Sɛtanblö

˗Zlan ˗ya ˈˈpiigbɩɩdhɛ nu Yesu ˗dhɛ kö ˗yö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈpɛpɛ ˈˈɲan bhɔ. Yesu ˗bha ˗dhidha ˗nu ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwaa ˗mɔn ˗an ˈˈɲan bhɔ ˗sü ˗bha toŋtoŋdhö bhë, ˗yö ˗dho ˗an bho kwa ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊faan ˗ya ˗gɔ kö ˗yö kwa bho ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈö nu ˈˈyua waa ga ˈka kwa ˗ta bhë, ˗a ˗gɔ ˈˈgan ˈgü. (Mat. 9:​1-6; Wlɔ. 5:​12, 18, 19) ˗A ˗bha ˗dhidha ˗nu ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö «ˈˈyua suu ꞊gban ˈˈpɛpɛ» bho kwa ˗bha, ˈö mɛn ˗nu bho ga ˈgü ˗ʒiaanwo. (Mat. 4:23; Zan 11:​43, 44) Yesu ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈduaannu, ˈö ˗kɔ ˗yö ˗ʒiö ˗zuu yaa ˗nu ˗gɔ. (Mak. 4:​37-39; Dhu. 8:2) ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova ˗ya ꞊faan suu ˈö bhë ˗a nu ö Gbö ˗dhɛ, ˗yö kwa ˗zogban ꞊dedewo. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗dho ˈwɔn ˗së ˗nu ꞊slɔɔ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗kɔ ꞊löö. Yesu ˗bha ˗dhidha ˗nu ˈö ˗an ˗kë ˈˈsɛ ˗ta yö bhë, ˗wo pë ˗nu ˈö ˗dho ˗an kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü kö ˗ya kë ˗Gblüdë ˈka dhaŋ˗ ˈgü ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗an blɛɛnˈˈ ˈka. w23.04 3 § 5-7.

˗Ya ˗kë ꞊dhɛ mɛn ꞊va ˗wo ka ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˈö ˈwaa wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˈka ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ka ˈgü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga. ˈˈKɛɛ ˈka ˗dho ˈˈkan ˈwɔn ˗daakësü ˗bha. ˗Ka ka ˗de baaˈˈ dhɛɛˈˈ ꞊va ˗yɔ bɔ ˗sü ˗bha ˗bhɔkwëë ˈˈpɛpɛ ˗bha ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wo ˈti wo ˗kɔ ˈˈyɛ ka ˗bha ˗a züdɔdhɛ ˈgü, ka ꞊ɲɔɔn ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗wo ˗dho wo ˗kɔ ˈˈyɛ ka ˗bha. Ka ka ˗de baaˈˈ ˗ni ˈgü ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn ˗bha, ˗kɔ ˈö˗ ˗wo ˗bhüöö kpö ˗nu ˗wo ˗gban ˗a ˈka ˗a ˈwɔn ˗gɔ ˗bha, ˗ka ka ˗zota ˗a ˈgü. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ka ˗dho ˗mɔn ˈwɔn ˗daa ˗së kë ˗sü ˗bha ˗bhɔkwëë ˗todhʋ̈sü ˈgü. Gagade ˗nu ˈwo ˗wo ˗bhüöö kpö ˈbha ˗nu ˈgü ˈö ˗an ˈgüpʋdhɛ ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ bhë, ˗ka ka ˗de baaˈˈ ˗an ˗bha ˗së ˈka. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˈbha ˗ya kë mɛn ꞊vadhɛ ˈwii ˗dho wo ˗kɔ luuˈˈ mü. ˈKa ˗bhɔkwëë ꞊va kë, ˈwii wo ˗kɔ ˈˈyɛ ka ˗bha, ˈmën ˈka ˗dho ˗a kë? ˗Ka ˗bhɔkwëë ˈˈtʋ̈ŋ to ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˈmɛn ˗dho ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ˈka bhë ˈka˗ ꞊kpɔɔ ꞊dhɛ ka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈka dhɛɛˈˈ ˈbha ˗yɔ bɔ. w23.04 21-22 § 9-10.

Zozɛfö ˗yö ˗to Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗yö ˗kë dhegɔndë ˗tiaandhö ˈka. ˗Dhioo ˈbha ˗nu ˈwo ˗gban ˗a ˗bha ˈkɔdhi ˗bha, Zoova ˗yö ˗an ˗dɔ ˗a ˗ta ˈö ˗mɔn ˗gɛnɲan ˗yaaga ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈyaa kun ˈˈplëëplë, Zozɛfö ˗yö ˗to mü ˈö Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (Mat. 1:20; 2:​13-15, 19-21) Zozɛfö ˗bha ˈwɔn ˗man Zoova ˗ta ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ö ˗kɔ kpa Madhi ˗ta, ˈö ö ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗së ˈka. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˈwɔn ˗man Zoova ˗ta ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗dhɔ waa˗ ꞊bhlëë ˈö kun Madhi ˈgü ˗yö ˗dadhiʋ̈. Dhegɔndë ˗nu, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka to Zozɛfö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˗Ka Biblö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈwo ˗gban ka ˗zokë ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗bha, ˗an mɛɛnˈˈ. ˗Dhioo ˗nu ˈwo bhë ˈka ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈka ˈwɔn ˈbha ˗nu bho ˈˈgblʋʋ ka ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈgü, ˗yö ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ ka ˗bha dhebɔ ˗nu ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë, ˈö ka ˗bha ˈkɔdhi ˗gɛn ˗yö ˗gban. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö ˗ya ˗kwɛ 20 kë gwan˗ ˗bha Vanuatu, ˗ya ˗pö: «N ꞊gɔɔn ˗ya Zoova ˗bha ˈtɔŋ ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an draanˈˈ, ˗ya ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈, a˗ ꞊bhlëë ˗ya ˈzü ꞊dedewo. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ a ˗kë n ˈflëëgü, ˈö ˈa n ˗zoyö ˈwɔn ˗nu ˈö ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta ˗an ˗dhɛ.» w23.05 21 § 5.

