Шанчӑк. Вӑл чӑнах та пулӑшать-ши?

ДЭНИЕЛ вунӑ ҫулта ҫеҫ пулнӑ пулсан та, йывӑр чирпе — ракпа — кӗрешнӗ. Тухтӑрсем те, тус-тӑванӗсем те шанчӑка ҫухатнӑ пулнӑ, анчах та Дэниел парӑнман. Вӑл ӳссе ҫитӗнсе тӗпчевҫӗ пулса тӑма тата рак чирӗнчен сипленмелли эмел тупма ӗмӗтленнӗ. Тата вӑл хӑй патне пӗр тухтӑр пырасса питӗ кӗтнӗ. Дэниел ҫав тухтӑр хӑйне сыватасса шаннӑ, мӗншӗн тесен вӑл питӗ лайӑх специалист пулнӑ. Акӑ тухтӑр килес кун ҫитнӗ. Анчах та ҫанталӑк питӗ япӑх пулнӑран вӑл килеймен. Вара Дэниелӑн шанчӑкӗ пӗтнӗ. Ӑна урӑх нимӗн те интереслентермен, нимӗн те савӑнтарман. Темиҫе кунран вӑл вилсе кайнӑ.

Ҫак тӗслӗхе пӗр тӗпчевҫӗ каласа панӑ, вӑл шанчӑк сывлӑх ҫине мӗнле витӗм кӳнине тӗпченӗ. Тен, эсир те ҫавӑн пекрех тӗслӗхсем ҫинчен илтнӗ. Сӑмахран, вилес патне ҫитнӗ ватӑ ҫын пӗр-пӗр куна — ҫывӑх ҫын килес е паллӑ событи пулас куна — питӗ кӗтнӗ. Ҫав кун иртсен вара темиҫе кунран вӑл вилнӗ. Мӗншӗн ҫапла пулса тухать-ши? Шанчӑк пирӗн ҫине чӑнах та вӑйлӑ витӗм кӳрет-ши?

Ытларах та ытларах ученӑй шутланӑ тӑрӑх, лайӑххи ҫинчен шухӑшлани, савӑнма пӗлни тата шанчӑк пурри ҫын пурнӑҫӗ ҫине те, унӑн сывлӑхӗ ҫине те вӑйлӑ витӗм кӳрет. Анчах та хӑш-пӗр тӗпчевҫӗсем вӗсемпе килӗшмеҫҫӗ, ҫакӑ наукӑпа килӗшсе тӑмасть теҫҫӗ. Вӗсем каланӑ тӑрӑх, ҫыннӑн сывлӑхӗ ҫине унӑн кӑмӑл-туйӑмӗ витӗм кӳмест, ҫын чирлессе те бактерисене, вируссене пула е аманнине пула чирлет.

Шанчӑк пулӑшмасть тесе калакансем яланах пулнӑ. Сӑмахран, пин-пин ҫул каялла Аристотеле, грек философне, шанчӑк мӗн иккенне ӑнлантарса пама ыйтсан, вӑл ҫапла хуравланӑ: «Шанчӑк вӑл — ҫывӑрмасӑр тӗлӗк курни». Бенджамин Франклин вара, XVIII ӗмӗрте пурӑннӑ Америкӑри политик, шанчӑк ҫинчен ҫапла каланӑ: «Кам шанчӑкпа пурӑнать, ҫавӑ выҫса вилет».

Апла, мӗн-ши вӑл шанчӑк? Ҫынна йӑпатма пултаракан пуш ӗмӗт кӑна-и? Е вӑл чӑнах та пулӑшать-и: сывлӑх ҫине витӗм кӳрет тата телейлӗ тӑвать?

Мӗншӗн пире пурне те шанчӑк кирлӗ?

РАКПА чирлесе вилнӗ Дэниел шанчӑка ҫухатман пулсан, мӗн пулӗччӗ? Вӑл сывалнӑ пулӗччӗ-ши? Чӗрӗ тӑрса юлнӑ пулӗччӗ-ши? Шанчӑк сывалма пулӑшнине хытӑ ӗненекенсем те ҫакна ҫирӗппӗн калайман пулӗччӗҫ пулӗ. Ҫакӑ мӗн кӑтартса парать? Шанчӑк вӑл мӗнпур чиртен те сыватма пултаракан эмел мар.

Пӗрлешӳллӗ Штатсенчи пӗр пысӑк телерадиокомпание интервью панӑ чухне медицина наукисен докторӗ Нейтан Черни ҫапла каланӑ: «Йывӑр чирпе чирлекен ҫынсем ҫинчен калас пулсан, вӗсене шанчӑк яланах пулӑшать тесе шутлани тӗрӗс мар пулнӑ пулӗччӗ». Тата вӑл ҫапла каланӑ: «Хӑш-пӗр упӑшкасем чирлекен арӑмӗсене лайӑххи ҫинчен ытларах шухӑшламалла тесе вӑрҫаҫҫӗ. Ҫапла туни тӗрӗс мар шухӑш патне илсе ҫитерет. Нумайӑшӗ лайӑххи ҫинчен шухӑшлани рак чирне аталанма памасть тесе шутлама пуҫлать. Вара ҫынсем рак аталанса пынӑшӑн чирлекенсем хӑйсем айӑплӑ тесе шутлама та пултараҫҫӗ. Анчах та ҫапла шутлани пачах тӗрӗс мар».

Йывӑр чирпе кӗрешни халтан ярать. Ҫавӑнпа чирлекенӗн тӑванӗсем ӑна айӑпласа унӑн пурнӑҫне татах та хытӑрах йывӑрлатса ярасшӑн мар. Апла, мӗн калама пулать? Шанчӑкран чӑнах та ним усси те ҫук-и?

