌl chaʼan machʌch yoque an laj cʼʌjñibal mi maʼan tsaʼ aqʼuentiyonla jiñi eʼtel o miʼ mejlel lac ñaʼtan yan tac bʌ muʼ bʌ i mejlel lac mel, tajol tiʼ melol i chaʼan tac bʌ Dios, ti lac familia o ti la camigojob? Cʌyʌ a ñaʼtan chaʼan machʌch yoque weñic mi caj i yujtel jiñi woli bʌ a ñaʼtan. ¿Machʌch baʼan mi caj a yoque taj a weʼtel? Añʌch yambʌ yom bʌ mi lac ñaʼtan chaʼan maʼan miʼ tilel lac pensar cheʼ bʌ bajcheʼ jiñi.
Wen chuqui yom bʌ mi lac ñaʼtan
Jiñi jabil tac am bʌ ñumen tilel, jiñi muʼ bʌ i melob estudio tac an i yʌlʌyob chaʼan jiñi pijtaya mucʼʌch i mejlel i coltañonla chaʼan miʼ mejlel lac taj jiñi la com bʌ. Cheʼ bajcheʼ mi caj i qʼuejlel ti yambʌ tema, cabʌlto chuqui miʼ mejlel laj cʌn chaʼan jiñi pijtaya i mucʼʌch caj i wen coltañonla jaʼel. Jumpʼejl ejemplo, mi mucʼʌch lac ñaʼtan ti wen jiñi com bʌ lac taj mach wocolic mi caj lac taj.
Chaʼan mi lac ñop chaʼan mucʼʌch i mejlel lac taj jiñi la com bʌ, yom mi lac tech lac mel jiñi mach bʌ wen ñuc taquic. I cheʼ bʌ tsaʼix mejli lac mel, mi caj laj qʼuel chaʼan mucʼʌch i mejlel lac mel jiñi ñumen ñuc tac bʌ. Mi maʼ wubin chaʼan maʼañic chuqui tajbil a chaʼan, yom maʼ ñaʼtan chuquiyes jiñi a wom bʌ. Tajol wocolʌch chaʼan mi lac ñaʼtan mi choncol lac mel jiñi ñoj ñuc bʌ ti laj cuxtʌlel tiʼ caj jin jach mi lac mel añix bʌ lac mele o tajol orajach com lac mel yan tac bʌ. Ili principio miʼ taj ti tʼan chaʼan ñuc i cʼʌjñibal mi lac ñaʼtan chuqui com bʌ lac mel, jiñi Biblia wajalix an i yʌlʌ chaʼan ñuc i cʼʌjñibal chuqui tac com lac mel (Filipenses 1:10).
Cheʼ bʌ la cujilix chuqui jiñi com bʌ lac mel, laʼ lac yajcan baqui bʌ la com lac ñaxan mel, tajol tiʼ chaʼan bʌ Jehová, tiʼ tojlel lac familia o tiʼ melol yan tac bʌ. Jin chaʼan, mach lac sʌclan lac mel wocol bʌ chaʼan mi lac tsʼʌctesan. Come mi mach cheʼic miʼ loqʼuel bajcheʼ mi lac ñaʼtan miʼ yʌqʼueñonla lac chʼijyemlel o mic lac lujbʼan. Jin chaʼan, wen cheʼ mi lac tʼox jiñi tsʼitaʼ wocol bʌ yicʼot jiñi jal bʌ miʼ mejlel lac tsʼʌctesan, miʼ mejlel laj qʼuextan ti mach bʌ wen jalic miʼ mejlel lac taj.
Cheʼ bajcheʼ miʼ yʌlob, mi la comʌch, miʼ mejlel lac mel. I sujmʌch jiñi. Cheʼ la cujilix jiñi com bʌ lac taj, yomʌch mi lac chaʼlen wersa lac sʌclan. Muʼ bʌ caj i coltañonla jiñʌch cheʼ mi lac wen ñaʼtan bajcheʼ cʼamel i cʼʌjñibal i chuqui ti wenlel mi caj i yʌqʼueñonla. I sujmʌch chaʼan mi caj lac taj wocol tac, pero mach yomic mi laj qʼuel bajcheʼ lac mʌctʌntel.