Zuifö ˗nu ˈwo go Babidhɔnö bhë ˗an dua ˗mü kö ˗wo kë «ˈˈsɛgɔ ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈» ˈka wo ˗bha ˗Zlan ˗bha ˈka. (Deut. 7:6) ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˗bha ˗tosɛta bho ˈˈgblʋʋ kö ˗wo kë Zoova ˗dhɛ ˗së. Zuifö ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo ˗bhɔ Babidhɔnö. ˗Yö ˗kë ꞊dhɛ Babidhɔnömɛn ˗nu ˗zotakɔ waa ˗an ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˗wo ˗to Zuifö ˗nu ˗bha. ˈDhɛ Zuifö ˗nu kpö ˗blɛɛsü ˗wo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë Izraɛdhö ˈö ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn Neemi ˗ya yö ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ˈwo bhɔ Izraɛdhö ˗sɛ ˈgü bhë wo ˈti Eblö ˗wo draanˈˈ, ˗a ˈwɔn ˗ya ˗kun. (Deut. 6:​6, 7; Néh. 13:​23, 24) ˗Zlan ˗Wo ˗kun ˗bɛnzë ˗sü ˈka Eblö ˗wo ˈgü. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ Zuifö ˈnën ˗nu ˈti Eblö ˗wo draanˈˈ, Zoova ˗dhɔ ˗dho ˗an kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ, kö ˗wa gba? (Esd. 10:​3, 44) ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö Zuifö ˗nu ˗wo ˈwɔn ꞊vadhɛ bho ˈˈgblʋʋ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˈˈKɛɛ ꞊waa˗ pö ˗yö kë wo ˗kɔa ˈˈplëëplë, ˗an dua ˗mü kö ˗wo kë Izraɛdhö ˗sɛ ˈö ˗Zlan ˗dhɔkësü ꞊dede dho kë ˗a ˗bha ˈzü ˗dɛɛwo ˈdɔɔni ˈdɔɔni ˈka bhë, ˗a ˈgü.—Néh. 8:​8, 9. w23.05 15 § 6-7.

ˈWɔn ˗nu kë ˗sü ꞊faan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈö ˈkwa ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ kwa ˗de ˗ta kö ˈkwa ˗mɔn ˗an kë ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, pë ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈyi ˗lo ˈwɔn ˈö kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˗a kë ˗sü ˈgü. ‹ˈWɔn yaa -nu ˈwo ˗kan mɛn ˈgü› ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo nu kwa ˗ta, ˈö ˈkwaa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊slɔɔ kö pë ˈö kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˈkwa˗ kë. (Eccl. 9:11) ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo kwa ˈgü ga ɛɛnˈˈ ˗wo ꞊faan bho kwa ˗bha. (Prov. 24:10) ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈö kwa ˗bha bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, ˈwɔn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo zë kwa ˗gɔ, ˈö kwa ˗gɛn ꞊nënŋ pë ˈö kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗a kë ˗sü ˗bha. (Wlɔ. 7:23) ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö ˗kë ˈgügadhe ˈka. (Mat. 26:43) ˗Mën ˈö dho kwa ˗takun kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü? ˈYa ˗dho kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈwɔn ˗ya ˗da kwa ˗gɛn ˈgü, kö kwa ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn pë ˈö kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗a kë ˗sü ˗bha. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa ˗dho bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ꞊dede ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗ya ˗zɔn ˈpö kwa ˗dhɛ ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa˗ ˗ya kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ kwa ˗dho ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈgü, pë ˈö ˈkwa˗ ˗ya kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ kë ˗sü ˈgüdan ˗kplawo, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa Zoova ˗dhidhɛwɔn ˗nu kë. Zoova ˗ya ˗kpan kwa ˗bha kö kwa kwa ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö pë ˈö kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ kë, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ꞊dedewo. w23.05 30 § 14-15.

Wlüünën gɔɔn˗ ˈbha ˗ya kë ˗yödhiʋ̈ ˈka, ˗ya ˗kë ˈö waa mɛn ꞊vadhɛ ˈwo yökë wo ˈkwëë˗. ˗Ya ˗takun ˈpö ˈö ö ˗zokë ö ˗bha ˈwëëga ˈˈpiʋ̈ ꞊kpɔɔdhɛ ˈka, ˈö ˈyaa˗ shiʋ̈ˈˈ. (Fdh. 4:​11-13) ˗Kë ˗yödhiʋ̈ ˗kɔ ꞊löö ˈka ˗sü ˈö bhë ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö züdɔ ˗kɔ ˗së ˗mü. ˗Yö mɛn ˗takun ˈö ˗mɔn ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yödhiʋ̈ ˈka ˗sü ˗bha. ˗Kë ˗yödhiʋ̈ ˈka ˗sü ˗yö ˈkɔ dɔ ˗yö ɛɛnˈˈ yökë Betɛdhö ˗sü ˈˈkwɛɛ ˗pʋ mɛn ˗gɔ. Kletiɛn gɔɔn˗ ˗nu dua ˗mü kö ˗wo kë mɛn zii ɛɛnˈˈ mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈka kö ˗wo yökë wo ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˗zlanwokɔdhi ˈgü. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ yö ˗nu ˈö ˈwo bhë ˗an ˗bha ˗sü «ˈyaa ˈwɔn yaa ˈka.» (1 Tim. 3:1) ˗A dua ˗mü kö ˗yö kë mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈka ˗blɛɛsü. Mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗nu ˗wo mɛn zii ˗nu ˗takun ˗kɔ ꞊va ˗ta. Mɛn zii waa mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗nu ˈwo bhë, ˗wo wo ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö ˈwo wo ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, ˈö go mü ˈwo ˗zlanwopö wo ꞊faan ˈka. w23.12 28 § 14-16.

˗Gblüdë Ʒoziasö ˗yö ˗ya Zoova mɛɛnˈˈ ˗sü ˗bha kö ˗yö ꞊kun wlüünën ˈka. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö Zoova dɔ ˗sü draanˈˈ, ˈö˗ dhɔɔbhaawɔn kë. ˈˈKɛɛ ˗tosɛta ˈyaa kun ˈˈplëëplë wlüünën ˈö bhë ˗a ˗bha ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, mɛn ꞊vadhɛ ˗kun ꞊sua ˗zlan ˗nu ˗dhɔkë ˗ni ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, Ʒoziasö ˗bhawɔn ˗kun ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha kö ˗yö ˗gban ˗an ˗gɔ. ˗Ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ ö ꞊faan ꞊dede ˈka. ˈˈSanni ˗a ˗kwɛ ˗yö kë 20, ˗yö ˗ya ꞊sua ˗zlan ˗nu ˗bho ˈˈshia˗ ˗sü ˗bha. (2 Chron. 34:​1, 2) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ka ꞊kun ˈnën ˈˈtɩtɩ ˈka, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka Zoova ꞊mɛɛn, ˈka˗ ˗bha ˈˈklʋ̈ʋ̈së ˗nu ꞊draan ꞊dhɛ Ʒoziasö ˈdhö. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ka ˗dho ka ˗de nu ˗a ˗dhɛ. ˗De ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗dho ˈpa ka ˗bha ˗tosɛta ˈka ˗kɔ kë ꞊dhɛ? Dhukö ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa kö ˗a ˗kwɛ ˗ya kë 14 bhë, ˗ya ˗pö: «ˈÖ sü ꞊dɛɛ ˗bha, a ˗dho Zoova ˗dhɔkësü bɔ ˈˈdhiʋ̈ n ˗man ˗tosɛta ˈgü, ˈa˗ ˈˈslö ꞊mɛɛn kö ˈa˗ ˈˈzuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi.» (Mak. 12:30) ˈKa ka ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ kö ˈka˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö, ˗yö ˗dho kë ˈdhuëë˗ ˈka ka ˗bha ˈka. w23.09 11 § 12-13.

