Ʒue

Zoova yö ꞊dede ˈnën˗ pö ˗wo ˈwɔnyaakëmɛn bho kwa kpö ˈgü. ˗Yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˗dhɛ. ˗Wa mɛn bho kwa kpö ˈgü, mɛn ˈbha ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗wo ˗kpɔ ˈwɔn yaa ˈö˗ ˗mɛn ˗ya ˗kë bhë ˗a ˈka, ˈyö ˈwo˗ pö ꞊dhɛ mɛn zii ˗nu ˗wa ˈwɔn ˈö ˈyaa kpɛnŋdhö ˗a kë. ˈˈKɛɛ ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö ˗kë ˗a ˈgü ˈkwaa˗ ꞊gban dɔ. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho mɛn zii ˗nu ˈö ˈwo ˗gban Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗ta ˈwo˗ ˈwɔn ˈˈɲanbhɔ bhë, ˗an ˈˈdhiʋ̈. (2 Chron. 19:6) Mɛn ˈbha ˈö˗ ˗dhɔ kwa ˗kë ꞊waa˗ bho kwa kpö ˈgü ˈkwa ˈˈwɩ ˗a ˗bha, ˗yö ˗dho ˗a ˗takun ˈö ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë ˈö nu Zoova ˈˈpiʋ̈. Edhizabɛtö ˗ya ˗pö: «˗Kan yi ˗bha ˈnën ˗bha ˗sü ˗yö ˗kë yi ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë ˈzü ˈö nu, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ö bho ˈwo˗ wo kwa kpö ˈgü bhë, ˗wa ˗kë ˗së. ˗Ya ˗pö ö ˗gleŋ ꞊va ˗sü ˗a ˈgü.» w21.09 28-29 § 11-12.

˗Kwa kwa ˗de ˗ya ꞊gɛɛndhe bhë ˗a ˗duɛɛ ˈgü. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˗be ˈö pë ꞊va nu Zoova ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈö˗ ˗gɔ, ˈyö˗ nu bhë. Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗a ˗bha gbɔɔdhe ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗ ö Dë ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˗Gleŋ ˗së ˈbha ˗yö ˈwɔn bhë ˗a ˈgü kwa ˗bha ˈka. Pë ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ ˗kë Zoova ˗dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. (Mat. 22:37; Kodh. 3:23) ꞊Yaa˗ yö ꞊dhɛ kwa kwa ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈkwa ˗zlanwopö, ˗a zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da. ˗Gleŋ ˈö ˈkwa˗ sü ˗kwɛzlan ˈö bhë ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈdhö ˗takundhe ˗bha kö ˗wa yö ꞊dhɛ ˗an ˗bha yö ˈwo˗ kë ˗ni ˈgü bhë ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗së, ˗kwa kwa ˗zota ˗an ˈgü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ꞊dhegblüdhe ˈbha ˈö ˗ya kë zii, ˈö˗ pö ˗ni ˈgü ö ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö ˈzüdho ˈyö sü ꞊dhɛ ꞊faan ˈyaa ö ˗gɔ kö ˈö ˗zlanwopö ˈgbɛ, ˗a ˈka. w21.04 6 § 17, 19-20.

ˈˈKpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö Zoova ˗ya ˈgü shiʋ̈ˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗dɔ. ˗A ˗bha zuʋ̈saadhɛ ˈsaa˗ ˈgü, mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗wa kë ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka, ˈwo˗ ˈtɔ bhɔ ˗ni ˈgü. ˗A kë ˗sü kö Zoova ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa kö ˗wo ˈdho ˗wo bhɔ, ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗da ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü, kö ˗wo wo ˗de nu ˗a ˗dhɛ bhë, ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗sü ˈka ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va dho bɔ ˗a ˈka ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kö ˗wo yö ˗a ˈka˗ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˗bha, mɛn ꞊gban ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ ˗a ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö Zoova ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa. Sɔtraan ˗ya ˈwɔn yaa ꞊va kë ˗a ˈka, ˈˈkɛɛ Zoova ˗yö «zuʋ̈gblüdhi ˗Zlan» ˈka ˗kplawo. (1 Tim. 1:11, NWT) Kwa ˈˈɲan ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö dho ö ˈtɔ kë ˗a ˈka ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗a ˗gɔ zuʋ̈gblüdhi ˈka. ˗Yö ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ yöö dosɛnŋ ˈnën ˗mɔn mɛn ꞊kɔɔn ˗sü ˗bha, ˈö kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗an ꞊gban bho kwa ˗bha. ˈˈSanni ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗wo, ˗kwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈gblüdhi ˈka. ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü yöö ˗de ˈpö ˗yö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗kun ö ˗bha bhë, ˗a dua ˗mü ˗yö kwa ˗zo ˗gban. w21.07 13 § 18-19.

Mɛn ꞊vadhɛ ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˈwii ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈. ˗Wo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ꞊ʒiaan ˗a ˗bha ˗kë ˈˈdhüɲënmɛn ˈˈflɛɛsü ˗bha ˈnën ˈka ˗sü ˈgü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˗yö ˗go Nazadhɛtö, ˈˈkwipö ˈö˗ ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö mɛn ˗nu ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˗a ˈgü. ˗A ˗de ˗ʒiaan, ˈsanni Natanaɛdhö ˗yö kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka, ˗ya ˗pö: «Pë ˗tiandhö ˈbha˗ ˗mɔɔ˗ ˗bha ˈö go Nazadhɛtö ˈpö ˗ee?» ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü, kö ˈwɔn ˈö ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Mishe ˗ya pö Michée 5:2 ˈgü bhë, ˈyö˗ ˗zo to ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗pö ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗dho bhɔ Betedhɛmö, yö ˈti˗ pö Nazadhɛtö. ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ Yesu ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈti ˗dho wo ˈˈtʋ̈ŋ kë ‹˗a ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗wɔn ꞊gban ˈgü.› (Is. 53:8) ꞊Ya kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˗be ˈwo ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ pɔn ˗së ˈka, ˗wo ˗dho ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˗bhɔ Betedhɛmö, ˈö Davi suugünën ˈka. (Dhu. 2:4-7) ˗Dhɛ ꞊dede ˈö Michée 5:2 ˗ya pö ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn ˗dho bhɔ ˗a ˗bha, ˈyö Yesu ˗yö bhɔ mü. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈsa, ˈmën ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈti ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈? ˈYö sü ꞊dhɛ wo ˈti ˈwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn ˗së ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, wo ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈwo ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈. w21.05 2-3 § 4-6.