Ҫапла шутлани тӗрӗс мар пулнӑ пулӗччӗ. Сӑмахран, ҫӳлерех асӑннӑ доктор йывӑр чирпе чирлекен ҫынсене паллиативлӑ пулӑшу парать. Ҫакӑн пек пулӑшӑвӑн тӗллевӗ ҫынна сиплесси е унӑн кун-ҫулне вӑрӑмлатасси мар, унӑн пурнӑҫне ҫӑмӑллатасси. Паллиативлӑ пулӑшу паракан тухтӑрсем ҫакӑн пек пулӑшу ҫын шухӑш-туйӑмне лайӑхлатать тесе, ҫакӑ вара чирлекенсемшӗн питӗ усӑллӑ тесе палӑртаҫҫӗ. Ҫын шухӑш-туйӑмне лайӑхлатма шанчӑк та пулӑшать. Кунсӑр пуҫне, шанчӑк ытти енчен те усӑллӑ. Ҫакна нумай ҫирӗплетӳ кӑтартса парать.

Шанчӑк мӗнле усӑ парать?

У. Гиффорд-Джонс тухтӑр, медицина темипе статьясене ҫыраканскер, тӳрленми чирпе чирлекен ҫынсем ҫине хӑйсене хавхалантарса-йӑпатса тӑни мӗнле витӗм кӳни ҫинчен калакан тӗпчев ӗҫӗсене пӑхса тухнӑ. Вӑл ҫапла пӗтӗмлетӳ тунӑ: «Шанчӑка вӑйлӑ эмелпе танлаштарма пулать». Нумайӑшӗ шутланӑ тӑрӑх, йывӑр чирпе чирлекен ҫынсене хавхалантарса-йӑпатса тӑрсан, ҫакӑ вӗсене лайӑххи ҫинчен шухӑшлама пулӑшать тата хуйха ӳкме памасть. 1989 ҫулта тунӑ тӗпчев тӑрӑх, ҫакӑн пек пулӑшу илекен пациентсем нумайрах пурӑнаҫҫӗ. Нумаях пулмасть тунӑ тепӗр тӗпчев тӑрӑх вара, ҫакӑ чӑнах ҫапла тесе ҫирӗппӗн калама ҫук. Кирек мӗнле пулсан та, тӗпчев ӗҫӗсем ҫакна ҫирӗплетсе параҫҫӗ: кама хавхалантарса-йӑпатса тӑраҫҫӗ, ҫав пациентсем, ҫакӑн пек пулӑшу илменнисемпе танлаштарсан, депрессипе сахалрах чирлеҫҫӗ тата ыратнипе ун пекех хытӑ асапланмаҫҫӗ.

Тепӗр тӗпчев ӗҫне пӑхса тухар. Ученӑйсем оптимизм тата пессимизм чӗре сывлӑхӗ ҫине мӗнле витӗм кӳнине пӗлесшӗн пулнӑ. Ҫавна пӗлес тесе ученӑйсем 1 300 ытла арҫынран вӗсем пурнӑҫ ҫине мӗнле пӑхни ҫинчен ыйтса пӗлнӗ. Вунӑ ҫул иртсен ҫав арҫынсене тӗрӗсленӗ хыҫҫӑн, вӗсенчен 12 проценчӗ ытла чӗрен ишеми чирӗпе чирленине курнӑ. Чирлекенсем хушшинче пессимистсем оптимистсенчен икӗ хута яхӑн ытларах пулнӑ. Гарвард университечӗн доценчӗ Лора Кубзански ҫакӑн ҫинчен ҫапла калать: «Ырра шанни сывлӑх ҫине лайӑх витӗм кӳрет тени унччен ҫын сӑмахӗ ҫеҫ пулнӑ. Ҫак тӗпчев ӗҫӗ вара ҫак сӑмахсем чӑнах та тӗрӗс пулнине ҫирӗплетсе панӑ».

Хӑш-пӗр тӗпчевҫӗсем ҫынсен икӗ ушкӑнне танлаштарнӑ: пӗрисем хӑйсен сывлӑхӗ пирки начар тесе, теприсем вара лайӑх тесе шутланӑ. Кам хӑйсен сывлӑхӗ пирки лайӑх тесе шутланӑ, ҫавсем операци хыҫҫӑн хӑвӑртрах самайланнӑ. Тӗпчевҫӗсем оптимистсен кун-ҫулӗ те вӑрӑмрах теҫҫӗ. Ватлӑх ҫинчен лайӑх шухӑшлани е ватлӑхра ним лайӑххи те ҫук тесе шухӑшлани ватӑ ҫынсем ҫине мӗнле витӗм кӳнине пӗлес тесе ученӑйсем пӗр эксперимент тунӑ. Ватӑ ҫынсене компьютер вӑййисене выляттарнӑ. Вӗсем вылянӑ чухне экран ҫинче ватлӑха лайӑх енчен сӑнласа кӑтартакан сӑмахсем, сӑмахран, «ӑслӑ-тӑнлӑ», «опытлӑ» текен сӑмахсем, мӗлтлетсе илнӗ. Ҫакӑ ватӑ ҫынсем ҫине мӗнле витӗм кӳнӗ? Вӗсен утти ҫӑмӑлланнӑ тата ҫирӗпленнӗ. Ҫакӑн пекки ҫын 12 эрне хушши физкультура тунӑ хыҫҫӑн пулать.

Шанчӑк тата оптимизм сывлӑх ҫине мӗншӗн лайӑх витӗм кӳреҫҫӗ? Ученӑйсем ҫакна тӗп-тӗрӗс ӑнлантарса пама пултараймаҫҫӗ, мӗншӗн тесен ҫыннӑн пуҫ мимине тата кӗлеткине тӗпӗ-йӗрӗпе тӗпчесе пӗтереймен. Ҫав-ҫавах специалистсем тӗпчев ӗҫӗсене тата экспериментсене шута илсе хӑш-пӗр пӗтӗмлетӳсем тӑваҫҫӗ. Сӑмахран, пӗр профессор-невролог ҫапла калать: «Шанчӑкпа пурӑнни тата савӑнӑҫлӑ пулни вӑл питӗ лайӑх. Ҫакӑн пек пурӑнакан ҫынсем стресс сахалрах тӳсеҫҫӗ тата ҫакӑ сывлӑх ҫине те лайӑх витӗм кӳрет. Ҫапла майпа та ҫынсем хӑйсен сывлӑхӗшӗн тӑрӑшма пултараҫҫӗ».