ˈDhɛ bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˈsëëdhɛ bɔ ˗zlanwokɔdhi ˈö kun Tesadhonikö ˗a ˗dhɛ, kö ˗wa ˈˈdhi ˗pʋ ˗a ˗kwɛ ˈyii ˗mɔn do ˗bha ꞊köŋ. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü kö ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ˈka ˗mɛn ˗nu ˈwaa pë ꞊va dɔ ꞊köŋ, ˗a ˈbha ˗ya kë kö ˈwɔn ˗nu ˗kun zë ˗ni ˈgü ˗an ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˗an ꞊bhlëë ˗ya. Kwa ꞊ɲɔɔn ˗ni ˈgü ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ yi ˗bha, ˗a ˈbha ˗ya kë ˗dhioo ˗nu ˈwo dho ˈgo kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ɛɛnˈˈ kwa ˗bha Betɛdhömɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, kwa ˈti ˗dho ˗an ꞊slɔɔ. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, mɛn zii ˗nu ˈnën ˈwo dho ʒiaan ˗nu ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa kë, kö ˈkwa ˗an ꞊bhlëë ˗ya ˗sü draanˈˈ ꞊dɛɛ. ˈKö ˈwɔn suu ˈˈoo ˗su ˗yö ˗kë, ˗kwa ˗klu ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha. ˈKwa ˗dho kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë mɛn zii ˗nu zaadhɛ ˈgü. ˗A kë ˗sü kö Zoova ˗yö bɔ Yesu ˗ta ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗klu ö ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈka, ˈnën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈgü. ˗Piö gblaa˗ ˗yö ˈˈsɔdha ˗gɔ ˗takpa. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, kwa ˗bha ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗yö kwa ˗bha ˗zotadhe ˗takpa. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈö yö ˗a ꞊trɔɔn gbɛ˗ ˈyaa ˈdhö. (Fdh. 3:8) ˗Yö kwa ˗takun ˈzü ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa, ˈö ˈkwa ˈwɔn ˗së ˗kë ˗kplawo. w23.06 11-12 § 11-12

Mɛn ˗nu ˈwo «dhebɔ ˈˈblɔɔnsü» ˗wo man kö ˗yö ˗an ˗dhɛ ˗ni ˈgü bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo dho ɛɛnˈˈ ˈwo ˗kɔ ˈdho ˗sü ˈka. Wɔn ˗së ꞊va ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈkwa dho ˈˈkan ˈˈɲangüyaa ˗bha, ˗wo ˗dhö. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ «dhebɔ ˈˈblɔɔnsü» ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü: «ˈˈYi ˗nu ˈwo ˗an mü ꞊kwaan ˈka bhë ˗an din ˗yö ˗së.» (Prov. 9:17) ˈMën ˗tɔ «ˈˈyi ˗nu ˈwo ˗an mü ꞊kwaan ˈka»? Biblö ˗yö dhe waa ö ꞊gɔɔn ˈö ˗wa wo ˈkosü ˈˈkwi ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗bha ˗kë do ˗sü ˗zɔn ˈˈyi ˗saa ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka. (Prov. 5:​15-18) Gɔɔn˗ waa dhebɔ ˈö ˗wa wo ˈko sü ˈˈkwi ˈˈdhiʋ̈ ˗wo ꞊mɔɔn ˗bha ˈwo zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗bha ˗kë do ˗sü ˈgü. «ˈˈYi ˈwo˗ mü ꞊kwaan ˈka» ˈyaa kë ˈˈdhʋ̈. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗wo ˗wɩ ˈˈɲangüyaakësü ˈka. ˗Ya kë ꞊shiöŋ ˈˈɲangüyaa këmɛn ˗nu ˗wo wo ˗bin mɛn ˗nu ˗gɔ, ꞊dhɛ ꞊kwaanmɛn ˗nu ˈdhö. «ˈˈYi ˈwo˗ mü ꞊kwaan ˈka» ˈˈdhʋ̈ bhë ˗a din ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗së ˗an ˈˈdhi, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˈgü mɛn gbɛ˗ ˈti wo ˈkun ˈwɔn yaa ˈö bhë ˗a ˗ta. ˈˈKɛɛ ˈˈkpënŋ˗ ˈnën ˈwo˗ ˗kë wo ˗de ˗gɔ, Zoova ˈwɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗yö. Mɛn ˈö Zoova ˗ya ö ˗kɔ bho ˗a ˈgü, kö ˗a ˗bha ˗ya kë ˈya˗. ˗A ˗mɛn ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗tosɛta «din ˗së» ˗sü kë.—1 Ko. 6:​9, 10. w23.06 22 § 7-9.

ˈKa˗ yö ꞊dhɛ ˈkaa bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ka zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ɛɛnˈˈ ˈkaa ˗zlanwopö ˗ni ˈgü zuʋ̈gblüdhi ˈka, ˈmën ˈka dho ˗a kë? Ka dua ˈyaa ˗mü kö ˈka˗ pö ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈkun ka ˗gɔ. ˗Ya kë ꞊shiöŋ, ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗zotakɔ ˗nu ˗bho ˈˈgblʋʋ. Zoova ˗bha yökë ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ˈdho ˗ni ˈgü ˈˈshia˗, ˗kwa kwa ˗zota bɔmɛn Pɔdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Pɔdhö ˗kun ˈto ˗ni ˈgü Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˗ya ˗yö ꞊shiöŋ ꞊dhɛ ˈyaa ˗mɔn ˈwɔn ˗nu ˈö˗ ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an ꞊gban kë ˗sü ˗bha. ˗Kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈö Pɔdhö ˗yö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈö ˗zlanwopö. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈka˗ pö ˈka ˗da ˈwɔn ˈbha ˗ʒian ˗ta, ka dua ˈyaa ˗mü kö ˈka ˗gban ka ˗de ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗ta. ˗Kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈka ˗kë ˗a ˈka ka ˗de ˈgü, ˗ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈka ˈwɔn ˗së kë. Ka ˈwɔn ˗së kë ˗ni ˈgü ˗kplawo, ka ˗zotakɔ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo go ˈˈgblʋʋ.—1 Ko. 9:16. w24.03 11-12 § 12-13.

Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˈˈtɔŋdhɛ ˗kun ˗an ˗bha ˗sü ˈka. (2 Ko. 6:​11-13) Kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ꞊vadhɛ ˈgü, mɛn ˗nu ˈö ˗an ˈgodhɛ, ˗an wɔkɔ waa ˗an ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈwaa do ˗wo mü. ˈKwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü, ˗an ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. ˈKwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗an yö ˗a ˈka ˗a ˈdhö, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ˈˈKlʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗yö ˗dho kë ˗së kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa kë. ˗A zü ˗ya dɔ, Zoova ˗dho kwa ˗takpa ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈDhɛ ˈwo nu Babidhɔnö ˗dhɛ ˗gɔ ꞊kwɛŋzü, Zoova ˗ya ˗pö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ: «N ˗man ˈˈsɛgümɛn ˗nu, ˗ka ˈdho ka ˗bha ˈkɔ ꞊duudhö kö ˈka ˈˈkwɛɛ ta ka ˗blü ˈˈtʋ̈ŋ ˈdɛdɛ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö yö˗ ˈka ˗naanzuëëdhe ˗bha ɲën ˗sü ˗bha.» (Is. 26:20) ˈˈKlʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˗a ˈbha ˗ya kë ˗wo ˈö bhë ˗yö ˗dho ˗gban kwa ˗bha ˈpö. w23.07 6-7 § 14-16.

˗Kwaa ˗zɔn kwa këwɔn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ˈwɔngümanmɛn ˗nu ˗mü kwa ˈka. ˗Kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ, ˈkwa˗ pö: «Mɛn ˗nu ˗wo n ˗yö ꞊dhɛ ˈwɔngümanmɛn, ɛɛnˈˈ mɛn ˈö˗ ˗bha ˈwɔn ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗ ɛɛnˈˈ mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗mɛn ˈdhö ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˈzü ˗wo n ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˈö˗ ˗bha ˈwɔn ˈdhö ˈya˗, ˈö˗ ˗gɔɔ ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˈdhö ˗ee? Ɛɛnˈˈ a n ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha ˗së ˈka kö ˈwɔn kë ˗kɔ ˗dhɛ ˈö ˗an ˗dhɛ ˗së ˗wa kë ˗ee?» ˈKwa ˈwɔn ˈgüman mɛn ˗nu ˗gɔ ˗kplawo, kö kwa ˈto ˗ni ˈgü Zoova waa Yesu ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈWɔn ˗nu ˗wa ˈgo ˈˈgblʋʋ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˗kwa kë ˈwɔngümanmɛn ˗nu ˈka. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö ˈwaa kwa ˈˈɲaan ˗be ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo nu kwa ˗ta. ˈˈYua ˈˈgbɩɩ˗ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa kun ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˈwëëga ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ɲën ˈzodhö ɛɛnˈˈ ˈzü ˈˈsɛgɔmɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˈˈgbɩɩ. (Eccl. 9:11) Kwa ˗bha yö ˈö ˗zlanwokɔdhi ˈgü bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ bho ˈˈgblʋʋ ɛɛnˈˈ ˈzü ˈwo˗ pö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈgü. ˈKwa ˈto pë ˗nu ˈwo yö ˗an ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˗bɛ ˗an ˗bha: (1) ˗Kwa ˈˈwɩ ˈwɔn ˈö kwa ˗ta, ˗a ˗bha. (2) ˗Kwa kwa ˈˈɲan ˈto ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗gɔ. (3) ˗Kwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo kwa ˗ta, ˗an ˗bha. (4) ˗Kwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun. w23.07 21-22 § 7-8.

ˈDhɛ Babidhɔnömɛn ˗nu ˗wo Daniɛdhö kun ˈwo dho ˗a ˈka wo ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü, kö ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈö bhë ˗yö wlüünën ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Babidhɔnömɛn ˗nu ˈˈɲan ˗ya ˗kun, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈpë ‹mɛn ˈˈɲan ˗yö ˗kpan ˗a ˗bha› ˈyö ˈwo˗ yö. ˗Wa ˗yö ꞊dhɛ Daniɛdhö ˗kun ‹ˈnëngɔɔn ˗së› ˈö go ˈkɔdhi ˗tiaandhö ˈgü ˗a ˈka. (1 Sam. 16:7) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wa ꞊klaŋkë kö ˗yö yökë ˗gblüdë ˗kɔ ꞊löö. (Dan. 1:​3, 4, 6) Mɛn ˈö Daniɛdhö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë ˗a ˈka bhë ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë. ˈDhɛ Zoova ˗yö Daniɛdhö ˗zɔn Noe waa Zɔbö ˗an ˈka, kö Daniɛdhö ˗kwɛ ˗yö 20. Zoova ˗ya ˗pö Daniɛdhö ˗yö mɛn kpɛnŋdhö ˈka ꞊dhɛ mɛn ꞊plɛ ˈwo ˗klu ö ˗bha ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗an ˈdhö. (ˈWun. 5:32; 6:​9, 10; Job 42:​16, 17; Ézéch. 14:14) Daniɛdhö ˗yö ˗tosɛta ˗së ˗kë ˈö ꞊gwëë piŋdhö, ˈö˗ ˗dhɔ Zoova ˗kë.—Dan. 10:​11, 19. w23.08 2 § 1-2.

ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈkɔ ˈbha ˈdhɔ, kwa dua ˗mü kö ˗a ˈkɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkwa ˗a ˗dhɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗ga ˗së ˈka. Pë ꞊dede ˈö ˈkwa dho ˗a kë kö kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ kö ˈkwa˗ draanˈˈ ˗ni ˈgü, ˈyö bhë. ˈKwa Biblö ˗wo pö ˗bia ˈka, «pë ˈnë ˗nu ˈwo ˗gban [˗Zlan] ˗wʋ ˗bha ˈö ˈwo ˈmɛ ꞊wa ˗da ˗a ˗bha zian ˗ta ˗dee ˈgü, ˗a ˗nu ꞊draan˗ ˗bha» bhë, ˈnën ˈkwa dho ˗an dɔ. (Ebl. 5:12) ꞊Dhɛ ˗kɔ do ˈö ˈkwa ˈkɔɔdhɛ ˗ga ˗a ˈka ˗së ˈka bhë ˗a ˈdhö, kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈkwa Biblö ˗wo pö, ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn kö ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka. Biblö draanˈˈ ˗kɔ ˗së do ˈnen ˗tɔ ˗kɔ ˈö˗ ˈˈpian ˗nu ˗wo ˗gban ˗a ˈka wo ˈko ˗bha ˗a dɔ ˗sü. Gagade ˗nu ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ waa pë ˈö ˗kë ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈, ˗kwa pë kë kö ˈkwa ˗an ˈgüman. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗Zlan ˈˈDhiwo ˈgüman ˗së ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈkwa gagade ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn. Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën kö ˗wo ˗Zlan ˈˈDhiwo draanˈˈ ˗kplawo, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗wo gagade ‹ˈduaan ˗bha ˗kë ꞊gblɛɛn ˗sü, ˗a ˗bha ˗kë ˈˈgbɛa ˗sü, ˗a ˗dɔ ˗gɛan ˗sü ˗bha ˗kë ꞊gblɛɛn ˗kɔ ˗nu› ˈgüman ˗së ˈka. ꞊Waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ‹Klisi ˗wɔn ˗dho ˈto ˗an zuëˈˈ ˈgü ˗kpɛawo› ˈö ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban. (Efɛ. 3:​14-19) Kwa dua ˗mü ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö. w23.10 18 § 1-3.

