BIBLIOTECA TI INTERNET Watchtower
Watchtower
BIBLIOTECA TI INTERNET
ch'ol
ʌ
  • Λ
  • ʌ
  • ʼ
  • BIBLIA
  • JUN TAC
  • TEMPA BɅ TAC
  • g23 Núm. 1 i yopol 6-8
  • Jiñi mar

Ma'añic video cha'an ili.

Ñusʌbeñon lojon, maʼañic tsiʼ jamʌ jiñi video.

  • Jiñi mar
  • ¡Jamʌx a wut! 2023
  • Subtítulo
  • Lʌcʼʌ lajal bʌ yicʼot
  • Jiñi mar an ti wocol
  • Jiñi Lum tsaʼ mejli chaʼan mi lac mejlel ti chumtʌl
  • An woli bʌ i qʼuelob chuqui tac yom miʼ mejlel
  • Mucʼʌch caj i tojʼan jiñi wocol.¿Chuqui miʼ yʌl jiñi Biblia?
  • I bʌl
    ¡Jamʌx a wut! 2023
  • Ti ili revista «¡Jamʌx a wut!»
    ¡Jamʌx a wut! 2023
  • I yochib tʼan
    ¡Jamʌx a wut! 2023
¡Jamʌx a wut! 2023
g23 Núm. 1 i yopol 6-8
Juntiquil lac piʼʌl yaʼ bʌ an tiʼ mal jaʼ joyol ti chʌy tac, coral tac yicʼot yan tac bʌ i yalʌ meteʼelel jiñi mar.

Georgette Douwma/Stone via Getty Images

¿MUʼTO BA CAJ I CHAʼ TOJʼAN JIÑI LUM?

JIÑI MAR

JIÑI MAR mach cojach miʼ yʌqʼueñonla i bʌ lac ñʌcʼ, yaʼʌch miʼ wen tajtʌl jaʼel i cʼʌjñibal tac bʌ chaʼan miʼ mejlel jiñi tsʼac tac. Cheʼ jaʼel, ñumen ti ojlil jiñi oxígeno am bʌ ila ti Lum yaʼʌch tilem ti mar yicʼot miʼ mejlel i tsʼuʼ jiñi gas o jiñi butsʼ. Mach jin jach jiñi, jiñi mar miʼ mejlel i tojʼesan jaʼel jiñi clima.

Jiñi mar an ti wocol

Jiñi cʌmbil bʌ bajcheʼ arrecifes de coral, jiñi chʌy tac yicʼot yan tac bʌ cuxul bʌ yaʼ ti mar miʼ mejlel ti jilel tiʼ caj ñoj qʼuexelix jiñi clima. Cabʌl cuxul tac bʌ yaʼ ti mar i cʼʌjñibal i chaʼan jiñi arrecife tac. Pero jiñi científicojob miʼ yʌlob chaʼan pejtelel ili arrecife miʼ mejlel ti jilel ti jiñi 30 jab talto bʌ.

Jiñi expertojob miʼ yʌlob chaʼan yonlel añimal am bʌ ti mar miʼ chʌmel ti jujumpʼejl jab tiʼ caj jiñi plástico tac. I lʌcʼʌ tiʼ pejtelel jiñi añimal tac yaʼ bʌ miʼ taj i bucʼbal yaʼ ti mar an i cʼuxu plástico.

Ti 2022, António Guterres, secretario general chaʼan jiñi Naciones Unidas, tsiʼ yʌlʌ: «Maʼañic mi lac wen qʼuel ti ñuc jiñi mar, pero wʌle woli lac taj jumpʼejl ñuc bʌ wocol».

