ˈMɛn
˗Tɛɛdhooyi, ˈMɛn 1
Ka ˗zʋ ˈya ˈdho bhɔ˗ ˈka. [...] ˈWɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ suu ˈdo ˈdo ˗wɔ ˗ta ˈö ˈkun bho˗ ˈgü.—Ebl. 12:3.
Zoova ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha kö ˈsëëdhɛ ˗be ˗yiishiö ˈwo ˗gban Yesu ˗bha ˗tosɛta waa˗ ˗bha ˗zlanwopösü ˗bha ˗wo kë Biblö ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ö Gbö dɔ ˗së ˈka. Pë ˈö Yesu ˗ya pö, pë ˈö˗ ˗kë, waa ˗kɔ ˈö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü, ˗wo ˗bɛnzë ˗sü ˈka Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗nu ˈwo bhë, ˗an ˈgü. ˈSëëdhɛ ˗be ˗yiishiö ˈwo bhë ˗wo kwa ˗takun kö kwa «˗zʋ ˈya ˈdho bhɔ» Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈka. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Yesu ˗gɛn pin ˈö˗ to ö ꞊zlöö, ˈyö ˈwo ˗ya ˗sü ˈka ˈsëëdhɛ ˗be ˗nu bhë ˗an ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü ˗kplawo, kwa ˗dho Yesu dɔ ˗së ˈka, ˈö ˈkwa to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈKwa˗ pö Nɔɔn˗ ˗së ˈsëëdhɛ ˗nu ˗wo kwa ˗takun ꞊dedewo, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa ˗an draanˈˈ, kö ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü ˗së ˈka. (Kpɔɔˈˈ Josué 1:8, ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗bha.) ˗Kwaa kë ꞊dhɛ ˈpë kwa ꞊dede ˈkwa ˗kë mü ˗a ˈdhö. ˗Kwaa kë ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa ˗kpan mɛn ˗nu ˈwo mü ˗an ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈkwa ˗an ˗wo man, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö ˗kɔ ˈwo˗ ˈka wo ˗de ˈgü ˈkwa˗ yö, ˗a ˈdhö. ˗Kwa kpɔɔˈˈ kwa ˗takunpë ˗nu ˈö Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗yö ˗an nu kwa ˗dhɛ, ˗an ˈgü. w21.04 4-5 § 11-13.
˗Tɛɛdhooʒiaando, ˈMɛn 2
Klisi ˈö ga ˈˈdhü ˗bha bha ꞊në ˈyi˗ ˗dhiang zë. ˈSa ˗a ˗dhiang ˈö ˈˈdhʋ̈ bha ꞊në Zuifö ˗nu ˗siödhɛwɔn ˈka.—1 Ko. 1:23.
Zoova ˗yö ˗kwɛ këŋ ꞊va ˗to ˈˈdhiʋ̈, ˈö˗ ˗zɔn ö ˗Wo ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ˗dho ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˈˈdhoodɔ ˈwëë˗ ˈˈpuu ˈˈtamanga 30 ˗bha. (Zach. 11:12, 13) ˗A ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ do ˈnën dho ˗a ˈˈdhoodɔ. (Ps. 41:9) ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Zakadhi ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ‹˗wa ˗tuëmaankëmɛn ˗man, ˗tuë ˗nu ˗wo ˗pɛn.› (Zach. 13:7) Zuʋ̈puumɛn ˗nu ˈwaa ˈˈkan Yesu ˗bha ˈwɔn ˗nu bhë ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗An ˗bha ˗yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗yö ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. Kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ yö ˗a ˈgü, Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈbha ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˗wo ˗an dɔ ˗së ˈka, ˗wa wo ꞊taa yö ˗Zlan ˗bha, ˈö ˈwo˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü kö ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu bho ʒiaan ˗ta. ˗Wa bɔ zunalö ˗nu, ꞊ladio ˗nu, tele waa ɛntɛnɛtö ˗nu ˗ta, ˗wa ꞊suawɔn ˗nu waa mɛn ˈgügawɔn ˗nu blɛɛˈˈ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha. ˈˈKɛɛ zuʋ̈puumɛn ˗nu ˈwaa wo ꞊kwaa wo ˗de ˗zü kö ˗wo ˈˈkpënŋ˗ kë ˗an ˗gɔ. ˗Wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö pë ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˗dho kë.—Mat. 24:24; 2 Piɛ. 2:18-22. w21.05 11 § 12; 12-13 § 18-19.
˗Tɛɛdhooʒiaanplɛ, ˈMɛn 3
Mɛn ˗nu ˈwo kpɛnŋdhö ˗an ˗bha ʒiaan ˗yö ꞊dhɛ ˈɲënŋ˗ ˈbhü ˈdhö dhiapiʋ̈. ˗Yö ˗dadhiʋ̈ ˈdɔɔni ˈdɔɔni ˈka, ˈyö dho ˈö ˗dhɛ ˗pʋ ˈpapadhö.—Prov. 4:18.
Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ gagade ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗wa ˈgüman ˈdɔɔni ˈdɔɔni. (Kodh. 1:9, 10) Zoova ˗yö gagade ˈö ˗gban ö ˗bha ˗a ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa kö ˈkwa ꞊kun ˗a ˈgüman ˗së ˈka. Kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ꞊waa˗ yö ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈwɔn ˈbha ˈgüman ˗kɔ dua ˗mü kö ˗yö ˈgo ˈˈgblʋʋ, ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈyaa ˈto ˈzlöö ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. ˗Zlanwo ˗gɔmɛn ˗nu ꞊vadhɛ ˈwo ꞊dɛɛ ˗wo ˈwɔn ˗nu ˗bho ˈˈgblʋʋ kö ˈwo kë wo ˗bha ˗zlanwogümɛn ɛɛnˈˈ ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗dhɛ ˗së. ˈˈKɛɛ ˗wa ˈwɔn ˗nu bho ˈˈgblʋʋ Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü, kö ˗wa ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗Zlan ˗bha, ˈkwa˗ ˗dhɔkë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu ˗ya ˗kë ˗a ˈka ˗a ˈdhö. (Zak. 4:4) Kwa ˗bha ˈwɔn ˗nu ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ˈyaa ˈsü ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗bha, ˗yö ˗sü kwa ˗bha Biblö ˈgüman ˗së ˈka ˗sü ˗bha. Gagade ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë.—1 Tes. 2:3, 4. w21.10 22 § 12.
ˈˈMaandhoowayi, ˈMɛn 4
˗Ka ka ˗ta bho ka ˗bha ˗zʋgɔndhe ˗nu ˗kwɛɛ ˈka [˗Zlan] ˗ta.—1 Piɛ. 5:7.
꞊Ya kë ü ˈgü ꞊dhɛ ü ü do ˈka, ˗mën ˈü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ ˗kë? ˗Bhö ü ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova ˈdhö ü ˗takun ˗ni ˈgü ˗a ˈka, ˗a ˈgü. (Ps. 55:22) ˗Yö ˗dho ˗a kë ˈü˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ mɛn ˗yö ü ˗gɔ. ˗Bhö ü ˗zota ˈzü ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kun wo do ˈka ˗an ˗takun ˗a ˈka, ˗a ˈgü. (1 Piɛ. 5:9, 10) Kwa ꞊dhegblü do ˈbha ˈwo˗ ˗dhɛ Iroshi, ˗yö ˗kwɛ ꞊va ꞊dede ˗kë kö yöö dosɛnŋ ˈnën Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka ö ˗bha ˈkɔdhi ˈgü. Pë ˈö˗ pö, ˈyö ꞊nɛn: «˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈdhö ˗yö ö ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗kun ö ˗bha ˈö Zoova ˗dhɔkë bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˗nu ˈwo wo do ˈka gagade ˈgü ˗an ꞊faan dɔ.» Pë ˗nu ˈwo dho ü ꞊ɲɔɔn ˗Zlan ˗bha ˈzü, ˗an kë ˈpö. ˗A pë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈbha ˈnën ˗tɔ ü zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu ˗blɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗sü. ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗wo pö ˗sü ˈö yi ꞊gban ˈka bhë, ˗a ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Bhö ü ˗zota ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ü ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë, ˗an ˈgü. Kletiɛn ˈbha ˗nu ˗wo Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈö ˈwo mɛn ˗zogban, ˈö ˗an ˈbha ˗nu ˗kë Psaume 27:10 waa Isaïe 41:10 ˗nu ˈka bhë, ˗an ˗draan. Kwa ꞊dhegblü ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗wo wo ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu baaˈˈ ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ ˈzü ˈwo Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗wo wo ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha. ˗Wa ˗pö ˈwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈwaa kë wo do ˈka ˈzü. ˗Yö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë mɛn ˈbha ˈdhö ˗an ˈˈsɔɔ, ˗a ˈdhö. w21.06 9-10 § 5-8.