Biblö ˗yö mɛn ꞊va ˈbha ˗nu ˈwo wo zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗bha ˗kwɛzlan ꞊draan Biblö ˈgü. ˗A mɛn do ˈnën ˗tɔ Davi. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗to ˈˈtɩtɩ ˈö ˗Zlan ˗yö ˈˈɲɔn ˗lo ˗a ꞊troo kö ˗yö kë ˗gblüdë ˈka Izraɛdhö, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˗kwɛ ꞊va ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan kö ˗yö ꞊kun ˗ya ˗gblüdëdhɛ kë ˗sü ˗bha. Simeɔn waa Anö ˈwo kun Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka ˈpö ˗wo ˗kun wo ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü Mesi ˗gɔ zuʋ̈saadhɛ ˈka. (Dhu. 2:​25, 36-38) Kwa ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ˗zota dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö ˗an ˈgü: «˗Mën ˈö mɛn ˈö yö ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa? ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˗an ꞊slɔɔ? A ˗dho ˈto ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?» Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa ˗gleŋ sü mɛn ˗nu ˈö ˈwii wo zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü. (1 Sam. 13:​8-14) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈkwa˗ pö: «ˈMën ˗kë ˈö ˈwii wo zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa? ˈWɔn yaa ˗mɛɛn ˈwo˗ ꞊slɔɔ?» w23.08 25 § 15.

Bɔmɛn Piɛdhö ˗yö ˗to ö ˗wo ˗ta. ˈYii ö ꞊kwaa pë ˈbha ˗zü kö ˗ya ˈˈkan Yesu ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗dhɛkpaɔyi do ˈka, Yesu ˗yö ˈwɔn ˈbha ˈö˗ bha gwëëˈˈ ˗nu ˈti˗ ˈgüman ˗a ˗blɛɛ. (Zan 6:68) ˗A mɛn ꞊vadhɛ ˗wo ˈti ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ɛɛnˈˈ ˗wo ˈti˗ ˈklɔɔ˗ mɛɛnˈˈ, ˗wo ˗kan Yesu ˗bha. ˈˈKɛɛ Piɛdhö ˈyii˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗to ˗klu ˗sü ˈka Yesu ˗bha ˈö˗ pö ꞊dhɛ «sii ˈö yaa yën ˗a ˗kë mɛ ˗dhɛ ˗dhiang» ˗ya ˈˈdhi. Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Piɛdhö waa˗ mɛn ˗nu ˈwo to ˗wo ˗dho ˈˈkan ö ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗ya ˗pö ꞊ʒiaan Piɛdhö ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˈö˗ ˈwɔn dɔ ˈpö ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ö ꞊yɛɛ˗ kë. (Dhu. 22:​31, 32) Yesu ˗ya ˈgüman ꞊dhɛ «˗to [˗Zlan] dhɔɔbhaa ˗zian ˗ta ˗dhɔ ˗yö kë mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗bha, ˈˈkɛɛ ˗a kë ˈˈsɩ ꞊në yaa kë˗ ˗nu ˗dhɛ.» (Mak. 14:38) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈdhɛ Piɛdhö ˗ya pö ꞊dhɛ ˈyaa˗ dɔ, Yesu ˈti ˈˈkan ˗a ˗bha. ˈDhɛ Yesu go ga ˈgü, ˗yö ö ˗de ˗zɔn Piɛdhö ˈö kun ö do ˈka ˗a ˗dhɛ. (Mak. 16:7; Dhu. 24:34; 1 Ko. 15:5) ꞊Faan ˈö˗ nu Piɛdhö ˗dhɛ, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü! w23.09 22 § 9-10.

˗Zlan ˗yö mɛn ˗nu ˈwo wo ˗zo yö ˗a ˗dhɛ ˗an ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˗to. ˗Yö ˗an ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˗bhawɔn ˗to ˈpapadhö ˈö ˈyaa nu ˗an ˗ta ˈzü. (Ps. 32:​1, 2) ˗An ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗an ˗yö ꞊dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˗nu ˈdhö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗kun Ablaamö, Davi waa ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha, Zoova ˗yö ˗an ˗sü ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˗nu ˈdhö. ˗An ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü, ˗Zlan ˗yö ˗an ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu ˈdhö ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka mɛn ˗nu ˈö ˈwaa˗ ˗dhɔkë ˗an ˗ta. (Efɛ. 2:12) ˈSëëdhɛ ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya bɔ wlɔmömɛn ˗nu ˗dhɛ ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈkwa˗ pö ˈkwa kë ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zo yö ˗a ˗dhɛ. ˗Zoyödhe ˗kun Ablaamö waa Davi ˗an ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˗kë ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. Kwa ˗de ˈpö ˗zoyödhe ˗ya kë kwa ˗gɔ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗kë ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. w23.12 3 § 6-7.

꞊Dɛɛ kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ, kwa ꞊faan waa kwa ꞊slɔɔpë ˗nu ˈsü ˗sü kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗an ˈka bhë, ˗yö ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ꞊dede ˈka kletiɛn ˗nu kwa ˗bha ˈka. ˈKwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa Zoova ˗bha yökë kwa ꞊faan ˈka, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa˗ ˗dhɔkësü ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗. Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö pë ˗nu ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa ˗an kë ˗kplawo Zoova ˗dhɔkësü ˈgü ˗an ˗zɔn. (Ebl. 10:​22-25) Wo ˈnën ˈwo ˗tɔ bhɛɛsü, ˗zlanwopösü, ˗dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü kö ˈkwa kwa ˈko ˗nu ꞊faanmën «˗kpɛawo, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ k[w]a˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈkpakpadhö ꞊dhɛ [Zoova] nu ˈˈtʋ̈ng ꞊ya ꞊tëng ꞊dedewo.» ˗Dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈsëëdhɛ ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü, Zoova ˗bha ˈˈkiö ˗ya ˗pö ˈko ˗ta ꞊plɛ: «˗Bhö [˗Zlan] ꞊në˗ ˗dhɔ kë!» (˗Dhɛ. 19:10; 22:9) Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ toŋtoŋdhö gagade ˗wɔngbɩɩsü ˈö ˗gban ˗zlandhɔkëgükɔ ˈkpii˗ ˗dɛɛ waa ꞊bhlëëwɔn ˈö ˗kë kwa ˗bha ˗Zlan Zoova ˗dhɔkësü ˈka bhë, ˗an ˈka. w23.10 29 § 17-18.

Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö «kwa ˗dhɔ ˗yö kwa ˈko kë.» ˈˈKɛɛ ˗yö ˗dho kë ˗së kö kwa ˗zo ˗yö ˗bo ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: «˗Dhɔ ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˈgü ˗yö ˗dho ˈdho ˈˈshiaa.» (Mat. 24:12) Yesu ˈyii˗ pö ꞊dhɛ ö ˗bha gwëëˈˈ ꞊vadhɛ ˗nu ˗dho ˈˈkan ˗dhɔ ˗zɔn wo ˈko ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈkwa˗ kë kwa ˈsuan˗ ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˗dho ˗kwa ꞊kwaa ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˈko ˗san ˗zü ˈö ˗da kwa ꞊zinŋgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, dhɛɛˈˈ ˗wɔngbɩɩsü ˈö yö kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ: ˗Mën ˈö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü, ˗yö ˈˈgbɩɩ˗? Pë ˗nu ˈkwa dho ˗an kë kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˗a do ꞊nɛn: ˗Wa ˈwɔn ˈbha ˗nu kë kwa ˈka kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, kwa˗ ˗kun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2 Ko. 8:8) Bɔmɛn Piɛdhö ˗ya ˗pö: «Ka ˗dhɔ ꞊në ˗yö ka ˈko kë ꞊kö ˗blɛɛsü kö ka ˗kɔ ˗ya ˈkun. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗dhaɔmɛkë bha ˗yö ˈwɔn yaa ˈgbɛ ꞊dede ˗ta ˗kpa.» (1 Piɛ. 4:8) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈwɔnyaakëdhii ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha waa ˗an ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. w23.11 10 § 12-13.

ˈKwa mɛn ˗nu zë ˈgü ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ, kö Yesu ˗bha ˈtɔŋ ˈö ˗gban ˗dhɔ ˗bha bhë ˈkwaa ˗ya ˗ni ˈgü ꞊bhlëë ˈgü. Gagade ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊nënŋ mɛn ˈbha ˗nu ˗bha kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka mɛn ˈwo to ˗an ˗ta. Yesu ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö. (Zan 13:23; 20:2) Bɔmɛn Piɛdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa «dheebhang ˗nu [ . . . ] ˗dhɔ ˗yö kwa kë» ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo go ˈkɔdhi do ˈgü ˗an ˈdhö. (1 Piɛ. 2:17) Piɛdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö kwa ˈko kë ‹꞊dedewo kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka.› (1 Piɛ. 1:22) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗dhɔ ꞊dede ˗kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈka ˗sü ˈyaa ˈˈplëëplë, kwa dua ˗mü ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Kwa ꞊dhegblü do ˗ya pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë kwa ˈka, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? ˈˈSanni ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ, pë ˗blɛɛsü ˈö nu kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ˈkwa kwa ˗bha ˈˈyoo bho ˗a ˗gɔ. ˈˈKɛɛ Piɛdhö ˗yö ˗bɔ Yesu ˗ta ˈö˗ yö ꞊dhɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa ˗Zlan ˗dhɛ ˗së. (Zan 18:​10, 11) Piɛdhö ˗ya ˗pö: «ˈKa ˈdho ˈwɔn yaa ˈˈyɔɔ bho ˈwɔn yaa ˈka, ˈˈɛɛn ˈka ˈdho ˈˈsi ˈˈyɔɔ bho ˈˈsi ˈka, ˗ka ˈdhuë˗ kë˗ ˗mɛ ˗bha.» (1 Piɛ. 3:9) Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗ya kwa kë ꞊dedewo, kwa ˈˈgblu ˗dho kë ˗së ˗an ˈka ˈö ˈkwa ˗an ꞊bhlëë ˗ya. w23.09 28-29 § 9-11.

ˈNën ˗nu ˗bha ˈˈgla ˗sü kö ˗wo kë mɛn ˗zogbansü ˗nu ˈka bhë, ˗ya kë ꞊shiöŋ ˗a ˈwɔn ˗yö kwa ˗kun. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈyaa ˈsü wo ꞊dede ˗an ˗bha. ˈˈKɛɛ kö kwa ˗zë ˈkwa˗ pö ˈkwa kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗. (1 Ko. 13:11; Ebl. 6:1) ˈKwa˗ pö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗mlɛɛn ˈö kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü ˗a ˗gɛn ˗gban ˗sü ˗bha. Kwa ˗bha ˗bhawɔn ˗yö ˈzü ˗a ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗bha kö ˗yö kwa ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗wo kë kwa ˗gɔ. -Ya ˈgo mü kö pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an kë ˗dhɛ dɔ bhë, kwa ˗kɔ ˗yö ˗an ˈkun ˗së ˈka, ˈkwa kë baasü ˈka yö ˗nu ˈwo dho dɔ kwa ˗kɔ ˈka ꞊taabha ˗an ˗bha. (Prov. 1:5) Zoova ˗yö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗da gɔɔn˗ waa dhe ˗an ˈka. (ˈWun. 1:27) Gɔɔn˗ waa dhebɔ ˗an ˗gokopiʋ̈dhɛ dɔ ˗sü ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö ˗tɔ ˈwaa bhɔ wo ˈkwëë˗ ˈwɔn ˈbha ˗nu ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Zoova yö ˗an ˗da kö mɛn ˈö ˗dhö yö ˈö˗ dua ˈka, ˗ya kë. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗an ˗bhawɔn ˗yö ˈˈklʋʋsë ˗nu waa pë ˗nu ˈwo ˗an kë ˗dhɛ dɔ ˗an ˗bha, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗an ˗kɔ ˗yö ˗mɔn wo ˗bha yökë ˗sü ˗bha.—ˈWun. 2:18. w23.12 18 § 1-2.

Yesu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo ö Dë ˈtɔ ꞊dede dɔ ˗ee? ꞊Ii. ˗Zlanwo ˗gɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dhɛ ˗a ˈtɔ ˈka ˗sü ˈö bhë, ꞊bhlëë ˗bho ˗a ˗bha ˗sü ˗mü. ˈˈKɛɛ Yesu ˗zë ˈyii ö ꞊kwaa wɔkɔ suu ˈö ˈyaa ˗Zlan ˈˈDhiwo ˈgü ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗zü kö ˗ya ˈˈkan ˗Zlan ˈtɔ bhɔ ˗sü ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˗zuu ˈyaa bho ˗a ˈka gɔndë do ˈgü Zerazeni ˗sɛ ˈgü bhë, ˗kwaa ˗ga. ˈˈSuʋ̈ ˗yö ˗da ˈˈsɛ bhë ˗a ˈgümɛn ˗nu ˈgü ˈwo˗ pö Yesu ˗dhɛ ˗yö ʒiö. ˗A ˗wɔn ˈgü, Yesu ˈti ˈto mü. (Mak. 5:​16, 17) ˈˈKɛɛ Yesu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo Zoova ˈtɔ dɔ. ˈPë ˗kë ˈö Yesu ˗ya pö gɔndë ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗dhɛ ˈya ˗dho ˗a pö ꞊dhɛ yö ˈnën ˈö˗ ˗dhɛ bo, ˗ya pö ꞊ʒiaan Zoova ˗mü. (Mak. 5:19) ꞊Dɛɛ, Yesu ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈkwa ö Dë ˈtɔ ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü. (Mat. 24:14; 28:20) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˈˈdhiaa ˗dho ˗da kwa ˗bha ˗Gblüdë Yesu ˈgü. w24.02 10 § 10.