Jiñi Lum tsaʼ mejli chaʼan mi lac mejlel ti chumtʌl

Jiñi mar yicʼot pejtelel chuqui cuxul bʌ yaʼi melbil chaʼan miʼ mejlel i bajñel sʌqʼuesan i bʌ yicʼot chaʼan maʼañic chuqui miʼ chaʼlen, pero joñonla jaʼel mach yomic mi lac choc ochel basura. Jiñi libro Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation miʼ yʌl chaʼan cheʼ bʌ mucʼʌch lac chaʼlen wersa chaʼan maʼañic mi lac bibʼesan jiñi mar miʼ mejlel i bajñel sʌqʼuesan i bʌ tiʼ pejtelel ora. Laʼ laj qʼuel chaʼpʼej uxpʼejl ejemplo:

  • Jiñi mar an i yalʌ chʌñil tac cʌmbil bʌ bajcheʼ fitoplancton. Iliyi miʼ tsʼuʼ yicʼot miʼ tempan jiñi dióxido de carbono, jiñi gas muʼ bʌ i ñumen pʼol jiñi calentamiento global. Jiñi fitoplancton lʌcʼʌ cheʼ cʼamel miʼ mejlel i tsʼuʼ dióxido de carbono cheʼ bajcheʼ miʼ mel jiñi teʼ tac.

  • An bacteria tac muʼ bʌ i cʼux jiñi chʌmeñix bʌ chʌy tac, cheʼ bajcheʼ jiñi maʼañic miʼ bibʼan jiñi mar. Cheʼ jiñi, yambʌ añimal tac am bʌ yaʼ ti mar miʼ cʼux jiñi bacteria. Jiñi página chaʼan internet Smithsonian Institution miʼ yʌl chaʼan cheʼ bajcheʼ iliyi sʌc miʼ yajñel jiñi mar.

  • Cheʼ bʌ jiñi chʌy miʼ chaʼ choc loqʼuel jiñi i bucʼbal an chuqui an i chaʼan muʼ bʌ i coltan chaʼan jiñi jaʼ am bʌ ti mar miʼ chaʼ tojʼan, i cheʼ bajcheʼ jiñi maʼañic chuqui miʼ chaʼlen jiñi coral, chʌy yicʼot yan tac bʌ am bʌ yaʼ ti mar.

    ¿A WUJILIX BA?

    I jamil jiñi mar wen ñuc i cʼʌjñibal

    Jumpʼejl dibujo muʼ bʌ i pʌs bajcheʼ miʼ cʼotel i jatsʼ i bʌ jiñi jaʼ yaʼ tiʼ tiʼ ja. Tsiquil jiñi jam tac yicot añimal tac am bʌ yaʼ tiʼ yebal jaʼ. Cheʼ bʌ jiñi jaʼ miʼ bej lʌcʼtiyel tiʼ tiʼ, jiñi alʌ jam tac miʼ jusʌben i pʼʌtʌlel chaʼan mach cʼamic miʼ cʼotel i jatsʼ i bʌ yicʼot miʼ chʼʌm cʌlel i biʼbiʼlel jiñi jaʼ. Jiñi chʌy tac yicʼot yambʌ añimal tac am bʌ yaʼi miʼ cʼux jiñi an tac bʌ yaʼ ti jam. Jiñi jaʼ muʼ bʌ i cʼotel tiʼ tiʼ jiñi jaʼ sʌquix yicʼot mach pʼʌtʌlix miʼ cʼotel i jatsʼ i bʌ.

    Tiʼ yebal jiñi mar miʼ colel alʌ jam tac, iliyi miʼ coltan chaʼan maʼañic miʼ ñijcan i bʌ jiñi jiʼ. Cheʼ bajcheʼ iliyi, maʼañic chuqui miʼ chaʼlen jiñi arrecife tac i jiñi jaʼ maʼañic miʼ wen cʼotel i jatsʼ i bʌ tiʼ tiʼ jiñi mar yicʼot i poc loqʼuel jiñi jiʼ.

