ESTUDIO 48
CʼAY 97 Jiñi laj cuxtʌlel chucul tiʼ Tʼan Dios
¿Chuqui mi laj cʌn ti jiñi milagro chaʼan jiñi pan?
«Joñon jiñi pan chaʼan bʌ cuxtʌlel. Jiñi muʼ bʌ i tilel baʼañon maʼañix baʼ ora mi caj i yubin wiʼñal» (JUAN 6:35).
TEMA
Muʼ bʌ laj cʌn ti jiñi milagro tsaʼ bʌ i mele Jesús cheʼ bʌ tsiʼ pʼojlesa joʼpʼejl pan yicʼot chaʼcojt chʌy chaʼan miʼ weʼsan yonlel lac piʼʌlob.
1. ¿Chucoch wen ñucʌch i cʼʌjñibal jiñi pan ti wajali?
TI WAJALI jiñi pan jiñʌch jumpʼejl bʌlñʌcʼʌl yom bʌ añob i chaʼan pejtelel lac piʼʌlob (Gn. 14:18; Luc. 4:4). Cheʼ jaʼel, jiñi Biblia miʼ cʼʌn chaʼan miʼ taj ti tʼan baqui jach bʌ bʌlñʌcʼʌl (Mat. 6:11; Hech. 20:7). Cheʼ bʌ Jesús tsiʼ mele chaʼpʼejl milagro tsiʼ cʼʌñʌ jiñi pan (Mat. 16:9, 10). Ti ili estudio mi caj laj qʼuel jiñi milagro muʼ bʌ i tajtʌl ti tʼan yaʼ ti capítulo 6 chaʼan Juan, i mi caj laj qʼuel chuqui miʼ mejlel laj cʌn ili ora.
2. ¿Baqui ora tsaʼ weʼsʌnti cabʌl lac piʼʌlob?
2 Jiñi apóstolob tsaʼ ujtiyob ti subtʼan i wen lujbob. Jin chaʼan Jesús tsiʼ pʌyʌyob majlel baʼ ñʌchʼʌl pañimil chaʼan miʼ cajob i yo, lʌcʼʌl ti Betsaida (Mar. 6:7, 30-32; Luc. 9:10). Pero ti orajach tsaʼ cʼoti yonlel lac piʼʌlob chaʼan miʼ qʼuelob Jesús. ¿I chuqui tsiʼ mele? Tsaʼ caji i cʌntesañob yicʼot i tsʼʌcañob jiñi cʼamoʼ bʌ. Pero cheʼ iqʼuix cajel jiñi apóstolob tsaʼ caji i cʼajtibeñob i bʌ baqui mi caj i tajob chuqui miʼ cʼuxob jiñi lac piʼʌlob come wiʼñalob i lʌcʼʌl tiʼ pejtelelob maʼañic chuqui añob i chaʼan, yomto miʼ majlel i mʌñob yaʼ ti alʌ tejclum tac lʌcʼʌl bʌ an yaʼi (Mat. 14:15; Juan 6:4, 5). ¿Chuqui tsiʼ mele Jesús?
JIÑI MILAGRO CHAʼAN PAN
3. ¿Chuqui tiʼ sube Jesús jiñi apóstolob chaʼan miʼ melob tiʼ tojlel jiñi lac piʼʌlob? (Qʼuele jaʼel jiñi dibujo am bʌ tiʼ tejchibal).
3 Jesús tiʼ sube jiñi apóstolob: «Mach cʼʌñʌlic miʼ sujtelob. Weʼsanla jatetla» (Mat. 14:16). Ili wocolʌch yilal come an cheʼ bʌ 5 mil wiñicob, i cheʼ miʼ tsijquel jiñi xʼixicob yicʼot jiñi alobob an cheʼ bʌ 15 mil tiʼ pejtelelob (Mat. 14:21). Andrés tsiʼ yʌlʌ: «Umbaʼan juntiquil chʼiton am bʌ i chaʼan joʼpʼejl pan melbil bʌ ti cebada yicʼot chaʼcojt chʌy. Pero ¿chuquitoyes jiñi chaʼan yonlel lac piʼʌlob?» (Juan 6:9). Jiñi pan jiñʌch ñʌmʌl bʌ ti cʼuxtʌl wajali, i jiñi chʌy tajol tiquesʌbil yicʼot tsajʼesʌbil ti atsʼam. Pero iliyi mach jasʌlic chaʼan jiñi yonlel lac piʼʌlob.