Mɛn ˈbha ˗nu ˈö ˗an ˗bha wo ˈˈtʋ ˗to ˗dhioo ˗nu ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗an ˗bha, ˗a ˈwɔnzuan ˗sɛŋbɔ ˗nu ˗wo Biblö ˈgü. ˗A mɛn do ˈnën ˗tɔ Zɔbö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗mɛn ˈka, ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗kun ˗a ˗bha. ˈDhɛ kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˗zotadhe yaa ˗nu -wo ˗kë ˗a ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü Edhiu waa Zoova ˗wo ˗dhioo ˗nu ˗dɔ ˗a ˗ta ˈˈpuu ˈka. Zɔbö ˗yö ˗dhioo ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗sü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Ya ˗pö: «A dhiaŋ zë, ˈˈkɛɛ ˈmaan kun ˗a ˈgüman ˗ni ˈgü. A˗ ˗pö ˈˈdhʋ̈ ˗be ˈˈkɛɛ ˈman ˈgo n ˗wo ˗ta, ˈman n ˗de ˗da ü ˗dhɛ ˈˈshia˗ ˈman ˈˈyʋʋbi bɔ n ˗ta.» (Job 42:3-6, 12-17) ˗Yö ö ˗bha ˗dekëtɩtɩsü ˗zɔn ˗wɩ Edhiu ˗bha ˗dhioo ˗bha ˗sü ˈka, ˈˈkɛɛ ˈsa kö ˗yö ˗bhɔ Edhiu ˗gɔ ꞊gblɛɛn. (Job 32:6, 7) ˗Dekëtɩtɩsü ˗dho kwa ˗takun kö ˗dhioo ˗nu ˈö kwa ˗bha ˈgü ˈwaa ˗gban kwa ˗bha, ˈkwa ˈˈwɩ ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha. Ɛɛnˈˈ ˈzü kö mɛn ˈö ˈkwa bhɔ ˗a ˗gɔ ˗ya ˗dhioo dɔ kwa ˗ta, ˈkwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha. ˈDe kwa kpö ˈgü ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya pö ꞊dhɛ ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˗nu ˈka bhë, ö ˗bhawɔn ˈyaa˗ ˈbha draansü ˗bha ˈzüdho? Ɛɛnˈˈ ˈzü ö ˗bhawɔn ˈyaa ˗dhioo ˗nu ˗bha kö ˈö kë ˗zlanwopömɛn ˗së ˈka? w22.02 11 § 8; 12 § 12.

˗Zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ dua ˗mü kö ˗wa kë kö ˗zlanwokɔdhi ˗yö ˈwaannu, kö ˗dhɔ ˗yö kë ˗a ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˈbha ˈya ˈdho kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ pë ˈö ö do ˈka ˗a ˈdhö. Kwa këwɔn ˗nu waa kwa ˈˈdhiwo ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faan dɔ ꞊dedewo! Kwa ˗dho kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗an ˗mɛn ˗nu ˈwaa Zoova ˗dhɔkë bhë ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu yö ꞊dhɛ wo ˗mɛn ˗nu ˈdhö? ˗Kwa ꞊ɲɔɔn ˗an ˗bha kö ˗wo kë kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. Mɛn ˗dɛɛ ˗nu ˗wa nu ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗kwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗an ˗gɔ ˈˈwowosü ˈka. (Wlɔ. 15:7) ˈˈKɛɛ ꞊ya ˈgo ˗an ꞊tuabhosü ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa pë ˈˈwɛɛ ˈbha kë. ˗Kwaa kë kö ˗wo kë kwa ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈka, kö kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗yö ꞊gwëë. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ˈˈgblü ˗yö kë ˗së mɛn ˗dɛɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗Kwaa ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗an ˈgü. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗an dɔ. ˈˈKɛɛ ˈkwa ˈdho kwa ˈˈdhi ˗da ˗an ˗bha ˈwɔn ˈö ˈyaa ˗gban kwa ˗bha, ˗a ˈgü. Wo zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë mɛn ˗dɛɛ ˈbha ˗nu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˈdho ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ ˗an ˗ta kö ˗wo ˈwɔn blɛɛˈˈ. ˗Kwa dhɛɛˈˈ ˗së ˗nu ˈwo dho ˗an ˗takun kö ˗wo wo zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ kwa ˗dhɛ ˗an ˈkpɔ ꞊ʒiaan. ˗Wo kwa ˗bha dhɛɛˈˈ ˗nu ˗yɔ bɔ ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha zuʋ̈saadhɛ ˈka. Dhɛɛˈˈ ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈkpɔ ˗an ˗gɔ ˗a ˈwɔnzuan do ꞊nɛn: «Ü gagade ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?» w21.06 11 § 13-14.

Zoova ˗dhɔkë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ꞊dhɛ ‹˗tuö kpo [...] do» ˈö˗ «˗gɔdhiʋ̈mɛn» ˈdhö «do» ˗a ˈdhö, ˗a ˗dhɔ ꞊dede kwa ˗kë. ˗Yö pö ˗sü ˈka kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be Organisés pour faire la volonté de Jéhovah ˈˈpian 165 ˈgü ꞊dhɛ: «˗Dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗dhikodhɛ bhë ü˗ ˈgü, ü dua ˗mü kö ˈü ˈwɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë kö ˈbha ˈdho˗ shiʋ̈ˈˈ.» ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ kwa dua ˗mü kö «ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗an yö ˗a ˈka ˗a ˈdhö.» Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈, mɛn ꞊gban kwa˗ ˗bha «ˈnë ˗nu» ˈö ˗an ꞊bhlëë ˈdhö ˈdhö, ˗an ˈka. ˗Kɔ ˈö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu yö˗ ˈka ˈpö ˈyö bhë ˗ee? Zoova ˗yö ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa˗ ˗kë kö ˈkwa ˗an ˗takun, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗an ˈgü, ˗a ˈsuan˗ ˗bho. (Mat. 10:42) Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ‹ˈwɔn ˈbha kë kö ˗yö kë kwa dheebhang ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö ˗bha ˗pë ˈka, ˈˈɛɛn ˗yö kë ˗a ˗da ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈ ˗wɔn ˈka.› (Wlɔ. 14:13) ˗Kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu fië˗ ˗bho kwa ˗bha. ˗An ˗bhawɔn ˗to kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗sü ˗dhɔ ˗yö kë kwa ˈgü. ˈKwa ˈdho kwa ꞊kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈzü ˈpö kö ˗wa kë ˈkwa ˗da ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈. ˈˈKɛɛ mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗kwa ‹ˈwɔn ˈö dho kwa zuëˈˈ ˈwaanu kwa ˈko ˈˈpiʋ̈, waa˗ ˈwɔn ˗nu ˈwo dho kwa ˈko ˗nu ˗zʋ ˗gban ˗zʋ ˗yö ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˈgü ˗an kë ˗zian mɔɔ˗.›—Wlɔ. 14:19. w21.06 24 § 16-17.

˗Dhioo ˗nu ˈö Biblö waa Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈwo˗ dɔ ˗ni ˈgü kwa ˗ta, ˈkwa ˗an draanˈˈ ˗së ˈka, ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, Yesu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗dho kë kwa ˗gɔ, ˈö kwa ˗bha ˗Zlan dɔ ˗sü ˗yö ˗dadhiʋ̈ ˈpö. Yesu ˗yö ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗nɔɔn ˈö ˈkwa˗ pö ˗ni ˈgü bhë ˗a ˗zɔn pëga ˈwo˗ ta zuʋ̈puumɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö ‹tapë ˗yö ˗bhɔ ˈö ˗gla ö ˗dɩ ˗ta, kö pëtamɛn ˈyaa˗ ˈwɔn dɔ. ˈˈSɛ ˈö pë ta˗ ˈgü bha ꞊në ö ˗dɩ ˈgü ˈˈslë ˗kë, ˈyö ˈpë ˈwo˗ ta bha ˈö˗ ˗bhong bhɔ, ˈyö˗ ˗kpaa ˗ya.› (Mak. 4:27, 28) Yesu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗kɔ do ˈö pëga ˗yö ˗gla ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈dhiʋ̈ bhë, ˗kɔ do ˈö bhë ˈyö mɛn ˗nu ˈwo ˗wɩ ˗Gblüdëdhɛ ˗nɔɔn ˗bha ˗an ˗gɛn ˗yö dho ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˗wo ꞊ɲɔɔn ˗ni ˈgü Zoova ˗bha, kwa˗ ˗dhɛ ˗yö ˗an ˗bha ˗tosɛta ˈgü. (Efɛ. 4:22-24) ˈˈKɛɛ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈnën˗ ˗kë ˈö pëga ˈˈtɩtɩ bhë ˈö ˗gla. w21.08 8-9 § 4-5.