Сывлӑхшӑн ҫапла майпа тӑрӑшма пулать текен шухӑш хӑш-пӗр тухтӑрсемшӗн, психологсемшӗн тата ученӑйсемшӗн ҫӗнӗлӗх пек туйӑнма пултарать. Библи тӗпчекенсемшӗн вара ҫак шухӑш ҫӗнӗ мар. 3 000-е яхӑн ҫул каялла ӑслӑ-тӑнлӑ Соломон патша Турӑ хавхалантарнипе ҫапла ҫырнӑ: «Савӑк чӗреллӗ пулни кӗлеткешӗн эмел пекех усӑллӑ, пусӑрӑнчӑк кӑмӑл вара шӑмшака типӗтет» (Ытарӑшсем 17:22, Ҫӗнӗ тӗнче куҫарӑвӗ). Асӑрхӑр-ха, кунта савӑк чӗреллӗ пулни пур чиртен те сыватать темен, вӑл эмел пекех усӑллӑ тенӗ.

Шанчӑк сывлӑхшӑн чӑнах та питӗ усӑллӑ. Шанчӑка эмел вырӑнне ӗҫме май пулнӑ пулсассӑн, кирек мӗнле тухтӑр та ӑна ҫырса панӑ пулӗччӗ, ҫапла мар-и? Сывлӑх ҫине лайӑх витӗм кӳнисӗр пуҫне шанчӑк урӑх енчен те усӑллӑ.

Оптимизм тата пессимизм. Вӗсем пурнӑҫ ҫине мӗнле витӗм кӳреҫҫӗ?

Тӗпчевҫӗсем каланӑ тӑрӑх, лайӑххи ҫинчен шухӑшлани нумай енчен усӑллӑ. Оптимистсем шкулта та, ӗҫре те, спортра та чылай ӑнӑҫлӑрах пулаҫҫӗ. Ҫакна пӗр тӗпчев ӗҫӗ ҫирӗплетсе панӑ. Ҫӑмӑл атлетика командин тренерӗсене кашни спортсменӑн пултарулӑхне хак пама ыйтнӑ. Ҫав вӑхӑтрах спортсменсенчен те хӑйсен ҫӗнтерес шанчӑкӗ мӗн тери ҫирӗп пулнине ыйтса пӗлнӗ. Вара ученӑйсем мӗн курнӑ? Спортсменсен кӑтартӑвӗсем ытларах вӗсен пултарулӑхӗнчен мар, вӗсен ҫӗнтерес шанчӑк мӗн тери ҫирӗп пулнинчен килнӗ. Мӗншӗн шанчӑк ҫын ҫине ҫав тери вӑйлӑ витӗм кӳрет-ши?

Ҫакна ӑнланма пессимизма тӗпчени те пулӑшнӑ. 1960 ҫулсенче ученӑйсем чӗрчунсен тыткаларӑшне тӗпчес тесе хӑш-пӗр экспериментсем тунӑ. Ҫав экспериментсем вӑхӑтӗнче чӗрчунсем хӑйсене мӗнле тыткалани ученӑйсемшӗн хӑйсемшӗн те кӗтмен япала пулнӑ. Ҫавна кура вӗсем ҫӗнӗ термин шутласа кӑларнӑ — «йӑлана кӗнӗ мӗскӗнлӗх». Ученӑйсем ҫак синдром ҫынсен те пулнине курнӑ. Тӗслӗхшӗн вӗсем тунӑ пӗр эксперимента пӑхар. Ҫынсене икӗ ушкӑна пайланӑ. Вӗсене пурне те хӑлхана касакан сасӑ ярса панӑ. Маларах вара ҫав сасса сӳнтерес тесен мӗнле кнопкӑсене тата хӑш йӗркипе пусмаллине ӑнлантарса панӑ. Пӗрремӗш ушкӑнри ҫынсем хӑйсене ӑнлантарса панӑ пек туса ҫав сасса сӳнтернӗ.

Тепӗр ушкӑнри ҫынсем те хӑйсене каланӑ пек тунӑ, анчах вӗсен сасӑ сӳнмен. Вара нумайӑшӗ хӑйсене мӗскӗннӗн туйма пуҫланӑ. Тепӗр экспериментсем вӑхӑтӗнче вӗсем пӗрех усси пулмасть тесе шутласа нимӗн те туман. Анчах та иккӗмӗш ушкӑнра оптимистсем те пулнӑ. Вӗсем шанчӑка ҫухатман — малалла та хӑйсене ӑнлантарса панӑ пек туса тӑнӑ.

Ҫав экспериментсене тума пулӑшнӑ Мартин Селигман вун-вун ҫул хушши оптимизмпа пессимизма тӗпченӗ. Ҫав шутрах вӑл манран пулмасть тесе шутлакан ҫынсен шухӑш-туйӑмне те тӗпченӗ. Вӑл каланӑ тӑрӑх, пессимизм ҫынсене ҫитӗнӳсем тата улшӑнусем тума чӑрмантарать. Унтан та ытларах, ӑна пула ҫынсем сӳрӗк пулса каяҫҫӗ, вӗсен нимӗн те лайӑхлатас килмест, нимӗнле ӗҫе те пуҫӑнас килмест. Пессимизм ҫинчен тата вӑл мӗн патне илсе ҫитерни ҫинчен Селигман ҫапла калать: «Ҫирӗм пилӗк ҫул хушши тӗпченӗ хыҫҫӑн эпӗ ҫакна ҫирӗппӗн калама пултаратӑп: манран пулмасть тесе шутлама хӑнӑхнӑ ҫыннӑн ӗҫӗсем чӑнах та час-часах ӑнмаҫҫӗ, оптимистсем вара пурнӑҫра ӑнӑҫлӑрах пулаҫҫӗ».