ˈˈMaandhooyi, ˈMɛn 5
Ü ˈti ˗dho ˗ya ˗kanmɛngüwɔn ɛɛnˈˈ ˈˈsuʋ̈wɔn gbɛ˗ ꞊zɔnŋ ˗ta.—Prov. 3:25.
Kwa ˗bha mɛn ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗wɔn ˗ya kë ˗ee? Mɛn ˗nu ˈwo go ga ˈgü ˗a ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo Biblö ˈgü bhë, ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa ˗an ˗wo pö, ˗yö ˗dho kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. Kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˈbha ˈwo bho kwa kpö ˈgü ˗a zuʋ̈dhiʋ̈tɛ kwa ˗bha ˗ee? ˗Kwa Biblö draanˈˈ kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗bha mɛn dɔɔˈˈ ˗sü ˗yö ˗së ˗kplawo. ˈWɔn suu ˈˈoo ˗suu ˈö nu kwa ˗ta, ˗kwa bɔ ˗a ˗ta kö ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˗Kwa kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ Zoova ˗dhɛ. ˈKwa ˗dho ˈˈkan kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha. (Prov. 18:1) Pë ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an kë kö ˈkwa kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bun, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗dho ˗an kë ˈˈgbʋ ˈka, ˗kwaa ˗an kë. (Ps. 126:5, 6) ˗Kwa nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈkwa ˗zlanwopö, ˈkwa Biblö ˗wo pö ˗kplawo. ˗Kwa kwa ˗zota ˈwɔn ˗së ˈö Zoova ˗ya pö ö ˗dho ˗a kë kwa ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗a ˈgü. ˗Kɔ ˈö Zoova ˈdhö kwa ˗takun ˗ni ˈgü ˗a ˈka ˈkwa˗ yö, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗dho ˗gban. w21.11 23 § 11; 25 § 17.
ˈˈSɩyi, ˈMɛn 6
Ka Dë ˈö ˗ya ˗sü ˈka dhang˗ ˗nu ˈgü bha, ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈmɛ ˈwo ꞊dhɛ ˈnë ˗nu ya ˈdhö bha˗ mɛ doseng ˗zian ˗yö ꞊dhɛng.—Mat. 18:14.
Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ꞊dhɛ «ˈnë ˗nu» ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈˈKpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗wo ˈtɔbhɔmɛn ˗nu, ꞊bhɔɔmɛn ˗nu waa mɛn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˈˈKɛɛ ˈwaa Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗Wo ˗an ˗yö ꞊dhɛ «ˈnë ˗nu» ˈö ˈwaa pë ˈbha dɔ, ˗an ˈdhö. (1 Ko. 1:26-29) Zoova ˗zë ˈyaa kwa yö ˈˈdhʋ̈. ˈMën Yesu ˗blü «ˈnë ˗nu» ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˗bha? Dhɛɛˈˈ ꞊nën ˈö˗ ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wa kpɔ ˗a ˗gɔ. ˗Wa ˗pö ˗a ˗dhɛ: «ˈMɛ ˈyi i ꞊keng˗ ya de ꞊në ˗duɛ ˈdhö ˈkpii˗ ˗Zlan ˗bha ˗gblüdëdhɛkëdhɛ ˈö dhang˗ ˈgü bha˗ ˈgü?» (Mat. 18:1) ˗An ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˗duɛ ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo Zuifö ˗nu ˗gɔ. ꞊Klaŋ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ këmɛn do ˈbha ˗ya ˗pö: «Mɛn ˗nu ˗kun ˗tosɛta kë ˗ni ˈgü, ˈö ˈwo ga ˗duɛ, ˈtɔbhɔdhe, ˈˈsaa˗, ˗kë ˗së ˗sü waa ꞊bhlëë ˗nu ˗wɔn ˈgü.» ˗A ˈwɔn ˗kun Yesu ˈˈɲaan ꞊dhɛ ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu dua ˗mü kö ˗wo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗wo ˈˈkan ˗duɛ kɔɔˈˈ ˗sü ˗bha, kö ˈwa ˈdho ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ Zuifö ˗dhɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˈdhö. w21.06 20 § 2; 21 § 6, 8-9.
˗Tɛɛdhoowayi, ˈMɛn 7
ˈˈƝɔn waa ansansö ˗wo mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. ˗Kɔ do ˈö bhë ˈyö ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈö ˗gban ˗dhioo ˗së ˗dɔ wo ˈko ˗ta ˗sü ˗ta ˈdhö˗ ˈka.—Prov. 27:9.
Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˈwɔnzuan ˗së ˗to mɛn zii ˗nu ˗gɔ. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˈDhɛ ˗a ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kun Tesadhonikö ˗an ˗bhawɔn ˗yö yö ˗dhioo ˗bha, Pɔdhö ˗yö ˗dhioo ˗dɔ ˗an ˗ta. ˈˈKɛɛ ˗a ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈö˗ bɔ ˗an ˗dhɛ bhë ˗an ˈgü, ˗yö ˗an ˈˈnuɛ ˗bho ꞊köŋ ˗blɛɛsü ˗an ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü, ꞊sëë ˈwo˗ bho ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɔ ˗wɔn ˈgü waa ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗kun wo ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Yö ö ˗zota ˗an ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˈö˗ pö ö˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗tosɛta ˈyaa ˈˈplëëplë ˗an ˗bha ˈka, ˈgo mü ˈzü ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈgü. (1 Tes. 1:3; 2 Tes. 1:4) ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗ʒianwo ꞊dhɛ ˗wo ˈwɔnzuan ˗së ˈka kletiɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha ˈka. (1 Tes. 1:8, 9) ˗An ˈˈnuɛ bho ˗wo ˗nu ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya bɔ ˗an ˗dhɛ bhë, ˗yö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊dedewo. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ Pɔdhö ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈsëëdhɛ ꞊plɛ ˈö ˗an bɔ Tesadhonikömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗an ˈgü, ˗dhioo ˗së ˗nu dɔ ˗sü ˈti kë ˗a ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗.—1 Tes. 4:1, 3-5, 11; 2 Tes. 3:11, 12. w22.02 15 § 6.
˗Tɛɛdhooyi, ˈMɛn 8
˗Yö ˗dho [˗an] ˈˈyanyi ꞊gban bho mü ˈˈpɛɛpɛdhö. Ga ˈyii ˈdho bhɔ ˈzü.—˗Dhɛ. 21:4.
Sɔtraan ˗bɔ ꞊sua ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˗ta ˈö˗ pö ꞊dhɛ Zoova zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈya˗, yö ˈnën˗ ˗kë ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wo saanˈˈ sü. Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ˈnën ˗nu ˗sü, kö ˗yö ˗an kë ˈˈkiö ˗nu ˈka dhaŋ˗ ˈgü. ˗Zlan ꞊bhlëë ˗shiö ˗sü ꞊dede ˗mü. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë, kwa Dë ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo yö ˗mü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈˈyua ˈbha ˗yö kwa ꞊sëëbho ˗ni ˈgü, ɛɛnˈˈ kwa ˗bha mɛn ˗wɔngbɩɩsü ˈbha ˗ya ga, ˈkwaa˗ ˗wɔn dɔ ˗a ˗bha toŋtoŋdhö. ˗Yö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊ʒiaan ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈˈɲan bhɔ yi do ˈka. ˗Kwaa ˗zɔn mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗dhɔkaa ˗Zlan ˗mü Zoova ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, mɛn ˈö˗ ꞊woo˗ mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü bhë, ˗yö ˗dho ˗a ˗daa kë ˗a ˗gɔ. (Prov. 27:11) ˗Zlan ˈö ö ˗de yö mɛn ˗nu ˗duɛɛ ˈgü yö ˗mü Zoova ˈka. ˗Ya kwa yö kö kwa saanˈˈ ˈsü ˗ni ˈgü ˈˈklʋʋbhɔdhe, ˈˈyua ɛɛnˈˈ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈö kwa ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˈyaa dhi. (Ps. 22:23, 24) Zoova ˗yö kwa ˗bha ˈˈklʋʋbhɔdhe ˗nu ˈgüman. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗an bho kwa ˗bha, ˈö dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ꞊dedewo.—Ex. 3:7, 8; Is. 63:9. w21.07 9-10 § 9-10.
˗Tɛɛdhooʒiaando, ˈMɛn 9
Ü ˈtɔbhɔdhe waa ˗sëdhɛ ˈfaan˗ ˗ya ˗a ˗gɔ ˗bha.—Ps. 8:5.
˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzüdho kö ꞊bhlëë ˈkpii˗ ˈö ˗kë Zoova ˗dhɔ waa ˗a gba ˗sü ˈka bhë, ˗yö kë ˈwɔn ˗man ˗Zlan ˗ta ˗mɛn ˗nu ˗gɔ ˗toëpö ˈka. ˈGo ˈö Adan waa Ɛvö ˈwo˗ wo ˗Zlan ˗bha ˈkɔdhi ˈgü bhë, ˈwɔn yaa ˈˈpɛpɛ ˈwo go ˗a ˈgü, Yesu ˗dho ˗an bho kwa ˗bha. Zoova ˗dho mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va bho ga ˈgü kö ˗yö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën, ˈö ˈˈyua ˈyaa mɛn ˗nu kë mü ˗a kë ˗sü ˈˈkwɛɛ ˈˈpʋ ˗an ˗gɔ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta. (Dhu. 23:42, 43) ˈˈTʋ̈ŋ ˈö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu dho kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗a ˈka, ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗dho «ˈtɔbhɔdhe waa ˗sëdhɛ» ꞊slɔɔ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Davi ˗ya pö˗ ˈka ˗a ˈdhö. ˗Ya kë ꞊dhɛ «mɛn kpö ˗ziisü» ˈgümɛn ˗mü ü ˈka, ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗yö ˗ya ˗sü ˈka ü ˗gɔ. (˗Dhɛ. 7:9) Ü ˗dhɔ ˗yö ˗Zlan ˗kë, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈü kë ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˈka. ˗Bhö pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈü kë ˗a ˗dhɛ ˗së. ˈWɔn ˗nu ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho bhë, ˗bhö ˗an ˈkun ü ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˈü ˗tosɛta kë ˗an ˗ta ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. Kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü, ˗a ˈtɔbhɔsü waa˗ ˗dhɔkësü ˈö ˗toëpö ˈka bhë, ˗yö kë ü ˗dhɛ ꞊bhlëëwɔn ꞊dede ˈka! w21.08 7 § 18-19.
˗Tɛɛdhooʒiaanplɛ, ˈMɛn 10
Kwa ˈgü ˈyii ga ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˈka, kwa ˗dho ˗a ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ.—Ga. 6:9.
ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wo ˗gban ˗a ˗gɔ ˈö ˈwii wo ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha, ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Zedhemi ˗yö ˗zlanwopö ˗kwɛ ˈö ˗ʒiö 40 ˗ta ˗a ˈka. «ˈSi waa ˗wo yaa ˗nu» ˈwo kun ˗an pö ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ ˗wa ˈgü ˗ga, ˈyö˗ pö ꞊dhɛ ö ˗dho ö ꞊kwaa ˗zlanwopösü ˗zü. (Jér. 20:8, 9) ˈˈKɛɛ ˗yö ˈti ö ꞊kwaa˗ ˗zü. ˗Mën ˈö˗ ˗takun ˈyö dho ˗zlanwopösü ˈka ˈˈdhiʋ̈, ˈö zuʋ̈gblüdhi ˗kë ˗a ˗gɔ? ˈWɔn ꞊plɛ ˈnën ö ˗zota ˗an ˈgü: ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ˗Zlan ˗bha nɔɔn˗ ˈö kun ˗a pö ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗yö ˗gban «˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së waa ˗zoyödhe ˗bha.» (Jér. 29:11) ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˈtɔ ˗yö ˗kun ˗a ˗bha. (Jér. 15:16) Kwa ˗de ˈpö nɔɔn˗ ˈö ˗gban ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗bha ˈnën ˈkwa˗ pö ˗ni ˈgü ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü. Zoova ˈtɔ ˗yö kwa ˗bha ˈpö, ˈö ˈwo kwa ˗dhɛ ˗a ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu. ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü ˈpö, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha, zuʋ̈gblüdhi ˗dho kë kwa ˗gɔ. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ꞊ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˗gɛn ˈyaa ˈdho ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˈzozodhö kwa ˈˈɲan ˈgü, kwa ˈgü ˈya ˗dho ga. Kwa zuʋ̈ˈˈ dua ˗mü ˗yö kë ˗saa mɛn ˗nu ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü ˈgü.—Zak. 5:7, 8. w21.10 27 § 12-13.
ˈˈMaandhoowayi, ˈMɛn 11
˗Kwa kwa kwaa˗ pë ˈˈpɛpɛ ˈö ꞊dhɛ ꞊kwɛɛ ˈdhö ˈö ꞊mɔɔ˗ ˗bha ˈö ˈˈkang ˗da kwa ˗gɛn ˈgü [...] bha˗ ꞊gban ˗zü, kö ˈwɔn yaa ˈö kwa ˗da ˈgü ˗dhɛ ˈdhö ˗së [...] bha ˈkwa ˈˈkan˗ ˗bha.—Ebl. 12:1.
ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka ˗a yi ˗ya ꞊gwëë, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ kwa ˈti˗ kë ˗së, ˗yö ˗dho ˈdho ˈˈshia˗. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˗zoyödhe ˗yö ˗gban ˗sü ˈka pë ˗nu ˈö mɛn ˈbha ˈyii˗ yö do ˗an ˗ta. ˈPë ˈkwaa˗ yö, kwa ˗zo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö bhɔ ˗a ˈka ˈˈvaandhö. Pɔdhö ˗yö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗bha ˗dho ˈˈshia˗ ˗sü ˗dhɛ «ˈwɔn yaa ˈö kwa ˗da ˈgü ˗dhɛ ˈdhö ˗së.» Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˗dho ˗pö ꞊döŋ ˈö bhë ˗a ˈgü? (2 Tes. 1:3) ˗Blɛɛsü ˈka, ˗kwa ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˗kplawo. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗zoyödhe ˗yö ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö do ˈka. (Ga. 5:22, 23) Yö dosɛnŋ ˈnën ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö ˈto ˈˈgbɩɩ˗. ˈKwa ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ Zoova ˗gɔ, ˗yö ˗dho ˗a nu kwa ˗dhɛ. (Dhu. 11:13) ˈKwa bhɛɛˈˈ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒiaanwo ˈkwa˗ pö: ‹˗Bhö yi ˗bha ˗zoyödhe ˗dadhiʋ̈.› (Dhu. 17:5) ˗Ya ˈgo mü, ˗kwa ˗Zlan ˗Wo draanˈˈ kwa ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo.—Ps. 1:2, 3. w21.08 18-19 § 16-18.
ˈˈMaandhooyi, ˈMɛn 12
ˈˈWlan [...] ˗yö ˗sëdhɛ ˈfaan˗ ꞊dede ˈka.—Prov. 16:31.
Mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo pë ꞊va ˗kë. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ꞊faan ˈyaa ˗an ˗gɔ ˈgbɛ ˈzüdho, ˗gleŋ ˗nu ˈwo ˗an sü ˗tosɛta ˈgü ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗an ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö bɔ ˗an ˗ta kö ˗yö ˈwɔn ꞊va kë. ˗A ˈwɔnzuan ˈbha ˗nu ˗wo Biblö ˈgü. ˈDhɛ Moizö ˗kë Zoova ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈka, ˈö ˗ya ˈˈdhiʋ̈sü ˗sü ˗bha Izraɛdhö ˈˈsɛgɔ ˈka, kö ˗a ˗kwɛ ˗yö 80. Daniɛdhö ˗kë ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈka, ˈö˗ ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ˗to ˗a ˈka ˈˈdhʋ̈ ˈö˗ ˗kwɛ ˗kë 90. ˈDhɛ bɔmɛn Zan ˗de ˈpö ˈö ˗dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˗bɛnzë, kö ˗a ˗kwɛ ˗ya ˗da 90 ˈgü. ‹Gɔndënën kpɛngdhö ˈö ˗Zlan ꞊bhlë ˗ya› ˈwo˗ ˗dhɛ Simeɔn bhë, Biblö ˈti˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ ꞊va. ˈˈKɛɛ mɛn suu ˈö kun ˗a ˈka, Zoova ˗zë ˗ya ˗dɔ. ˗Ya ˗kë ˈö Simeɔn ˈˈɲan ˗yö ˗kpan Yesu ˈˈblë ˈˈpuu ˗bha, ˈö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban ˈnën ˈö bhë waa ö dhe ˗an ˗bha, ˗an to ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˗an pö.—Dhu. 2:22, 25-35. w21.09 3-4 § 5-7.
ˈˈSɩyi, ˈMɛn 13
Aa Zoova, ˗desüva ˈyaa n zuʋ̈ˈˈ ˈgü, [...] ˈmaan˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa ˈwɔn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu kë.—Ps. 131:1.