Pë ˈö dho zuʋ̈gblüdhi ꞊dede nu kwa ˗dhɛ ˈkwa˗ mɛɛnˈˈ, kwa ˗dho ˗a ꞊slɔɔ˗. Mɛn ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da pë ˈö˗ ˗gɔ ˗a ˗wɔn ˈgü, ˈkö ˗kë ˈwɔn ˈˈoo ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. ˈˈKɛɛ mɛn ˈö ˗bialö ö dhɔɔbhaapë ˗nu ˈˈpiʋ̈, pë ˗nu ˈwo˗ ˗gɔ ˈwaa˗ ˗zokun. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈKwa˗ pö ˈkwa zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu pë ˗dhɛ ˈö kwa ˗gɔ ˗a ˗bha. Pë ˈdhɛ ˈkwaa ˗mɔn ˗a ꞊slɔɔ ˗sü ˗bha, ˈyaa ˈnën ˈkwa ˗dho kwa ˗zota ˗a ˈgü. Mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈgü, pë ˗nu ˈwo kwa ˗gɔ ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo kwa ˗zokun, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈkwa bhë, pë ˗dɛɛ ˗nu kë ˗sü ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈyaa ˈˈdhʋ̈. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa zuʋ̈gblüdhi ꞊dede ꞊slɔɔ pë ˗nu ˈwo kwa ˗gɔ ˈsaadhö ˗an ˈgü. Kwa ˗dho ˗a kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Yesu ˗bha ˈˈgɔɔn ˈö˗ bɔ ˈö ˗gban ˈˈsënŋ ˈˈtamanga ˗nu ˗bha ˈö Matiö 25:14-30 ˈgü bhë, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈgü. ˗Yö ˗dho ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˈka kö yö ˗nu ˈkwa ˗an kë ˗ni ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü ˗wo kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi, ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ. w21.08 21 § 5-6.

Mɛn ˗nu ˈö ˈˈsɩ ˈyaa ˗an ˗dhɛ, ˈö ˈwo wo ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ, Zoova ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü ꞊dedewo. Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗takun, mɛn zii ˗nu dosɛnŋ ˗bha yö ˈyaa ˗mü. ˗An ꞊faanmën ˗kɔ do ˈö ˈdhö ˈyö ˗tɔ, ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈö ꞊dhɛ kwa ˗zo ˗yö ˗an ˈˈpiʋ̈. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë. (Prov. 19:17) Kwa ˗bha ˗dekëtɩtɩsü waa ˗de ˗naan dɔ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˈpö. ˈKwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˈˈɲan ˗yö bɔ kwa ˗ta, kö ꞊druɛɛ ˗yö ˗da ˗an ˈgü. ˗Kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ ꞊ʒiaan kö kwa ˈˈdhiwo ˗nu waa kwa këwɔn ˗nu ˗wo ˗an ꞊faanmën. (1 Piɛ. 4:10, 11) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ ꞊va sü ˗kɔ ˈö Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu kun ˗a ˈka, ˗a ˗bha. Mɛn ˈbha ˈö ˗dho kë ꞊bhlëësü ꞊dhɛ ˗a ˈdhö ˈˈsɛ ˗ta, ˈyii kë do. ˈˈKɛɛ ˗a ˗bha ‹ˈwɔn ˗kun ˗së, ˈö˗ zuëˈˈ kun ˗sɛa.› (Mat. 11:28-30). ˗A ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˈgümandhɛ ˈyaa kun ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˗ya ˈwɔnzuan ˗nu ˈsü, ˈwo pa ˗dekëtɩɩmɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈka. Dhu. 10:21. w21.07 23 § 11-12.

˗Kwa ꞊ɲɔɔn mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗bha, ˈkwa ˈˈdoodɔ ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˈˈdhʋ̈ tɛan˗ ˈka ꞊dhɛ ˗an ˈˈɲan ˈyaa ˗dhɛ yö ɛɛnˈˈ ˈwaa ˈˈta ˗së ˈka ˈzüdho. ˗Wa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗wo ˗yö ˗zluu, ˈˈkɛɛ ˗wo ꞊kun wlüünën ˈka wo zuʋ̈ˈˈ ˈgü. ˗An «ˈtɔ ˗së» ˗yö Zoova ˈˈdhi. (Eccl. 7:1) ˈPë ˗kë ˈö ˗an ˗wɔn ˈdhö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ˗a ˈka. ˗Kwa ˗an ꞊bhlëë ˗ya ˗kplawo. ˗Kwaa kë ꞊dhɛ Edhize ˈdhö. ˗Yö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗kë kö Edhi ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü bhë waa˗ ˗nu ˈwo˗ kë wo ˈkwëë˗. Edhize ˗ya ˗pö Edhi ˗dhɛ: «N ˈti ˗dho ˈgo ü ꞊kee˗» ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ˗yaaga. (2 Rois 2:2, 4, 6.) ˗Kwaa ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü ꞊dedewo dhɛɛˈˈ ˈnën ˈsɛnsɛn ˗nu ˗kpɔ ˗an ˗gɔ ˗sü ˈka. (Prov. 1:5; 20:5; 1 Tim. 5:1, 2) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˗an ˗dhɛ: «˗Dhɛ ˈü kun wlüünën ˈka, ˗mën ˈö ü ˗zo ˗gban ꞊dhɛ ˈbha gagade ꞊slɔɔ?» «ˈWɔn ˗nu ˈü bɔ ˗an ˈgü ˗wo ü ˗ɲɔɔn Zoova ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?» «˗Mën ˈö ü ˗takun ˈyö zuʋ̈gblüdhi ˗yö to ü ˗gɔ Zoova ˗bha yökësü ˈgü?» (1 Tim. 6:6-8) ˗Wa ˗gɛn bho ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ ˈto ˗an ˗bha ˗së ˈka. w21.09 5 § 14; 7 § 15.

ˈKwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˗zlanwo pö, ˈkwa mɛn ˗nu kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. (1 Zn. 5:3) ˗Kwa kwa ˗zota: Zoova ˗dhɔ ˗ya kwa ˗blü ˈsaadhö ˗zlanwo ˗pö ˈkɔ ˈgü ˈkɔ ˈgü ˗sü ˗bha. ˗A kë ˗sü ˗kë kwa ˗gɔ ˈˈplëëplë ˗a züdɔdhɛ ˈgü ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ˈti kë ˈˈplëëplë. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗blɛɛsü ˈö ˈkwa yö ˗a ˈka ˈˈkpɛnŋ kö ˈkwa ˗zlanwopö, ˈˈsuʋ̈ ˗kun kwa ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗a ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ Yesu ˈnën yö ˈö bhë ˗a dɔ kwa ˗kɔ ˈka, ˗ya ˗kë ˈkwa ˗wɩ ˗a kë ˗sü ˗bha. ˈDhɛ ˈkwa˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈkwa dho ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈, ˈyö ˗zlanwopösü ˗yö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈplëëplë. ˈYö mɛn ˗nu ꞊klaŋ ˗kë Biblö ˈka ˗sü ˗zë ꞊wɛ? ˗A ˈˈsuʋ̈ ꞊kun kwa ˈgü ˗ee? ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈. ˈˈKɛɛ ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun kö kwa ˗zo ˗yö ˗gban mɛn ˗nu ꞊klaŋ ˗kë Biblö ˈka ˗sü ˗bha, ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö ˗a kë ˗sü ˗dhɔ ˗yö ˗da kwa ˈgü. w21.07 3 § 7.

꞊Dhuëŋ ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü ˗wo ˗an ꞊dɔa ˗kë kö mɛn ˈwo˗ ˗bha ˈka ˗wa dɔ. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa ꞊dɛɛ, kwa dua ˗mü kö ˈmɛn ˈkwa bɔ ˗a ˈka ˈkwa˗ ˗zɔn. ˗Ya kë ꞊dhɛ kwa ˗kɔ ˗yö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗gblüdë ˗nu ˗gɔ, ˗wo ˗dho ˗a yö kwa ˗zota ˗kɔ waa kwa ˈˈtakɔ ˗nu ˈgü. Kwa ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˗wo ˈklëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha, kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗an ˗dhɛ ˗ee? Mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˗wo ˈklëë˗ ˈkpɔ wo ˗bha, ˗wo ˗dho bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈö ˈwo dɔ ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈. ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˗ya ˗pö ‹mɛ ˈbha ˈyii ˗dho ꞊mɔɔ˗ ˗bha kö ˗yö pë ˈdhɔ, ˈˈɛɛn kö ˗yö pë ˈgo, kö ˈklëë˗ ˈö wü bha˗ ˈtɔ ˈdhö˗ ˈgü bha, ˗a ˈˈnimlɔɔ ˈö ꞊dhɛ˗ ˈˈblɛɛn˗ ˈdhö ˈyaa˗ ˗mɛ ˗bha.› (˗Dhɛ. 13:17) Mɛn ˗nu ˈö ˈwo ˈklëë˗ kpɔ ˗an ˗bha ˈˈdhʋ̈ bhë, pë ˈö ˗Zlan dho ˗a kë ˗an ˈka ˈö ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 14:9, 10 ˈgü, ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa ˗dɔ. Wo ˗zë ˈwii ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˗wo ˈklëë˗ ˈkpɔ ˗an ˗bha. ˈPë ˈwo dho ˗a ˗ya wo ˗kɔ ˗së ˗bha ˈyö ˗tɔ: «A Zoova ˗bha ˈka.» (Is. 44:5) ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën yö kö ˈkwa kwa ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗ga. ˗Ya kë ˈˈgbɩɩ˗, Zoova ˗dho ˗a pö zuʋ̈gblüdhi ˈka ꞊dhɛ kwa ö ˗bha ˈka. w21.09 18 § 15-16.

Kwa ˗zlanwopö ˗ni ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗takundhe ꞊slɔɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈. Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˗zlanwopö ˗kɔ waa mɛn ˗nu ꞊klaŋ kë ˗kɔ ˗zɔn Timote ˗dhɛ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˈpö. (1 Ko. 4:17) ꞊Dhɛ Timote ˈdhö, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗takundhe ꞊slɔɔ kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˈˈpiʋ̈. Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun. Kwa ˗zlanwopö ˗ni ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈka, ˗kwaa pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka. ˈWɔn ˈˈpɛpɛ ˈkwa ˗dho ˗a kë, ˗kwaa ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ. (Ps. 127:1; Dhu. 11:13) Pë ꞊dede ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, ˗kwaa ˗dhɛ ˗a ˗gɔ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka mɛn ˈbha ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha kö ˗ya dɔ, ˗a ˈˈpiʋ̈. Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˈkwa Biblö draanˈˈ. Biblö ˗ya ˗pö: ‹˗Ka ˗Zlan dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗bho ˈkoo dɔ, kö ˈwɔn ˈö ˗së, ˈö ꞊bhlëë ˈdhö˗ ˗bha, ˈö˗ ˗zë ˈka ˗dhɛ ˈyaa˗ ˗bha, ˈka˗ kë.› (Wlɔ. 12:2) Biblö draansü ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa Zoova dɔ ˗së ˈka. Kwa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗wo ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho ˈpë ˈkwa˗ pö ˗ni ˈgü bhë, ˗a ˈˈdhiʋ̈. w21.05 18 § 14-16.

˗A ˈbha ˗ya kë kö ka ˗bha Biblö ꞊klaŋnën do ˗yö ˗dhö ˈö ka dua ˈdhö ˗mü ˈka˗ ꞊klaŋ kë ˗sü ˈduannu ˈyö sü ꞊dhɛ ˈka pë ˈˈpɛpɛ kë, ˈka bhɛɛˈˈ ꞊dedewo ˗a ˗bha ˈka, ˈˈkɛɛ pë ˈö˗ draanˈˈ ˗ni ˈgü bhë ˈyaa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü kö ka ˈti mɛn ˈbha ˗takun do kö ˗yö ˈdho ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗sü ka ˗bha, ɛɛnˈˈ Zoova ˈti ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ka ˗bha ˗zlanwopösü ˗bha. Pë ˈö Zoova ꞊yaa˗ ˗ga ˈö˗ pö kwa ˗bha ˗zlanwopösü ˗ya dhi ˗kwaa ˗ga. Zoova ˗yö kwa ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü waa kwa ˗bha ˈwɔn ˗nu ˗kun kwa ˗bha ˗sü ˗yö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwii wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha, Zoova ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ kwa ˗zlanwopö kwa ꞊faan ˈka ö ˗dhɔ ˗bha, ˗a ˈˈdhiaa ˗yö ˗mën ˗a ˈgü. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö: «[˗Zlan] bha pö ˈaa˗ ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗zʋ ˈyii ˈdho bhɔ ˈwɔn ˗së ˗nu ˈka˗ ˗kë ˗a ˗dhɔ ˗bha, ˗a ˗bha mɛ ˗nu ˗dhɛ, ˈö ˈka˗ zü bho ˈˈdhʋ̈ ˈyi bha˗ ˈka ˈka ˗tun ˈka ˈˈdhʋ̈ ꞊dɛɛ bha˗ ˈbha ˈka.» (Ebl. 6:10) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈti mɛn ˈbha ˗takun do kö ˗yö ˈdho ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, Zoova ˗zo ˈti bhɔ kwa ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü waa kwa ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn ˗sü ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˈö Pɔdhö ˗ya pö Biblö ˈˈɲan ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˈgü bhë, kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˗gban kwa ˗de ˗bha. w21.10 25 § 4-6.