Маларах каларӑмӑр ӗнтӗ, хӑш-пӗрисемшӗн ҫакӑ ҫӗнӗлӗх пек туйӑнма пултарать. Библи тӗпчекенсемшӗн вара ҫак шухӑш ҫӗнӗ мар. Сӑмахран, Библире ҫакӑн пек сӑмахсем пур: «Хӗн-асап кунӗнче эсӗ хуйха ӳкрӗн пулсассӑн, вӑй-халу сахал пулать санӑн» (Ытарӑшсем 24:10, Ҫӗнӗ тӗнче куҫарӑвӗ). Кунта каланӑ тӑрӑх, хуйха ӳкни тата япӑххи ҫинчен шухӑшлани ҫынна вӑйсӑр тӑвать. Пессимизма ҫӗнтерсе ырра шанма пуҫлас тесен вара мӗн тумалла-ши?

[Ӳкерчӗк]

Шанчӑк нумай усӑ кӳме пултарать.

Пессимизма ҫӗнтерме пулать

ӖҪСЕМ ӑнса пымасан эсир хӑвӑра мӗнле туятӑр? Нумай специалист каланӑ тӑрӑх, ҫын ҫак ыйту ҫине мӗнле хуравлани вӑл пессимист е оптимист пулнине кӑтартса парать. Эпир пурте йывӑрлӑхсемпе тӗл пулатпӑр. Пӗрисен йывӑрлӑхсем нумайрах, теприсен вара сахалрах. Мӗншӗн хӑш-пӗрисем йывӑрлӑхсемпе тӗл пулсан парӑнмаҫҫӗ? Теприсем вара пысӑках мар йывӑрлӑхсемпе тӗл пулсан та ал усаҫҫӗ?

Калӑпӑр, эсир ӗҫе вырнаҫасшӑн. Акӑ эсир собеседованине каятӑр. Анчах та сире ӗҫе илмеҫҫӗ. Ҫакӑн хыҫҫӑн сирӗн пуҫра мӗнле шухӑшсем ҫуралаҫҫӗ? Тен, хӑвӑр пирки эсир ҫапла шухӑшлама пуҫлатӑр: ман пек ӗҫлекен кама кирлӗ? Эпӗ нихӑҫан та ӗҫе кӗреймӗп. Е, унтан та ытларах, эсир пӗтӗмпех япӑх, эпӗ ниме юрӑхсӑр ҫын, эпӗ никама та кирлӗ мар тесе шутлама пуҫлатӑр. Шӑп ҫакӑн пек шухӑшсенче пессимизм палӑрать.

Пессимизмпа мӗнле кӗрешмелле?

Япӑх шухӑшсене ҫӗнтерме мӗн пулӑшать? Чи малтан ҫакӑн пек шухӑшсене курма вӗренмелле. Кайран вара вӗсене пӗтерме тӑрӑшмалла. Лару-тӑру ҫине урӑхларах пӑхма тӑрӑшӑр. Сӑмахран, ҫакӑн ҫинчен шухӑшласа пӑхӑр: сире чӑнах та никам та ӗҫе илесшӗн мар-и? Е, тен, ӗҫ паракана опытлӑрах ҫын кирлӗ пулнӑ?

Ҫакӑн ҫинчен те шухӑшласа пӑхма пулать: лару-тӑру чӑнах та ҫав тери япӑх-и е ҫакӑ мана туйӑнать ҫеҫ-и? Сӑмахран, сире пӗр вырӑнта ӗҫе илмерӗҫ пулсан, ҫакӑ эсир ниме юрӑхсӑр пулнине пӗлтерет-и? Хӑвӑр пурнӑҫра мӗн ырри пур, ҫавӑн ҫинчен, сӑмахран, ҫемьепе туссем ҫинчен тата хӑвӑрпа Турӑ хушшинчи хутшӑнусем ҫинчен, шухӑшласа пӑхӑр. Мана ним лайӑххи те кӗтмест тесе ан шутлӑр. Сирӗн пуҫра ҫавнашкал шухӑшсем явӑнма пуҫласан вара вӗсене кӑларса пӑрахӑр. Тӗслӗхрен, мана нихӑҫан та ӗҫе илмӗҫ тесе шутлани чӑнах та тӗрӗс-и? Эсир ҫакна пӗлме пултаратӑр-и вара? Эппин, пирӗн хамӑрӑн тӗрӗс мар шухӑшсене пӗтерме вӗренмелле. Пессимизма пӗтерме тата мӗн пулӑшать?

Тӗллевсем лартни тата ырра шанни

Юлашки ҫулсенче тӗпчевҫӗсем шанчӑк мӗн иккенне ҫапла ӑнлантарса параҫҫӗ: шанчӑк вӑл — лартнӑ тӗллевсене пурнӑҫласса ҫирӗп шанни. Тепӗр статьяра кӑтартса панӑ тӑрӑх, шанчӑк ҫакна ҫеҫ пӗлтермест пулсан та, хӑш-пӗр чухне шанчӑк мӗн иккенне ҫавӑн пек ӑнлантарса пани вырӑнлӑ. Тӗллевсене пурнӑҫлама пултарассине ҫирӗп шанни пире лайӑххи ҫинчен шухӑшлама тата йывӑрлӑхсене пӑхмасӑр тӗллевсене пурнӑҫлама пулӑшать.