ˈNënmɛn ˗nu dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo ˈnën ˗nu ˗zɔn ˈˈkwëë, ɛɛnˈˈ kö pë ˈö ˈwaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, ˗wa kë ˗sü ˗dhɛ ˗an ˗gɔ. ꞊Waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho ˗an ˗bha ˈnën ˗nu ˈgü ga. (Efɛ. 6:4) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Sashiko ˗ya ˗pö: «N dhe ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈa pë ꞊gban dɔ ɛzamɛn ˗nu ˗ta, ˈˈkɛɛ kö ˈmaan ˗mɔn ˗a ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈman n bo ꞊klaŋ ˈka ˗a yi ˗ya ꞊gwëë, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka a˗ ˗pö n ˗de ˗dhɛ pë ˗nu ˈa ˗an kë ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ bhë, ˈwaa˗ ˗zokun.» ˗Gblüdë Davi ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈyaa «ˈwɔn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu» ˈwo ˗ʒiö ö ˗ta ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗bha ˗dekëtɩtɩsü waa˗ ˗bha ˗de ˗naan dɔ ˗sü ˗wa ˗kë ˈö˗ «zuʋ̈ˈˈ to ˈwaannu ˗sü» ˈka. (Ps. 131:2) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da ˈnënmɛn ˗nu ˗bha? ˗Dekëtɩtɩsü waa ˗de ˗naan dɔ ˗sü ˈka, ˈnënmɛn ˗nu dua ˈyaa ˗mü kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗lö ˗an ˗kɔ ˗zü ˗wa kë, ɛɛnˈˈ ˗wa kë ˗sü ˗dhɛ wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗gɔ. ˗Wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗ni ˈgü kö pë ˈwo ˗dho ˗a kë dhiʋ̈ˈˈ ˗wo wo ˗zota ˗a gü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗an ꞊faan waa ˗an ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. w21.07 21 § 5-6.
˗Tɛɛdhoowayi, ˈMɛn 14
ˈMɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho dɔ ˗Zlan ˗kuu ˈˈdhiʋ̈ ö ꞊sɔng ꞊në˗ ˈka.—Ga. 6:5.
˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗potaadhe ˗nu mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗dhɛ. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈdhö, ˗yö ˗dho ˈwɔn man ˗Zlan ˗ta ɛɛnˈˈ ˈyii ˗dho ˗a man ˗a ˗ta, ˗yö ˗dho ˈgo yö ꞊dede ˗a ˈgü. Wlüünën ˈbha ˗nu ˗mɛn ˗nu ˈwaa kun ˈwɔnzuan ˗së ˈka, ˈˈkɛɛ wo ˗zë ˗wo ˗wɩ ˗a ˗bha ˈwo Zoova ˗dhɔkë, ˈwo to ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗an ˗mɛn ˗nu ˗wo pë ꞊gban ˗kë kö ˈwo Zoova ˗dhɔ ˗da ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˈˈkɛɛ ˈyö ꞊taabha ˈwo ˗kan Zoova ˗bha. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈö dho Zoova ˗dhɔkë, ˗yö ˗dho ˗a ˈsü ö ˗de ˈgü. (Jos. 24:15) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈnënmɛn ˗nu ˈö ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗bha ˗kan Zoova ˗bha ˗sü ˈdhö ˈmën ˗ni ˈgü ka ˈka, ˈka ˗dho ˗a pö ka ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ka ˈnën sü ka ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈnënmɛn ˗nu ˈbha ˗nu ˗wo ˗kan Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, ˈwo wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu to ˈwo dho. (Ps. 27:10) ˈNën ˈö ö ˗mɛn ˗nu ꞊bhlëë ˗ya, ˈö ˗an sü ö ˗bha ˈwɔnzuan ˈka ˗wa ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë ˗a ˈka, ˗yö ˗mën ˗a ˈka. Wlüünën ˗nu, ꞊ya kë ꞊dhɛ ka ˗mɛn ˗nu ˗wa ˈˈkan Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, ˗yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ yi ˗de ˈpö ˗yö ˈmën ˗ni ˈgü yi ˈka. ˗Yö kë ka ˈˈɲaan ˈpö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˗yɛ ˗a ˈka ka ˗bha, Zoova ˗ya ˗dɔ. Ka ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˈö ka ˗bha ˗klu ˗a ˗bha ˗sü ˈdhö dhi ˗sü ˈka ˗a ˗dhɛ. Ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ka ˗mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn ˈwo ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta bhë, ˈyii ˈsü ka ˗bha. w21.09 27 § 5-7.
˗Tɛɛdhooyi, ˈMɛn 15
ˈMɛ ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö kwa Dëmɛ ˗kë, [...] ˈyö˗ ˈˈklʋ bho.—Ebl. 12:6.
Kletiɛn ˈö ꞊waa˗ bho kwa kpö ˈgü ˗yö ꞊dhɛ ˈˈbhlaa ˈö ˈyaa ö ˈflëëgü ˗a ˈdhö. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗a ˗mɛn ˈyaa ö ˈflëëgü ˗zuu ˈgü. (Zak. 5:14) ꞊Dhɛ kwa kwi ˈgü ˗yua ˈdhö, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo ˗zuu ˈgü ˗yua sü wo ˈko ˗bha. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö mɛn ˈö ˈyaa ö ˈflëëgü ˗zuu ˈgü, ˗wa bho ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu kpö ˈgü. ˗Dhɔ ˈö Zoova ˗ya ˗kë ö ˗bha ˗tuëë ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha ˗an ˈka, ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˈbha ˈnën bhë. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ˈpa mɛn ˈö ˈwɔn yaa ˗kë bhë ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈka kö ˗yö ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü. ˗Wa mɛn bho kwa kpö ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗kplawo, ˈö ö ˈˈtʋ to Zoova ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗bha kö ˗a ˗bha ˗zoyödhe kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˗de ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu sü, ɛɛnˈˈ ˈö Tele ˈö JW ˗ta ˗a ˗ga. Mɛn zii ˗nu ꞊waa˗ ˗gɛn ˗dho ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ ˗ga, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu sü ˈwo ˗dhioo ˗nu dɔ ˗a ˗ta, ɛɛnˈˈ ˈö pë ˈö dho ˗a kë kö ˗yö nu ˈzü Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu kpö ˈgü, ˈwo˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ. w21.10 10 § 9, 11.
˗Tɛɛdhooʒiaando, ˈMɛn 16
Mɛ ˈˈpɛpɛ ˈwo n ˗dhɛ sië: ˈN Dëmɛ, n Dëmɛˈ bha, ˗a ˗nu ꞊gban ˈwii ˈdho ˗da [˗Zlan] ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˈgü.—Mat. 7:21.
꞊Dɛɛ, kwa ˗to kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˗an ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Kwa ˗bha ˗kɔlokota ˈgü, ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗nu, mɛn zii ˗nu waa mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗nu ˗wo mü. ˗Kɔ do ˈö bhë ˈnën Yesu ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗wa ˗kë ˗a ˈka ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü. (Fdh. 1:1; Tit. 1:5) Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö ˗gban gɔɔn˗ waa dhebɔ ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗bha ˗kë do ˗sü waa ˈkosüsü ˗bha, pë ˈö˗ pö ˈö ˗gban ꞊ɲɔɔn ˗bha waa ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗zlanwokɔdhi ˗takpa ˗a ˈka ˈwɔnyaakëmɛn ˗bho kwa kpö ˈgü ˗sü ˈka, kwa˗ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗sü kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˗bha. (Këw. 15:28, 29; 1 Ko. 5:11-13; 6:9, 10; Ebl. 13:4) Biblö ˗ya ˗pö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ‹ˈdhang ˗bho ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ ˈö˗ ˗zokun ˗yö doseng.› (Efɛ. 4:4-6) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha ˗kë Zoova ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈka ˗sü kö gagade ˈö ˗gban waa ö dhɔɔbhaawɔn ˗an ˗bha ˈkwa˗ dɔ bhë, ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ꞊dede ˗mü kwa ˗gɔ. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa gagade ˈgü. w21.10 23 § 15-17.
˗Tɛɛdhooʒiaanplɛ, ˈMɛn 17
˗Ka ˈto ka ˗duɛ ˈgü, ˈka dɔ ˈˈsɛnŋdhö, kö ˗kɔ ˈö Zoova dho ka dha ˗a ˈka, ˈka˗ yö.—2 Chron. 20:17.
