Iehova a Ithanata Kowe La Itre Atr
“Epi drei ni ju hnei Cilie, nge tro ni a ithanata.”—IOBU 42:4, MN.
1-3. (a) Pine nemene matre ka draië catre kö la itre mekun me aqane ewekë i Akötresie hune la itre atr? (b) Nemene la hne së hna troa ce wange ngöne la tane mekune celë?
AJA i Iehova ekö troa hetre ka mel, celë hi matre hnei Nyidrëti hna xupe la itre angela me itre atr, matre tro angatr a mele madrin. (Salamo 36:9; 1 Timoteo 1:11) Hnei Iehova hna pane xupe la “Logo,” ene la Trenge Ewekë. (Ioane 1:1; Hna Amamane 3:14) Hnei Nyidrëti hna ithanata memine la Logo, ene Iesu, me qaja la itre mekune i Nyidrë me itre aliene hni Nyidrë koi Iesu. (Ioane 1:14, 17; Kolose 1:15) Paulo aposetolo a qaja ka hape, hetre aqane ewekë fe ne la itre angela, matre angatr a hane ithawakeune la itre mekune i angatr. Ketre aqane ewekë lai ka isapengöne memine la aqane ewekë ne la itre atr.—1 Korinito 13:1.
2 Atre hnyawa hi Iehova la pengöne la itre miliare lao angela me itre atr hnei Nyidrëti hna xup. Tha jole kö koi Nyidrëti troa drenge la itre milio lao thith ne la itre atr ngöne la ijine ka cas, nge ketre tha jole kö koi Nyidrëti troa trotrohnine la isa qene hlapa i angatr. Ketre, Iehova fe a ithanata kowe la itre angela me athipi hnëqa koi angatr. Haawe, trotrohnine hi së laka, ka draië catre kö la aqane ewekë, me mekuna i Iehova hune la aqane ewekë ne la itre atr me itre mekuna i angatr. (E jë la Isaia 55:8, 9.) Celë hi matre, e tro Nyidrëti a ithanata kowe la itre atr, Nyidrëti a ahmaloeëne la maca i Nyidrë matre tro angatr a trotrohnin.
3 Ame ngöne la tane mekune celë, tro sa ce wange la aqane ewekë i Nyidrë kowe la itre atr, matre tha jole kö troa trotrohnin. Tro fe sa ce wange la aqane ahmaloeëne trongëne Iehova la aqane ithanata i Nyidrë kowe la itre atr, thenge la itre hneijin.
AKÖTRESIE A ITHANATA KOWE LA ITRE ATR
4. (a) Nemene la qene hlapa hna ithanatan hnei Iehova koi Mose, me Samuela, me Davita? (b) Nemene la hna qaja e hnine la Tusi Hmitrötr?
4 Ame la Iehova a ithanata kowe la pane atr, ene Adamu, ngöne la hlapa e Edena, hnei Nyidrëti hna ithanatan la pane qene hlapa ne Heberu. Ame hë e thupen, hnei Nyidrëti hna ithanata koi Mose, me Samuela, me Davita. Maine nyipici laka, mekuna i Akötresie la hnei angatr hna cinyihan, ngo ame pe, thenge kö la aqane ithanatane angatr la qene Heberu. Hnei angatre hna fejane la itre trenge ewekë i Iehova, me aqane ce mele angatr me Akötresie. Matre kola mama e hnine la Tusi Hmitrötr la lapaune me ihnimi angatr koi Akötresie, nge kolo fe a amamane la itre tria i angatr, me itre hna kuca ka ngazo. Hna cinyihane asë la itre ithuemacanyi cili nyine ini koi së.—Roma 15:4.
Hnene la itretre cinyihane la Tusi Hmitrötr hna fejane la itre trenge ewekë i Iehova, me aqane ce mele angatr me Akötresie
5. Qene Heberu hmekuje hi la qene hlapa hna ithanatan hnei Akötresie kowe la itre atr? Qejepengöne jë.
5 Tha hnei Iehova kö hna ithanata qene Heberu pala hi kowe la itre atr. Ame lo kola thepe angetre Isaraela qaa Babulona, itre xan e angatr a ithanatan o drai la qene Arama. Maine jë hnene hi lai, hnei Daniela, me Ieremia, me Ezera hna cinyihane la itre xa xötre ne la Tusi Hmitrötr qene Arama.—Ithuemacany: Hna cinyihane ekö la itre xötre celë, Ezera 4:8; 7:12; Ieremia 10:11; Daniela 2:4 qene Arama.
6. Pine nemene matre hna ujëne la Itre Hna Cinyihan qene Heberu koi qene Heleni?
6 Ame ekö lo kola musi hnei Alexandre le Grand kowe la fen, tre, qene heleni, lo hna hape Koine, la qene hlapa hna ithanatan hnene la itre atr ngöne la itre nöje ka nyimutre. Haawe, nyimutre catre hë la angetre Iudra ka qene Heleni, matre ujëne jë pë hë la Itre Hna Cinyihane qene Heberu koi qene Heleni. Hna hëne la aqane ujëne cili ka hape, Septante. Celë hi la pane Tusi Hmitrötr hna ujën, nge hna huliwan atrun. Itre ka inamacan a qaja ka hape, hna kuca la Septante hnene la ala 72 lao ka ujë qene hlapa.a (Wange ju la ithuemacany.) Hnene la itre xan e angatr hna ujën la itre hnaewekë, nge itre xan a ujën la mekun. Ngo xecie hnyawa kowe la itretre Iudra ka qene Heleni me itre Keresiano laka, ame la Septante, tre Wesi Ula i Akötresieti hi.
7. Nemene la qene hlapa hna xome hnei Iesu matre troa inine la itretre dreng?
7 Ame lo Iesu e celë fen, nyidrëti a qene Heberu. (Ioane 19:20; 20:16; Ite Huliwa 26:14) Hnei nyidrëti fe hna xome la itre aqane ewekë qene Arama hna majemine qaja ngöne la ijine cili. Ngo atre fe hi nyidrë la qene Heberu hnapan hna ithanatane hnei Mose, me itre perofeta, ke ame la itre hnei angatre hna cinyihan, tre hna e ngöne la itre sunago e nöjei wiik. (Luka 4:17-19; 24:44, 45; Ite Huliwa 15:21) Ketre, ngacama hna ithanatane la qene Heleni me qene Latin ngöne la hneijine i Iesu, ngo tha hna qaja kö hnei Tusi Hmitrötr ka hape, Iesu a ithanatane la lue qene hlapa cili.
8, 9. Pine nemene matre hna cinyihan qene Heleni la itre xa tusi ne la Tusi Hmitrötr, nge nemene la hne së hna inin göi Iehova?
8 Ka qene Heberu ekö la itretre drei Iesu, ngo ame hë e thupene la meci Iesu, hnei angatre hna hane ithanatane la itre xa qene hlapa. (E jë la Ite Huliwa 6:1.) Ame ngöne lo ijine kola kökötre la huliwa ne cainöj, tre nyimutre catre kö la itre Keresiano ka qene Heleni hune la itre ka qene Heberu. Hnene laka, qene Heleni la qene hlapa hna ithanatan lapan, haawe, hna tro fë trongëne la itre tusi Mataio, me Mareko, me Luka, me Ioane qene Heleni.b (Wange ju la ithuemacany.) Ketre, hna cinyihan fe la itre tusi Paulo aposetolo me itre xa tusi ne Tusi Hmitrötr qene Heleni.
9 Hnene la itre ka cinyihane la itre tus qene Heleni hna majemine huliwane la Septante, ngöne la angatr a amexeje la itre hna cinyihan qene Heberu. Ame itre xa ijin, tha nyipi ceitune kö la aqane amexeje hmaca lo itre hna qaja ekö ngöne qene Heberu. Matre, ame la Tusi Hmitrötr hne së hna hetreny enehila, tre huliwa ne la itre ka ujë qene hlapa ka tha pexeje kö. Kolo lai a ini së laka, tha Iehova kö a wangatrune la ketre qene hlapa maine ketre qenenöje pena hui ketre.—E jë la Ite Huliwa 10:34.
Xele kö Iehova matre tro sa atre Nyidrë me itre mekuna i Nyidrë jëne hi la ca qene hlapa
10. Nemene la hne së hna trotrohnine qa ngöne la aqane ithanata i Iehova kowe la itre atr?
10 Trotrohnine hë së laka, Iehova a ahmaloëne trongëne la aqane ithanata i Nyidrë kowe la itre atr, thenge la itre hneijin. Tha ajane kö Nyidrë tro sa ithanatane la ketre qene hlapa kö matre troa atrepengöi Nyidrë memine la itre mekuna i Nyidrë. (E jë la Zakaria 8:23; Hna Amamane 7:9, 10.) Nge hne së fe hna ce wange ka hape, jëne la uati hmitrötre i Iehova, Nyidrëti a aijijëne la itre ka cinyanyine la Tusi Hmitrötr troa amamane la itre mekuna i Nyidrë, thenge la itre sipu aqane ithanata i angatr.
KA HUTI LA MACA I AKÖTRESIE
11. Kola mama tune kaa ka hape, tha jole kö koi Iehova la troa nyimu qene hlapa ne la itre atr?
11 Nyimutre catre la itre qene hlapa ne la itre atr, ngo, tha jole kö lai koi Iehova. Hetrenyi e hnine la Tusi Hmitrötr la itre xa aqane ithanata i Iesu qene Heberu hnapan. (Mataio 27:46; Mareko 5:41; 7:34; 14:36) Ngo, hnei Iehova hna thele jëne matre troa fejane la maca i Iesu me ujën ej qene Heleni, nge thupene lai, kowe la itre xa qene hlapa ju kö. Ketre, hnene laka hna anyimua fejane la Wesi Ula i Akötresie hnene la angetre Iudra me itre Keresiano, ame hna cile huti la maca i Akötresie. Thupene lai, hna ujëne la itre hna fejane cili kowe la itre xa qene hlapa ka nyimutre catre hmaca kö. Hnei John Chrysostom, ketre hene ne hmi ka mel lo 400 lao macatre thupe i Keriso, hna qaja ka hape, hna ujëne la itre ini i Iesu kowe la qene Syrie, me qene Égypte, me qene Inde, me qene Perse, me qene Éthiopie, me itre xa qene hlapa ju kö.
12. Nemene la hna kuca matre troa apatrene la Tusi Hmitrötr?
12 Ame ekö ngöne la itre drai hnapan, hna thele troa apatrene la Tusi Hmitrötr me qanangazone la itre ka ujëne me tro fë ej. Traqa koi 300 lao macatre thupe i Iesu, hna amekötin hnei Dioclétien, Joxu i angetre Roma ka hape, troa dreuthe trije la nöjei Tusi Hmitrötr. Ame hë la itre macatre 1 500 thupe i Iesu, hnei William Tyndale hna nyiqaane ujëne la Tusi Hmitrötr koi qene Papale. Öni angeic: “Maine aja i Akötresie tro ni a mele aqeany, tro ni a kuca asë matre tro la nekönatr trahmanyi ka tha hane ini, a hane trotrohnine la Tusi Hmitrötr hune la itre keme ne hmi.” Hnene laka catrehnine la icilekeu, ame hnei Tyndale hna kötre qaa Agele a tro Erop matre troa ujën me fejane la Tusi Hmitrötre i angeic. Ngacama hnene la itre hene ne hmi hna thele troa dreuthe trij asë la nöjei Tusi Hmitrötr, ngo ame pe, nyimutre la itre Tusi Hmitrötre i Tyndale hna hamën kowe la itre atr. Ame hë e thupen, hna humuthi Tyndale, hna öje la nyinawa i angeic me dreuthe pë hë la ngönetrei angeic hune la sinöe. Ngo, thatreine pi kö la itre hene ne hmi apatrene la Tusi Hmitrötre i angeic. Ketre, hna huliwan la Tusi Hmitrötre i angeic matre troa kuca la Tusi Hmitrötr hna hëne ka hape, Bible du Roi Jacques.—E jë la 2 Timoteo 2:9.
13. Nemene la ka mama ngöne la kola wange hnyawa la aliene la itre tus hna ewath?
13 Nyipici laka, hetrenyi la itre hnepe götrane ka tria hna öhne ngöne la itre xa Tusi Hmitrötr ka hekö. Ngo, hnene la itre ka atrepengöne hnyawa la itre tusi cili hna wange hnyawa la itre thauzane lao tus hna ewath, me itre hnepe igötranen, me itre xa Tusi Hmitrötr hna ujëne hë ekö. Thupene la hna ce wange asë, xalaithe hi la itre xötre ka nango isapengön, ngo tha ka patre kö la aliene la maca ne la Tusi Hmitötr. Haawe, ka xecie hnyawa kowe la itre ka ini Tusi Hmitrötr laka, Wesi Ula i Iehova hnyawa hi la Tusi Hmitrötr hnei angatre hna hetrenyi enehila.—Isaia 40:8.
14. Nyimutre kö la itre Tusi Hmitrötr enehila?
14 Ngacama tru ju hë la itre trenge catre hna kuca matre troa apatrene trije la Tusi Hmitrötr, ngo hna ujëne ej enehila koi 2 800 lao qene hlapa; pëkö ketre itus ka atreine wajan ej. Maine nyipici laka, nyimutre catre la itre atr ka tha lapaune kö koi Akötresie, ngo ame pe, hna haöthe la fen enehila hnene la Wesi Ula i Nyidrë. Hetre itre Tusi Hmitrötr ka nango jole pi hë troa e, maine tha ka nyipi meköti kö, ngo ame pe, ame asë hi la itre Tusi Hmitrötr, tre, casi hi la maca hna qatreng, ene la troa hetrenyi elany la mele ka tha ase palua kö.
TUSI HMITRÖTR: NYIPIEWEKË TROA UJËN
15. (a) Nemene la ka saze ngöne la itre itusi së qaane lo 1919? (b) Pine nemene matre hna pane cinyianyine la itre itusi së qene Papale?
15 Ame lo 1919, hna acile la “hlue ka nyipici me ka inamacan,” ene la ketre neköi lapa ne la itre ka Ini Tusi Hmitrötr. Ame ngöne la ijine cili, qene Papale hi la hna huliwane hnene la hlue cili göi troa hamëne la itre ithuemacany kowe la nöje i Akötresie. (Mataio 24:45) Ngo ame hë enehila, hna ujëne la itre itusi së ngöne la 700 nge hetre munëne lao qene hlapa. Tune lo qene Heleni ekö, hna huliwane la qene Papale ngöne la itre huliwa ne mani, me ngöne la hna ini, nge hna atre hnene la ka ala nyim. Celë hi matre, hna pane cinyianyine la itre itusi së qene Papale, nge e thupene pë hë, ngöne la itre xa qene hlapa.
16, 17. (a) Nemene la ka nyipiewekë kowe la itre hlue i Akötresie? (b) Nemene la hna kuca matre troa traqa kow? (c) Nemene la aja i N. Knorr?
16 Hna nyitrepene la itre itusi së hnene la Tusi Hmitrötr. Hnene la nöje i Akötresie hna pane huliwane lo Bible du Roi Jacques, lo hna afenesine lo 1611. Ngo, hna qene minyin matre jole pi hë troa trotrohnin. Xalaithe hi la kola mama la ëje i Akötresie, ngo traqa koi itre thauzane lao mama ej ngöne la itre tus hna ewath. Hetreny e hnin ej la itre xötre ka tria, nge hetre itre xa xötre fe ka mama, ngo tha hna öhne pe ngöne la itre tus hna ewath. Kola mama fe la itre jole ka tune lai ngöne la itre xa Tusi Hmitrötr qene Papale.
17 Mama hnyawa pi hi laka, nyipiewekë kowe la nöje i Akötresie troa kuca la ketre Tusi Hmitrötr ka meköt, nge ka tha jole kö troa trotrohnin. Celë hi matre, acile jë hi la Comité Pour La Traduction du monde nouveau, matre mama trootro jë hë la itre igötrane ne la Tusi Hmitrötr qaane lo 1950 koi 1960. Hna thawa sikisine la Tusi Hmitrötr, nge hna mama la hnapan lo ijine asabele lo 2 Ogas 1950. Ame la ijine cili, hnei Nathan Knorr hna qaja ka hape, nyipiewekë kowe la itre hlue i Akötresie troa hetrenyi la ketre Tusi Hmitrötr ka hnyipixe. Nge loi e tro ej a meköt, nge tha jole troa trotrohnin, nge tro ej a xatua angatr troa trotrohnine hnyawa la nyipici. Nyipiewekë koi angatr troa hetrenyi la Tusi Hmitrötr ka hmaloi e troa e, me trotrohnine la itre hna cinyihan hnene la itretre drei Keriso ekö. Ame la aja i N. Knorr, tre, tro la Traduction du monde nouveau a xatuane la itre atr ka ala nyimu troa atre Iehova.
18. Nemene la hna acil matre ijije jë troa ujëne la Tusi Hmitrötr?
18 Ame hë lo 1963, eatre hë la aja i N. Knorr. Kola mama la Itre Hna Cinyihane Qene Heleni ne la Traduction du monde nouveau ngöne la qene Pays-Bas, qene France, qene Allemagne, qene Italie, qene Portugal, me qene Espagne. Ame lo 1989, hnene la Lapa Ne Xomi Meköt hna acile la ketre biero ka hnyipixe matre troa xatuane la itre ka ujëne la Tusi Hmitrötr. Ame hë lo 2005, hna kapa hnei organizasio troa ujëne la Tusi Hmitrötr kowe la itre qene hlapa ka ujëne hë la Ita Ne Thup. Ame hë la thangane lai, ase hë ujëne apexejene me sinëne la Traduction du monde nouveau, ngöne la 130 nge hetre munën lao qene hlapa.
19. Nemene lo ewekë ka mama lo 2013, nge nemene la hne së hna troa ce wange ngöne la tane mekune ka troa xulu?
19 Saze hë la aqane ithanatane la qene Papale qaane lo kola xötrei mama la Traduction du monde nouveau, matre nyipiewekë troa pane wange hmaca ej. Ame lo 5 me 6 Okotropa 2013, hnene la ala 1 413 676 ngöne la 31 lao nöje hna hane sine lo icasikeu ka tru ne la macatre. Hnene la ketre atrene la Lapa Ne Xomi Meköt hna amamane la Traduction du monde nouveau hna ahnyipixen qene Papale. Kola elitrauje la madrin ne la iatrene la icasikeu; tru la ka treij, ke, hetre Tusi Hmitrötre i angatre hë ka hnyipixe. Ame la kola e la itre xötre e hnin hnene la atre cile fë cainöj, tre, mama hnyawa hi laka, hmaloi catre troa e me trotrohnin. Tro sa ce wange ngöne la tane mekune ka troa xulu, la itre xa ithuemacanyi göne la Tusi Hmitrötre celë, me aqane ujën ej ngöne la itre xa qene hlapa.
a Ame la aliene la Septante, tre, kola hape, “Semitre.” Kola mekune ka hape, hna nyiqaane ujën la tusi cili lo 300 lao macatre qëmeke i Keriso, nge hna fenes lo 150 lao macatre thupen. Ka nyipiewekë catr enehila la tusi cili, ke, jën ej, itre ka inamacan a trotrohnine la itre hnaewekë maine itre xötre pena qene Heberu ka nango mi.
b Itre xan a mekun ka hape, hnei Mataio hna cinyihane la tusi angeic qene Heberu, nge ujëne jë pë kowe la qene Heleni. Kola mekune ka hape, hnei angeice kö hna sipu ujën.