Апла пулсан, пирӗн тӗллевсене лартса вӗсене пурнӑҫлама вӗренмелле. Енчен те эсир нихӑҫан та ҫакна туса пӑхман пулсассӑн, хӑвӑртан ҫапла ыйтӑр: «Манӑн мӗнле тӗллевсем пур?» Хӑш-пӗр ҫынсем тӗллевсем лартмаҫҫӗ, вӗсем кулленхи ӗҫсене пуҫӗпех кӗрсе ӳкеҫҫӗ. Вара пурнӑҫра мӗн кирлӗрех пулни ҫинчен тата хӑйсен ӗмӗчӗсене пурнӑҫласси ҫинчен шухӑшлама пӑрахаҫҫӗ. Анчах та ҫӗр-ҫӗр ҫул каялла Библире каланӑ тӑрӑх, пирӗн пурнӑҫра «мӗн кирлӗрех пулнине уйӑрса илме» пӗлмелле (Филиппӑ 1:10, Ҫӗнӗ тӗнче куҫарӑвӗ).

Эпир мӗн кирлӗрех пулнине уйӑрса илме пӗлетпӗр пулсан, тӗллевсене, ҫав шутрах ҫемьепе тата Турра пуҫҫапассипе ҫыхӑннӑ тӗллевсене, лартма ҫӑмӑлрах. Анчах та малтанах нумай тӗллев лартмалла мар тата пурнӑҫлама йывӑрах мар тӗллевсене лартсан лайӑхрах пулнӑ пулӗччӗ. Хӑвӑр лартнӑ тӗллеве пурнӑҫа кӗртме ытла йывӑр пулсассӑн сирӗн ал усӑнма пултарать. Ҫавӑнпа тӗллеве пурнӑҫлама нумай вӑхӑт кирлӗ пулсан, ҫав пысӑк тӗллеве пӗчӗкреххисем ҫине пайлӑр.

Кӑмӑл пулсан тем тума та пулать теҫҫӗ. Ку чӑнах та ҫапла. Лартнӑ тӗллеве пурнӑҫлама ҫирӗп кӑмӑл, чун хавалӗ кирлӗ. Ҫакӑн пек шухӑш-кӑмӑл пултӑр тесен вара тӗллеве пурнӑҫлани мӗн парать, ҫавӑн ҫинчен шухӑшлӑр. Паллах ӗнтӗ, йывӑрлӑхсемсӗр пулмасть. Анчах та йывӑрлӑх сиксе тухсан аптраса ан ӳкӗр, ӑна мӗнле ҫӗнтермелли ҫинчен шутлӑр.

Унсӑр пуҫне, тӗллеве пурнӑҫлас тесе мӗн тумаллине те пирӗн шутласа хумалла. Шанчӑк мӗнле усӑ панине тӗпченӗ Рик Снайдер каланӑ тӑрӑх, тӗллеве пурнӑҫлама пулӑшакан темиҫе май ҫинчен шухӑшласа пӑхмалла. Вара пӗр меслетпе усӑ курсан ӗҫ ӑнмарӗ пулсан, тепӗр меслетпе усӑ курма пулать.

Унсӑр пуҫне, Снайдер, кирлӗ пулсан, тӗллеве улӑштарма хатӗр пулмалла тенӗ. Тӗллеве пурнӑҫлама май ҫуккине пӗлсе тӑрсах ӑна пурнӑҫлама тӑрӑшсан пирӗн ал усӑнма пултарать. Анчах та ҫав тӗллеве хамӑр пурнӑҫлама пултаракан тӗллевпе улӑштарсан пирӗн ӗмӗт татӑлмасть.

Ҫакна Библири пӗр тӗслӗх ҫирӗплетсе парать. Давид патша хӑйӗн Турри ячӗпе, Иегова ячӗпе, храм туса лартма ӗмӗтленнӗ. Анчах та Турӑ храма Давид мар, унӑн ывӑлӗ Соломон тӑвӗ тесе пӗлтернӗ. Ҫакна пӗлсен Давид мӗн тунӑ? Вӑл алла усман. Ун вырӑнне вӑл хӑйӗн тӗллевне улӑштарнӑ. Давид хӑйӗн ывӑлне храм туса лартма пулӑшас тесе кирлӗ материалсене хатӗрлесе хума шут тытнӑ (3 Патшасен 8:17—19; 1 Ҫулсеренхи 29:3—7).

Пессимизмпа кӗрешетпӗр пулсан та, ыррине курма вӗренсе пыратпӑр пулсан та тата йывӑрлӑхсене пӑхмасӑр тӗллевсене пурнӑҫлама тӑрӑшатпӑр пулсан та, ҫав-ҫавах пире малашлӑха шанчӑкпа пӑхма йывӑр пулма пултарать. Мӗншӗн? Мӗншӗн тесен пурнӑҫра нумай япала хамӑртан ҫеҫ килмест. Чухӑнлӑх, вӑрҫӑсем, йӗркесӗрлӗх, чир-чӗр тата вилӗм — ҫакӑ пурте нумай асап кӳрет. Ҫапах та эпир малашлӑха шанчӑкпа пӑхма пултаратпӑр. Мӗншӗн ҫапла калама пулать?

[Ӳкерчӗк]

Сире пӗр вырӑнта ӗҫе илмерӗҫ пулсан, эсир нихӑҫан та ӗҫ тупаймастӑр теме пулать-и?

[Ӳкерчӗк]

Давид патша хӑйӗн тӗллевӗсене улӑштарма хатӗр пулнӑ.

Чӑн-чӑн шанчӑк. Ӑна ӑҫта тупма пулать?

КАЛӐПӐР, сирӗн сехет чарӑнса ларнӑ. Вӑл ӗҫлеме пӑрахнӑ пек туйӑнать. Сехет юсама пӗлекен мастера тупас тесе эсир хаҫатра пӗлтерӳсем пӑхма пуҫлатӑр. Пӗлтерӳсем питӗ нумай, вӗсенче пуринче те кирек мӗнле сехете те юсама пултаратпӑр тесе шантараҫҫӗ. Анчах та мастерсемпе калаҫса илсен эсир аптраса ӳкетӗр: пӗрисем пӗр майлӑ, теприсем тепӗр майлӑ калаҫҫӗ. Вара эсир кама шанмалла-ши тесе шутлатӑр. Кӗтмен ҫӗртен эсир кӳршӗре ҫав сехете шутласа кӑларнӑ мастер пурӑннине пӗлетӗр. Унтан та ытларах, вӑл сирӗн сехете тӳлевсӗр юсаса пама хатӗр тесе калать. Паллах, эсир ҫав мастер патне кайнӑ пулӑттӑр.