ˈˈTʋ̈ŋ do ˈbha ˗yö ˗wo, ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ do ˗yö ˗kan ˗gblüdë Zozafa ˈgü. ˈˈSɔdha kpö ˈkpii˗ ˈwo ˗kë Amonitö ˗nu, Moabitö ˗nu, waa ˈˈsɛ ˗nu ˈwo ˗tɔn ˈgü ꞊ʒiaan Seii ˗sɛ ˈgü ˗a ˈgümɛn ˗nu ˈka, ˗wo ˗nu ˈko ˈka Zozafa, ˗a ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa˗ ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗an ˗gɔ. (2 Chron. 20:1, 2) ˈMën Zozafa ˗ya ˗kë? ˗Yö ˗takundhe waa ꞊faan ˗dhɛ Zoova ˗gɔ. Bhɛɛˈˈ ˈö˗ wo Zoova ˗dhɛ ˗dekëtɩtɩsü ˈka, ˈö ˗bɛnzë ˗sü ˈka 2 Chroniques 20:5-12 ˈgü bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ö ˗zoyö ꞊dedewo Zoova ˗dhɛ. Zoova ˗bɔ dhevimi do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒaaziɛdhö ˗a ˗ta, ˈyö ˗wo ˗nu ˈwo Biblö ˈˈɲan ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˈgü bhë, ˗an pö Zozafa ˗dhɛ. ˗Yö ö ˗zoyö ˗Zlan ˗dhɛ ꞊dedewo, ˈyö ˈpë ˈwo˗ pö ˗a ˗dhɛ ˈö˗ ˗kë. ˈDhɛ waa ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈwo dho wo ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗gɔ, ˈˈsɔdha ˗nu ˈwo ˗gblü gɔn ˗dhɛ dɔ ˈyaa ˈnën ˗an bɔ ˈˈdhiʋ̈. ˈˈTanbhomɛn ˗nu ˈö ˈko ˗zë ˗a ˈka ˗piö ˈyaa ˗an ˗gɔ, ˈyö ˗an yö wo ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈. ˈPë Zoova ˗ya ˈˈplüün bho Zozafa ˗dhɛ bhë ˗ya ˗kë, ˈyö˗ ˗kɔ ˗yö ˗ʒiö ˗a ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗gɔ.—2 Chron. 20:18-23. w21.11 15-16 § 6-7.
ˈˈMaandhoowayi, ˈMɛn 18
Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˈnën˗ ˈsaa˗ ˈgü, ˈyö kwa suu ˈti ˈgo ˈˈshia ꞊köŋ. ˈYö sü ꞊dhɛ ˗a ˗bha mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈyaa ɲën toŋtoŋdhö.—Lam. 3:22.
Kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈgüdandhe ˈgü, Zoova ˗dho pë ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗a nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˗ta. (2 Ko. 4:7-9) ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˗kplawo, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ Biblö ˗ya ˗pö: «Zoova ˈˈɲan ˗yö mɛn ˗nu ˈwo ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ waa mɛn ˗nu ˈwo wo ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗gɔ, ˗an ˗bha.» (Ps. 33:18-22) ˈˈSanni ˈkwa kë Zoova gbamɛn ˈka, ˗dhɔ ˈö˗ ˈgü mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗bha ˈka bhë ˈyö kun ˗a ˗zɔn ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈkwa ˗kë ˗a gbamɛn ˗nu ˈka, ˈyö ˗ya ˗dhɔ ꞊dede ˗kë kwa ˈka ˗sü ˗bha. ˗Dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ˗blü ˈyö ö ˗kɔ kpa kwa ˗ta. ˗Yö ˗dho kwa ꞊ɲɔɔn ö ˈˈsuee ˗kplawo, ˈö ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ ˗an ꞊gban ˗kë. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˈto ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ˗tokpa ˈka. (Ps. 46:1, 2, 7) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈgüdandhe ˈˈpɛpɛ ˈö dho nu kwa ˗ta, ˗yö ˗dho ꞊faan ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˗ta, ˗a nu kwa ˗dhɛ. w21.11 7 § 17-18.
ˈˈMaandhooyi, ˈMɛn 19
Ka ꞊sɔng ˗yö ˈkun bho ˈkoo. [...] ˗Ka ka ˈko ˗nu ˗mawɔn ˈto ka ˈko ꞊zinng ˈgü.—Kodh. 3:13.
˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˈbha ˈö ˈwɔn kun ö ˗zo ˈˈpiʋ̈ ö yökëyɔɔ, ö ˈˈtɛɛdo ˈbha ˈö ꞊klaŋplöö, ɛɛnˈˈ ö ˗mɛn ˗nu ˗bha ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈, kwa˗ ˗dɔ. Kwa ˗zo ˗yö ˗bö ˈpö ꞊dhɛ ˈdhɛ Zozɛfö ꞊dhegblü ˗nu ˗kɔŋ do ˗wo ˈwɔn kun wo ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗bha, ˗wo ˗dho ˈwo ˈwɔn yaa ˗kë ˗a ˈka. (ˈWun. 37:2-8, 25-28) ˈˈKɛɛ Zozɛfö ˗zë, ˈyii˗ kë ꞊dhɛ ˗an ˈdhö. ˗Duɛɛ ˈkpii˗ ˗kë ˗a ˗gɔ, ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˗yö ˈwɔn yaa ˈö˗ ꞊dhegblü ˗nu ˗wa ˗kë ˗a ˈka ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈˈyoo bho ˗an ˗gɔ. ˈˈKɛɛ Zozɛfö ˗yö ˗an ˗bhawɔn ˗to. ˈYii ˈwɔn ˈkun ö zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha. ˗Yö ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Lévitique 19:18 ˗ya pö˗ ˈka ꞊taabha bhë, ˗a ˈdhö. (ˈWun. 50:19-21) Kletiɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈto Zozɛfö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈYii ˈwɔn ˈkun ö zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈, ɛɛnˈˈ ˈwɔn yaa ˈwo˗ ˗kë ˗a ˈka ˈyii ö ˗bha ˈˈyoo bho. ˗Yö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˗to. Yesu kwa ꞊faanmën kö ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗bhawɔn ˈto. (Mat. 6:9, 12) Bɔmɛn Pɔdhö ˗de ˈpö ˗yö ˗dhioo ˗dɔ Kletiɛn ˗nu ˗ta ˈö˗ pö: «N ˈˈtaɔngdë ˗nu, ˈka ˈdho ka ˗dɩ bhlɔɔ bho.»—Rom. 12:19. w21.12 11 § 13-14.
ˈˈSɩyi, ˈMɛn 20
Mɛn ˗nu ˈwo ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ ˗yö ˗an zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗kë ˗an ˗dhɛ. ˗Yö ˗an ˈˈgbla ˗wo ˗man, ˈö nu ˗an ˗dhɛ.—Ps. 145:19.
˗Kwɛ 33 K.Y., Nisan 14 ˈka gbeŋ ꞊zinŋgü, Yesu ˗yö ˗dho Zɛsemane ˈˈdhü ˗bhla ˈgü, ˈyö ö zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ Zoova ˗dhɛ. (Dhu. 22:39-44) ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ‹˗yö ö ˗wʋ ˈˈdhiʋ̈ ˗wlü ˈö ꞊bhɛa ˈˈgbʋ waa˗ ˈˈyanyi ˈka, ˗gbɛʋʋ kë ˗sü ˈka ˗Zlan ˗dhɛ.› (Ebl. 5:7) Gbeŋ ˗totaabhasü ˈö bhë ˗a ˈgü, ˈmën Yesu ˗yö ꞊bhɛɛ ˗a ˗wɔn ˈgü? ˗Yö ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ö gba ꞊faan ˈka ˈö ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha, kö ˈö˗ dhɔɔbhaawɔn kë. Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ö Gbö ˗bha bhɛɛwo ˗bha ˈö ˈˈkiö do bɔ kö ˗ya ꞊faan ˈmën. ˗A ˈwɔn ˗kun Yesu ˈˈɲaan ꞊dhɛ ö ˗bha ˗towotasü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ˗a kë kö ö Dë ˈtɔ ˗yö kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ to Yesu ˗bha bhɛɛwo ˗bha? ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˈpë˗ ˗wɔn kun Yesu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö ˗tɔ ˈö ˈto ˗klu ˗sü ˈka ö Dë ˗bha, kö ˈö˗ ˈtɔ ˈˈzu. ˈKwa˗ kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö, ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ, ˗yö ˗dho kwa ˗takun.—Ps. 145:18. w22.01 18 § 15-17.
˗Tɛɛdhoowayi, ˈMɛn 21
˗Ka ˈdho mɛ ˗nu ˈpiö ˈsɛ ˈsaadhö ˈgü, ˈka ˗an kë ma ꞊guëˈ ˗nu ˈka! ˈGo mü, ˈka ˗an ˗bɔ yiö, [...] ˈka ˗an ꞊daanˈ˗.—Mat. 28:19, 20, NTBL.