Jesús tsiʼ cʌntesa yicʼot tsiʼ weʼsa jiñi lac piʼʌlob. (Qʼuele jiñi párrafo 3).
4. ¿Chuqui mi laj cʌn ti Juan 6:11-13? (Qʼuele jaʼel jiñi foto tac).
4 Jesús tsiʼ pʌsʌ i yutslel, jin chaʼan tiʼ sube jiñi lac piʼʌlob chaʼan miʼ buchtʌlob ti jam (Mar. 6:39, 40; pejcan Juan 6:11-13). Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan Jesús tsiʼ yʌqʼue wocolix i yʌlʌ i Tat chaʼan jiñi pan yicʼot jiñi chʌy. I weñʌch bajcheʼ tsiʼ mele come jiñʌch Jehová muʼ bʌ i yʌcʼ jiñi bʌlñʌcʼʌl. Cheʼ jiñi tiʼ sube jiñi apóstolob chaʼan miʼ pucob jiñi bʌlñʌcʼʌl, i jiñi lac piʼʌlob tsiʼ cʼuxuyob jinto tsaʼ ñajʼayob. Cheʼ jiñi, cheʼ bʌ Jesús tsiʼ qʼuele chaʼan tsaʼto colobʌyi, tiʼ sube jiñi apóstolob chaʼan miʼ lotob. ¿Chuqui mi laj cʌn? Ñaxam bʌ jiñʌch chaʼan cheʼ bʌ muʼto caj laj cʼux lac waj yom mi lac mel oración, mach yʌlʌyic mi lac bajñel o an majqui la quicʼot. Yambʌ muʼ bʌ laj cʌn jiñʌch chaʼan yom mi laj cʼʌn ti wen chuqui an lac chaʼan. Cheʼ jaʼel, jiñi tatʌlob miʼ mejlel i cʌntesañob i yalobilob chaʼan miʼ melob oración yicʼot miʼ tʼoxob chuqui añob i chaʼan.
Cʼajtiben a bʌ: «¿Muʼ ba c lajin Jesús i mic mel oración cheʼ bʌ muʼto caj cʼux c waj?». (Qʼuele jiñi párrafo 4).
5. ¿Bajcheʼ yilal tsiʼ qʼuele jiñi lac piʼʌlob jiñi milagro tsaʼ bʌ i mele Jesús, i chuqui tsiʼ mele Jesús?
5 Cheʼ bʌ jiñi lac piʼʌlob tsiʼ qʼueleyob bajcheʼ yilal miʼ chaʼlen cʌntesa Jesús yicʼot jiñi milagro tac tsaʼ bʌ i mele, tsaʼ toj sajtiyob i pusicʼal. Tajol tsiʼ cʼajtibeyob i bʌ mi jiñʌch jiñi xʼaltʼan tsaʼ bʌ i yʌlʌ Jehová tiʼ tojlel Moisés chaʼan mi caj i tilel (Dt. 18:15-18). I mi cheʼ bajcheʼ jiñi, jin chaʼan tsiʼ ñaʼtayob wʌle chaʼan Jesús miʼ mejlel ti sujtel ti jiñi wem bʌ rey tiʼ tojlelob muʼ bʌ i yʌqʼuen chuqui i cʼʌjñibal i chaʼan jiñi tejclum. Jin chaʼan colel i wersa pʌyob chaʼan miʼ sujtesañob ti rey, pero Jesús tsaʼ majli ti wits (Juan 6:14, 15). Maʼañic tsiʼ yʌcʼʌ i bʌ, cheʼ tsaʼic i yʌcʼʌ i bʌ chaʼan miʼ sujtesʌntel ti rey tsiʼ yotsa i bʌ ti política yicʼot jiñi judíojob, añoʼ bʌ tiʼ cʼʌb Roma ti jimbʌ ora. ¡Jumpʼejlʌch wem bʌ ejemplo chaʼañonla! Jesús maʼañic tsiʼ yotsa i bʌ ti política anquese jiñi lac piʼʌlob lon yomobʌch.
6. ¿Bajcheʼ miʼ mejlel lac lajin Jesús? (Qʼuele jaʼel jiñi dibujo).