Cheʼ jaʼel, yom mi lac ñaʼtan bajcheʼ miʼ mejlel lac taj jiñi la com bʌ. Jiñi maestro C. R. Snyder, tsiʼ mele jumpʼejl wen ñuc bʌ estudio chaʼan miʼ ñaʼtan bajcheʼ cʼamel i cʼʌjñibal cheʼ bʌ an lac pijtaya, tsiʼ yʌlʌ chaʼan yom mi lac ñaʼtan bajcheʼ tac miʼ mejlel lac taj jiñi la com bʌ. I mi an junchajp maʼan bʌ miʼ tsʼʌctiyel cheʼ bajcheʼ la com, miʼ mejlel lac sʌclan yambʌ chuqui miʼ mejlel lac mel chaʼan mi lac taj jiñi la com bʌ.
Cheʼ jaʼel, Snyder tsiʼ yʌlʌ chaʼan yomʌch mi lac wen ñaʼtan baqui ora yom mi laj qʼuextan jiñi woli bʌ lac ñaʼtan lac taj. Mi maʼan ti lac taja jiñi laʼ com bʌ i jin jach mi lac chʌn ñaʼtan, mi caj i yʌqʼueñonla lac chʼijyemlel. Pero mi tsaʼ laj qʼuexta ti yambʌ muʼ bʌ i mejlel lac mel, añʌch chuqui woli bʌ lac pijtan.
Ti jiñi Biblia mi lac taj jumpʼejl wem bʌ ejemplo. Jiñi rey David tsiʼ mulaj i mel jumpʼejl templo chaʼan i Dios, Jehová, pero tiʼ sube chaʼan muʼ bʌ caj i mel jiñʌch jiñi i yalobil, i cʼabaʼ Salomón. Cheʼ bʌ tsaʼ i yubi David chaʼan mach jiñic mi caj i mel, maʼan tsaʼ michʼa, maʼan tiʼ wersa cʼajti i mel, tsaʼ bʌ i mele tsiʼ qʼuexta yom bʌ i mel. Tsaʼ bʌ caji i mel, tsiʼ tempa jiñi taqʼuin yicʼot chuqui tac muʼ bʌ caj i cʼʌn jiñi i yalobil chaʼan miʼ mejlel i mel jiñi templo (1 Reyes 8:17-19; 1 Crónicas 29:3-7).
Mi an cabʌl lac pijtaya, mi lac mʌlben jiñi mach bʌ weñic lac pensar yicʼot utsʼatʌch chuqui mi lac ñaʼtan, pero cheʼ jaʼel tajol añʌxto ñumen yom lac pijtaya. ¿Chucoch? Come jiñi lac pijtaya miʼ mejlel ti sajtel tiʼ caj maʼañic ti laj cʼʌb chaʼan mi lac tojʼesan chuqui tac muʼ bʌ i yujtel. Cheʼ bʌ mi lac ñaʼtan jiñi wocol tac muʼ bʌ i ñusan jiñi quixtañujob bajcheʼ jiñi pʼumpʼuñiyel, guerra, toʼol tʌcʼlʌntel, cʼamʌjel yicʼot jiñi chʌmel, ¿chuqui miʼ mejlel lac mel chaʼan wen jach chuqui mi lac ñaʼtan?
[Dibujo]
Mi maʼañic tsaʼ aqʼuentiyet jiñi eʼtel a wom bʌ, ¿muʼ baʼ ñaʼtan chaʼan maʼan baʼ ora mi caj a taj a weʼtel?
[Dibujo]
Jiñi rey David pʼisbil jach chuqui tsiʼ ñaʼta chaʼan jiñi yom bʌ i mel
-
-
¿Baqui miʼ mejlel lac taj i sujm bʌ pijtaya?¡Jamʌx a wut! 2004 | abril 22
-
-
¿Baqui miʼ mejlel lac taj i sujm bʌ pijtaya?