˗Kɔ ˈö Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu kun ˗a ˈka bhë, ˗ya ˗bha ˈˈgblüsë waa˗ ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗an ꞊faan waa ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗an ˈgü, ˈwaa do. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗bha yö, ɛɛnˈˈ ˗an yökë ˗kɔ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë do. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗bha ö ˈgüdɔgbɩɩsü ˗ya zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da. Kwa˗ ˗bha ˗kë ˈwɔngümanmɛn ˈka ˗sü ˗dhɛ ˗yö ˈˈgɔɔn do ˈö˗ bɔ ˈö ˗gban ˈˈsënŋ ˈˈtamanga ˗bha, ˗a ˈgü. ˗Ya ˗pö ˗gɔmɛn do ˗yö ö ˗bha yökëmɛn ˗dhɛ ˈö ˈdhö ‹˗a ˗bha ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˗ga›, ˈyö ö ꞊slɔɔpë ˗nu ˈˈklɔɔnbho ˗an ˗bha. ˗A ˗bha yökëmɛn ˗nu ꞊plɛ ˈwo kun mü, ˗ya mɛn do ˗bha ˗ʒiö ˗a ˈˈtɛɛdo ˗bha ˗ta. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗an ꞊plɛ ꞊gban ˈˈnuɛ ˗bho ˗kɔ do ˈgü, ˈö˗ pö: «꞊Yö ˗së, ma yuökëmɛ këwunsëëzë, ˗zo ˗tën ˗a ˗dhë ˗mɛ ˗mü ü ˈka.» (Mat. 25:14-23, NTBL.) Yesu ˈˈgblü ˗yö ˗së, ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa ˈˈpɛpɛ ˈwɔn ˗nu ˈwo kwa ˗ta waa kwa ꞊faan ˗nu, ˈwaa do. ˈˈKɛɛ pë ˗dhɛ ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. ˗Kwa ˈto Yesu ˗bha mɛn ˗nu ˈkun ˗kɔ ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. w21.07 23 § 12-14.

ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈyaa ˈnën ˗gblüdë Davi ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö ö ˗kë. ˗A ˈwɔnzuan do ꞊nɛn: ˈDhɛ Nabalö ˈö ˗kë ˈˈgblüyaamɛn ˈka ˈö ˈwɔn yaa ꞊blɛɛ Davi ˈka, ˈö ˗kɔ ˗bhöpë ˗nu waa ö ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka, ˗yö ˗shiö Davi ˗dhɛ ꞊dedewo, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö waa˗ ˗bha ˈkɔɔmɛn ˗nu ˈö ˗an ꞊gban zë. ˈˈKɛɛ Nabalö ˗bha dhebɔ Abigaidhö ˗kun ˈˈgblüsëmɛn ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˗saa ˗a ˈka. ˗Yö ˗dho ˗bhöpë ˈka Davi ꞊dhiaa ˈzozodhö, ˈö˗ ˗kë ˈö Davi ˈti mɛn ꞊ɲɔɔn ꞊wɛnŋ. (1 Sam. 25:9-22, 32-35.) Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˗dhɛ ˈö ˈwɔn ˗yö ˗shiö Davi ˗dhɛ, ˗yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö Nabalö waa˗ ˗bha ˈkɔɔmɛn ˗nu ꞊gban zë. ꞊Taabha ˈzü gɔndënën ˈö Natan ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ ö ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü bhë, Davi ˗ya ˗pö ˗wa zë. Davi ˗kun ˈˈgblüsëmɛn ˈka, ˈˈkɛɛ ˈmën ˗kë ˈsa ˈö˗ pö ˗wo ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë? ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü kö Davi zuʋ̈ˈˈ ˗yö za dɔ ˗ni ˈgü ˗a ˗bha. Mɛn ˈö˗ ˗bha yö ˗kë za ˗dɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗sü ˈka, kö ˗mlɛɛn ˈö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü, ˗ya dɔ ˈya˗. w21.10 12 § 17-18, 20.

ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Biblö ˈˈɲan ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˈgü, kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa to Zoova ˈö˗ ˗bha ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗zɔn ˈka ˈyaa ˈdhö bhë, ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. Kwa dua ˗mü ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ kwa ˈˈtakɔ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a ˗bha. Bɔmɛn Piɛdhö yöö ꞊dede ˗yö ˈwɔn yaa ꞊va ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. Mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈka, mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö ˈyaa ˈˈyɩɩ ˈto ꞊plɛ ꞊plɛ, ˈö ˗zlanwo sɔ ˗da ö ˗bha, ˈö ö ˗de ˗kë ꞊kpɔɔsü. ˈˈKɛɛ ˈyaa ˈˈdhʋ̈. Zoova ˈö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ bhë, Biblö ˗ya ˗pö «zuʋ̈gblüdhi ˗Zlan» ˗mü ˗a ˈka. (1 Tim. 1:11, NWT) ˈÖ go mü ˈzü ˈö˗ pö ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ‹zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗sü ˈka›. (Ps. 144:15) Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo sɔ ˈö dho ˗an bho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗da wo ˗bha, ˈwo ˈwɔn ˗së ˗nu ˗kë kö mɛn ˗nu ˈˈɲan bɔ wo ˗ta bhë, ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗mü ˗an ˈka. (Mat. 6:1; Mak. 12:38) Kletiɛn ˗nu kwa ˗bha ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ yö ˗kɔ ˗yö ˗gban ˗sü ˈka pë ˈö Biblö ˗ya pö ˗a ˗ta. ˗Yö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗Zlan ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö kö ˈpë ˈkwaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˗ya ˗dhɛ kwa ˗gɔ. w21.12 2 § 1, 3.

Gbɔɔdhe ˗sɛŋbɔ ꞊va ˈö ˗Zlan ˗ya ˗kë kwa ˗gɔ ˗a ˈkpii˗ do ˈnën ˗tɔ ˗a ˗dhɔkësü. Kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë ˗a ˗bha ‹ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈka.› (1 Zn. 5:3) Pë ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ kë, Yesu ˗ya ˗blɛɛ ˈö˗ pö ˈkwa mɛn ˗nu kë ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka, ˈkwa ˗an bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. (Mat. 28:19) ˗Ya ˗pö ˈzü kwa ˗dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö kwa ˈko kë. (Zan 13:35) Mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn man Zoova ˗ta ˗yö ˗dho ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˗an ˗bha kö ˗wo kë ˗a ˗bha ˈkɔdhi ˈö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü bhë, ˗a ˈgümɛn ˗nu ˈka. (Ps. 15:1, 2) ˗Kwa ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. ˈˈKlʋʋsë do ˈö ˗wɔn ˈdhö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö ˗tɔ ˗dhɔ. (1 Zn. 4:8) Zoova ˗yö ˗dhɔ ˗zɔn kwa ˗dhɛ kö ˈkwaa˗ dɔ ˗ʒiaanwo ꞊köŋ. (1 Zn. 4:9, 10) ˈKwa ˗dhɔ ˗zɔn ˈpö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ kö ˈkwa ʒiö ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. (Efɛ. 5:1) ˗Dhɔ ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗së do ˈö ˈdhö, ˈyö ˗tɔ ˗an ˗takun ˗sü kö ˗wo Zoova dɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö, ˗a ˈgü. (Mat. 9:36-38) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗kë Zoova ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˈka ˗sü ˈˈkwɛɛ ˗dho ˈˈpʋ ˗an ˗gɔ. w21.08 5-6 § 13-14.

ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ꞊dede ˗yö Yesu ˗kë, ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha ˈö pë ꞊vadhɛ nu ˈö Dë waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wɔn ˈgü. (Zan 14:31) ˗A ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈgü ˈˈsɛ ˗ta yö, Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ö ˗kë. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗gban ˗a ˗gɔ, Yesu ˗yö ö ˗bha ˗dhɔ waa ö ˗bha ö ˗de ˗yö mɛn ˗nu ˗duɛɛ ˈgü ˗sü ˗zɔn yi ꞊gban ˈka. ˗A ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˈkpii˗ ˈö˗ ˗zɔn ˗a ˈka ˈyö ˗tɔ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn ˗blɛɛ ˗an ˗dhɛ ˗sü. (Dhu. 4:43, 44) Yesu ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha ˈzü ˈö saanˈˈ sü ˈö ga ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ꞊kwɛɛ˗ kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗sü ˈˈkwɛɛ ˗yö ˗pʋ kwa ˗gɔ. Kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɔ ˈnën kwa ˗blü ˈyö ˈkwa kwa ˗de nu ˗a ˗dhɛ ˈö ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ꞊dhɛ Yesu ˈdhö, kwa dua ˗mü kö kwa ˗bha mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkun ˗kɔ ˈgü ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ kwa ˗kë. Bɔmɛn Zan ˗ya ˗pö: «I dheebhang kö i ˈˈyan ˈdhö˗ ˗bha yö ˗zë ˗dhɔ ˈyii i kë, [˗Zlan] ˈkö ˈbhaa˗ yö ˗a ˗dhɔ ˗dho i kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?».—1 Zn. 4:20. w22.03 10 § 8-9.

ˈKö ˗kë ˗ʒianwo ꞊dhɛ bhɛɛsü waa Biblö ˗wopösü ˗wo kwa ˗dhɛ ˗së, kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈyaa ˈˈplëëplë yi ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈka. Yö ˗nu ˗wo kwa ˗kɔ ˗ta ꞊va, ˗a ˗wɔn ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˗sü kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë bhë ˈyaa ˈˈplëëplë. Kwa ˗bha yö, kwa ˗bha ˈkɔdhigüwɔn waa yö wɛɛˈˈ ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë, ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa kwa ˗gɔ kö ˈkwa bhɛɛˈˈ, ˈkwa Biblö ˗wo pö ɛɛnˈˈ ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhö ˈzü, ˈö ˈwo kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va sü. Kwa ˈti˗ kë ˗së, pë ˈbha ˗nu ˈö ˗an kë ˗sü ˈyaa ˈya˗ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an ˈsü ˗be kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˈka Zoova ˗bha bhë, ˗an sü kwa ˗gɔ. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ trʋʋkësü. Trʋʋkësü ˈö bhë ˈyaa ˈya˗, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö kwa ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗së. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ trʋʋˈˈ ˗së ˗mü ˈö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha, ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë ˗a kë sü ˈgü, ˈˈtʋ̈ŋ ˈö dho ˈto kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗yö ˈti ˗dho kë ꞊va. ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˈyaa ˈnën ˗tɔ trʋʋkësü.—Prov. 25:27; 1 Tim. 4:8. w22.01 26 § 2-3.

ˈDhɛ Zoova ˈtɔŋ˗ dɔ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗ta ꞊dhɛ ˗wo ˗dhɔ kë wo këyɔɔ ˗nu ˈka, yö ˈti˗ pö ꞊dhɛ ˗wa kë mɛn ˗nu ˈö waa˗ ˗nu ˗an kwi ˈˈɲan ˈdhö do ɛɛnˈˈ ˈwo go ˈˈsɛ do ˈgü ˗an ˈka dosɛnŋ. ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˈpö ꞊dhɛ ˗dhɛŋ ˗nu ˈwo ˗an kpö ˈgü, ˗wo ˗dhɔ kë ˗an ˈka. ˈTɔŋ˗ ˈö˗ dɔ ˈˈpuu ˈka Lévitique 19:33, 34 ˈgü ˈyö bhë. Zoova ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wo ˗dhɛŋ ˗nu ˈkun ‹꞊dhɛ ˗an ˗de ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈdhö,› kö ‹˗an ˗dhɔ ˗yö ˗an kë› ꞊dhɛ wo ˗de ˈdhö. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗wo wo ꞊kwaa ˗dhɛŋ ˗nu waa ˈˈflɛɛmɛn ˗nu ˗zü kö ˗wo ˗mlü ˈkpaa˗ mɛɛnˈˈ ˗an ˗gɔ ˈbhlaa. (Lév. 19:9, 10) ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈö ˗gban ˗dhɛŋ ˗nu ˗kun ˗së ˗sü ˗bha bhë, ˗yö ˗gban ˈpö kletiɛn ˗nu ˗bha ꞊dɛɛ. (Dhu. 10:30-37) ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü, mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗wo ˗go wo ˗bha ˈˈsɛ ˈgü, ˈwo dho ˗ya ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhɛ ˈö ˈka˗ ˗bha ˗a ˈgü. Kwa dua ˗mü kö gɔɔn˗ ˗nu, dhebɔ ˗nu, ˈnën ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˗an ˈsü ˗së. w21.12 12 § 16.

ˈKwa kwa ˗zo yö Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ꞊dɛɛ, kwa ˗dho kwa ˗zo yö ˗a ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa dha. Kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗zoyödhe ˗bha kö ˈkwa ˗mɔn ˗a pö ˗sü ˗bha kwa ˗gɔmɛn ˗dhɛ ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ˈdho kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ɛɛnˈˈ ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗nu ˗ta. Ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö kwa ˗bha yökë ˈˈtʋ̈ŋ bho ˈˈgblʋʋ kö ˈkwa ˗mɔn ˗dho kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü waa ˗zlanwopösü, ˗an ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗kwa kwa ˗zota kö kwa ˗gɔmɛn ˗yö ˗kɔ, ˗yö kwa bho yö ˈgü, kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? ˗Zoyödhe ˗dho kë kwa ˗gɔ ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho ˈˈkan kwa ˗bha toŋtoŋdhö, ˗yö ˗dho kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗ee? (Ebl. 13:5) Mɛn ꞊vadhɛ ˈwo ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˈgü, ꞊waa˗ yö ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö wo ˗bhawɔn yö ˗a ˈka ˗takundhe ˗bha, Zoova wo ˗takun. Zoova ˗klu ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha. ˗Ya kë kwa ˈˈpiʋ̈, kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa ˈˈsuʋ̈ pë ˗nu ˈwo ˗dho kë kwa ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗an ˗gɔ. ˈKwa˗ ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, kwa ˗bha ˗Zlan ˈti ˗dho ˈˈkan kwa ˗bha toŋtoŋdhö. w22.01 7 § 16-17.