6 I sujmʌch chaʼan maʼañic majqui mi caj i subeñonla chaʼan mi lac mel jumpʼejl milagro cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele Jesús o chaʼan mi lac lajmesan juntiquil cʼam bʌ. Cheʼ jaʼel maʼañic majqui mi caj i ñop i sujtesañonla ti rey. Pero tajol añʌch muʼ bʌ i mejlel i wersa xicʼoñobla chaʼan mi laj coltan jumpʼejl partido político o juntiquil muʼ bʌ i ñaʼtʌntel chaʼan mucʼʌch caj i mejlel i tojʼesan jiñi wocol tac. Pero Jesús tsaʼʌch i cʌybeyonla jumpʼejl wem bʌ ejemplo, maʼañic tsiʼ yotsa i bʌ ti chaʼan bʌ política. I tsiʼ yʌlʌ: «Jiñi c Yumʌntel mach i chaʼañic ili pañimil» (Juan 17:14; 18:36). Jiñi xñoptʼañonbʌla cheʼʌch yom mi lac ñaʼtan cheʼ bajcheʼ Jesús i mi lac tsajcʌben i melbal (chaʼlibal). Cojach mi laj coltan jiñi i Yumʌntel Dios yicʼot mi la cʌcʼ ti cʌñol, i mi laj cʼajtin ti oración chaʼan miʼ tilel (Mat. 6:10). Laʼ laj qʼuel chuqui yambʌ miʼ mejlel laj cʌn ti jiñi milagro tsaʼ bʌ i mele Jesús.
Jesús tsiʼ yʌqʼue wem bʌ ejemplo jiñi xcʌntʼañob i chaʼan cheʼ bʌ maʼañic tsiʼ yotsa i bʌ ti política yicʼot jiñi judíojob mi yicʼotic jiñi romanojob. (Qʼuele jiñi párrafo 6).
YOM BɅ I YɅL JIÑI MILAGRO CHAʼAN JIÑI PAN
7. ¿Baqui bʌ yambʌ milagro tsiʼ mele Jesús, i bajcheʼ yilal tsiʼ qʼuele jiñi apóstolob? (Juan 6:16-20).
7 Cheʼ bʌ Jesús tsaʼ ujti i weʼsan jiñi lac piʼʌlob tiʼ sube jiñi apóstolob chaʼan miʼ chaʼ sujtelob majlel ti Capernaúm, i tsaʼ letsi majlel ti wits chaʼan maʼañic miʼ sujtesʌntel ti rey (pejcan Juan 6:16-20). Cheʼ bʌ jiñi apóstolob yaʼ majlelob ti barco, tsaʼ tejchi wen tsʌts bʌ icʼ i tsaʼ caji i wecʼulan jiñi barco. Jin chaʼan, Jesús tsaʼ majli i tajob i tsaʼ caji ti xʌmbal tiʼ pam jiñi jaʼ, cheʼ jaʼel tiʼ sube Pedro chaʼan miʼ chaʼlen xʌmbal yicʼot (Mat. 14:22-31). Cheʼ bʌ Jesús tsaʼ letsi yaʼ ti barco, jiñi tsʌts bʌ icʼ tsaʼ ñʌjchʼi. Jiñi apóstolob tsaʼ toj sajtiyob i pusicʼal i tsiʼ yʌlʌyob: «I sujmʌch, jatetʌch i Yalobil Dios» (Mat. 14:33).a Iliyi ñucʌch i cʼʌjñibal come mach cheʼic tsiʼ yʌlʌyob cheʼ bʌ Jesús tsiʼ mele jiñi milagro chaʼan bʌ jiñi pan. I tsaʼ bʌ i yʌlʌ Marcos miʼ pʌs chaʼan tsaʼʌch wen toj sajtiyob i pusicʼal come «maxto i chʼʌmbeyob i sujm jiñi milagro chaʼan jiñi pan, i tsʌtsobto i pusicʼal» (Mar. 6:50-52). Jiñi apóstolob maxto añic tsiʼ chʼʌmbeyob i sujm chaʼan Jehová tsiʼ yʌqʼue i pʼʌtʌlel Jesús chaʼan miʼ mel ñumen ñuc tac milagro bajcheʼ jiñi. Mach jalic tsaʼ ñumi, Jesús tsiʼ chaʼ taja ti tʼan jiñi milagro chaʼan bʌ jiñi pan, i an chuqui ñuc bʌ miʼ pʌsbeñonla jaʼel.
8, 9. ¿Chucoch tsaʼ majli i sʌclañob Jesús jiñi lac piʼʌlob? (Juan 6:26, 27).
8 Jiñi ñumen yomoʼ bʌ lac piʼʌlob jin jach chaʼan miʼ weʼsʌntelob i miʼ yʌqʼuentelob chuqui i cʼʌjñibalob i chaʼan. I sujmʌch chaʼan cheʼ ti yijcʼʌlel tsaʼ chaʼ majli i sʌclañob Jesús yicʼot jiñi apóstolob, pero mach yaʼix añoʼbi, jin chaʼan tsaʼ letsiyob ti barco tac tilem bʌ ti Tiberíades i tsaʼ majli i sʌclañob ti Capernaúm (Juan 6:22-24). Pero ¿chucoch? ¿Chaʼan ba yomob i ñumen cʌñob jiñi wen tʼan? Maʼañic. Chaʼan jach yomob miʼ chaʼ weʼsʌntelob. ¿Bajcheʼ la cujil?
9 Cheʼ bʌ jiñi lac piʼʌlob tsaʼ cʼoti i tajob Jesús lʌcʼʌl ti Capernaúm, Jesús tiʼ subeyob chaʼan woli (choncol) jach i sʌclañob jiñi «bʌlñʌcʼʌl muʼ bʌ i yʌsiyel», jin chaʼan tsiʼ cʼuxuyob jiñi pan jinto tsaʼ ñajʼayob. I tsiʼ subeyob chaʼan miʼ chaʼleñob eʼtel (troñel) «chaʼan jiñi bʌlñʌcʼʌl muʼ bʌ i jalijel» yicʼot muʼ bʌ i pʌyob majlel ti «jiñi cuxtʌlel mach bʌ añic miʼ jilel» (pejcan Juan 6:26, 27). Tsiʼ yʌlʌ chaʼan muʼ bʌ caj i yʌqʼueñob ili bʌlñʌcʼʌl jiñʌch jiñi i Tat. Cheʼ bʌ tsiʼ yubiyob iliyi toj sajtelob i pusicʼal. Pero ¿bajcheʼ yilal ili bʌlñʌcʼʌl, i bajcheʼ miʼ mejlel i tajob?
10. ¿Chuqui yom miʼ melob jiñi lac piʼʌlob chaʼan miʼ tajob i cuxtʌlel?
10 Jiñi judíojob yomob i ñaʼtan chuqui yom miʼ melob chaʼan miʼ tajob jiñi bʌlñʌcʼʌl tsaʼ bʌ i yʌlʌ Jesús. Tajol tsiʼ ñaʼtayob chaʼan yom miʼ jacʼob jiñi Mandar tsaʼ bʌ aqʼuenti Moisés. Pero Jesús tiʼ subeyob: «Chaʼan mi laʼ melben i yeʼtel Dios yom mi laʼ wʌcʼ laʼ ñopoñel ti jiñi tsaʼ bʌ i choco tilel» (Juan 6:28, 29). Jesús albilix i chaʼan chaʼan majqui jach yom i taj i cuxtʌlel yom miʼ yʌcʼ i ñopoñel tiʼ tojlel jiñi tsaʼ bʌ i choco tilel Dios (Juan 3:16-18, 36). I ti wiʼil Jesús tsiʼ chaʼ alʌ chuqui yom mi lac mel chaʼan mi lac taj jiñi laj cuxtʌlel (Juan 17:3).
11. ¿Bajcheʼ tsiʼ pʌsʌyob jiñi judíojob chaʼan jin jach woliʼ ñaʼtañob jiñi mero pan? (Salmo 78:24, 25).
11 Ili judíojob maʼañic tsiʼ ñopoyob tsaʼ bʌ i yʌlʌ Jesús, jin chaʼan tsiʼ cʼajtibeyob: «¿Chuqui ti milagro mi caj a mel chaʼan mi lon j qʼuel i mi lon c ñopbeñet?» (Juan 6:30). Cheʼ jaʼel tsiʼ yʌlʌyob chaʼan cheʼ tiʼ yorajlel Moisés jiñi i ñojteʼelob tsaʼ aqʼuentiyob jiñi maná, tsaʼ bʌ sujtiyob tiʼ bʌl i ñʌcʼ chaʼan jujumpʼejl qʼuin (Neh. 9:15; pejcan Salmo 78:24, 25). Tsiquil chaʼan jin jach woli (yʌquel) i ñaʼtañob jiñi mero pan bʌ. Jin chaʼan cheʼ bʌ Jesús tsiʼ taja ti tʼan jiñi i sujm bʌ «pan tilem bʌ ti panchan» maʼañic tsiʼ cʼajtibeyob chaʼan miʼ tsictesʌbeñob (Juan 6:32). Woli jach i ñaʼtañob yomoʼ bʌ chaʼan i bʌcʼtal, mach jiñic jiñi cʌntesa tac woli bʌ i ñop i lon pʌsbeñob Jesús. ¿Chuqui miʼ mejlel laj cʌn ti ili relato?