Ҫак тӗслӗх мӗн ӑнланма пулӑшать? Йывӑрлӑхсене пула шанчӑк сӳнме пуҫласан эсир камран пулӑшу ыйтатӑр? Нумайӑшӗ йывӑрлӑхсене татса пама пулӑшатпӑр тесе шантараҫҫӗ. Анчах та пӗрисем пӗр майлӑ, теприсем тепӗр майлӑ калаҫҫӗ. Вара эсир кама итлемелле-ши тесе шутлама пултаратӑр. Тен, кам ҫынна тунӑ, ҫавӑнтан пулӑшу ыйтсан лайӑхрах? Библире ун пирки «Вӑл пирӗн ҫывӑхрах, кашнийӗ ҫывӑхӗнчех» тата пулӑшма хатӗр тенӗ (Апостолсен ӗҫӗсем 17:27; 1 Петр 5:7).

Библи тӑрӑх, шанчӑк мӗн вӑл?

Тухтӑрсем, ученӑйсем тата психологсем мӗн каланипе танлаштарсан, Библире шанчӑк мӗн иккенне урӑхларах ӑнлантарса панӑ. Библире «шанчӑк» тесе куҫарнӑ авалхи еврей тата грек сӑмахӗсем чӑтӑмсӑррӑн кӗтнине тата лайӑххине кӗтнине пӗлтереҫҫӗ. Библи тӑрӑх, шанчӑк икӗ пайран тӑрать. Ун шутне мӗн те пулин лайӑххине илес кӑмӑл тата ҫавна илессе шантаракан витӗмлӗ сӑлтав кӗреҫҫӗ. Ҫакӑн пек шанчӑк пуш ӗмӗт мар, вӑл фактсемпе ҫирӗплетӳсем ҫинче тытӑнса тӑрать.

Апла пулсан, шанчӑкпа ӗненӳ хушшинче пӗрпеклӗх пур. Чӑн-чӑн шанчӑк, ӗненӳ пекех, пуш ӗмӗтсем ҫинче мар, фактсем ҫинче тытӑнса тӑрать (Еврейсем 11:1). Анчах та Библи шанчӑкпа ӗненӳ пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑнине те кӑтартса парать (1 Коринф 13:13).

Ҫакна пӗр тӗслӗх ӑнланма пулӑшать. Калӑпӑр, эсир ҫывӑх туса хӑвӑра пулӑшма ыйтатӑр. Эсир ун ҫине шанатӑр, мӗншӗн тесен вӑл хӑвӑр мӗн ыйтнине тӑвасса ӗненетӗр тата вӑл ырӑ та уҫӑ кӑмӑллӑ пулнине пӗлетӗр. Куртӑмӑр ӗнтӗ, шанчӑкпа ӗненӳ пӗр-пӗринпе тачӑ ҫыхӑннӑ. Анчах та вӗсем хушшинче уйрӑмлӑхсем те пур. Мӗнле шутлатӑр, Турра ҫывӑх ҫынна шаннӑ пек шанма пулать-и?

Мӗншӗн Турра шанма пулать?

Чӑн-чӑн шанчӑка Турӑ парать. Ӗлӗк-авал Иегова пирки «Израиль шанчӑкӗ» тенӗ (Иеремия 14:8). Израиль халӑхӗ мӗне шаннӑ, ҫавӑ пӗтӗмпех Иеговӑран пулнӑ, Турӑ вӗсен шанчӑкӗ пулнӑ. Израильтянсем мӗне шаннӑ, ҫавӑ пуш ӗмӗт пулман, шанма вӗсен витӗмлӗ сӑлтавсем пулнӑ. Ҫӗр-ҫӗр ҫул хушшинче Иегова израильтянсене мӗн тума сӑмах панӑ, ҫавна пӗтӗмпех пурнӑҫланӑ. Халӑх пуҫлӑхӗ Иисус Навин израильтянсене мӗн каланине асӑрхӑр-ха: «Эсир... пӗлсе тӑратӑр: Ҫӳлхуҫа Туррӑр сирӗн ҫинчен каланӑ мӗнпур ырӑ сӑмахран пӗр сӑмахӗ те кӑлӑх пулмарӗ; сирӗншӗн пӗтӗмпех пурӑнӑҫланчӗ» (Иисус Навин 23:14).

Ҫак сӑмахсене каланӑранпа пин-пин ҫул иртнӗ пулсан та, вӗсем халӗ те пирӗн ӗненӗве ҫирӗплетеҫҫӗ. Библире Турӑ сӑмах панисем нумай, истори вара вӗсем пурнӑҫланнине ҫирӗплетсе парать. Иегова мӗн тума сӑмах панӑ, ҫавӑ пурнӑҫланасси пирки пӗр иккӗленӳ те ҫук. Ҫавӑнпа та хӑш-пӗр чухне Библире пророкла сӑмахсене ҫырса панӑ чухне вӗсем пурнӑҫланнӑ пекех ҫырса кӑтартнӑ.

Ҫавӑнпа Библи пирки шанчӑк паракан кӗнеке теме пулать. Библи вуланӑ май эпир Турӑ хӑйне ҫынсемпе мӗнле тытнине курма пултаратпӑр. Павел апостол ҫапла ҫырнӑ: «Тӳсӗмлӗ пулса, Ҫыру сӑмахӗпе лӑпланса шанӑҫа татмасӑр пурӑнтарасшӑн ӗлӗк мӗн ҫырнине пурне те пире ӳкӗтлесе ҫырнӑ» (Рим 15:4).

Турӑ пире мӗнле шанчӑк парать?