˗A kë ˗sü kö ˈkwa kë Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˗totabhaasü ˈgü ꞊dɛɛ bhë, ˈdhuëë˗ ˗wɔn ꞊dede ˗mü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈdho ˗ni ˈgü ˈya˗, Zoova ˗yö kwa ˗dho ˈkwëë˗ kö ˈkwa kë ˈkɔdhi do ˈgümɛn ˗nu ˈka, ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗takun. (Ps. 133:1) ˗Yö kwa ˗takun kö zuʋ̈gblüdhi ˗yö kë kwa ˗gɔ ˈkɔdhi ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü. (Efɛ. 5:33–6:1) ˗Yö ˈwɔnbhokoodɔsü waa ꞊kpɔɔdhɛ ˗nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa zuʋ̈waannusü ꞊dede ꞊slɔɔ. Kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗klu ˗a ˗bha ˗sü ˈka. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha, ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa ˈkozë ˗a ˈka ˗kplawo. ˈWɔn ˗nu ˗wa zë kwa ˗gɔ ˈko ˗ta ꞊va, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˈgü ga. Kwa dua ˗mü ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗kplawo ˈkö ˗kë ꞊dhɛ (1) kwa ꞊dhegblü do ˗yö kwa ˗shiödhɛwɔn kë, (2) kwa gɔɔn˗ ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˗dhebɔ ˗yö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë kwa ˈka, (3) kwa zaadhɛ ˗nu ˗wo kwa ˈgü ga. w24.03 14 § 1-2.

˗Ya kë ꞊shiöŋ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˈwo Zoova ˗bha yö ꞊va kë, ka ˗an ˗bha ˗kwɛzlan ˗man. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗wo ˗Gblüdëdhɛ ˗nɔɔnpömɛn ˗nu ˗bha ꞊klaŋkë ɛɛnˈˈ ˗wo ˗dho ˗dhɛ ˈö ˗zlanwopömɛn ˗nu ˈwaa ˗bha ꞊va, ˗a ˈgü. ˈWɔn ˗së ꞊dede ˈö ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗an kë ˗sü ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈ wo ˗mü. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo wo ˗bha ˗zlanwopösü ˗dadhiʋ̈. (Këw. 16:9) ˈˈKɛɛ, ˗ya kë ꞊dhɛ ka ˈti ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha ꞊wɛ? ˈYa ˗dho kë ka ˈgü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö˗ ˈˈsɩ ˈdhö ˗an ˗dhɛ bhë, ˗wo ˗tiaandhö ka ˗bha. ˈPë ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö ˗tɔ ˗to ö ˗wo ˗ta ˗sü. (Mat. 10:22) Ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈpë ka ˗kɔ ˗yö ˗mɔn ˗a ˗bha ˈka˗ nu Zoova ˗dhɛ, ˗ya zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. ˗Ʒiö Yesu ꞊keŋ˗ ˗kɔ do ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈka ka bo ˗bɔyibhaasü ˈka, ˈnën bhë.—Ps. 26:1. w24.03 10 § 11.

Kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈkwa ˈgo kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ö ˗dho kwa ˗bhawɔn ˈto. (Ps. 86:5) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗wo ˈmën ˗ni ˈgü kwa ˈka ꞊dedewo, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho Zoova ˗wo ˈˈdhiʋ̈ ꞊dhɛ ˗ya kwa ˗bhawɔn ˈto. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë ˈwɔngümanmɛn ˗mü. ˈPë ˈkwa ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈyaa ˗dhɛ kwa ˗gɔ toŋtoŋdhö. ˈˈKɛɛ pë suu ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa˗ ˗kë ˗a ˗dhɛ bhë, ˗ya ˗dhɛ ˗së. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ˈzü mɛn ˗nu ˈö Biblö ˗yö ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈwo Zoova ˗dhɔkë wo zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗an ˈgü. ˗A mɛn do ˈnën ˗tɔ bɔmɛn Pɔdhö. ˗Yö yökë ö ꞊sɔbhɛɛ ˈka ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈˈta kpɔ ˈˈkidhʋŋ ˈˈgblü ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˈö ˗zlanwokɔdhi ꞊va ˗ya. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwɔn ˗nu ˗wo go ˈˈgblʋʋ ˗a ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˈö ˈyaa ˗mɔn ˗zlanwopösü ˗bha ˈzü, ˗a ˈˈdhiaa ˈti kë ˗Zlan ˈgü ˗ee? ˗Abin. Pë ˈdhɛ ˗kɔ ˗mɔn ˗a ˗bha ˗ya ˗kë ˈö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˗bha. (Këw. 28:​30, 31) ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈpë ˈkwa ˗mɔn ˗a ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö go ˈˈgblʋʋ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ ˈpë ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈnën ˗tɔ ꞊ʒiaan pë ˈö kwa ˗blü ˗a ˗bha yö kë ˗sü ˗bha. w24.03 27 § 7, 9.

Yesu ˗yö ˈwɔnzuan ˗së ˗to ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗gɔ, ˈö ˗gban ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˗A ˗bha ˗zlanwopösü ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˗yö ˗kun bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ö Dë ˗dhɛ ˗kplawo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗kun nu ˗ni ˈgü ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈö yö ˗kë ˗a ˗kɔ ˗ta ꞊va, Yesu ˗yö ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˈö ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ. (Mak. 6:​31, 45, 46) Dhiapiʋ̈ do ˈka, ˗yö ˗soo ˈö ꞊luu, ˈyö dho ö do ˈka ˗dhɛ ˈbha ˈgü kö ˈö bhɛɛˈˈ. ˈDhɛ Yesu kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗da ˈwɔn ˈkpii˗ ˈbha ˗ʒian ˗ta, ˗yö ˗bhɛɛ gbeŋyi ˗todhʋ̈sü ˈgü. (Dhu. 6:​12, 13) ˗Ya ˈgo mü ˈzü, gbeŋyi ˗totaabhasü ˈö˗ ˗kë ˈö ꞊kun ga bhë ˗a ˈgü, kö ˗ya yö ö ˗bha yö ˗dhɛ ˈˈgbɩɩdhɛ ˗bha, Yesu ˗yö ˗bhɛɛ ˈko ˗ta ꞊va. (Mat. 26:​39, 42, 44) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ yö ˗kë kwa ˗kɔ ˗ta ꞊va, Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa bhɛɛˈˈ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗soo ˈkwa ꞊luu ɛɛnˈˈ ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ sü ˈˈdooka ˈkwa ꞊bhɛɛ, kö ˈkwa ꞊kun yi zë. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈkwa˗ ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ gbɔɔdhe ˗së ˈö ˗kë bhɛɛsü ˈka bhë, ˗yö kwa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. w23.05 3 § 4-5.

˗Wo ˗nu ˈwo ˗kë «˗a ˗bha ˈnii˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ bha ꞊në kwa pa» ˈka ˈö Biblö ˈˈɲan ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˈgü bhë, ˗kwa ˗an ˗ga. ˈSëëdhɛ ˗be do ˗ya ˗pö ˗yö ˗kë ꞊dhɛ «ˈˈyiga ˈö nu kwa ˗ta ˗a ˈdhö.» ˈWɔnzuan ˈö bhë ˗yö ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˗dhɔ ˈö Zoova ˈgü, ˗a ˗zɔn ˗së ˈka. ˈˈƝɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ‹wo ˗dhɔ ˗yö ˗Zlan ˗kë.› (Zud. 1) ˗Kɔ ˈwo˗ ˈka wo ˗de ˈgü, bɔmɛn Zan ˗ya ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «Kwa ˗dhɔ ˈö˗ ˈˈsinma ˗yö kwa Dë [˗Zlan] ˗kë, ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈwo kwa ˗dhɛ ˗zianwo ˗a bhang ˗nu bha kaa ꞊dede ˗kaa ˗ga bha.» (1 Zn. 3:1) Zoova ˗bha ˗dhɔ ˈö ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˗to ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu dosɛnŋ ˗ta ˗ee? ˗Abin. Zoova ˗yö ö ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˗dhɛ. Zoova ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn ˗kɔ ˈkpii˗ do ˈnën ˗tɔ ˗mën? Kwa ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ ˗sü ˗mü. Zoova ˗yö ˗bɔ ˗gɔtadhɔpë ˗ta ˈö ˗dhɔ suu ˈö mɛn gbɛ˗ ˈti˗ kë do ˗a ˗zɔn.—Zan 3:16; Wlɔ. 5:8. w24.01 28 § 9-10.

Biblö ˈˈɲan ˈö ꞊dɛɛ bhë, ˗yö pë ˈˈwɛɛ ˈö Davi ˗ya ˗kë kö ˈˈsuʋ̈ ˗yö ˈgo ö ˗ta, ˗a ˗zɔn. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˗tosɛta ˗kun ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈, ˗yö ö ˗zota pë ˈö Zoova dho ˗a kë ö ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˗a ˈgü. Davi ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗takun ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗bha. ˗Yö ˗kë ˗kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈgü, Zoova ꞊yaa˗ pö ˈsaadhö ꞊dhɛ Davi ˗dho kë ˗gblüdë ˈka Izraɛdhö. (1 Sam. 16:​1, 13) ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka Davi ˈgü ꞊dhɛ pë ˈˈoo ˗pë ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˗yö ˗dho ˗a kë. ˈMën Zoova ˗ya ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ? ˈKwaa kwa ˈˈɲan ˈto Zoova ˗gɔ kö ˗yö kwa ˗takpa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɔ. ˈˈKɛɛ kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈwɔn suu ˈˈpɛpɛ ˈö nu kwa ˗ta ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü bhë, Zoova ˗dho ˗an bho kwa ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü. (Is. 25:​7-9) Kwa ˗Damɛn ˈˈpii ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yö ˗dho gamɛn ˗nu bho ga ˈgü, ˈö ˈˈyua bho kwa ˗bha, ˈö ˗gban kwa ˗gɔ ˗mɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ bho ˈˈshia.—1 Zn. 4:4. w24.01 6 § 12-13.

˗Kwa kwa ˗zota kwa ˗bha ˗de ˗nu ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü waa ˗bɔyibhaasü ˗an ˈgü. ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë kwa ˗an ˗kë, ˈyö sü ꞊dhɛ kwa ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kë Zoova ˗dhɛ ˗së. ˗Kwa kwa ˗zota pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈkwa gagade ꞊slɔɔ, ˗an ˈgü. Kwa Zoova dɔ ˗sü ˗draan ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈkwa˗ ꞊bhlëë ˗ya. ˈDhɛ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö ˗dadhiʋ̈, ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa go kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˈgü. Pë ˗nu ˈö ˗an ˗san ˗yö Zoova ˗kë, kwa ˗kan ˗an ˗bha ˈö ˈkwa˗ dhɔɔbhaawɔn ˗kë. ˗Dhɛ ˈö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗ya kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto, kwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ˗së. (Ps. 32:2) Kwa ˗dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˈö pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈkwa ˗an ꞊draan mü, ˈkwa ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈkwa kwa ˗de nu ˈö ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, kwa ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü ˗tosɛta kë ˗ʒian ˗ta ˈö ˈkwa dho pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈkwa ˈto ˗a ˗ta ˗kplawo. (Mat. 7:​13, 14) ˗Kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈkun ˈˈgbɩɩ˗, ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kplawo. w23.07 17 § 14; 19 § 19.

ˈKa ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ka ˗bha ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈgü, ka ˗dho ꞊faan ꞊slɔɔ ˈö ˈka bɔ ˈgüdandhe suu ˈˈoo ˗sü ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö kaa˗ ˗nu ka ˈti ˗dho ka ˈko ˈsü, ka dua ˈyaa ˗mü kö ˈka ꞊nënŋ ˗a ˗bha ˈyö sü ˗dhɛ ˈka˗ pö Zoova ˗dhɛ ˈsaadhö ꞊dhɛ ka ˈti ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈. ˈKa ka ꞊kwaa ˗zotakɔ yaa ˗nu ˗zü kö ˗wo ˗da ka zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ꞊taabha ˗wa wo ˗yɛɛ ˈkun ka ˈti ˗dho ˗mɔn ˗an bho mü ˗sü ˗bha. ˗Ka ka «˗ta yö» «ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗bha ʒiaan ˗bha.» (Prov. 4:​14, 15) ˗Zota Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun. ˗Yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈö kë ö Dë ˗dhɛ ˗së. ꞊Dhɛ ˗a ˈdhö, pë ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kaa Zoova ka ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ bhë ˈka ˗an yö, ˗ka ˈto mü ˈka ˈˈkan ˗an ˗bha ˈyö sü ꞊dhɛ ˈka ka ˗wo ˗bhö Zoova ˗dhɛ. (Mat. 4:10; Zan 8:29) ˈWɔn ˗nu ˈka ˗an ˗kë kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu waa ˈgüdandhe ˗nu ˗wa nu ka ˗ta bhë, ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˈka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈka ‹ziö Yesu ꞊keng˗.› w24.03 9-10 § 8-10.