Kwa ˗bha ˈdhaŋ˗ ˗bho mɛn zii ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗da ˈgüdandhe ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Kwa kwa ˗zota kö mɛn ˈbha ˈö kwa ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ˗wa bho kwa kpö ˈgü. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn zii ˗nu ˈti ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn ˗së ˈka, ɛɛnˈˈ ˈzü ˗kɔ ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo ˈwɔn ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗a ˈka, ˈyaa ˈnën ˈwo˗ ˗kë ˗a ˈka. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈwɔn ˈö mɛn zii ˗nu ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta, ˗a yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ? Kwa dua ˗mü kwa ˗zo ˗yö ˗bo ꞊dhɛ mɛn ˗bho kwa kpö ˈgü ˗sü ˈö bhë, Zoova ꞊nën ˈö˗ pö. ˈGo mü ˈzü, ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ, ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya kë ˈpö ˈwɔnyaakëmɛn ˗dhɛ. ˈWɔnyaakëmɛn ˈö ˈyaa ˈgo ö ˗bha ꞊sɔŋ yaa ˈgü ˗ya ˈto ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗yö ˗dho mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗da ˈwɔn yaa kë ˗sü ˈgü. (Ga. 5:9) ˈYii ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒianwo kö ˗ya ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈya ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë, kö ˗yö ö ˗zota ˗kɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ ˗yö ˗mlɛɛn ˈö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü ˗a ˗yö ö pin ˈgü ˗ʒian mɛɛnˈˈ. (Eccl. 8:11) ˗Yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ mɛn zii ˗nu ꞊waa˗ pö ˈwo mɛn ˈbha bho kwa kpö ˈgü, ˈwaa˗ ˗wɔn ˈsü ˗bhaa ˈka. w22.02 5 § 13-14.

Mɛn ˈbha ˈyii ˈˈwɩ˗ ˗bha kö pë ˈö Biblö ˗ya pö ˈö˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, kwa dua ˗mü kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa ˗a ˈˈpiʋ̈, kwa ˈˈgblü ˗yö kë ˗së ˗a ˈka. Mɛn zii ˗ya ˗dhioo dɔ mɛn ˈbha ˗ta, ˗a ˗mɛn ˈti ˈto mü kö ˗yö ˈˈwɩ ˗a ˗bha ɛɛnˈˈ kö ˗ya ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗a dua ˈyaa -mü kö ˗yö ˗shiö ˗a ˗dhɛ. ˗Yö bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ö ˗de ˈˈpiʋ̈, ˗a mɛn zii dua ˗mü ˗ya pö Zoova ˗dhɛ ˗yö ˈdhuëë˗ ˈkpɔ mɛn ˈö ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta bhë ˗a ˗bha, ˗ya ˗takun kö ˈpë ˗kë ˈö ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta ˗ya ˈgüman, ˗ya ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. Mɛn ˈwo ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta ˗a ˗bhawɔn ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˗bha kö ˗yö ö ˗zota pë ˈwo˗ pö ˗a ˗dhɛ, ˗a ˈgü. Mɛn zii ˈö mɛn ˈbha ˗takun ˗ʒian mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗ya kë ˗saa, ˗a ˈˈgblü ˗ya kë ˗së, ˗a ˗mɛn ˈti ˗dho ö ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗kɔ ˈö ˗dhioo dɔ ˗a ˈka˗ ˗ta, ˗a ˈgü. Pë ˈö dho ö ˗zota ˗a ˈgü ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ pë ˈö˗ pö ˗a ˗dhioo ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗dhioo dua ˗mü kö ˗yö kë ˗gban ˗sü ˈka ˗Zlan ˗Wo ˗ta ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˈPë ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyaa ˈnën ˗tɔ ˗wo kwa ˗bha ˗dhioo ˗nu man dosɛnŋ, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ‹zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü -yö dhi.›—Prov. 27:9. w22.02 18 § 17; 19 § 19.

ˈKwa ꞊faan ˗dhɛ Zoova ˗gɔ kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˈkwa kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˈbha ˗nu bho kwa ˗bha, ˗yö ꞊mɔɔn ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈyaa˗ ˗daa kë ˈzozodhö. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˈyaa ˈto mü kö ˗yö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗daa kë? Kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ kwa kwa ˗zo ˗yö ˗a ˗dhɛ. (Ebl. 11:6) ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˗ya kë ꞊dhɛ kwa dɔ ˗ni ˈgü kwa ˗de ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ɛɛnˈˈ kwa˗ dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗kë, ˈö˗ ˈwɔn dɔ. (1 Zn. 3:22) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈkwa˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa ˈˈkan ˈˈtakɔ yaa ˈbha ˗bha, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa, ˈkwa dɔ kwa ˗de ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa kwa ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ. Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho ˈto ˈˈshia˗ mü kö ˗yö kwa ˗bha bhɛɛwo ˈˈpɛpɛ ˗daa kë. ˗Ya ˗pö: «˗Ka pë ˗gba ˗dhɛ, ka ˗dho ˗a ꞊slɔɔ! ˗Ka pë mɔɔ˗, ka ˗dho ˗a yö! ˗Ka ˈˈkwɛɛ ˗ta ˗ma, ˗wo ˗dho ˈˈkwɛɛ ˈˈpʋ ka ˗gɔ. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ mɛ ˈö pë ˗gba ˗dhɛ ˈyö˗ ꞊slɔɔ, ˈmɛ ˈö pë ꞊mɔɔ ˈpö ˈyö˗ yö, ˈyö ˈwo ˈˈkwɛɛ ˗pʋ ˈmɛ ˈö ˈˈkwɛɛ ˗ta ˗ma ˗a ˗gɔ.»—Mat. 7:7, 8. w21.08 8 § 1; 10 § 9-10.

ˈBha˗ pö ü ˗bha ˗zoyö kwa ˗Damɛn ˗dhɛ ˗sü kë ˈˈgbɩɩ˗, ü dua ˗mü kö ˈü ˗Zlan ˗Wo draanˈˈ ˗kplawo. (Jos. 1:8) Ü ˈˈtʋ̈ŋ kë ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an to ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˗an pö waa ˗kɔ ˈnu ˈö ˗a ˈgüwɔn ˗nu dɔ ˗a ˈka wo ˈko ꞊troo, ˗an ˈgü. ˈBha˗ kë ˈˈdhʋ̈, ü ˗bha ˗zoyödhe ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˈü˗ yö ꞊dhɛ kwa ˗Damɛn ꞊kpɔɔsü ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˈö˗ ˗Wo ˗kë Biblö ˈka, ˗yö ˗dhö. (2 Tim. 3:14; 2 Piɛ. 1:21) Kwa ˗Zlan ˗Wo draanˈˈ ˗ni ˈgü, ˗kɔ ˈö˗ ˗bha ˗dhioo ˗nu kwa ˗takun ˗a ˈka, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Biblö ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˈwëëga ˗dhɔ ˈyaa ˗së, ˗yö mɛn ˗da «saanˈˈ ˗ziisü ˈgü.» (1 Tim. 6:9, 10; Prov. 28:20; Mat. 6:24) ˗A pö ˈö Biblö ˗ya wo ˈkwa ˈˈkan ˈwëëga ˗dhɔ ˗bha bhë, ˗dhioo ˗së ˗mü. Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈbha ˈö ˗ya ü ˗takun, ü ˗zo ꞊kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗ee? ˈKwa kwa ˗zota ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈgü, kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ kwa ˗Damɛn ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë pë ˈö ˗së kwa ˗bha ˈka ˗ya ˗dɔ, ˈö ˈkwa ˗dhioo ꞊mɛɛn ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. (Zak. 1:5) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, zuʋ̈gblüdhi ˗dho kë kwa ˗gɔ.—Is. 48:17, 18. w21.08 17-18 § 12-13.

꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈka kë zii, ˗yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ yö ˗nu ˈka ˗an ˗kë Zoova ˗dhɛ ˈkpa bhë, ˗a ˗zo ˈyii bhɔ ˗an ˈka. Ka ˗zlanwo ˗pö ka ꞊faan ˈka. Ka ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈö ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ˗yö bhɔ. ˈˈKɛɛ ka ˈwɔn ˗man ˗Zlan ˗ta, ˈka Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu kun. Ka yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗kë Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü, ˈö ˈka mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊draan ˗a kë ˗sü ˗bha. Ka ka ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö kaa Zoova ˗bha ˗kɔlokota ka ˈˈta ˗gɛn ˗yö ˗kë do. Ka ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˈgü, ka ˗an ˗takun, ˈka ˗an ꞊faanmën. Ka ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ka ˗bha ˗klu ˗a ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˈˈplüün ˗bho ꞊dhɛ ‹ö ˈti ˗dho ˈˈkan mɛn ˗nu ˈwo ˗klu ö ˗bha ˗an ˗bha.› (Ps. 37:28) ˈÖ˗ pö ˈzü ꞊dhɛ «ˈö dho ˈö yö˗ ˈka ka ˗gɔ ˗bha ˈˈflʋ̈sü ˗bha, ö ˗dho dɔ ka ˗gban ˗gɔ.» (Is. 46:4) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈka ˗dho ˗a pö ka ˗de ˗dhɛ ˗dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈka kë zii bhë, ka ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö ˈzüdho Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü. Ka ꞊bhlëë ˗yö ˈkpii˗. w21.09 3 § 4.

Zoova ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ˗ya ˗blü mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗bha. Biblö ˗ya ˗pö: ‹ˈˈYaaki ˈdhɛ ˈkö go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ dhang˗ ˈgü bha, ˗yö mɛ ˗wëë ˗ga, ˈyö mɛ ˗kë ˈwɔnsëkëmɛ ˈka.› (Zak. 3:17) ꞊Dhɛ ˈnëndë ˈö˗ ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗a ˈdhö, Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ö ˗bha ˈnën ˗nu ˗wëëzësü ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗an ˗dhɛ. (Is. 49:15) ˗A ˗bha mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗ya ˗kë ˈö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗yö ˗kë ˗an ˗gɔ, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö ˗an ˗bha. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗yö ꞊kpɔɔsü ꞊dedewo, ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ ö dua ˗mü kö ˈö mɛn ˈbha ˗bhawɔn ˈto, ˗ya ˗bhawɔn ˗to. ˈˈKɛɛ mɛn ˈö˗ dua ˈyaa ˗mü kö ˗ya ˗wëë zë, Zoova ˗ya ˗dɔ. ˗A ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ˗ya ˗kë ˈö ˈyaa ö ˈˈɲan ta ˈwɔn yaa ˗zü. ˗Kwa kwa ˗zota kö ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗yö ˗ya ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗bha ö ˗de ˈˈɲaan. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë? Zoova ˗bɔ Pɔdhö ˗ta ˈö˗ pö: ‹˗Ka ˈˈkan ˈmɛ ˈwo ˈˈdhʋ̈ bha ꞊në˗ ˗nu ˗bha.› (1 Ko. 5:11) ˈWɔnyaakëmɛn ˈö ˈyaa ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˗wa ˗bho ˗zlanwokɔdhi ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo to ˗an ˗takpa, ˈö˗ ˗zɔn ˈpö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. w21.10 9-10 § 7-8.

ˈKwa gbɔɔdhe ˗nu kë ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗a ˈka ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗yö ˗nu ˗dhɛ, kö kwa Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü. Izraɛdhömɛn ˗nu ˈwaa kun ˈdho ˗ni ˈgü Zoova ˈwëëdhö wo ˗kɔ ˈˈfuöö ˈka. (Deut. 16:16) Gbɔɔdhe ˈdhɛ ꞊slɔɔ ˗an ˗gɔ ˗wo ˗kun nu ˗ni ˈgü ˗a ˈka. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ -sü ˗kun ˗a ˗zɔn ˗ni ˈgü ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ bhë, ˗wa ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗bha. Kwa ˗dho Zoova ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Ya ˈgo mü ˈzü, pë ˗së ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗nu ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ bhë, kwa dho ˗a ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˗zɔn ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ gbɔɔdhe ˈö ꞊slɔɔ kwa ˗gɔ ˗a nu ˗sü kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗a ˈka kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi waa ˗Zlan ˗bha yö ˈö kë ˗ni ˈgü ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü ˗an ˗dhɛ. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ «ˈpë ˈö mɛ ˗ya ꞊gbaɔ ˗Zlan ˗gɔ bha˗ ˈˈdhia ˈö ma˗ ˈgü bha ˗yö ˗gban ˈpë ˈö˗ ˗mɛ ˗gɔ ꞊në˗ ˗bha. ˗A ˈdhɛ ˈyaa ˈmɛ ˈö˗ ˗gɔ ˈyaa˗ ˈˈpɔ kë˗ ˗mɛ ˈˈdhiʋ̈.» (2 Ko. 8:4, 12) Gbɔɔdhe ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa˗ sü kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˈkwa˗ ˗kë Zoova ˗dhɛ, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˈˈtɩtɩ, ˗ya ˗dhɛ ꞊bhlëësü.—Mak. 12:42-44. w22.03 24 § 13.

Mɛn zii ˗nu ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo wo ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈpɛpɛ ˈˈɲanbhɔ. ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo pë ˈˈpɛpɛ kë ˗wo ö ˗bha ˗tuëë ˗nu ꞊faanmën, ˗wo wo ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈. Mɛn zii ˗nu ˈö yö ˈdhö ˗an ˗kɔ ˗ta ꞊va ˈsaadhö ˗wo ˗dho ˈˈtʋ̈ŋ ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗takundhe ˈö ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗wa nu ˗an ˗dhɛ? ˗An dua ˗mü kö ˗wo ˈto bɔmɛn Pɔdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. Pɔdhö ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn ˗kplawo kö ˈö ö ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën, ˈö ˗an ˗gbe ˈgü ˈˈgan. (1 Tes. 2:7) ˗Yö ˗dho kë ˗së kö mɛn zii ˗nu ˗wo ˈto ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, kö ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an kë, ˗wo ˈˈgblüsë kë ˗an ˈka. (2 Ko. 2:4; Efɛ. 2:4, 5) Pɔdhö ˗kun ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈsü ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˈö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈdhö, ˈö ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ sü ˈö˗ ˗kë ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗an ˈˈdhiʋ̈, ˈyö zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗nu waa˗ ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˈö kun ˗a ˗bha, ˈö˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˗an ˗dhɛ. (2 Ko. 7:5; 1 Tim. 1:15) ˈˈKɛɛ Pɔdhö ˈti ˗ya ö ˗de ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wɔn ꞊zɔnŋ ˗ta ˈgbɛ. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan kö ˈö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗takun. w22.03 28 § 9-10.