Хӑҫан пире уйрӑмах шанчӑк кирлӗ? Ҫывӑх ҫын вилсен мар-и? Нумайӑшӗ ҫывӑх ҫын вилсен нимӗнле шанчӑк та ҫук тесе шутлаҫҫӗ. Ун пек чухне мӗнле шанчӑк пултӑр-ха? Пур ҫын та вилет-ҫке. Эпир хамӑр кун-ҫула кӑштах вӑрӑмлатма пултаратпӑр пулсан та, ҫапах вилӗм аллинчен хӑтӑлма пултараймастпӑр. Акӑ мӗншӗн Библире вилӗм пирки «юлашки тӑшман» тенӗ (1 Коринф 15:26).

Ҫын вилсен те, ҫакӑ шанчӑк пӗтнине пӗлтермест. Библире вилӗм пирки «юлашки тӑшман» тесе ҫырнӑ сӑвӑ йӗркинче ҫак тӑшман пӗтӗ тесе те ҫырнӑ. Иегова Турӑ вилӗмрен чылай вӑйлӑрах. Эпир ҫакна ӑҫтан пӗлетпӗр? Библире Турӑ хӑйӗн вӑйӗпе усӑ курса тӑхӑр ҫынна вилӗмрен чӗртсе тӑратни пирки каланӑ.

Акӑ пӗр тӗслӗх. Иегова хӑйӗн ывӑлне Иисуса унӑн ҫывӑх тусне Лазаре чӗртсе тӑратма вӑй панӑ. Лешӗ вилнӗренпе вара тӑватӑ кун иртнӗ пулнӑ. Иисус ҫакна вӑрттӑн туман, Лазарь чӗрӗлсе тӑнине нумай ҫын курнӑ (Иоанн 11:38—48, 53; 12:9, 10).

Тен, эсир: «Мӗн тума ҫав ҫынсене чӗртсе тӑратмалла пулнӑ, вӗсем ҫавах ватӑлса каллех вилнӗ вӗт?»,— тесе шутлатӑр. Ку чӑнах ҫапла. Анчах ҫакна та асра тытмалла: пирӗн вилнӗ ҫывӑх ҫынсене пурӑнтарас килет, пурин те ҫак кӑмӑл пур. Ҫак тӗслӗхсене пула вара вилнӗ ҫынсем чӗрӗлсе тӑрасса шанма пирӗн витӗмлӗ сӑлтав пур. Урӑхла каласан, пирӗн чӑн-чӑн шанчӑк пур.

Иисус: «Чӗртсе тӑратакан та, чӗрӗлӗх паракан та Эпӗ»,— тенӗ (Иоанн 11:25). Иегова ӑна пӗтӗм ҫӗр ҫийӗпе вилнӗ ҫынсене чӗртсе тӑратма вӑй парӗ. Ҫакӑн ҫинчен Иисус ҫапла каланӑ: «Ҫакӑн пек вӑхӑт ҫитсе пырать — тупӑкра выртакансем пурте унӑн сассине илтӗҫ те тухӗҫ» (Иоанн 5:28, 29, Ҫӗнӗ тӗнче куҫарӑвӗ). Эппин, вилнӗ ҫынсем ҫӗр ҫинчи райра чӗрӗлсе тӑрасса ҫирӗп шанма пулать.

Исаия пророк чуна хумхантаракан ҫакӑн пек сӑмахсем ҫырнӑ: «Санӑн вилнӗ ҫыннусем чӗрӗлӗҫ, вилнӗ ӳтсем чӗрӗлсе тӑрӗҫ! Эй ҫӗр тӗпӗнче выртакансем, вӑранӑр, савӑнӑр: Санӑн сывлӑму вӗсене сиплӗ-сыватӗ, ӗнтӗ ҫӗр вилнисене тӗртсех кӑларӗ» (Исаия 26:19).

Мӗнле йӑпатакан сӑмахсем! Вилнӗ ҫынсем халӗ чи шанчӑклӑ вырӑнта — Пурне те Тума Пултаракан Туррӑн асӗнче (Лука 20:37, 38). Ҫакна ҫуралман ача амӑшӗн варӗнче хӳтлӗхре пулнипе танлаштарма пулать. Ача ҫуралсан вара ҫемьере пурте савӑнаҫҫӗ. Ҫавӑн евӗрлех, вилнӗ ҫынсем чӗрӗлсе тӑни пурне те пысӑк савӑнӑҫ кӳрӗ. Апла пулсан, пирӗн ҫывӑх ҫын вилсен те эпир ӑна каллех курасса ҫирӗп шанма пултаратпӑр.

Чӑн-чӑн шанчӑк мӗнле усӑ парать?

Павел чӑн-чӑн шанчӑк мӗнле усӑ пани ҫинчен нумай ҫырнӑ. Вӑл шанчӑка шлемпа танлаштарнӑ (1 Фессалоника 5:8, Ҫӗнӗ Халал). Мӗншӗн? Ӗлӗк-авал салтак шлем тӑхӑнмасӑр ҫапӑҫӑва тухман. Час-часах шлема тимӗртен тунӑ, ун айне вара кӗҫҫе е сӑран калпак тӑхӑннӑ. Салтак шлем тӑхӑннӑ пулнӑ пулсан, тӑшман пуҫран хытӑ лектерсен те ӑна пысӑк сиен кӳреймен. Ҫак тӗслӗхпе Павел мӗн кӑтартса парасшӑн пулнӑ? Шлем пуҫа хӳтӗленӗ пекех, шанчӑк ӑс-тӑна хӳтӗлет. Турӑ панӑ сӑмахсем пурнӑҫланасса ҫирӗп шанатпӑр пулсан, нимӗнле йывӑрлӑхсем те пире хӑратса ӳкермӗҫ тата аптратса ямӗҫ. Чӑнах та, ҫакӑн пек сӑнарлӑ шлем пурне те кирлӗ!