Mɛn ꞊vadhɛ ˗kɔ kwa ˗bha ˗zlanwo ˈka ꞊dɛɛ, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkwaa kwa ˗kɔ ˗da ˈˈsɛkɔɔwɔn ˗nu ˈgü. ˗Wa ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ꞊vote kë. ˈˈKɛɛ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ, ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ mɛnbhɩɩdhe ˈbha ˗bha kö ˗yö kwa ꞊kɔɔn, kö ˈkwa ˗kɔ Zoova ˗bha mɛnkɔɔnsü ˈka ꞊nën bhë. (1 Sam. 8:4-7) Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗ga ˈpö ꞊dhɛ kwa ˗dho ꞊klaŋkɔ ɛɛnˈˈ ꞊dhɔtrɔɔkɔ ˗nu dɔ, kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da kwa ˗bha ˈˈsɛ ˗dhɛ. Mɛn ˗nu ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗wo ˗bha ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkwaa ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗wɔn ˗nu ˈˈɲanbhɔ ˗ʒian mɛɛnˈˈ, ˗zlanwo ˈnën ˈkwa˗ pö kwa ꞊faan ˈka. ˗Mën ˈö dho kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈya ˗dho ˈdho ˈˈshia˗? (Mat. 7: 21-23) Yö ˈö Yesu ˗ya nu kwa ˗dhɛ bhë, ˗kwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˗a kë ˗sü ˗bha. ˈKwa ˗dho kwa ꞊kwaa˗ ˈˈsɛkɔɔwɔn ˗nu waa ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗zü kö ˗wo kwa wë bho ˗a ˗bha. Mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈö ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗an ˗takun ˗kɔ ˗së ˈö ˈdhö, ˈyö ˗tɔ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn ˗blɛɛ ˗an ˗dhɛ ˗sü, waa ˗an ˗takun ˗sü kö ˈˈtɔŋdhɛ ˗yö ˗da waa Zoova ˗nu ˗an ꞊zinŋgü. w21.05 7 § 19-20.
˗Tɛɛdhooyi, ˈMɛn 22
ˈYaa n ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö dho kë ˈˈkpʋngtaadhɛ yën ˈˈtʋ̈ng ˈgü bha ˈi kë˗ ˈgü i tii ˗bha.—2 Tim. 3:1.
ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈsɛkɔɔnmɛn ꞊vadhɛ ˈwo ꞊dɛɛ ˗wa ˗pö wo ˗Zlan ˗dhɔkë, ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö ˗wogbinŋdhɛ ˈto wo ˗gɔ ˗kplawo. ꞊Dhɛ ˗gblüdë ˗nu ˈwo kun Yesu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˗an ˈdhö, ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗wo ˗gban mɛn ˈö Zoova ˗yö ˈˈɲɔn ˗lo ˗a ꞊troo bhë ˗a ˗gɔ, ˈyö ˈwo˗ ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha ˗an ˈˈklʋʋ bhɔ. (Këw. 4:25-28) ˗Mën ˈö Zoova ˈdhö˗ kë ˗ni ˈgü? Psaume 2:10-12 ˗ya ˗pö: «˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗gblüdë ˗nu, ˈwɔnbhokoodɔdhe ˗yö kë ka ˗gɔ. Zakanmɛn ˗nu ˈö ˈka ˈˈkpɔnŋ ꞊taa, ˗ka ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˗Zlan ˗yö ka dɔɔˈˈ. ˗Ka ˈˈsuʋ̈ Zoova ˗gɔ, ˈka˗ ˗dhɔkë. Ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ꞊zii ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˈka. ˗Kaa Gbö ꞊bhlëë ˗ya, ˈyaa ˈˈdhʋ̈ ˈwɔn ˗dho ˗shiö ˗Zlan ˗dhɛ ka ˗bha ˈö ka ˈgü ꞊shiʋ̈, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˗naanzuëëdhe ˗yö ˗nu ˈzozodhö. Mɛn ˗nu ˈwo wo ˗bin ˗Zlan ꞊zlöö ˗an ˗bha ˗yö ˗së.» Zoova ˈˈgblü ˗yö ˗së, ˗a ˈwɔn ˈgü ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˈto ˗ni ˈgü ˗an ˗gɔ kö ˗wo wo ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˗zota ˗kɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ, ˈwo ˗wɩ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗nɔɔn ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˗ya ˈto ˗an ˗gɔ ˈyaa ꞊va ˈzüdho. (Is. 61:2) Mɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo gagade dɔ, kö ˗wo ˈˈwɩ ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗bha ˈzozodhö. w21.09 15-16 § 8-9.
˗Tɛɛdhooʒiaando, ˈMɛn 23
ˈKwa kwa ˗bhöpë waa˗ kwa ˗dasɔ ˗zë ꞊slɔɔ, ˗yö kwa ˗zʋ ˈkun.—1 Tim. 6:8.
Pɔdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ꞊nɔɔnpë ˗nu ˈwo kwa ˗gɔ ˗wo kwa ˗zokun. (Fdh. 4:12) Kwa ˗bha pë ˗wɔngbɩɩsü ˈö ˈdhö ˈyö ˗tɔ kwaa ˗Zlan kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ, ˈyaa ˈnën ˗tɔ kwa ˗bha ꞊nɔɔnpë ˗nu. (Hab. 3:17, 18) ˈPë Moizö ˗ya pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ kö ˗wa ˗kwɛ 40 kë ˈˈyɛ ˗ta, ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «Zoova ka ˗bha ˗Zlan ˗ya ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ka ˗bha ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈka˗ ˗kë ˗a ˈgü. ˗Kwɛ 40 ˈka, Zoova ka ˗bha ˗Zlan ˗yö ˗kë ka ˈˈpiʋ̈ ˈö pë gbɛ˗ ˗wɔn ˈti ka kë.» (Deut. 2:7) -Kwɛ 40 ˈˈpiʋ̈, Zoova ˗yö ˈmanö ˗nu ˗an ˗dhɛ ˗an ˗bhöpë ˈka. Zoova ˗yö ö ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗an ˗bha sɔ ˗nu ˈwo go ˗an ˈka Ezitö ˈwii ˈˈblë. (Deut. 8:3, 4) ˈKwa kë mɛn ˗nu ˈö pë ˗yö ˗an ˗zokun ˗an ˈka, kwa ˗dho Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ pë ˗bhaasü ˗mü ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ, ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ ˈsü ꞊dhɛ gbɔɔdhe ˈö˗ ˗kë kwa ˗dhɛ ˗a ˈdhö, kö ˈkwa ö ˈˈnuɛ bho. w22.01 5 § 10-11.
˗Tɛɛdhooʒiaanplɛ, ˈMɛn 24
˗Bhö ü ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ü zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, ˈbha ˗dho ü ˗zo yö ü ˗de ˗bha ˈwɔndɔdhe ˗dhɛ.—Prov. 3:5.
Dhegɔndë ˗nu, ka ˈnën ka dua ˈdhö ˗mü kö ˈka ka ˗zokë ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü ka yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗kë kö ˈka ˗an ˗takpa, ˈka ˗an ˗bhawɔnyëëpë ˗nu nu ˗an ˗dhɛ. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu ka ˗ta, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ ka ꞊dede ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ ˈˈɲan bhɔ. ˈˈKɛɛ ˈka ˗dho ka ˗zo yö ka ˗de ꞊faan ˗dhɛ. ˈPë ˈka dho ˗a kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ka ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü, ˗ka ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ. ˗Ya ˈgo mü kaa ka ˗bha dhebɔ ˗nu ˗ka bhɛɛˈˈ ꞊dedewo ka ˈkwëë˗. ˗Ka Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu mɛɛnˈˈ Biblö waa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü, ˈka ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈKa ˗gban Biblö ˗ta ˈka ˈwɔn ˗nu kë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë mɛn ˈbha ˗nu ˈgü ˈya˗. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈwo˗ pö ˈwëëga ɛɛnˈˈ ꞊nɔɔnpë ˗nu ˈnën ˈwo dho ka ˗bha ˈkɔdhi ˈwaannu. ˈˈKɛɛ ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ Zozafa ˗bha ˈwɔnzuan ˈka. (2 Chron. 20:1-30) ˗Yö ö ˗zoyö Zoova ˗dhɛ, ˈö˗ ˗zɔn ˈˈdhʋ̈ ö këwɔn ˗nu ˈgü. Zoova ˈyii ˈˈkan Zozafa ˗bha, ˈyii ˗dho ˈˈkan ˈpö ka ˗bha.—Ps. 37:28; Ebl. 13:5. w21.11 15 § 6; 16 § 8.
ˈˈMaandhoowayi, ˈMɛn 25
˗Zlan [...] ˈyaa ꞊flüüwɔn kë toŋtoŋdhö.—Deut. 32:4.
˗Zlan ˗yö kwa ˗da ö ˈˈbin ˗bha, ˗a ˗wɔn ˈgü ˈkwa mɛn ˈbha yö kö ˈwɔn ˈö ˈyaa kpɛnŋdhö ˗wa kë ˗ni ˈgü ˗a ˈka, ˈyaa kë kwa ˗dhɛ ˗së. (ˈWun. 1:26) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha, kwa ˗bha ˈwɔn ˈbha ˗nu yö ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈya˗, ˈkö˗ ˗de ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha ˈgü kwa pë ꞊gban ˗dɔ ˗an ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˈDhɛ Zoova ˗yö Ninivömɛn ˗nu ˗bhawɔn to, ˗yö ˗shiö Ʒonasö ˗dhɛ. (Jon. 3:10–4:1) ˈˈKɛɛ ˗an ˗bhawɔn ˈto ˈö Zoova ˗ya wo bhë, ˈwɔn ˗së ˈö go ˗a ˈgü ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Ninivömɛn ˗nu ˈwo ˗ʒiö 120.000 ˗ta ˗wo ˗dha. ˗A ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü, kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˈnën za ˗së kun ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö Ʒonasö ˗yö ö ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ. ˈˈGbɩɩdhɛ ˈyaa ˗mü kö ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya ˗kë, ˗ya ˗gɛn pö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɛ. ˗Yö ˈˈdhʋ̈ ꞊dhɛ ꞊kwɛŋzü Zoova ꞊yaa˗ pö ˈö ˗da ˈwɔn ˈbha ˗nu ˗ʒian ˗ta ɛɛnˈˈ ˗ya ˈwɔn ˈbha ˗nu kë, ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˈbha ˗nu dhɛɛˈˈ ˗kpɔ kö ˗kɔ ˈwo˗ yö ˗a ˈka ˗wa pö. (ˈWun. 18:25; Jon. 4:2, 3) ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, pë ˈö˗ ˗blü ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an kë ˗sü ˗bha ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ. (Jon. 4:10, 11) ˈˈKɛɛ ˈˈgbɩɩdhɛ ˈyaa ˗mü kö Zoova ꞊yaa˗ pö ˈö ˈwɔn ˈbha ˗nu kë, ɛɛnˈˈ ˗ya ö bo ˗an kë ˗sü ˈka, ˗ya pö kwa ˗dhɛ.—Is. 40:13, 14; 55:9. w22.02 3-4 § 5-6.
ˈˈMaandhooyi, ˈMɛn 26
Ka ˗zë ˈmɛ ˈö˗ ˗duɛ dho kë ˈkpii˗ ka kpö ˈgü, ˗a ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ yö ꞊në ˗yö kë ꞊dhɛ mɛ ꞊gban ka ˗da ꞊wlöö ˈdhö, kö mɛ ˈö ka ˗gɔdhiʋ̈ ꞊në ˗yö kë ꞊dhɛ ka ˈˈdhiʋ̈ ˗ziöwomɛ ˈdhö.—Dhu. 22:26.
ˈKwa «mɛ ˈˈwɛɛ ˗nu fie˗ bho k[w]a ˗dɩ ˗bha,» kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊dhɛ ˗an «˗da ꞊wlöö ˈdhö.» (Fdh. 2:3) ˈYö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu fië˗ bho ˗ni ˈgü kwa ˗de ˗bha, ˗da ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ʒiö kwa ˗ta ˈwɔn do ˈbha zë˗ ˈgü. ˈKwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü, ˗a ˗dhɛ yö ˗sü ˈyii ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Dhioo ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya dɔ Kodhɛŋtömɛn ˗nu ˗ta bhë, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗pö ˗a «ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ mɛ ˈbha fië˗ ˈyaa ˈdhö mɛ ˈbha ˈka. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈkö ˈbha kë ˗duɛ ˈkpii˗ ˈgü kö ˗Zlan ꞊në i ˗ya mü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü bha˗ ˈgü, ˈbha ˈdho i ˗dɩ ˈsü ˈkpii˗ i ˗ya ˗yɛa bha˗ ˈgü ˗wɔn ˈgü ꞊dhɛ ˈpë ˈwii˗ nu ˗zë wo i ˗dhɛ, ˈi˗ ꞊slɔɔ i ˗dɩ faan ꞊në˗ ˗bha ˗a ˈdhö.» (1 Ko. 4:7) ˈKwa ˈdho ˗a kë toŋtoŋdhö kö mɛn ˗nu ˗wo kwa ˗ga ɛɛnˈˈ kö ˗wo wo ˗zota ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa ꞊bhlëësü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗a ˈdhö. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü do ˈbha ˗yö ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˗zë ˗së ˈka ɛɛnˈˈ kwa ꞊dhegblü ˈˈwɛɛ ˈbha ˗yö Biblö ꞊klaŋ ˗nu ˗züdɔ ˈˈvaandhö, ˗a ˗dhɛ ˗ya ˗bha kö ˗wo Zoova ˈtɔ bhɔ kö ˗wa ˈˈnuɛ bho. w21.06 22 § 9-10.
ˈˈSɩyi, ˈMɛn 27
˗Bhö ü ˗bha pë ta, [...] ü ˈgü ˈya ˗dho ga.—Eccl. 11:6.
˗Kpan mɛn ˗nu ˗bha ˗an ˗gɔ ˈkɔɔ ˗sü kö ˈkwa ˗zlanwo pö ˗an ˗dhɛ bhë, ˗ya kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. Mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗an ˗bha ˗zlanwopödhɛ ˈgü, ˈkɔ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗wo mü, ˈö ˈˈglaadhiʋ̈sümɛn ˗nu ˈdhö ˗an ˈˈkpandhiʋ̈, mɛn ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗da mü kö ˈkɔdë ˈyii˗ ˗mɛn ˗dhɛ. ˗Dhɛ ˈbha ˈgü ˈzü, ˗zlanwopömɛn ˗nu ˈwaa ˗kpan mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈkɔɔ ɛɛnˈˈ ˗wo ˗zlanwo ˗pö ˗dhɛ ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˈwaa˗ ˗bha ˈgbɛ, ˗an ˈgü. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˈˈtasü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˈˈpiʋ̈ mɛn do ˈˈkpaan ˗wɔn ˈgü, ˈö ˗wa ˗lo ˗a ˗dhɛ ˈgü, kö ˗a ˗mɛn ˈyaa ˈkɔɔ. ˈKwa kë ˗zlanwopödhɛ suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, kwa ˈgü ˈya ˗dho ga. ˗Kwa mɛn ˗nu mɛɛnˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa dho ˗kpan ˗a ˈka ˗an ˗bha, ˗a ˈka. ˈKwa ˗zlanwopö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö mɛn ˗nu ˈdhö˗ ˈka ˈkɔɔ ˗a ˈka, ˈyö ˈkwa ˗dho ˗kpan ˗an ˗bha. ˈKö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë, ˗wo ˗dho nu ˈkɔɔ. Kwa ꞊dhegblü ꞊vadhɛ ˗wo ˗zlanwopö ˈɲënŋgü ɛɛnˈˈ ˈˈdooka ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ bhë˗ ˈka, ˈyö ˈwo ˗kpan mɛn ꞊va ˗bha. ˗A ˈbha ˗ya kë, ˈkɔɔmɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha ˗së ˈka. w21.05 15 § 5, 7.
˗Tɛɛdhoowayi, ˈMɛn 28
˗A ˗nu ˗bha n ˗dhɔkë ˗gɛn ˈyaa ˈdhö, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ [꞊klaŋ ˗wo] ˗nu ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗wa ˗ya bha ꞊në ˈwo wo ˈko ꞊draan˗ ˗bha.—Mak. 7:7.