JIÑI ÑUMEN ÑUC BɅ I CɅJÑIBAL CHAʼAÑONLA
12. ¿Bajcheʼ tsiʼ pʌsʌ Jesús baqui bʌ jiñi ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal?
12 Junchajp ñuc bʌ i cʼʌjñibal mi laj cʌn yaʼ ti capítulo 6 chaʼan Juan, jiñʌch chaʼan yom mi lac jacʼben i tʼan Dios i yom chaʼan lʌcʼʌl añonla tiʼ tojlel. I Jesús tsaʼʌch i pʌsʌ iliyi cheʼ bʌ maʼañic tsiʼ jacʼʌ i mel tsaʼ bʌ yʌlʌ Satanás (Mat. 4:3, 4). Ti jumpʼejl bʌ qʼuin cheʼ bʌ woli ti cʌntesa ti wits tiʼ sube jiñi lac piʼʌlob chaʼan yom miʼ ñaʼtañob chaʼan i cʼʌjñibalʌch i chaʼañob Dios (Mat. 5:3). Jin chaʼan laʼ laj cʼajtiben lac bʌ: «¿Muʼ ba c pʌs chaʼan jiñi ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal chaʼañon jiñʌch cheʼ lʌcʼʌl añon ti Dios, i mach jiñic chaʼan mic taj chuqui bajñel com?».
13. a) ¿Chucoch mach lecojic cheʼ mi lac ñusan lac bʌ ti chuqui mi laj cʼux? b) ¿Baqui bʌ jiñi ticʼojel yom bʌ mi lac wen acʼ ti ñuc? (1 Corintios 10:6, 7, 11).
13 Maʼañic i wocolel cheʼ mi laj cʼajtiben Jehová chuqui i cʼʌjñibal lac chaʼan i mi lac ñusan lac bʌ chaʼan jiñi (Luc. 11:3). Jiñi Biblia miʼ yʌl: «Yom mi lac chaʼlen weʼel yicʼot uchʼel. Yom miʼ ñucʼan lac pusicʼal ti la queʼtel. Tilem ti Dios pejtel jini» (Ec. 2:24; 8:15; Sant. 1:17). Pero yom pʼisbil jach bajcheʼ mi laj qʼuel. Jiñʌch tsaʼ bʌ i sube Pablo jiñi judíojob. Tsiʼ tajbeyob ti tʼan tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel jiñi israelitajob cheʼ bʌ yaʼañob tiʼ tʼejl jiñi wits Sinaí. Tiʼ subeyob chaʼan mach yomic miʼ mulañob muʼ bʌ mejlel i ticʼlañob, jiñʌch tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel jiñi israelitajob (pejcan 1 Corintios 10:6, 7, 11). Jehová tsiʼ mele jumpʼejl milagro chaʼan miʼ mʌcʼlañob jiñi israelitajob, pero tiʼ caj i woʼlelob, jiñi bʌlñʌcʼʌl tsaʼ jach i ticʼlayob (Nm. 11:4-6, 31-34). I cheʼʌch tsaʼ ujti jaʼel cheʼ bʌ tsiʼ chʼujutesayob jiñi alʌ tat wacax melbil bʌ ti oro, tsaʼ caji i cʼuxob chuqui miʼ cʼuxob yicʼot i japob chuqui jach miʼ japob i tsiʼ tijicñesayob i bʌ (Éx. 32:4-6). Jin chaʼan, Pablo tsiʼ cʼʌñʌ iliyi chaʼan miʼ ticʼob jiñi judíojob come lʌcʼʌlix mi caj i jisʌntel jiñi tejclum, i cheʼʌch tsaʼ ujti cheʼ ti jabil 70. Ili ora chumulonla ti jiñi cojix bʌ qʼuin jaʼel, lʌcʼʌlix jiñi i jilibal, jin chaʼan yomʌch mi laj cʌcʼ ti ñuc jiñi ticʼojel tsaʼ bʌ i yʌcʼʌ Pablo.