ÑATANCU chaʼan jiñi a reloj tsaʼ jejmi. Cheʼ bʌ maʼ sʌclan majqui miʼ tojʼesʌbeñet a reloj, cabʌl maʼ taj yujiloʼ bʌ, pero yʌñʌl jax chuqui miʼ yʌlob jujuntiquil. Pero cheʼ jiñi, maʼ taj juntiquil yaʼ bʌ chumul ti a tʼejl i jiñʌch tsaʼ bʌ i mele cheʼ bʌ reloj bajcheʼ jiñi, miʼ tojʼesʌbeñet i maʼan mi caj i cʼajtibeñet i tojol. ¿Wocol ba mi caj a ñaʼtan baqui mi caj a wʌcʼ ti melol?
Wʌle, laʼ lac lajin jiñi reloj yicʼot a pijtaya. Cheʼ muqʼuic a ñaʼtan chaʼan choncolix a sʌt jiñi a pijtaya, cheʼ bajcheʼ miʼ yujtel tiʼ tojlel cabʌlob ti ili cojix bʌ qʼuin, ¿baqui mi caj a sʌclan a coltʌntel? Yonlel quixtañujob miʼ yʌlob chaʼan mucʼʌch i mejlel i tojʼesañob jiñi wocol, pero jiñi muʼ bʌ i yʌlob maʼañic miʼ chʼʌmbentel i sujm i miʼ chaʼ jatsʼob i bʌ tiʼ tʼan. Cheʼ jiñi, ¿chucoch maʼan mi laj cʼajtiben jiñi tsaʼ bʌ i meleyonla yicʼot tsaʼ bʌ i yʌqʼueyonla lac pijtaya? Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan «mach wen ñajtic an ti jujuntiquilonla» yicʼot yomʌch i coltañonla (Hechos 17:27; 1 Pedro 5:7).
Ti jiñi pijtaya cabʌl chuqui ochem
Cheʼ bʌ jiñi Biblia miʼ yʌl jiñi pijtaya ñumen cabʌl chuqui ochem i mach cheʼic jach bajcheʼ miʼ yʌl jiñi doctorob, científicojob yicʼot psicólogojob ti ili ora. Jiñi tʼan tsaʼ bʌ cʼʌjñi yaʼ ti Biblia chaʼan miʼ yʌjlel jiñi «pijtaya» an i sujmlel bajcheʼ wen com bʌ lac taj o woli bʌ lac pijtan. An chaʼchajp chuqui ochem ti jiñi tʼan pijtaya: Cheʼ bʌ la com chuqui wem bʌ yicʼot cheʼ añʌch baqui chucul chaʼan mucʼʌch caj i tsʼʌctiyel jiñi woli bʌ lac pijtan. Jiñi pijtaya muʼ bʌ i yʌcʼ jiñi Biblia mach lolom jach. Ili añʌch baqui chucul.
Ili cheʼʌch lajal bajcheʼ lac ñopoñel, yom añʌch baqui chucul i mach cheʼic jach mi lac toʼol ñop (Hebreos 11:1). Pero yaʼ ti Tsʼijbujel yʌñʌlʌch bajcheʼ miʼ yʌjlel chaʼan jiñi lac ñopoñel yicʼot lac pijtaya (1 Corintios 13:13).
Laʼ lac lajeʼ: Cheʼ bʌ mi laj cʼajtiben i coltaya juntiquil la camigo, mi lac pijtan chaʼan mucʼʌch caj i coltañonla. Ili lac pijtaya añʌch baqui chucul, come mucʼʌch lac ñop ti jiñi la camigo, laj cʌñʌyix, añix laj qʼuele chaʼan añʌch i yutslel yicʼot chuqui am bʌ i tʼoxbeyonla ti wajali. Jiñi lac ñopoñel yicʼot lac pijtaya lʌcʼʌ lajalʌch, pero mach ñoj cheʼiqui. ¿Bajcheʼ miʼ mejlel lac taj lac pijtaya cheʼ bʌ bajcheʼ ili?
¿Baqui chucul jiñi lac pijtaya?