ˈWɔn do ˈö bhë ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii. ˈWlaan˗ ˗nu ˈö ˈwaa ˗bɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗bha, ˈö˗ ˈbha ˗nu ˗kë mɛn bhɔ ˗yi ˈwlaan˗, Nowɛ, ˈˈsɛ ˗dhɔkë ˈwlaan˗ ˗nu, waa ga ˈˈsaa˗ kë ˗sü ˗nu ˈka bhë, Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗wa ˗kɔ ˗an kë ˗sü ˈka, ˗yö ˗shiö mɛn ꞊vadhɛ ˗dhɛ. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë mɛn -nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü ꞊dhɛ wo ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˗ya ˗dhɛ ˗së. ˈˈKɛɛ ˗wa ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha wɔkɔ ˗nu ˈsü ꞊bhëësü ˗ya ʒiö ˗a ˈka pë ˗nu ˈö Biblö ˗yö ˗an pö ˗an ˗ta, wo ˈti ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së. (Mak. 7:8, 9) ˈMën dho kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈya ˗dho ˈdho ˈˈshia˗? Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ waa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗dhɔ dua ˗mü kö ˗yö kwa kë ꞊dedewo. (Ps. 119:97, 113, 163-165) Zoova ˗dhɔ ˗ya kwa kë, kwa ˗dho kwa ˗kɔ bho wɔkɔ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwaa˗ ˗dhɛ ˗së ˗an ˈgü. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, pë gbɛ˗ ˈti ˗dho kë kwa ˗dhɛ ꞊bhlëësü kö ˗yö ʒiö˗ ˈka Zoova ˗dhɔ ˗ta. w21.05 6 § 15-16.
˗Tɛɛdhooyi, ˈMɛn 29
˗Bhö i zuëˈˈ ˈkun i ˗bha ˗kɔ ꞊gban ˈgü, kö ꞊wa i ˗wëëdhɛ bho kö ˈi˗ ˈkun i ˗bha, kö ˈi ˈwɔn ˗taɔng ˗së [...] pö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɛ.—2 Tim. 4:5.
Kwa ˗dho bɔmɛn Pɔdhö ˗bha ˗dhioo ˈö bhë ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban Biblö draansü, bhɛɛsü, waa yö ˈö Zoova ˗ya nu kwa ˗dhɛ bhë, ˗a kë ˗sü ˈka ˗kplawo. (2 Tim. 4:4) ˗Zoyödhe ˗ya kë kwa ˗gɔ, ˈˈsuʋ̈ ˈti ˗dho kwa kë pë ˗nu ˈwo ˗an blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha bhë, ˗an ˗wɔn ˈgü. (Is. 28:16) Zoova ˗dhɔ, ˗a ˗Wo ˗dhɔ, waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗dho kwa ˗takun kö mɛn ˗nu ˈwo ˗kan gagade ˗bha bhë, ˈwa ˗dho ˈˈkpënŋ˗ kë kwa ˗gɔ. ˗Kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, mɛn ꞊vadhɛ ˈti ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈. ˈˈKɛɛ mɛn ꞊va ˈbha ˗nu ˗wo ˗wɩ ˗a ˗wɔn ˗bha. ˈMɛn ˈwo ˈˈdhʋ̈, Zuifö ˗nu ˗bha zakanmɛn do, waa «ˈˈsaabhomɛ ˗nu ˈgbɛ ꞊dede», ˗wo ˗an ˈˈpiʋ̈. (Këw. 6:7; Mat. 27:57-60; Mak. 15:43) ꞊Dɛɛ ˈpö, mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ꞊dede ˗wɩ ˗ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ gagade ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗Wo ˈgü ˗wo ˗an ˗dɔ, ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë. Biblö ˗ya ˗pö: «˗Yadeflëëgü ˗sü ꞊dede ˗yö mɛn ˗nu ˈö ü ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˗an ˗bha ˈka. ˗An ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö ˗a ˗bha ˗pë ˈyaa ˈdhö.»—Ps. 119:165. w21.05 13 § 20-21.
˗Tɛɛdhooʒiaando, ˈMɛn 30
ˈMɛ ˈö ˈˈsɩ ˈyaa˗ ˗dhɛ ˗a ˗mɛ ˗kɔ ˈˈdhiʋ̈ ˈkun ˗kɔ ˈa˗ kun˗ ˈka bha ꞊në ˈwo˗ dɔ ꞊dedewo ˗bha ꞊dhɛ n ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗.—2 Ko. 12:9.
Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗yö ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗kë Zoova ˗bha yö ˈgü bhë, ö ˈti˗ kë ö ˗de ꞊faan ˈka, ö˗ ˗kë ˗Zlan ˈsaa˗ ˈgü. Zoova ˗bɔ ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ta ˈö ꞊faan nu Pɔdhö ˗dhɛ kö ˗yö ö ˗bha yö kë, ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˗wa ˈˈklʋʋ ˗bhɔ, ˗wa ˗da ˗kasho ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo ˗nu ˗a ˗ta. Timote ˈö kun Pɔdhö ˈˈtayoo ˈka bhë, ˗a ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha ˈpö kö ˗yö ö ˗zo yö ˗Zlan ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˗dhɛ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö ˗zlanwopö ö ꞊faan ˈka. Pɔdhö ˗bha ˈˈta ꞊gblɛɛn ˗nu ˈö ˗an kpɔ bhë, Timote ˗kun ˗a ꞊kee˗ ˗a ˈbha ˗nu ˈgü. ˗Ya ˗bɔ ˈpö kö ˗yö ˈdho ˗wo ˗zlanwokɔdhi ˈbha ˗nu ˗dhɛ, kö ˗yö ˗an ꞊faanmën. (1 Ko. 4:17) ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ˗kë Timote ˈgü ꞊dhɛ ˈyaa ˗mɔn ˗a ˗bha, ˈyö˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Pɔdhö ˗ya pö ˗a ˗dhɛ: «Mɛ ˈbha ˈya ˈdho˗ pö ˈö ˈˈyan ˗ziö ˈgü dɔ i ˗bha, i ˗bha ˗kë ˈnë ˈˈwlü ˗sü ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü.» (1 Tim. 4:12) ˈˈTʋ̈ŋ bhë ˗a ˈgü ˈzü, ˈˈyua ˈbha ˗kun Timote ꞊sëëbho ˗ni ˈgü, ‹ˈö˗ ˗ta ˈyaa kë ˈpo ˗sü ˈka.› (1 Tim. 5:23, NTBL) ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kun Timote ˈˈɲaan ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dho ꞊faan ˈö ö ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗a nu ö ˗dhɛ kö ˈö ˗zlanwopö, ˈö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗takun.—2 Tim. 1:7. w21.05 21 § 6-7.
˗Tɛɛdhooʒiaanplɛ, ˈMɛn 31
˗Bhö ü ˗zokë ˗së ˈka ü ˗bha ˗tuëë ˗nu ˈˈpiʋ̈.—Prov. 27:23.
ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈö Zakö 1:19 ˈgü bhë, ˗yö ˗gban ˈpö ˗dhioo ˗dɔ mɛn ˗ta ˗mɛn ˗nu ˗bha. Zakö ˗ya ˗pö: «Mɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗ya ö ˈˈtʋ ˗ta, dhiang ˈya ˈdho pa ka ˗ta, ˈˈɛɛn ꞊wa ˈwɔn kë ka ˈka ˈya ˈdho ˈto ˈö ˗yɛ ka ˗bha.» Mɛn zii ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ꞊dhɛ ö pë ꞊gban ˗dɔ ˈwɔn ˈbha ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈ ꞊dedewo ˗ee? Proverbes 18:13 ˗yö kwa ˗zo ˗bo ˈö˗ pö: «Mɛn ˈö ˈwɔn ˈö yö ˈti˗ ˈgüman ˈkpakpadhö ˗a ˗yɔ bɔ, kö ˈyaa ꞊kpɔɔsü. ˈLëë˗ ˈnën ˗dhö dɔ ˗a ˗mɛn ˗bha.» ˗Yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn mɛn ˗nu ˗bha, kö wo ꞊dede pë ˈö ˗an ˗bha ˗wa pö kwa ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, mɛn zii dua ˗mü kö ˗yö ö ˈˈtʋ ˈto ꞊köŋ ˗së ˈka kö ˗yö ꞊kun dhiaŋzë. ˗A dua ˗mü kö ˗ya ˗mɛn dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «ˈKwa˗ man ü ˈˈpiʋ̈?» «ˈMën ˈa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa˗ kë kö ˈa ü ˗takun?» Mɛn zii ˗nu ˗wa ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn ˗së ˈka, pë ˈwo dho ˗a kë kö ˗yö ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, ˗yö ˗an ꞊faanmën, ˗wo ˗dho ˗a dɔ. ˗Dhioo ˗së dɔ ˗sü ˈyaa ˈnën ˗tɔ Biblö ˈˈɲan ˗nu ˗wo pö ˗sü ɛɛnˈˈ ˈˈslö ˗nu ˗zɔn ˗sü dosɛnŋ. Kwa ꞊dhegblü ˗nu dua ˗mü kö ˗wa yö ꞊dhɛ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö wo ˈgü, ˈwɔn ˈwo˗ ˈgü kwa˗ ˈgüman, ˈgo mü kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa wo ˗takun. w22.02 17 § 14-15.