14. ¿Bajcheʼ yilal miʼ cajel jiñi bʌlñʌcʼʌl yaʼ ti tsijiʼ bʌ pañimil?
14 Cheʼ bʌ Jesús tsiʼ yʌlʌ chaʼan mi laj cʼajtiben Jehová jiñi i bʌl lac ñʌcʼ chaʼan ili qʼuin, tsiʼ taja ti tʼan jaʼel cheʼ baʼ ora miʼ mejlel chuqui yom Dios wʌʼ ti pañimil cheʼ bajcheʼ ti panchan (Mat. 6:9-11). ¿Bajcheʼ yilal miʼ cajel maʼ wʌl ti jiñi bʌ ora? Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan jiñi yom bʌ Dios jiñʌch cheʼ an wem bʌ bʌlñʌcʼʌl wʌʼ ti pañimil. Ti Isaías 25:6-8 miʼ yʌl chaʼan ti jiñi i Yumʌntel Dios miʼ wen cajel wen tac bʌ bʌlñʌcʼʌl. I ti Salmo 72:16 miʼ yʌl chaʼan «mi caj i yʌcʼ cabʌl i cuch jini cholel yaʼ ti joctʌl cʼʌlʌl ti pam tac jini wits». ¿Muʼ baʼ qʼuel a bʌ chaʼan woli a chajpan jiñi bʌlñʌcʼʌl muʼ bʌ a wen mulan i maʼañic bʌ ba a mele? ¿Muʼ baʼ qʼuel a bʌ chaʼan woli a cʼuxben i wut jiñi uva tsaʼ bʌ a pʌcʼʌ? (Is. 65:21, 22). Ti lac pejtelel mi caj lac ñusan lac bʌ chaʼan iliyi.
15. ¿Chuqui yom mi caj i cʌñob jiñi muʼ bʌ caj i chaʼ tejchelob? (Juan 6:35).
15 (Pejcan Juan 6:35). ¿Chuqui mi caj i yujtel tiʼ tojlel jiñi lac piʼʌlob tsaʼ bʌ i cʼuxuyob jiñi pan cheʼ bʌ Jesús tsiʼ mele jiñi milagro? Tajol an muʼ bʌ caj i chaʼ tejchelob i mi caj i mejlel laj cʌñob yaʼ ti tsijiʼ bʌ pañimil anquese maʼañic tsiʼ ñopoyob Jesús (Juan 5:28, 29). Mi caj i cʌñob chuqui yom i yʌl ili tsaʼ bʌ i yʌlʌ Jesús: «Joñon jiñi pan chaʼan bʌ cuxtʌlel. Jiñi muʼ bʌ i tilel baʼañon maʼañix baʼ ora mi caj i yubin wiʼñal». Yom mi caj i ñopob chaʼan jiñʌch Jesús tsaʼ bʌ i yʌcʼʌ i cuxtʌlel tiʼ tojlelob. Pejtelel muʼ bʌ caj i chaʼ tejchelob yaʼ ti tsijiʼ bʌ pañimil yicʼot jiñi alʌlob muʼ bʌ caj i yilañob pañimil (chʼocʼañob) mi caj i cʌntesʌntelob. Tiʼ sujm, muʼ bʌ caj i ñumen aqʼueñonla lac tijicñʌyel jiñʌch cheʼ mi caj laj cʌntesan jiñi yambʌlob, mach jiñic jiñi bʌlñʌcʼʌl muʼ bʌ caj laj cʼux.
16. ¿Chuqui mi caj laj qʼuel ti yambʌ estudio?
16 Tsaʼix lac tsʼitaʼ qʼuele muʼ bʌ i taj ti tʼan jiñi capítulo 6 chaʼan Juan. Pero Jesús anto chuqui tsiʼ yʌlʌ chaʼan bʌ jiñi cuxtʌlel mach bʌ añic miʼ jilel. Wen ñucʌch i cʼʌjñibal tiʼ tojlel jiñi judíojob, i cheʼʌch ti lac tojlel jaʼel ili ora. Yaʼ ti yambʌ estudio mi caj lac bej qʼuel jiñi capítulo 6 chaʼan Juan.
CʼAY 20 Tsaʼ wʌcʼʌ cʼuxbibil bʌ a walobil
a Mi a womto a ñumen cʌn ili relato, qʼuele jiñi libro Jesús: el camino, la verdad y la vida, página 131 yicʼot Ejemplos de fe, página 185.