Jiñi i sujm bʌ lac pijtaya chucul ti Jehová. Yaʼ ti Biblia miʼ yʌjlel bajcheʼ i pijtaya jiñi israelitajob (Jeremías 14:8). Tiʼ pejtelel jiñi pijtaya am bʌ i chaʼan jiñi israelitajob yaʼʌch tilem ti Jehová, jin chaʼan miʼ mejlel ti ajlel chaʼan jiñʌch jiñi i pijtayajob. Ili pijtaya mach chaʼañic jach an chuqui yomob i taj. Dios añʌch chuqui tsiʼ yʌqʼueyob i qʼuel chaʼan miʼ ñopob. Cheʼ bʌ tsaʼ ajñi yicʼotob ti wajali, Jehová tsiʼ pʌsʌ chaʼan mucʼʌch i luʼ tsʼʌctesan i tʼan. Josué, am bʌ ti wenta jiñi israelitajob, tiʼ sube jiñi tejclum: «Yom mi laʼ ñaʼtan [...] miʼ tsʼʌctiyel tiʼ pejtelel chuqui tsiʼ subeyetla lac Yum Dios. Tsaʼix laj tsʼʌctiyi» (Josué 23:14).
Anquese ñumeñix cabʌl jab, Jehová woliyʌch i bej tsʼʌctesan i tʼan. Jiñi Biblia miʼ yʌl chuqui albil bʌ i chaʼan Dios, i cheʼ jaʼel miʼ yʌl bajcheʼ an tsʼʌctʌyem tilel. Jiñi profecía tac albil bʌ i chaʼan mucʼʌch i wen ñojpel, i cheʼ bajcheʼ tsʼijbubil lajal bajcheʼ tsaʼix tsʼʌctiyi.
Iliyi jiñʌch muʼ bʌ i pʌsbeñonla chaʼan jiñi Biblia jumpʼejlʌch libro muʼ bʌ i yʌcʼ pijtaya. Cheʼ bʌ mi lac pejcan majlel chuqui melbil i chaʼan Dios tiʼ tojlel jiñi quixtañujob, miʼ ñumen pʼʌtʼesan jiñi lac pijtaya am bʌ lac chaʼan tiʼ tojlel. Jiñi apóstol Pablo tiʼ tsʼijbu: «Pejtelel tsaʼ bʌ tsʼijbunti ti wajali tsaʼ tsʼijbunti chaʼan laj cʌntesʌntel, chaʼan mi lac taj lac pijtaya cheʼ mi laj cuch wocol yicʼot cheʼ miʼ ñuqʼuesʌntel lac pusicʼal ti jiñi Tsʼijbujel» (Romanos 15:4).
¿Baqui bʌ lac pijtaya miʼ yʌqʼueñonla Dios?
¿Baqui ora ñumen la com lac pijtaya? ¿Jinto ba cheʼ muqʼuix caj lac chʌmel? Pero cabʌl quixtañujob, cheʼ bʌ an majqui miʼ chʌmel i chaʼañob muʼ bʌ i wen cʼuxbiñob, wocolʌch miʼ yubiñob chaʼan miʼ pʌsob i pijtaya. Tiʼ sujm, ¿am ba yambʌ muʼ bʌ i ñumen acʼonla ti pensar bajcheʼ jiñi chʌmel? Ti lac pejtelel mi lac chʌmel. Tajol añʌxto chuqui miʼ mejlel lac mel chaʼan maʼañic mi lac waʼ chʌmel. Jin chaʼan jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan jiñi chʌmel jiñʌch jiñi «cojix bʌ laj contra» (1 Corintios 15:26).
Cheʼ jiñi, ¿bajcheʼ miʼ mejlel lac taj lac pijtaya ti jiñi chʌmel? Jiñi versículo muʼ bʌ i yʌl chaʼan jiñi chʌmel jiñʌch cojix bʌ laj contra, miʼ yʌl jaʼel chaʼan «mi caj i jisʌntel». Jehová Dios ñumen pʼʌtʌlʌch bajcheʼ jiñi chʌmel, i cheʼʌch tsiʼ wen pʌsʌ. ¿Bajcheʼ? Cheʼ bʌ tsiʼ teche quixtañujob ti wajali. Jiñi Biblia miʼ taj ti tʼan 9 lac piʼʌlob tsaʼ bʌ chaʼ tejchisʌntiyob tiʼ pʼʌtʌlel Dios.
Ti jumpʼejl bʌ qʼuin, Jehová tsiʼ yʌqʼue i pʼʌtʌlel i Yalobil, Jesús, chaʼan miʼ chʼojyesan Lázaro, juntiquil wen cʼuxbibil bʌ i yamigo añix bʌ chʌmpʼejl qʼuin i chʌmel. Jesús tsiʼ mele tiʼ tojlel cabʌl quixtañujob, mach muculic tsiʼ mele (Juan 11:38-48, 53; 12:9, 10).
Tajol maʼ cʼajtiben a bʌ, ¿chucoch tsaʼ tejchisʌntiyob jiñi quixtañujob cheʼ tsaʼʌch chaʼ ñoxʼayob i tsaʼ chaʼ chʌmiyob? I sujmʌch jiñi, pero ili tsaʼʌch bʌ ujti tac miʼ yʌqʼueñonla lac ñop chaʼan jiñi chʌmeñoʼ bʌ lac chaʼan mi caj i chaʼ tejchelob: Ili añʌch baqui chucul. Ti yambʌ tʼan, añʌch i sujm bʌ lac pijtaya.
Jesús tsiʼ yʌlʌ: «Joñoñʌch jiñi chaʼ chʼojyel yicʼot jiñi cuxtʌlel» (Juan 11:25). Jehová mi caj i yʌqʼuen i pʼʌtʌlel chaʼan miʼ tejchesan quixtañujob tiʼ pejtelel mulawil. Tsiʼ yʌlʌ jaʼel: «Tal i yorajlel cheʼ bʌ pejtelel jiñi añoʼ bʌ ti mucoñibʌl mi caj i yubibeñob i tʼan [Cristo] i mi caj i loqʼuelob» (Juan 5:28, 29). Cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl, tiʼ pejtelel yaʼ bʌ añob ti mucoñibʌl miʼ mejlel i chaʼ tejchesʌntelob chaʼan miʼ chumtʌlob ti jumpʼejl paraíso wʌʼ ti Pañimil.
Jiñi xʼaltʼan Isaías tiʼ tsictesa jiñi chaʼ chʼojyel ti ili tʼan: «Jini chʌmeñoʼ bʌ muʼ bʌ i ñopetob mi caj i chaʼ cuxtiyelob. Mi caj i chaʼ chʼojyelob. Laʼ chʼojyicob jini wʌyʌloʼ bʌ ti lum. Laʼ i chaʼleñob cʼay tiʼ tijicñʌyel i pusicʼal, come mi caj a tilel cheʼ bajcheʼ yeʼeb tic tojlel lojon. Mi caj a wʌqʼueñob i cuxtʌlel jini chʌmeñoʼ bʌ a chaʼan» (Isaías 26:19).
¿Muʼ ba i yʌqʼueñonla lac tijicñʌyel ili tʼan? Jiñi chʌmeñobix bʌ wen lotolobʌch baqui maʼan chuqui miʼ chaʼleñob, cʌntʌbilob bajcheʼ juntiquil alʌl anto bʌ tiʼ ñʌcʼ i ñaʼ. Jiñi añoʼ bʌ ti mucoñibʌl añob tiʼ ñaʼtʌbal Dios mach bʌ añic i pʼisol i pʼʌtʌlel (Lucas 20:37, 38). Mach jalix yom chaʼan miʼ chaʼ tejchelob i miʼ chumtʌlob ti utsʼatax bʌ pañimil baqui an tijicñʌyel, lajal bajcheʼ jumpʼejl familia wen tijicña miʼ yubin cheʼ miʼ chʼocʼan juntiquil chʼoc alʌl. Jin chaʼan, añʌch lac pijtaya jaʼel cheʼ bʌ mi lac chʌmel.
Muʼ bʌ i mel jiñi lac pijtaya ti lac tojlel
Pablo miʼ cʌntesañonla chaʼan yom mi laj qʼuel ti ñuc jiñi lac pijtaya. Tsiʼ yʌlʌ chaʼan lajalʌch bajcheʼ jumpʼejl ñuc bʌ la queʼtijib tiʼ chaʼan bʌ Dios: Jiñi casco. (1 Tesalonicenses 5:8). ¿Chuqui yom i yʌcʼ ti ñaʼtʌntel? Cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl yaʼ ti Biblia, ti wajali jiñi soldadojob muʼ bʌ i majlelob ti guerra miʼ lʌpob majlel jumpʼejl casco melbil bʌ ti metal, i yaʼ ti malil an i chaʼan pʌchi. Ili jiñʌch muʼ bʌ i coltañob chaʼan maʼañic chuqui miʼ chaʼleñob cheʼ bʌ miʼ jajtsʼelob tiʼ jol. Cheʼ bajcheʼ jiñi casco miʼ cʌntan lac jol chaʼan maʼañic miʼ lojwel, cheʼ jaʼel jiñi lac pijtaya miʼ cʌntan lac ñaʼtʌbal yicʼot chuqui muʼ bʌ lac pensalin. Mi añʌch jumpʼejl lac pijtaya chucul bʌ ti muʼ bʌ i ñaʼtan Dios, maʼañic chuqui mi caj i chilbeñonla lac ñʌchʼtʌlel cheʼ bʌ mi lac ñusan wocol tac. ¿Majqui maʼañic bʌ miʼ cʼʌjñibʌyel i chaʼan cheʼ bʌ casco bajcheʼ jiñi?
Pablo tsiʼ cʼʌñʌ yambʌ lajiya chaʼan jiñi pijtaya yaʼ bʌ chucul ti jiñi muʼ bʌ i ñaʼtan Dios. Tiʼ tsʼijbu: «Ili pijtaya i sujm bʌ yicʼot xucʼul bʌ am bʌ lac chaʼan lajal bajcheʼ jumpʼejl ancla chaʼan laj cuxtʌlel» (Hebreos 6:19). Pablo cabʌlix colel i chʌmel yaʼ ti barco, jin chaʼan wen yujilix chaʼan i cʼʌjñibalʌch jiñi ancla. Cheʼ bʌ miʼ cajel jiñi tsʌts bʌ icʼ jaʼal, jiñi yaʼ bʌ añob ti barco miʼ chocob ochel jiñi ancla yaʼ ti jaʼ. Cheʼ bʌ tsʌtsʌch miʼ cʌytʌl jiñi ancla yaʼ tiʼ yebal jaʼ, jiñi barco maʼañic chuqui miʼ wen chaʼlen anquese tsʌts jiñi icʼ jaʼal i maʼan miʼ pʌy majlel tiʼ tiʼ jaʼ baqui miʼ mejlel i jatsʼ i bʌ ti xajlel tac.
Lajal jaʼel, mi jiñi albil bʌ i chaʼan Dios mi laj qʼuel bajcheʼ jumpʼejl lac pijtaya «i sujm bʌ yicʼot xucʼul bʌ», miʼ mejlel i coltañonla lac ñusan ili wocol tac am bʌ ili ora. Jehová miʼ yʌcʼ i tʼan chaʼan ti talto bʌ qʼuin jiñi quixtañujob maʼañix mi caj i yilañob wocol tiʼ caj guerra, tsʌnsa, chʌmel yicʼot yan tac bʌ wocol (qʼuele jiñi recuadro). Cheʼ bʌ mi lac chʌn ñaʼtan chaʼan maʼañix miʼ cajel ili wocol tac miʼ mejlel i wen coltañonla, come jiñʌch muʼ bʌ caj i yʌcʼ chaʼan cojach jiñi i mandar Dios mi caj lac jacʼ chaʼan maʼañic mi lac yajlel tiʼ melol tsʼiʼlel tac o yan tac bʌ.
Jiñi pijtaya muʼ bʌ i yʌcʼ Jehová miʼ mejlel a taj jaʼel. Yom chaʼan maʼ chumtʌl cheʼ bajcheʼ tsiʼ ñaʼta tiʼ tejchibal. Yom jaʼel «chaʼan pejtelel lac piʼʌlob miʼ tajob i coltʌntel». ¿Bajcheʼ miʼ mejlel lac taj laj coltʌntel? Pejtelel quixtañujob yom «miʼ cʌñob ti tsʼʌcʌl jiñi i sujmlel» (1 Timoteo 2:4). Tsaʼ bʌ i meleyob ili revista miʼ subeñetobla chaʼan miʼ mejlel laʼ taj laʼ ñaʼtʌbal muʼ bʌ i yʌcʼ cuxtʌlel chucul bʌ tiʼ Tʼan Dios. Jiñi pijtaya muʼ bʌ caj i yʌqʼueñet Dios ñumen ñucto bajcheʼ muʼ bʌ i yʌcʼ ili mulawil.
Cheʼ añʌch lac pijtaya, maʼañic mi caj lac ñaʼtan chaʼan maʼañix chuqui miʼ mejlel lac mel, come Dios miʼ mejlel i yʌqʼueñonla lac pʼʌtʌlel chaʼan mi lac taj chuqui ñaʼtʌbil bʌ i chaʼan Dios (2 Corintios 4:7; Filipenses 4:13). ¿Mach ba jiñʌch ili pijtaya la com bʌ? Mi woli a ñaʼtan chaʼan maʼañic a pijtaya i choncolto a sʌclan, taja a chʼejlel. Mucʼʌch i mejlel a taj.
[Recuadro]
¿Chucoch mucʼʌch i mejlel lac taj jumpʼejl lac pijtaya?
Ili texto tac muʼ bʌ i cajel laj qʼuel miʼ mejlel i coltañonla chaʼan mi lac taj lac pijtaya:
◼ Dios miʼ subeñonla chaʼan mi caj i yʌqʼueñonla lac tijicñʌyel.
Jiñi i Tʼan miʼ yʌl chaʼan ili Pañimil mi caj i sujtel ti jumpʼejl paraíso baqui tiʼ pejtelel jiñi quixtañujob juntemel mi caj i chumtʌlob yicʼot tijicñʌyel (Salmo 37:11, 29; Isaías 25:8; Apocalipsis 21:3, 4).
◼ Dios mach yujilic lot.
Dios miʼ tsʼaʼlen jiñi lot. Jehová jiñʌch ñumen chʼujul bʌ yicʼot sʌc bʌ, jin chaʼan maʼañic miʼ chaʼlen lot (Proverbios 6:16-19; Isaías 6:2, 3; Tito 1:2; Hebreos 6:18).
◼ Dios maʼan i pʼisol i pʼʌtʌlel.
Cojach Jehová maʼan i pʼisol i pʼʌtʌlel. Maʼan chuqui muʼ bʌ i mejlel i mʌctan chaʼan miʼ tsʼʌctesan i tʼan (Éxodo 15:11; Isaías 40:25, 26).
◼ Dios yom chaʼan mi lac chumtʌl tiʼ pejtelel ora.
(Juan 3:16; 1 Timoteo 2:3, 4.)
◼ Dios miʼ pijtan chaʼan mi lac jacʼben i tʼan.
Miʼ qʼuel wen tac bʌ lac melbal yicʼot chuqui wem bʌ lac mel, mach cojach jiñi mach tac bʌ weñic (Salmo 103:12-14; 130:3; Hebreos 6:10). Miʼ pijtan chaʼan mucʼʌch lac mel chuqui wem bʌ, i miʼ yʌqʼuen i tijicñʌyel cheʼ bʌ mi lac mel (Proverbios 27:11).
◼ Dios miʼ yʌc i tʼan chaʼan mucʼʌch caj i coltañonla lac taj chuqui la com bʌ.
Jiñi i wiñiconbʌla mach yom lac bajñel mi la cubin lac bʌ. Dios mi caj i coltañonla cheʼ bʌ miʼ yʌqʼueñonla chʼujul bʌ i yespíritu, maʼañic yambʌ pʼʌtʌlel bajcheʼ ili (Filipenses 4:13).
◼ Yom mi laj cʌcʼ lac pijtaya cojach tiʼ tojlel Dios.
Miʼ mejlel lac ñop tiʼ tojlel, maʼan baqui ora maʼañic mi caj i tsʼʌctesan chuqui miʼ subeñonla (Salmo 25:3).
[Dibujo]
Cheʼ bajcheʼ jiñi casco miʼ cʌntan lac jol chaʼan maʼañic miʼ lojwel, cheʼ jaʼel jiñi lac pijtaya miʼ cʌntan lac ñaʼtʌbal
[Dibujo]
Cheʼ bajcheʼ jiñi ancla, jiñi lac pijtaya wen pʼʌtʌl bʌ miʼ mejlel i xucʼchocoñonla
[Reconocimiento]
Por gentileza de René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo
-