An woli bʌ i qʼuelob chuqui tac yom miʼ mejlel

Foto tac: 1. Ti cocina, juntiquil wiñic woliʼ locʼsan i mʌñoñel ti jumpʼejl alʌ morral muʼ bʌ i mejlel i chaʼ cʼʌn. 2. Juntiquil xʼixic woliʼ butʼ i yaʼal ti jumpʼejl bux muʼ bʌ i mejlel i chaʼ cʼʌn.

Cheʼ bʌ mi laj cʼʌn bolsa tac yicʼot bux tac mucʼ jach bʌ i chaʼ mejlel laj cʼʌñeʼ maʼañic mi caj i cʌlʌx tempʌyel plástico yaʼ ti mar.

Machic miʼ chojquel basura yaʼ ti mar, mach cʼʌñʌlic miʼ sʌqʼuesʌntel. Jin chaʼan, jiñi especialista miʼ yʌlob chaʼan yom mi laj cʼʌn bolsa tac yicʼot plástico o yan tac bʌ muʼ bʌ i mejlel lac chaʼ cʼʌn.

Pero mach jasʌlic jiñi. Maxto wen jali, jumpʼejl organización ti jumpʼejl jach jab tsiʼ tempa 8 mil 300 tonelada basura ti playa tac am bʌ ti 112 país. Tiʼ sujm, iliyi mach ya oñic come cʌlʌxix basura miʼ tempʌyel ti mar ti jujumpʼejl jab.

Cheʼ bʌ jiñi revista National Geographic tsiʼ taja ti tʼan jiñi mar, tsiʼ yʌlʌ chaʼan cheʼ bʌ asiyemix jiñi jaʼ am bʌ yaʼ ti mar maʼañix miʼ mejlel ti chaʼ sʌqʼuesʌntel. Tsiʼ yʌlʌ jaʼel chaʼan jiñi añimal tac am bʌ yaʼ ti mar maʼañix miʼ mejlel i sʌqʼuesan jiñi jaʼ come jiñi lac piʼʌlob cʌlʌxix miʼ cʼʌñob petróleo, gas o yan tac bʌ cheʼ bʌ bajcheʼ jiñi.

Mucʼʌch caj i tojʼan jiñi wocol.¿Chuqui miʼ yʌl jiñi Biblia?

«Tiʼ pejtelel pañimil tsiquil jini wen tac bʌ tsaʼ bʌ a melbeyon lojon. An colem ñajb cabʌl bʌ i ñajtlel. Mach mejlic ti tsijquel i chʌñil tac. Cabʌl i chʌñil, biqʼuit bʌ yicʼot colem bʌ» (Salmo 104:24, 25).

Jehová tsiʼ mele jiñi mar yicʼot chuqui tac i cʼʌjñibal bʌ chaʼan miʼ mejlel i bajñel sʌqʼuesan i bʌ. Ñaʼtancu iliyi, mi Jehová wen i cʌñʌ jiñi mar yicʼot pejtelel am bʌ yaʼi, miʼ mejlel lac ñop chaʼan yujilʌch chuqui miʼ mejlel i mel chaʼan miʼ chaʼ luʼ tojʼesan. Qʼuele jiñi tema «Dios miʼ yʌl chaʼan mi caj i chaʼ tojʼan ili Lum», am bʌ ti página 15 ti ili revista.

CHAʼAN MAʼ ÑUMEN CɅN

Juncojt ballena piloto woli ti ñuxijel.

Blue Planet Archive/Doug Perrine

Jiñi científicojob tsiʼ cʌñʌyob bajcheʼ miʼ mejlel i melob chaʼan maʼañic miʼ cʼʌñob químico tac cheʼ bʌ miʼ pocob i yebal jiñi barco tac. Cucu ti jw.org i pejcan jiñi tema «La piel del calderón o ballena piloto».

    Jun tac ti chol (2006-2025)
    Loq'uel
    Ochen
    • ch'ol
    • Chocben majlel
    • Bajcheʼ a wom
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Condiciones de uso
    • Política de privacidad
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Ochen
    Chocben majlel