Павел тата тепӗр тӗслӗх илсе панӑ. Вӑл ҫапла ҫырнӑ: «Шанчӑк пирӗн чуншӑн якорь пекех, шанчӑклӑ та ҫирӗп» (Еврейсем 6:19, Ҫӗнӗ тӗнче куҫарӑвӗ). Павелӑн темиҫе хут та карап путнине курма тивнӗ, ҫавӑнпа та якорь мӗн тери кирлӗ пулнине вӑл питӗ лайӑх пӗлнӗ. Ҫил-тӑвӑл алхаснӑ чухне моряксем якорь янӑ, вара вӑл тинӗс тӗпне ҫитсе карапа ҫирӗп тытса тӑма пултарнӑ. Ҫакӑ карапа ӑҫта та пулин пырса тӑрӑнса арканасран сыхланӑ тата карап ҫинче пулнисене ҫӑлӑнма шанчӑк панӑ.

Турӑ хӑй сӑмах панисене пурнӑҫласса ҫирӗп шанатпӑр пулсан, ҫак шанчӑк пире, якорь пекех, «ҫил-тӑвӑллӑ» вӑхӑтсенче тытӑнса тӑма пулӑшать. Иегова пире кӗҫех вӑрҫӑсем, йӗркесӗрлӗх, хуйхӑ тата вилӗм пулмӗҫ тесе сӑмах парать. («Шанчӑка мӗн ҫирӗплетме пултарать?» рамкӑна пӑхӑр.) Шанчӑк вара алхасакан йӗркесӗр тӗнчере Туррӑн нормисем тӑрӑх пурӑнма хавхалантарать.

Иегова паракан шанчӑк сире те усӑ кӳме пултарать. Турӑ ҫынсем валли лайӑх пуласлӑх хатӗрлесе хунӑ. Вӑл сире те ҫав чаплӑ пурнӑҫпа пурӑнтарасшӑн. Иегова «пур ҫынна та ҫӑласшӑн». Пирӗн вара ҫӑлӑнас тесен чӑнлӑха пӗлсе пымалла (1 Тимофей 2:4). Турӑ Сӑмахӗнчен тухакан тата ӗмӗрлӗх пурнӑҫ паракан ҫак пӗлӗве илӗр. Турӑ паракан шанчӑк ҫак тӗнчери пур шанчӑкран та чылай чаплӑрах.

Ҫакӑн пек шанчӑк нихӑҫан та пӗтмест. Тӗллевсем лартнӑ чухне эсир Туррӑн ирӗкне шута илетӗр пулсан, вӑл сире ҫак тӗллевсене пурнӑҫлама вӑй паратех (2 Коринф 4:7). Сирӗн те Турӑ паракан шанчӑк пултӑр теместӗр-и? Сире ҫакӑн пек шанчӑк кирлӗ пулсан тата эсир ӑна шыратӑр пулсан, ан парӑнӑр — ӑна тупма пулать!

[Рамка]

Шанчӑка мӗн ҫирӗплетме пултарать?

Библири ҫак шухӑшсем сире хӑвӑрӑн шанчӑка ҫирӗплетме пулӑшӗҫ.

◼ Турӑ пуласлӑхра лайӑх пурнӑҫ пулать тесе шантарать.

Турӑ Сӑмахӗнче пӗтӗм ҫӗр ҫийӗпе рай пулӗ тесе каланӑ. Райра вара ҫынсем телейлӗ пулӗҫ тата пӗрлӗхре пурӑнӗҫ (Псалом 36:11, 29; Исаия 25:8; Ӳлӗмхине 21:3, 4).

◼ Турӑ улталаса калас ҫук.

Вӑл кирек мӗнле суяна та кураймасть. Иегова сӑваплӑ тата таса, ҫавӑнпа та вӑл улталама пултараймасть (Ытарӑшсем 6:16—19; Исаия 6:2, 3; Тит 1:1—3; Еврейсем 6:18).

◼ Туррӑн влаҫӗ чикесӗр.

Иегова ҫеҫ пурне те тума пултарать. Ҫут тӗнчере ӑна никам та, нимӗн те хӑйӗн ирӗкне тума чӑрмантарма пултараймасть (Тухни 15:11; Исаия 40:25, 26).

◼ Турӑ сире ӗмӗр-ӗмӗр пурӑнтарасшӑн.

(Иоанн 3:16; 1 Тимофей 2:3, 4).

◼ Турӑ пире шанать.

Вӑл пирӗнте йӑнӑшсене мар, лайӑх енсене курма тӑрӑшать. Тата эпир вӑй хунине вӑл хаклать (Псалом 101:13—15; 129:3; Еврейсем 6:10). Турӑ эпир тӗрӗссине тӑвасса шанать, эпир ҫапла тусан вара вӑл питӗ савӑнать (Ытарӑшсем 27:11).

◼ Турӑ пире хӑйне юрӑхлӑ тӗллевсене пурнӑҫлама пулӑшма сӑмах парать.

Туррӑн ӗҫлекенӗсем Турӑ хӑйсене пулӑшасса шанма пултараҫҫӗ. Турӑ пире чи хӑватлӑ вӑй — святой сывлӑш — парса пулӑшать (2 Коринф 4:7).

◼ Турра шанакансен ӗмӗчӗ татӑлмӗ.

Турӑран шанчӑклӑраххи никам та ҫук. Ҫавӑнпа та эпир ун ҫине шанатпӑр пулсан, пирӗн ӗмӗт татӑлмӗ (Псалом 24:3).

[Ӳкерчӗк]

Шлем пуҫа хӳтӗленӗ пекех, шанчӑк пирӗн ӑс-тӑна хӳтӗлет

[Ӳкерчӗк]

Пирӗн шанчӑк ҫирӗп пулсан, вӑл пире, якорь пекех, «ҫил-тӑвӑллӑ» вӑхӑтсенче тытӑнса тӑма пулӑшать

[Ӑҫтан илнине кӑтартни]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo