ˈMën kë ˈkwa dho ˗dhioo ˗dhɛ mɛn ˗nu ˗gɔ?

1. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈwɔn ˗nu ˈkwa ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta bhë ˗wo dhi kwa ˗gɔ? (Proverbes 13:10; 15:22)

MƐN ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta. ˗Ya ˈgo mü, ˈwɔn ˗nu ˈkwa kwa ˗kɔ ˗yɛ ˗an kë ˗sü ˗bha bhë kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˗wo dhi kwa ˗gɔ. ˈKwa˗ pö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗dhioo ˗nu ˗bha.—Proverbes 13:10; 15:22 ˗wo pö.

2. ˈMën Zoova ˗ya pö ꞊dhɛ ö ˗dho ˗a kë kwa ˗dhɛ?

² ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ kwa Dë Zoova ˈnën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗dhioo ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an nu kwa ˗dhɛ. ˗Ya ˈˈplüün ˗bho kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗dho kwa ˗takun, ˈö˗ pö: «A˗ ˈˈpiʋ̈ ˈa ˗dhioo dɔ ü ˗ta kö ˈa n ˈˈɲan kë ü ˗bha.» (Ps. 32:8) Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˗dhioo ꞊dede ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha bhë ö ˗dho ˗a nu kwa ˗dhɛ ˈö kwa ˗takun ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈka.

3. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

³ ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho bɔ ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗ta ˈö ˈkwa dhɛɛˈˈ ˗yiishiö ˗yɔ bɔ. (1) ˈMan˗ pö ˈa ˗dhioo ˗së ˗nu ꞊slɔɔ, ˈˈklʋʋsë ˗mɛɛn ˗nu ˈö n dua ˈdhö ˗mü kö ˈa ˗an draanˈˈ? (2) ˈDe ˗mɔn ˗dhioo ˗së ˗nu ˗dɔ n ˗ta ˗sü ˗bha? (3) A dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ n ˗bhawɔn ˗yö ˗dhioo ˗nu ˗bha ꞊dedewo ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (4) ˈMën kë ˈö n dua ˈyaa ˗mü kö ˈa˗ pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈpë ˈa dho ˗a kë ˗wa ˗zɔn n ˗dhɛ?

ˈˈKLƲƲSË ˗MƐƐN ˗NU ˈÖ KWA DUA ˈDHÖ ˗MÜ KÖ ˈKWA ˗AN DRAANˈˈ?

4. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗dhioo ˗së ˗nu ꞊slɔɔ, ˈˈklʋʋsë ˗mɛɛn ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha?

⁴ ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗dhioo ˗së ꞊slɔɔ, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗de ˈsü ˈˈtɩtɩ, ˈkwa kwa ˗de ˗naan dɔ. Kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ˗de ˗bha ˈwɔndɔdhe ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya kë ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta. ˗Desütɩtɩsü ˈti kë kwa ˗gɔ Zoova ˈti ˗dho kwa ˗takun. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkwa Biblö ˗wo pö ˗ʒianwo, kwa ˈti ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˗wo ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (Mich. 6:8; 1 Piɛ. 5:5) ˈˈKɛɛ kö ˈkwa kwa ˗de ˈsü ˈˈtɩtɩ kwa ˗dho kwa ˈˈtʋ ˈto ˗dhioo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü bhë ˗an ˗bha, ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü.

5. ˗Mën ˗nu ˈö Davi ˗yö ˗an ˗kë ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be kö ˗wo ˗desüva ˗da ˗a ˈgü?

⁵ ˗Gleŋ ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü ˗gblüdë Davi ˗bha, ˗kwaa ˗ga. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈö ö ˗de ˗sü ꞊va ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ˗an ˗kë bhë ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈˈSanni ˗yö kë ˗gblüdë ˈka, ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ mɛn ˗nu ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ˈˈtanbhomɛn ˗së ꞊dede ˈka. ˗Wa ˗pö ˗a ˗dhɛ ˗ʒianwo ꞊dhɛ ˗yö ˈˈtan bho ˗gblüdë ˗dhɛ. (1 Sam. 16:​18, 19) ꞊Taabha Zoova ˗yö Davi ˗kë ˗gblüdë ˈka, ˈö ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ nu ˗a ˗dhɛ ˈö ˗kɔmɔnwɔnbhasü ꞊dede ˗yö ˗kë ˗a ˗gɔ. (1 Sam. 16:​11-13) Mɛn ˗nu ˗kun ˗a ˈtɔ bhɔ ˗ni ˈgü ˗a ˗bha Izraɛdhö ˈyɔɔ˗ ˗nu zë ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗A ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a mɛn do ˗kun gɔndë ꞊gblɛɛn Godhiatö ˈka. (1 Sam. 17:​37, 50; 18:7) Davi kun ˗desüvamɛn ˈka ˗be, ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗wɔn ˈgü ˗yö ˗dho ˗a pö ö ˗bhawɔn ˈyaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗dhioo ˗bha. ˈˈKɛɛ Davi ˗kun ˗desütɩtɩmɛn ˈka.

6. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Davi ˗yö ˗we ˗dhioo ˗nu ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈö˗ kwi ˗ta ˗a ˗bha.)

⁶ ˈDhɛ Davi ˗kë ˗gblüdë ˈka ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈwo dho ˗dhioo ˗së ˗nu dɔ ö ˗ta, ˗an ˗bha. (1 Chron. 27:​32-34) Davi ˗yö ˗we mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗bha ˗kplawo. ˗Yö ˗we gɔɔn˗ ˗nu ˗bha ˗dhioo ˗bha, ˈö ˗we ˈpö dhebɔ do ˈwo˗ ˗dhɛ Abigaidhö bhë ˗a ˗bha ˗bha. Abigaidhö ˈö ˈˈdhʋ̈,˗yö ˗kun gɔndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Nabalö ˗a ˗bha dhebɔ ˈka. Nabalö ˗kun ˗desüvamɛn ˈö ö ˗zota ö ˗de ˗wɔn ˈgü, ˈö ˈyaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˈka. Davi ˗yö ˗we Abigaidhö ˗bha ˗dhioo ˗së ˗bha, ˈö ö ˗kan ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë ˗sü ˗bha.—1 Sam. 25:​2, 3, 21-25, 32-34.

7. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an sü Davi ˗bha? (Ecclésiaste 4:13) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

⁷ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ ˗nu sü Davi ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa pë ˈbhaa kë ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka ɛɛnˈˈ ˈzü kwa ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü mɛn ˈbhaa ˗nu ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ ga ꞊dhɛ kwa pë ˈˈpɛpɛ dɔ ˈö kwa ˗bhawɔn ˈyaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗bha. ꞊Dhɛ Davi ˈdhö, mɛn ˈˈoo ˗mɛn ˈö ˗dhioo ˗së dɔ kwa ˗ta bhë ˗kwa ˈˈwɩ ˗a ˗bha. (Ecclésiaste 4:13 ˗wo pö.) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˈö dho pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu kwa ˈka bhë kwa ˗dho ˈˈkan ˗a ˗bha.

ˈDE ꞊MƆƆN˗ ˗BHA KÖ ˗YÖ ˗DHIOO ˗SË DƆ KWA TA?

8. ˈMën kë ˈö Ʒonatan ˗kɔ ˗yö ˗mɔn ˗dhioo ˗së ˗dɔ Davi ˗ta ˗sü ˗bha?

⁸ ˗Gleŋ ˈbhaa ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü Davi ˗bha, ˗kwaa ˗ga. ˗Yö ˗dhioo ˗së ˗nu ˗dhɛ mɛn ˗nu ˈö waa Zoova ˈö ˗mlɛɛn ˗së ˈdhö ˗an ꞊zinŋgü bhë ˗an ˗gɔ. ˗A ˗de ˗ʒiaan mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˈwɔn ˈö ˗kun Davi ˗ta bhë ˗a ˗dɔ ˗së ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗dhɛ ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗gblüdë Saidhö ˗yö ˗dhikodhɛ ˈˈpiʋ̈, Davi ˗yö ˗dhioo ˗dhɛ ˗a gbö Ʒonatan ˗gɔ. ˈMën kë ˈö Ʒonatan kun mɛn ˈö dho ˗dhioo ˗së dɔ ˗a ˈka? ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗mlɛɛn ˗së ˗kun Ʒonatan waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü, ˈö go mü ˈzü Ʒonatan ˗yö ö dë Saidhö dɔ ˗së ˈka. (1 Sam. 20:​9-13) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

9. Kwa ˗bhawɔn ˗ya yö ˗dhioo ˗nu ˗bha, ˈde ˈkwa dho ˗a ˗dhɛ ˗a ˗gɔ? ˗A ˈwɔnzuan do ˗zɔn. (Proverbes 13:20)

⁹ Kwa ˗bhawɔn ˗ya yö ˗dhioo ˗bha, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa˗ ˗dhɛ mɛn ˈbhaa ˈö waa Zoova ˗mlɛɛn ˗së ˈdhö ˗an ꞊zinŋgü, ˈö go mü ˈwɔn ˈö kwa ˗ta ˈö˗ dɔ ˗së ˈka ˈpö ˗a ˗gɔ.a (Proverbes 13:20 ˗wo pö.) ˗Kwa kwa ˗zota dhɛɛˈˈ ˈö yö ˗a ˈgü. Kwa ꞊dhegblü wlüünën do ˗bhawɔn ˗ya yö dhe do ˗tiaandhö ˈö dho ˗a ˈsü ˗a ˗bha, ˈde ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗dhioo ˗së dɔ ˗a ˗ta? ˗Ya kwa ꞊dhegblü ˈbhaa ˈö dhe ˈyaa ˗gɔ ˗a dhɛɛˈˈ ˈkpɔ, ˗a ˗mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗dhioo ˗së sü Biblö ˈgü ˈö˗ dɔ ˗a ˗ta. ˈˈKɛɛ kwa ꞊dhegblü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈö ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu ˗dhɛ ˈkosümɛn ˗nu ˈwo˗ dɔ ˗së ˈka, ˈö ˗wa ꞊gwëë Zoova ˗dhɔkësü ˈgü ˗an ˗gɔ. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈbhaa ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ, ˈwo wo ˗de ˗bha ˗bɔagüwɔn ˗nu ꞊blɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈpö.

10. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ?

¹⁰ ˈˈKlʋʋsë ꞊plɛ ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha waa mɛn ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗dhioo ˗së dɔ kwa ˗ta, ˈkwa ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗dhioo ˗bha ꞊dedewo? ˈMën kë ˈö ˈyaa ˗së kö ˈkwa˗ pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa dho ˗a kë ˗wa ˗zɔn kwa ˗dhɛ? Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë kwa ˗dho ˗an ˗yɔ bɔ.

ˈA DHO ˗A ˗ZƆN ꞊DHƐ N ˗BHAWƆN ˗YÖ DHIOO ˗NU ˗BHA ꞊DEDEWO ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

11-12. (1) ˈMën ˈkwa dho ˈˈkan ˗a kë ˗sü ˗bha? (2) ˈDhɛ ˗gblüdë Roboamö dho ö ˗kɔ ˈˈyɛ pë ˗wɔngbɩɩsü do ˗bha bhë, ˈmën ˗kë?

¹¹ ˗Ya kë ꞊shiöŋ mɛn ˈbhaa ˗nu ˗wo ˗dhioo ˗dhɛ mɛn ˗nu ˗gɔ, ˈˈkɛɛ kö ˈwɔn ˈwo dho ˗a kë ꞊waa˗ ˗ya ˈwo ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˈsaadhö. ˗Wa ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗ya kë ꞊dhɛ waa mɛn ˗nu wo ˗wo ˗dho kë do ˈwo˗ ˈwɔn dɔ. Mɛn ꞊suu ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bhawɔn ˈyaa ˗dhioo ˗nu ˗bha ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ ꞊waa˗ pö ˈwo ˈwɔn ˗së kë, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˗gleŋ ˈsü ˗gblüdë Roboamö ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü.

¹² Roboamö ˗kë ˗gblüdë ˈka ö dë Sadhomɔn ꞊ʒiaan ˈgü Izraɛdhö. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka ꞊nɔɔnpë ꞊va ˗kun ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kun ˗an ˈgü ꞊dhɛ Sadhomɔn ˗kun wo ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü dedewo. ˈDhɛ kë ˈˈdhʋ̈, ˈwo˗ pö Roboamö ˗dhɛ ˗yö wo ˗bha yö ˈˈkanpiʋ̈. Roboamö ˗yö ˗dhɛkpaɔyi ˗kpɔ ˗an ˗gɔ kö ˈö ö ˗zota. Pë ˗bhlɛɛsü ˈö˗ ˗kë ˈyö ˗tɔ ˗yö ˗dho ˈö ˗dhioo ˗dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii, ˈö waa˗ dë nu ˈwo kun yökë ˗ni ˈgü wo ˈkwëë˗ bhë ˗an ˗gɔ. (1 Rois 12:​2-7) ˈˈKɛɛ ˗yö ˈti ö ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗wo ˗bha. ˈMën ˗kë? ˈPë Roboamö dho ˗a kë ˗ya ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha ˈsaadhö, ˈö kun mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗wo dho kë do ˗an mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü ˗ee? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, kö ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈö waa˗ ˗nu ˈwo ˗gla wo ˈkwëë˗ bhë ˗an ˗bha ˗dhioo ˗dho ˗bɛ ˗a ˗bha ˗bha, ˈö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. (1 Rois 12:​8-14) Pë ˈö˗ ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗wa pö ˗a ˗dhɛ bhë, ˈyö˗ ꞊blɛɛ ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗wo ˗pɛkoo ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗yö ˗ya nu ˗sü ˗bha Roboamö ˗ta.—1 Rois 12:​16-19.

13. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗dhioo ˈkwa˗ ˗dhɛ mɛn ˈbhaa ˗gɔ bhë, kwa˗ ˗kë kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ˗bha?

¹³ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Roboamö ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗dhioo ˗dhɛ mɛn ˈbhaa ˗gɔ, ˗kwaa kë zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ˗dhɛ ˗bha. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ, ˈkwa˗ pö: «ˈMan ˗dhioo ˗dhɛ mɛn ˗nu ˗gɔ ˗yö ˈti kë ˗a ˗dhɛ ˈa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa˗ man ˗a ˈka, a ˗to mü ˈa kɔ ˗a ˈka ˗ee?» ˗Kwaa ˈwɔnzuan do ˗ga.

14. ˗Wa ˗dhioo dɔ kwa ˗ta, ˈmën kwa ˗zo ˈti ˗dho bhɔ ˗a ˈka? ˗A ˈgü ˈˈpʋ. (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁴ ˗Kwa kwa ˗zota kö ˗wa pö kwa ꞊dhegblü do ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö yö ˈbhaa ˈwo mɛn ˗nu ꞊saabho ˗a ˈgü ˗së ˈka ˗a kë. ˈˈSanni ˗yö ˈˈwɩ ˗a ˗bha, ˗yö ˗dhioo ˗dhɛ mɛn zii do ˗gɔ. ˗A yö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë kö ˗yö ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈto ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ kë ˈˈdhʋ̈, mɛn zii ˗ya ˗zo ˗bo Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗takun Zoova ˗dhɔkësü ˗bha bhë, ˗a ˈka. (Efɛ. 6:4; 1 Tim. 5:8) Kwa ꞊dhegblü ˗yö ˗kɔ mɛn zii ˗bha ˗dhioo ˈö bhë ˗a ˈka ˈö mɛn ˗nu dhɛɛˈˈ kpɔ ˗zlanwokɔdhi ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˈbhaa ˈö dho ˗a ꞊faanmën yö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë ˗sü ˗bha, ˈö˗ ꞊slɔɔ. ˗Dhioo ꞊dede ˈnën kwa ꞊dhegblü kun ˗a mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü ˗ee? Ɛɛnˈˈ pë ˈö dho ˗a kë ˗ya ˈö ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha ˈsaadhö ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˈbhaa ˈö waa˗ ˗nu wo ˗wo dho kë do, ˈö˗ ꞊slɔɔ ˗ee? Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ kwa zuʋ̈ga ˗yö ˈˈkpënŋ˗ ˗kë kwa ˗gɔ. (Jér. 17:9) ˗Ya kë ꞊shiöŋ, ˗dhioo ꞊dede ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdho˗ ˗bha bhë ˈkwaa ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ man.

KWA MƐN ˈˈWƐƐ ˗NU DHƐƐˈˈ ˗KPƆ ˈPË ˈKWA DHO ˗A KË ˗A ˈKA ˗EE?

15. ˈMën ˈkwa dho˗ kë kwa ˈsuan˗ ˈka ˗a ˗gɔ? ˈYö ˈmën kë?

¹⁵ Mɛn ˈö ˗dhö ˈnën dua ˈdhö ˗mü kö ˈwɔn ˈö dho ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta bhë ˗yö ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha. (Ga. 6:​4, 5) ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, mɛn ˈö ꞊kpɔɔsü ˗yö ö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗sü ˗Zlan ˈˈDhiwo waa kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ˗kun ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta. ˈˈKɛɛ kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa dho ˗a kë bhë, ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha kwa ˗bha ˈka. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒianwo kö mɛn ˈbhaa ˈwo dhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˗wa dhɛɛˈˈ kpɔ, ˗wa pö: «Ü ˗kë n ˗duɛɛ ˈgü ˗be, ˗mën ˈü dho ˗a kë?» Mɛn ˈbhaa ˗nu ˗de ˈpö ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˗ta yö wo ˗zota ˗sü ˗bha ˈwo to mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈.

16. ˈMën kletiɛn ˗nu ˈwo kun kolɛntö bhë ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wa kë ˈö ˗gban wü ˗nu ˈwo ˈˈsaabho ˗an ˈka ꞊geebɔ ˗nu ˗dhɛ ˗an ˗bha? (1 Kolɛntö 8:7; 10:​25, 26)

¹⁶ ˈPë kletiɛn ˗nu ˈwo kun Kolɛntö ˈwo˗ ˗kë ˈö ˗gban wü ˈwo ˈˈsaabho ˗a ˈka ˗geebɔ ˗nu ˗dhɛ ˗a ˗bha bhë, ˗kwaa ˗ga. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈkpakpadhö ꞊dhɛ ˗dhɔkëpë ˗nu ˈwo ˈˈkpʋng ꞊taa bha ˈˈwlaapë ˗nu ˗mü. ꞊Dhɛ [˗Zlan] ˗zë ˗yö ˈˈdhʋ̈ do.» (1 Ko. 8:4) ˗Wo ˈö bhë kletiɛn ˈbhaa ˗nu ˗wo ˗gban ˗a ˗ta kö wü ˗nu ˈwo ˈˈsaabho ˗an ˈka ˗geebɔ ˗nu ˗dhɛ, ˈö ꞊taabha ˈwo ˗an ˈˈdhoodɔ bhë ˈwo ˗an ˗bhö. ˗A mɛn ˈbhaa ˗nu ˗de ˈpö ˈwaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ˗an ˗bhö kë ˈˈdhʋ̈ kö wo zuʋ̈ga ˈya ˗dho za dɔ wo ˗bha. (1 Kolɛntö 8:7; 10:​25, 26 ˗wo pö.) Mɛn ˈö ˗dhö ˈnën dho ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˈpë dho ˗a kë ˗a ˗bha. Pɔdhö ˈti˗ pö toŋtoŋdhö Kolɛntömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˈwɔn ˗nu ˗bha mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ɛɛnˈˈ ˈzü ˗wo ˈto ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. Mɛn ˈö ˗dhö ˈnën dho «ziö ö ˗bha ˗gɛn ˈgü [˗Zlan] ˗dhɛ.»—Wlɔ. 14:​10-12.

17. ˈKwa ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo ˈto ˗an ˈdhö, ˈmën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kë? ˗A ˈwɔnzuan ˗zɔn. (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

¹⁷ ˈWɔn ꞊suu do ˈö bhë kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kë ˗a ˈgü ˈpö ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ? ˈWɔnzuan ˈö ˗gban ꞊ɲɔɔn ˈˈpɛn ˈsü ˗sü ˗bha, ˗kwaa ˗ga. ꞊Ɲɔɔn ˈˈpɛn ˈsü ˗sü ˗bha bhë, kletiɛn ˗dhɛ ˈö ˗dhö ˈnën dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö ˈˈwɩ ˗a ˗bha ɛɛnˈˈ ˗yö ˗kɔ ˗a ˈka.b ˗A ˈgümandhɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKɛɛ mɛn ˈö ˗dhö ˈnën dho ö ˗kɔ ˈˈyɛ pë ˈö dho ˗a kë ˗a ˗bha. (Wlɔ. 14:4) ˈKwa˗ ˈpö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ mɛn ˈbhaa ˗nu ˈdhö, kwa ˗dho kwa zuʋ̈ga ˈö ˈwɔn ˗nu ˈyökodhiʋ̈ bhë ˗a kë ˈˈtëëtë. Kö ˈkwa ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˈdhö, kwa ˈti ˗dho kë ꞊kpɔɔsü toŋtoŋdhö. ˈKwa˗ pö ˈkwa kë ꞊kpɔɔsü ꞊ʒiaan, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˗gban Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ta ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˈwɔn ˗nu ˗bha. (Ebl. 5:14) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈˈtʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈka ˈkwa dho ˗dhioo ˗dhɛ kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˈˈkian ˗an ˗gɔ? ˈKwa kwa bo pë ˗nu mɛɛnˈˈ ˗sü ˈka, kwa ˗bhawɔn ˗dho yö Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈgümansü ˗bha kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˗an ˗bɛ ˈwɔn ˗nu kwa ˗an ˈgü bhë, ˗an ˗bha.

˗KWA ˗DHIOO ˗NU MƐƐNˈˈ ˗KPLAWO

18. ˈMën Zoova ˗ya ˗kë kwa ˗dhɛ?

¹⁸ Zoova ˗yö dhaŋ˗ ˗bho kwa ˈˈdhiʋ̈ ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ö ꞊kwaa˗ ˈkwa ˗zü kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ kwa ˗de ˗bha ˈwɔn ˗nu ˗bha. ˗Yö ö ˈˈDhiwo ˈö ˗kë Biblö ˈka bhë, ˗a ˗nu kwa ˗dhɛ. ˗Yö kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈwo dho kwa ˗takun kö ˈkwa Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ dɔ bhë, ˗an nu kwa ˗dhɛ ˈpö. ˗Kɔ ꞊dede ˈö bhë ˗a ˈka ˈnën ˗zɔn ꞊dhɛ ö kwa Dë ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗a ˈka. (Prov. 3:​21-23) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa dho ˗a ˈˈnuɛ bho ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

19. Kwa ˗dho Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗kplawo ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ?

¹⁹ ˈWɔnzuan ˈö yö, ˗kwaa ˗ga. ˈNënmɛn ˗nu ˗wa wo ˗bha ˈnën ˗nu yö kö ˗wa kë ꞊kpɔɔsü, ˗wo Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü wo zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, ˗wo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗ni ˈgü, ˗yö ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, Zoova ˗ya kwa yö kö kwa ˗kian ˗ni ˈgü, kwa ˗dhioo ˗së ˗nu ˗dhɛ ˗ni ˈgü, kwa da ˗ni ˈgü ˈwɔn ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ˗dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë ˗a ˗ʒian ˗ta bhë, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi.