INTERNET DZI AGBALẼDZRAƉOƑE
Gbetakpɔxɔ
INTERNET DZI AGBALẼDZRAƉOƑE
Eʋegbe
@
  • ɛ
  • ɛ̃
  • ɔ
  • ɔ̃
  • ɖ
  • ƒ
  • ɣ
  • ŋ
  • ʋ
  • BIBLIA
  • AGBALẼWO
  • KPEKPEWO
  • Mɔkpɔkpɔ​—Viɖenu Ŋutɔŋutɔe Wònyea?
    Nyɔ!—2004 | May 8
    • Mɔkpɔkpɔ​—Viɖenu Ŋutɔŋutɔe Wònyea?

      ƑE EWO koe Daniel xɔ ɣemaɣi, gake kansa ɖe kpe nɛ ƒe ɖekae nye ma. Mɔkpɔkpɔ bu ɖe ɖevi sia ƒe ɖɔktawo, ƒometɔwo, kpakple xɔlɔ̃ kplikplikpliwo siaa. Gake Daniel ya mebu mɔkpɔkpɔ o. Exɔe se be yeatsi ava zu numekula eye yeakpe asi ɖe numekulawo ŋu woakpɔ atike na kansa gbeɖeka. Enɔ mɔ kpɔm na ɖɔkta aɖe si te ŋu daa kansa si ƒomevi nɔ fu ɖem nɛ la ƒe vava vevie eye wòka ɖe edzi be ne eva la, yeakpɔ gbedada godoo. Gake esi gbemagbe ɖo la, xexeme ƒe makɔmakɔ wɔe be ɖɔkta la mete ŋu va o. Ðeko dzi ɖe le Daniel ƒo. Emae nye zi gbãtɔ si eƒe lãme fa zi ɖeka nenema kpɔ. Eku le ŋkeke ʋɛ aɖewo ko megbe.

      Lãmesẽ dɔwɔla aɖe si srɔ̃ nu tso nusi mɔkpɔkpɔnɔamesi alo mɔkpɔkpɔmanɔamesi wɔna le ame ƒe lãmesẽ ŋue gblɔ nya sia si dzɔ ɖe Daniel dzi. Ðewohĩ èse ŋutinya siawo tɔgbe kpɔ. Le kpɔɖeŋu me, àse be ame tsitsi aɖe si ɖo kudonu la di vevie be yeakpɔ nudzɔdzɔ aɖe si yenɔ mɔ kpɔm na ɣeyiɣi didi aɖe—ate ŋu anye ƒometɔ aɖe ƒe sasrãkpɔ alo azã aɖe ɖuɖu. Zi geɖe la, amea kuna ne nusi wòle mɔ kpɔm na vevie nya va yi ko. Nuka gbɔe wòtsona nenema? Ðe mɔkpɔkpɔ ate ŋu akpɔ ŋusẽ ɖe ame dzi vevie nenema gbegbe abe alesi ame aɖewo xɔe se enea?

      Atikewɔwɔ ŋuti numekula siwo ƒe xexlẽme le dzidzim ɖe edzi ƒe nyawo fia be kaka ɖe edzi be nu nyuiwo ava, mɔkpɔkpɔ, kple seselelãme nyui bubuwo kpɔa ŋusẽ gã aɖe ɖe ame ƒe agbe kple lãmesẽ dzi. Gake woƒe nu mesɔna kura le nya sia me o. Numekula aɖewo gbea nya siawo xɔxɔ eye wogblɔna be nyakpakpa siwo mesɔ ɖe dzɔdzɔmeŋutinunya nu o koe wonye. Woƒe nukpɔsusue nye be nane kokokoe wɔa ame hafi wodzea dɔ.

      Ele eme baa be menye nu yeyee wònye be wole ɖi kem le mɔkpɔkpɔ ƒe amesinɔnɔ ƒe vevienyenye ŋu o. Ƒe akpe nanewoe nye sia la, wobia Helatɔ xexemenunyala Aristotle be wòagblɔ nusi tututu mɔkpɔkpɔ nye eye wòɖo eŋu be: “Ame nɔŋu ƒe drɔ̃ekukue.” Eye le ɣeyiɣi si gagogo mí wu me la, Amerika dumemegã Benjamin Franklin gblɔ fewuɖuɖutɔe be: “Ðeko amesi ɖoa ŋu ɖe mɔkpɔkpɔ ŋu anɔ mɔ kpɔkpɔ dzi nu nati kɔ na eya ŋutɔ.”

      Ke nuka koŋue nye nyateƒea ku ɖe mɔkpɔkpɔ ŋu? Nudzroame, alo akɔfafa didi le nusiwo mate ŋu ava eme o me, koe wònyea? Alo ɖe susu nyui aɖe li si tae míabu mɔkpɔkpɔ be menye nudzroame ko o—ke boŋ be nane si míehiã hena míaƒe lãmesẽ me nɔnɔ, dzidzɔkpɔkpɔ, ẽ, nu ŋutɔŋutɔ si ɖea vie wònyea?

  • Nukata Míehiã Mɔkpɔkpɔ?
    Nyɔ!—2004 | May 8
    • Nukata Míehiã Mɔkpɔkpɔ?

      NE ÐE Daniel, ɖevi si nɔ kansa lém si ƒe nya míegblɔ le nyati si do ŋgɔ ƒe gɔmedzedzea, mebu mɔkpɔkpɔ o la, anye nukae adzɔ? Anye ne ahayaa? Anye ne egale agbe fifia? Mɔkpɔkpɔ taʋlila sesẽtɔwo kekeake kura gɔ̃ hã madi be yewoaɖo eŋu be ẽ alo ao o. Eye esia na míeke ɖe nya vevi aɖe ŋu. Mele be míaka ɖe mɔkpɔkpɔ dzi kakaka o. Menye atike si daa dɔ sia dɔ, nusi kpɔa nya sia nya gbɔ, ye wònye o.

      Le CBS Nyadzɔdzɔdɔwɔƒe ƒe gbebiabia Ðk. Nathan Cherney me la, ɖɔkta la xlɔ̃ nu be mele be kakaɖedzi nanɔ mía si akpa le amesiwo ŋu dɔ te gome o. Egblɔ be: “Edzɔna míekpɔna be ŋutsuwo nɔa nyanyram ɖe wo srɔ̃wo be woawoe mele ŋugble dem yi ŋgɔe o, be woawoe nɔa dziɖeleameƒonuwo ŋu bum.” Ðk. Cherney gblɔ kpee be: “Nuwo ŋu bubu alea wɔnɛ be wowɔa vodada bunɛ be ame ŋutɔ ate ŋu akpɔ ŋusẽ ɖe eƒe kansaléle dzi, eye ne mele kakam ɖe eme na amewo o la, ekema wòawɔ abe ke ameawo ŋutɔe mele agbagba dzem le woƒe kansa la ŋu o ene, eye menyo nenema o.”

      Le nyateƒe me, avu bliboe wònye amesiwo dzi dɔlémafɔewo dzena la wɔna kple woƒe dɔlélea. Nusi manyo be woƒe amewo nawɔ gbeɖe o ye nye be woadzi nuxaxa ɖe nuxaxa dzi na wo. Ekema ɖe wòle be míatsɔe be viɖe aɖeke mele mɔkpɔkpɔ ƒe amesinɔnɔ ŋu oa?

      Ao, menye nenemae o. Le kpɔɖeŋu me, ɖɔkta ma ke bi ɖe avulétikewɔwɔ me—si fia be ewɔa atike siwo wɔnɛ be agbenɔnɔ ka bɔbɔna na dɔnɔwo ɣeyiɣi didi si dɔa le wo ŋu, gake womenye atike siwo daa dɔ si dze wo dzi tẽ o alo be atikeawo nagadidi woƒe agbenɔƒewo ɖe edzi o. Ðɔkta siawo ka ɖe edzi vevie be viɖe le atike siwo ana anyi nanya nɔ na ame wu la ŋu, le amesiwo dɔ sẽ na ŋutɔ gɔ̃ hã gome. Ðaseɖiɖi gbogbo aɖe li be mɔkpɔkpɔ ate ŋu awɔ nusiawo—kple bubu geɖe na ame.

      Mɔkpɔkpɔ ƒe Vevienyenye

      Atikewɔwɔ ŋuti nyadzɔdzɔŋlɔla Ðk. W. Gifford-Jones gblɔ kakaɖedzitɔe be: “Dɔdatike sesẽ aɖee mɔkpɔkpɔ nye.” Eto numekuku geɖe siwo wowɔ be woatsɔ akpɔ viɖe si anɔ ŋusẽdodo amesiwo le dɔlémafɔewo lém ƒe seselelãmee me la me. Wobui be kpekpeɖeŋu sia tɔgbe kpena ɖe amewo ŋu be mɔkpɔkpɔ kple kakaɖedzi geɖe wu nanɔ wo si. Wokpɔ le numekuku aɖe si wowɔ le ƒe 1989 me be amesiwo ŋu wokpe ɖo nenema la nɔ agbe wòdidi wu, gake medze kɔte nenema le numekuku siwo wova wɔ yeyee ya me o. Ke hã numekukuwo ɖo kpe edzi be dɔnɔ siwo ŋu wokpe ɖo le woƒe seselelãme gome alea la meléa blanui dea amesiwo ŋu womekpe ɖo o la nu o eye nenema ke woƒe vevesese hã nu mesẽna nenema o.

      Gabu numekuku bubu si wowɔ le akpa si kakaɖedzinɔamesi alo eƒe amesimanɔmanɔ wɔna le ame ƒe dzi ƒe ʋukamexexedɔ me ŋu kpɔ. Wolé ŋku ɖe amesiwo wu 1,300 ŋu tsitotsito kpɔ be wotsɔa kakaɖedzinɔamesi bua nuwo ŋui loo alo wometsɔnɛ bunɛ o hã. Wogawɔ numekuku le amesiawo ke ŋu le ƒe ewo megbe eye wokpɔ be dzi ƒe ʋukamexexedɔ ƒomevi aɖe ɖe fu na amesiwo wu 12 le alafa me le amesiawo dome. Xexlẽme sia ƒe teƒe eve kloe nye amesiwo metsɔa kakaɖedzinɔamesi bua nu ŋui o. Laura Kubzansky, si nye lãmesẽ kple hadomegbenɔnɔ fiala ƒe kpeɖeŋutɔ le Harvard Dumeviwo ƒe Lãmesẽ Ŋuti Nusrɔ̃ƒe gblɔ be: “Nyasegblɔwo koe ɖaseɖiɖi siwo fia be ‘nu nyuiwo ŋu bubu’ dea ame ƒe lãmesẽ dzi la ƒe akpa gãtɔ nye—numekuku sia mee atikewɔwɔ me ɖaseɖiɖi siwo ku ɖe nya sia ŋu la dometɔ gbãtɔ aɖewo dze le le dzidɔ gome.”

      Wokpɔ le numekuku aɖewo me be amesiwo bunɛ be nu gblẽ le yewoƒe lãmesẽ ŋu mete ŋu hayana kaba le dɔwɔwɔ na wo vɔ megbe dea amesiwo bunɛ be yewole lãmesẽ me nu o. Wokpɔe be ƒomedodo le agbedidinɔnɔ kple kakaɖedzinɔamesi gɔ̃ hã dome. Wolé ŋku ɖe alesi dzinɔameƒo kple dziɖeleameƒo tsɔtsɔ bu tsitsi ŋui kpɔa ŋusẽ ɖe ame tsitsiwo dzii ŋu le numekuku aɖe me. Esi wona ame tsitsiawo kpɔ nya siwo ƒu du va yi le kɔmpiuta dzi fefewo me si fia be nunya kple nuteƒekpɔkpɔ le ame tsitsiwo si la, wokpɔ be wotsɔ ŋusẽ kple lãmekɔkɔ zɔ azɔlii. Le nyateƒe me, ŋusẽ si ɖo wo ŋu la sɔ kple ŋusẽ si woakpɔ le kwasiɖa 12 ƒe kamedede me!

      Nukata wòdze be mɔkpɔkpɔ, kakaɖedzinɔamesi, kple susu nyui tsɔtsɔ bu nuwo ŋui dea ame ƒe lãmesẽ dzi? Ðewohĩ dzɔdzɔmeŋutinunyalawo kple ɖɔktawo mese nuwo gɔme le ame ƒe susu kple ŋutilã ŋu nyuie vɔ be woaɖo eŋu tẽ o. Togbɔ be ele alea hã la, numekula bibiwo ate ŋu asusu nanewo agblɔ le nya sia ŋu wòasɔ ɖe edzi. Le kpɔɖeŋu me, ahɔhɔ̃ kple lãmekawo ŋutinunyafiala aɖe gblɔ be: “Edoa dzidzɔ be dzi nadzɔ ame eye mɔkpɔkpɔ nanɔ ame si. Enyea nɔnɔme si me vivisese le si me nuteɖeamedzi mesɔa gbɔ ɖo o eye nɔnɔme siawo dea ame ƒe ŋutilã dzi. Esia nye nu bubu si hã amewo ate ŋu awɔ na wo ɖokui be woanɔ lãmesẽ me.”

      Nya sia adze nya yeyee na ɖɔkta, susuŋutinunyala, kple dzɔdzɔmeŋutinunyala aɖewo ya, gake menye nu yeye kura na Biblia nusrɔ̃viwo o. Ƒe 3,000 kloe enye sia la, gbɔgbɔ ʋã nunyala Fia Salomo wòŋlɔ nya sia ɖi, be: “Dzi kpɔdzidzɔ [“kpena ɖe ame ŋu le hayahaya me,” (NW)] ke gbɔgbɔ xanu nana ƒuwo ƒuna kplakplakpla.” (Lododowo 17:22) De dzesi alesi wogblɔ nyawoe wòda sɔ le afisia. Kpukpui sia mele gbɔgblɔm be dzi kpɔdzidzɔ ada dɔ sia dɔ o, ɖeko wògblɔ be ‘ekpena ɖe ame ŋu le hayahaya me.’

      Le nyateƒe me, susu anɔ eme be míabia be, Ne atikee mɔkpɔkpɔ nye la, ɖɔkta kae agbe eŋɔŋlɔ na dɔnɔwo? Tsɔ kpe ɖe eŋu la, menye lãmesẽnyawo me koe mɔkpɔkpɔ ɖea vi na ame le o.

      Alesi Kakaɖedzinɔamesi alo Eƒe Amesimanɔmanɔ Kpɔa Ŋusẽ Ðe Wò Agbe Dzii

      Numekulawo kpɔ be kakaɖedzinɔamesi ɖea vi na amesiwo si wòle le mɔ geɖe nu. Wote ŋu wɔa dɔ nyuie le suku, dɔ me, kple kamedefefewo gɔ̃ hã me. Le kpɔɖeŋu me, woku nu me le nyɔnuwo ƒe kamedeha aɖe ŋu. Woƒe hehenalawo ƒo nu tso nyɔnuawo ƒe kamedefefewɔwɔ ƒe dzɔdzɔme ŋutete si le wo si ŋu. Le ɣeyiɣi ma ke me la, woku nu me le nyɔnuawo ŋutɔ ŋu eye wolé ŋku ɖe woƒe mɔkpɔkpɔnɔamesi ŋu tsitotsito. Numekukuawo fia be alesi nyɔnuawo ƒe mɔkpɔkpɔ le nye nusi dzi woate ŋu anɔ te ɖo kakaɖedzitɔe agblɔ nusi woate ŋu awɔ wu woƒe dzɔdzɔme ŋutete siwo ŋu woƒe hehenalawo ƒo nu le. Nukae na mɔkpɔkpɔ kpɔ ŋusẽ ɖe ame dzi vevie nenema?

      Woke ɖe nu geɖe ŋu esi wosrɔ̃ nu le nusi kakaɖedzimanɔamesi wɔa ame ŋu. Le ƒe 1960-awo me la, woke ɖe nane siwo womenɔ mɔ kpɔm na o ŋu le dodokpɔ siwo wowɔ le lãwo ƒe agbenɔnɔ ŋu me. Nusia na woto nyagbɔgblɔ si nye “ŋutete manɔameŋu si wosrɔ̃ to mamla me” vɛ. Wokpɔ be dɔléle siawo tɔgbe ke ate ŋu aɖe fu na amegbetɔwo hã. Le kpɔɖeŋu me, wona amesiwo ŋu wowɔ numekukua le nɔ teƒe siwo ɣli nɔ ɖiɖim le sesĩe eye wogblɔ na wo be ne wote asi ɖe dzosinu aɖewo dzi la, ke awɔe be womagase ɣlia o. Nyateƒe esi wowɔe la, womegasee o.

      Wogblɔ nya ma ke na ƒuƒoƒo bubu—gake asitete ɖe dzosinuawo dzi mewɔ naneke na woawo ya o. Abe alesi nàte ŋu akpɔe le susu me ene la, sese le ame ɖokui me be ŋutete mele ye ŋu o va tsi ƒuƒoƒo evelia me tɔ geɖewo si. Le dodokpɔ bubu siwo wova wɔ emegbe me la, amesiawo medi be yewoawɔ naneke kura o. Woxɔ edzi se be nuka kee yewowɔ o, naneke madzɔ o. Ke hã le ƒuƒoƒo evelia ma me gɔ̃ hã la, kakaɖedzinɔamesitɔwo gbe tanana.

      Nusia wɔ dɔ ɖe Ðk. Martin Seligman, amesi hã nɔ eme wowɔ ɖoɖo ɖe dodokpɔ gbãtɔ mawo ŋu, dzi be wòtsɔ nusɔsrɔ̃ le kakaɖedzinɔamesi tsɔtsɔ bu nuwo ŋui kple eƒe amesimanɔmanɔ ŋu wɔ eƒe agbemedɔe. Eku nu me tsitotsito le alesi amesiwo bua wo ɖokui be wɔna aɖeke mele yewo ŋu o la bua tamee ŋu. Eƒo nya ta be kakaɖedzimanɔamesi sia hea ame ɖe megbe le agbemedɔ geɖe me; ete ŋu faa lãme na ame wodzudzɔna dɔ ɖɔʋuwo wɔwɔ kura hã. Seligman gblɔ le kakaɖedzimanɔamesi kple nusi wògblẽna le ame ŋu la ŋu kpuie be: “Ƒe 25 siwo metsɔ ku nu mee na meka ɖe edzi be ne ezu numame na mí be míexɔnɛ sena abe kakaɖedzimanɔamesitɔwo ene be mía ŋutɔ mía gbɔe dzɔgbevɔ̃e tso eye be nenema koe wòdzɔna ɖe mía dzii ɖaa eye wòagblẽ nu le nusianu si míewɔna ŋu la, dzɔgbevɔ̃e geɖe adzɔ ɖe mía dzi wu esi míaxɔe ase nenema o.”

      Abe alesi míegblɔe va yi ene la, nyataƒoƒo mawo adze nu yeyee na ame aɖewo, gake eɖi nya aɖe na Biblia nusrɔ̃viwo ya. Se lododo sia ɖa: “Ne ègbɔdzɔ le xaxaɣi la, ekema ŋusẽ boo mele ŋuwò o.” (Lododowo 24:10) Vavãe, Biblia gblɔe kɔte be dziɖeleameƒo, kple alesi wòfaa lãme na amee, xɔa ŋusẽ le ame si. Ne nenemae la, ke nukae nàwɔ kakaɖedzimanɔamesi maɖu dziwò o ale be kakaɖedzinɔamesi kple mɔkpɔkpɔ boŋ naxɔ aƒe ɖe wò agbenɔnɔ me?

      [Nɔnɔmetata si le axa 12, 13]

      Mɔkpɔkpɔ ate ŋu aɖe vi geɖe

  • Kakaɖedzimanɔamesi Àte Ŋu Aɖu Edzi
    Nyɔ!—2004 | May 8
    • Kakaɖedzimanɔamesi Àte Ŋu Aɖu Edzi

      ALEKE nèbua numadzedziname siwo nèdoa goe? Fifia eŋuti numekula deŋgɔ geɖewo xɔe se be alesi nàɖo nya ma ŋui afia nu geɖe le ne ènye amesi tsɔa kakaɖedzinɔamesi bua nuwo ŋui loo alo mènye amesi tsɔnɛ bunɛ o ŋu. Mí katã míedoa go nɔnɔme sesẽ vovovowo le agbe me, eye mía dometɔ aɖewo tɔ sẽna wu ame bubuwo tɔ. Gake nukatae wòdzena abe ɖe ame aɖewo te ŋu kpɔa nuwo gbɔ eye wodina be yewoagatee akpɔ ene evɔ wòwɔna abe ɖe ame aɖewo ya naa ta le nya suetɔwo kekeake gɔ̃ hã me ene?

      Le kpɔɖeŋu me, tsɔe be yele dɔ dim. Woyɔ wò va bia gbe wò gake womexɔ wò o. Aleke nàbu nusi dzɔ la ŋui emegbe? Ate ŋu adzɔ be nàtsɔe be esi wònye be womelɔ̃ yeƒe nya o tae womexɔ ye o ɖo eye nàtsɔe abe kuxi si le ŋuwò ɣesiaɣi ene. Ana nànɔ gbɔgblɔm le ɖokuiwò me be, ‘Ame aɖeke madi be yeaxɔm ɖe dɔ me o. Womaxɔm akpɔ o.’ Alo vɔ̃ɖitɔe la, àna numadzedziname ɖeka pɛ sia nakpɔ ŋusẽ ɖe alesi nèbua nusianu ŋu dzi le wò agbenɔnɔ me, anɔ bubum be, ‘Nye ya naneke medzea edzi nam o. Nye nuwɔna madze ame aɖeke ŋu o.’ Tamebubu siawo kple evea siaa nye kakaɖedzimanɔamesi ƒe nɔnɔme.

      Kakaɖedzimanɔamesi Dzi Ðuɖu

      Aleke nàwɔ aɖu kakaɖedzimanɔamesi dzi? Agbagbadzedze be nànya dziɖeleameƒonuawo nye eƒe afɔɖeɖe vevi gbãtɔ. Esi gakplɔe ɖoe nye be nàkpe akɔ kple wo. Dze agbagba nàkpɔ susu vovovo siwo ta wòate ŋu anye be woawo tae womexɔ wò o ɖo. Le kpɔɖeŋu me, nyateƒe ŋutɔŋutɔe wònye be esi ame aɖeke medi be yeaxɔ wò o tae womexɔ wò o ɖoa? Alo ɖe wòanye be esi dɔtɔa nɔ ame aɖe si si dzedze bubuwo le dim taea?

      Ne èbu nyateƒenya siwo koŋ tae wòadzɔ nenema ŋu la, ana nàkpɔe be kakaɖedzimanɔamesi susu mawo gbɔ eme. Ne nu medze edzi na wò zi ɖeka o la, ɖe wòfia be nu madze edzi na wò gbeɖegbeɖe oa, alo ɖe nàte ŋu abu nu bubu siwo me nu dze edzi na wò le yi ŋgɔe—abe le mawusubɔsubɔdɔwo me, mia kple wò ƒometɔwo ƒe anyinɔnɔ me, alo mía kple xɔ̃wòwo dome ƒomedodo me ene—ŋua? Srɔ̃ alesi nàɖe wò etsɔme ŋu bubu tsodzikaƒonamewo le susu me eye nàkpɔe adze sii be “vɔvɔ̃dodo na ame ɖokui ko” wonye. Le nyateƒe me la, ɖe nàte ŋu anya tututu be yemakpɔ dɔ gbeɖegbeɖe oa? Nu bubuwo hã li siwo nàte ŋu awɔ atsɔ aɖe dziɖeleameƒonuwo ŋu bubu le susu me.

      Dzideƒonuwo Ŋu Bubu si Ŋu Taɖodzinu Kpe Ðo

      Le ƒe siawo me la, numekulawo gbugbɔ gblɔ nusi mɔkpɔkpɔ nye le mɔ dodzidzɔname aɖe nu, togbɔ be woƒe gɔmeɖeɖea mede keŋkeŋ o hã. Wogblɔ be mɔkpɔkpɔ fia hã be èxɔ edzi se be yeate ŋu aɖo yeƒe taɖodzinuwo gbɔ. Abe alesi míakpɔe le nyati si kplɔe ɖo me ene la, le nyateƒe me mɔkpɔkpɔ fia nu geɖe wu ema, gake edze abe viɖe le gɔmeɖeɖe sia ŋu le mɔ vovovo nu ene. Ne míaƒe susu le alesi mɔkpɔkpɔ ƒe gɔmeɖeɖe sia ku ɖe mía ŋutɔ ŋui ŋuti la, ate ŋu akpe ɖe mía ŋu be míasrɔ̃ nuwo ŋu bubu dzideƒotɔe si ŋu taɖodzinu akpe ɖo.

      Bene míaxɔ edzi ase be míate ŋu aɖo taɖodzinu siwo míaɖo le etsɔme gbɔ la, ehiã be míasrɔ̃ alesi woɖoa taɖodzinu te ŋu ɖoa egbɔe wòatsi mía si. Ne èkpɔ be yemete ŋu ɖoa taɖodzinu hedzea agbagba ɖoa egbɔ o la, ade dziwò be nàbu taɖodzinu siwo nèɖona na ɖokuiwò ŋu moveviɖoɖotɔe. Gbã la, èɖo taɖodzinu aɖewo na ɖokuiwòa? Ele bɔbɔe be gbesiagbedɔwo kple hloloetsotsowo naxɔ míaƒe ɣeyiɣiwo katã ale gbegbe be míagate ŋu atɔ sẽ abu nusi tututu míedi be míawɔ le agbe me, si nye nusiwo nye nu vevitɔwo na mí ŋu o. Le gɔmeɖose vevi sia si nye nusiwo nye nu vevitɔwo na mí ɖoɖo koŋ gome la, míegakpɔe ake be tso blema kee Biblia gblɔe wòsɔ nyuie be ‘míaka ɖe nusiwo le vevie wu dzi.’—Filipitɔwo 1:10.

      Ne míenya ɖo nusiwo nye nu vevitɔwo na mía ɖokui ko la, enɔa bɔbɔe wu be míatia taɖodzinu vevi aɖewo le agbenɔnɔ ƒe akpa vovovoawo, abe le míaƒe mawusubɔsubɔgbenɔnɔ, míaƒe ƒomegbenɔnɔ, kple míaƒe dɔwɔnyawo me ene. Gake ele vevie be gbã la, míagaɖo taɖodzinuwo fũ o eye be míatia taɖodzinu siwo míekpɔ be wo gbɔ anya ɖo na mí. Ne taɖodzinu aɖe gbɔ ɖoɖo sesẽ akpa la, atso dzika ƒo na mí eye míate ŋu ana ta. Eyata zi geɖe la, edea ame dzi be woagbugbɔ taɖodzinu gã siwo axɔ ɣeyiɣi didi me ama klukluklui ɖe taɖodzinu suesue siwo axɔ ɣeyiɣi kpuiwo ko me.

      Wodoa lo be, “Nu vevi vevize mee woɖanɛ le.” Nyateƒe aɖe dze le lododo sia me. Ne míenya ɖo taɖodzinu veviwo, nusiwo dim míele ko la, ele be míalɔ̃ faa—míana wòanye míaƒe didi vevie, míaƒe tameɖoɖo kplikpa—be míadze agbagba aɖo wo gbɔ. Míate ŋu ado ŋusẽ tame si míeɖo kplikpaa to vevienyenye si le míaƒe taɖodzinuawo ŋu kple viɖe siwo wòanye na mí ne míeɖo wo gbɔ ŋu bubu me. Míado go mɔxenuwo ya gake ele be míabu wo be wonye nu dodzidzɔname siwo gbɔ wòle be míakpɔ ke menye abe nusiwo ŋu míate ŋu awɔ naneke le o ene o.

      Ke hã ele be míabu mɔ siwo dzi míato aɖo míaƒe taɖodzinuwo gbɔ wòanya wɔ hã ŋu. Agbalẽŋlɔla C. R. Snyder, amesi wɔ numekuku deto le mɔkpɔkpɔnɔamesi ƒe nu vevi nyenye ŋu la do susu ɖa be míabu mɔnu vovovo siwo dzi míato le taɖodzinu si míeɖo gbɔ ɖoɖo me ŋu. Ke ne mɔnu aɖe medze edzi o la, míate ŋu atrɔ ɖe evelia alo etɔ̃lia ŋu.

      Snyder gakafui be anyo be míanya ɣeyiɣi si me míatsɔ taɖodzinu aɖe aɖɔ li bubui. Ne le nyateƒe me nane xe mɔ na mí le míaƒe taɖodzinu aɖe gbɔ ɖoɖo me la, dzi koe dzitsitsi ɖe eŋu aɖe le mía ƒo. Gake ne míetsɔ taɖodzinu bubu si gbɔ anya ɖo wu ɖo eteƒe la, anye nane si ana mɔkpɔkpɔ mí.

      Kpɔɖeŋu aɖe si na be nya sia me kɔ kɔte la dze le Biblia me na mí. Edzro Fia Dawid vevie be yeatu gbedoxɔ na yeƒe Mawu, Yehowa. Gake Mawu gblɔ na Dawid be via Salomo boŋ sie mɔnukpɔkpɔ ma asu. Le esi Dawid nayrɔ sũ alo wòaɖoe be eya koe yeawɔ godoo togbɔ be mɔxeɖenu le eŋu hã la, etrɔ eƒe taɖodzinuawo boŋ. Ezã eƒe ŋutetewo katã tsɔ ƒo ga kple xɔtunu siwo via ava ahiã be wòatsɔ awu xɔtudɔa nui la nu ƒu.—Fiawo I, 8:17-19; Kronika I, 29:3-7.

      Ne edze edzi na mí be míetu mɔkpɔkpɔnɔamesi ɖo to alesi míeɖu kakaɖedzimanɔamesi dzi eye míena nuwo ŋu bubu kakaɖedzitɔe si ŋu tameɖoɖo kpe ɖo va le mía si hã la, míagahiã na nu vevi aɖe kokoko le mɔkpɔkpɔmanɔamesi ƒe nya la me. Nukatae? Eyae nye be nusiwo naa mɔkpɔkpɔ buna ɖe mí le xexe sia me la ƒe akpa gãtɔ nyea nusiwo ŋu míate ŋu awɔ naneke le o. Ne míebu kuxi sesẽ siwo ɖe kpe na ameƒomea—ahedada, aʋawɔwɔwo, madzɔmadzɔnyenyewo, dɔléle kple ku siwo nye nusiwo nu ame aɖeke mate ŋu asi le o—ŋu la, aleke míawɔ atsɔ dzideƒo anɔ nuwo ŋu bumee ɣesiaɣi?

      [Nɔnɔmetata si le axa 15]

      Ne womexɔ wò na dɔ si nèdi be yeawɔ wɔwɔ o la, ɖe nètsɔnɛ be efia be yemakpɔ dɔ awɔ gbeɖegbeɖe oa?

      [Nɔnɔmetata si le axa 16]

      Fia Dawid lɔ̃ faa be yeatrɔ asi le yeƒe taɖodzinu ŋu wòasɔ ɖe nɔnɔmeawo nu

  • Afikae Nàte Ŋu Akpɔ Mɔkpɔkpɔ Ŋutɔŋutɔ Le?
    Nyɔ!—2004 | May 8
    • Afikae Nàte Ŋu Akpɔ Mɔkpɔkpɔ Ŋutɔŋutɔ Le?

      WÒ GAƑOÐOKUI tɔ eye ewɔ abe ɖe wògblẽ ene. Esi nèdi be yeadzrae ɖo la, èkpɔ be tiatia gbogbo aɖe dze ŋgɔ ye. Edzraɖolawo ƒe boblododowo sɔ gbɔ kpaŋkpaŋ, wo katã wonɔ kakam ɖe wo ɖokui dzi, evɔ boblododoawo dometɔ aɖewo gɔ̃ hã tsi tre ɖe wo nɔewo ŋu. Gake ne èva se be wò ame nyanyɛ aɖaŋudɔwɔla aɖee wɔ gaƒoɖokui ma ƒe aɖewoe nye ma ɖe? Gawu la, èva kpɔe be elɔ̃ faa be yeakpe ɖe ŋuwò naneke maxɔmaxɔe. Ðe mànya amesi nàtsɔe ayi na azɔ oa?

      Fifia, tsɔ gaƒoɖokui ma ƒe nya sɔ kple wò ŋutɔ wò mɔkpɔkpɔ ƒe ŋutete si le asiwò kpɔ. Ne èkpɔ be yele mɔkpɔkpɔ bum—abe alesi ame geɖe le ebumee le xaxa ɣeyiɣi siawo me ene—la, ameka gbɔe nàyi? Ame gbogbo aɖewo gblɔna be yewoate ŋu akpɔ kuxi sia gbɔ, gake aɖaŋu vovovo siwo woɖona ate ŋu atɔtɔ wò eye ɖewo atsi tre ɖe wo nɔewo ŋu gɔ̃ hã. Ke ne ele nenema la, nukata màyi ɖe Amesi wɔ ameƒomea eye wòde mɔkpɔkpɔ ŋutete eme boŋ gbɔ o? Biblia gblɔ be “mele adzɔge tso mía dome amesiame gbɔ . . . o” eye enye eƒe didi vevie be yeakpe ɖe mía ŋu.—Dɔwɔwɔwo 17:27; Petro I, 5:7.

      Nusi Mɔkpɔkpɔ Nye la Me Ðeɖe si De To Wu

      Nusi Biblia fia be mɔkpɔkpɔ nye la keke ta eye wòde to wu nukpɔsusu ɖeka si ɖɔktawo, dzɔdzɔmeŋutinunyalawo, kple susuŋutinunyalawo lɔ̃a ezazã na egbea. Nya siwo wozã le gbe gbãtɔ siwo me woŋlɔ Biblia ɖo me siwo gɔme woɖe be “mɔkpɔkpɔ” la fia be woatsɔ didi vevie anɔ nane lalamee eye be woanɔ mɔ kpɔm na nu nyui aɖe. Nu vevi eve koŋ ƒe ƒuƒoƒoe mɔkpɔkpɔ nye. Woawoe nye nu nyui aɖe didi kple nusita woaxɔ edzi ase be nu nyui ma ava. Menye nudzroame koe mɔkpɔkpɔ si ŋu Biblia ƒo nu tsoe nye o. Enye nyateƒenya eye kakaɖedzi le eŋu.

      Le esia me la, mɔkpɔkpɔ sɔ kple xɔse si wòle be woatu ɖe kpeɖodzi dzi—menye nusianu ko dzixɔxɔse le mawusubɔsubɔnyawo me o. (Hebritɔwo 11:1) Gake Biblia gade vovototo xɔse kple mɔkpɔkpɔ dome.—Korintotɔwo I, 13:13.

      Eƒe kpɔɖeŋu aɖee nye si: Ne èbia tso xɔ̃wò aɖe si dzi nèka ɖo ale gbegbe si be wòawɔ nane na ye la, àte ŋu akpɔ mɔ be akpe ɖe ye ŋu. Gɔmeɖoanyi sesẽ li na wò mɔkpɔkpɔa elabena èxɔ xɔ̃wòa dzi se—ènyae nyuie eye èkpɔ eƒe amewɔwɔ kple dɔmenyowɔwɔ teƒe kpɔ. Kadodo kplikplikpli le wò xɔse kple mɔkpɔkpɔ dome, kura gɔ̃ hã wode nu wo nɔewo me, gake wohenye nu vovovo eve kokoko. Aleke nàwɔ mɔkpɔkpɔ ma tɔgbe nanɔ asiwò na Mawu?

      Mɔkpɔkpɔ ƒe Gɔmeɖoanyi

      Mawue nye mɔkpɔkpɔ vavãtɔ ƒe gɔmeɖoanyi. Le Biblia ƒe ɣeyiɣiawo me la, woyɔ Yehowa be “Israel ƒe mɔkpɔkpɔ.” (Yeremya 14:8) Egbɔe eƒe amewo ƒe mɔkpɔkpɔ ɖesiaɖe si ŋu kakaɖedzi le tso; eyata eyae nye woƒe mɔkpɔkpɔ. Menye nudzroame ɖeɖeko dzie mɔkpɔkpɔ ma se ɖo o. Mawu na gɔmeɖoanyi sẽŋu si dzi woatu mɔkpɔkpɔ ɖo la wo. Eɖee fia be yenye amesi doa ŋugbe hewɔna ɖe edzi esime wòzɔ kple wo le ƒe alafawo me. Israel-viwo kplɔla Yosua gblɔ na dukɔ ma be: “Mienyae . . . bena, nya aɖeke meto le nya nyui, siwo katã Yehowa, mia Mawu la, gblɔ na mi la me o.”—Yosua 23:14.

      Nuŋlɔɖi ma be enye amesi wɔa eƒe ŋugbedodowo dzi gakpɔtɔ nye nyateƒe le ƒe akpewo megbe. Mawu ƒe ŋugbedodo wɔnukuwo kple alesi wova eme pɛpɛpɛ le ŋutinya mee ƒe nuŋlɔɖiwo le Biblia me fũ. Kakaɖedzi le eƒe nyagblɔɖi me ŋugbedodowo ŋu ale gbegbe be ɣeaɖewoɣi woŋlɔa wo abe ɖe wodzɔ va yi ene, abe ɖe wova eme xoxo le ɣeyiɣi si me wonɔ wo ŋlɔm ene.

      Eyatae míate ŋu ayɔ Biblia be mɔkpɔkpɔgbalẽ ɖo. Ne èyi edzi le nu srɔ̃m tso alesi Mawu zɔ kple amewoe va yi ŋuti nuŋlɔɖia ŋu la, nusiwo ta nàda wò mɔkpɔkpɔ ɖe eyama dzi la nu ayi edzi anɔ sesẽm ɖe edzi ɖaa. Apostolo Paulo ŋlɔ be: “Nusi ke woŋlɔ ɖi tsã la, woŋlɔe le míaƒe nufiafia ta, bene míatsɔ ŋɔŋlɔawo ƒe dzidodo kple akɔfafa akpɔ mɔkpɔkpɔ.”—Romatɔwo 15:4.

      Mɔkpɔkpɔ Kae Mawu Na Mí?

      Ɣekaɣie míesenɛ le mía ɖokui me be míehiã mɔkpɔkpɔ wu? Menye le kunya mee oa? Gake le ame geɖe gome la, ɣemaɣi tututu—le kpɔɖeŋu me, ne woƒe ame vevi aɖe ku—ye mɔkpɔkpɔ buna ɖe wo wu. Le nyateƒe me, nukae agate ŋu ana mɔkpɔkpɔ nabu ɖe ame wu ku? Eɖe mí katã ɖe nu madzudzɔmadzudzɔe. Ɣeyiɣi kpui aɖe koe míate ŋu asi le enu ase ɖo, eye ŋusẽ mele mía si be míatrɔ nusi wògblẽ la o. Eyata esɔ be Biblia yɔ ku be “futɔ mamlɛtɔ.”—Korintotɔwo I, 15:26.

      Ke aleke míawɔ mɔkpɔkpɔ nanɔ mía si le kunya gome? Biblia ƒe kpukpui si yɔ ku be futɔ mamlɛtɔ la gblɔ yi edzi be ‘woaɖe futɔ sia ɖa.’ Yehowa Mawu sẽ wu ku. Eɖo kpe nya sia dzi zi gbɔ zi geɖe. Le mɔ ka nu? To ame kukuwo fɔfɔ ɖe tsitre me. Biblia ƒo nu tso nudzɔdzɔ asieke siwo me Mawu zã eƒe ŋusẽ tsɔ fɔ amesiwo ku la va agbe mee ŋu.

      Le nudzɔdzɔ siawo dometɔ vevi aɖe me la, Yehowa na ŋusẽ Via Yesu wòfɔ exɔlɔ̃ vevi si ku ŋkeke ene si ŋkɔe nye Lazaro ɖe tsitre. Menye ɣaɣlaƒee Yesu wɔ nusia le o; gaglãgbee wòfɔe le eteƒekpɔla siwo nye amehawo ŋkume ɖe tsitre le.—Yohanes 11:38-48, 53; 12:9, 10.

      Ðewohĩ àbia be, ‘Nukatae wofɔ amewo ɖe tsitre? Menye ɖeko wova zu ame tsitsi gaku ake oa?’ Ẽ. Gake le tsitretsitsi ŋuti nuŋlɔɖi siawo siwo ŋu kakaɖedzi le, abe esia ene, ta la, menye didi, alo nudzroame, koe ame kukuwo ƒe tsitretsitsi agava nɔ agbe ake la nye na mí o; kpeɖodzi si tae míaxɔ edzi ase hã le mía si. Ne míagblɔe bubui la, mɔkpɔkpɔ vavã le mía si.

      Yesu gblɔ be: “Nyee nye tsitretsitsi la kple agbe la.” (Yohanes 11:25) Eyae nye Amesi Yehowa ana ŋusẽe be wòafɔ ame kukuwo le xexeame godoo. Yesu gblɔ be, ‘Gaƒoƒo gbɔna, le esi me amesiwo katã le ŋkuɖodziyɔdowo me la, woase Kristo ƒe gbe eye woado go.’ (Yohanes 5:28, 29) Nyateƒee, mɔkpɔkpɔ le amesiwo katã le alɔ̃ dɔm le yɔdo me si be woafɔ ava nɔ agbe le paradisonyigba dzi.

      Nyagblɔɖila Yesaya ƒo nu tso tsitretsitsia ŋu le mɔ wɔdɔɖeamedzi aɖe si nàte ŋu akpɔ le susu me nu be: “Wò ame kukuwo agbɔ agbe, eye nye ame kukuwo afɔ ɖe tsitre! Minyɔ, mi ketu me tɔwo, eye mitso aseye, elabena miaƒe zãmu enye kekeli ƒe zãmu, eye anyigba aɖe [eƒe ame kukuwo] ana,” alo agadzi wo.—Yesaya 26:19.

      Ðe mefa akɔ ŋutɔ oa? Ame kukuwo le nɔnɔme si le dedie si ate ŋu ava susu me na ame la me, abe alesi vidzĩ si le dadaa ƒe dɔme nɔa dedie ene. Vavãe, wodzra amesiwo le gbɔgbɔm ɖe eme ɖo le yɔdo me wole dedie le Mawu Ŋusẽkatãtɔ la ƒe susu si te ŋu léa nusianu ɖi la me. (Luka 20:37, 38) Eye madidi o woafɔ wo va agbe mee, woava nɔ xexe si me woaxɔ wo le atuu abe alesi ƒome si nɔa mɔ kpɔm na vidzĩ la xɔnɛ atuu ene! Eyata mɔkpɔkpɔ li le ku me hã.

      Nusi Mɔkpɔkpɔ Ate Ŋu Awɔ na Wò

      Paulo fia nu geɖe mí le mɔkpɔkpɔ ƒe nu vevi nyenye ŋu. Eyɔ mɔkpɔkpɔ be enye míaƒe gbɔgbɔmeʋawɔnu ƒe akpa vevi aɖe—eyae nye gakuku. (Tesalonikatɔwo I, 5:8) Nukae eƒe nya siawo fia? Le Biblia ƒe ɣeyiɣiwo me la, asrafowo ɖɔa gakuku tsɔ yia aʋae. Wolɔ̃a eɖɔɖɔ ɖe kuku si wotsɔ avɔ wɔe alo ɖe lãgbalẽkuku dzi. Le gakukua ɖɔɖɔ ta la, aŋutrɔ siwo wodana asrafowo ƒe ta ɖiɖina le kukua ŋu dzea anyi eye womewua asrafoawo o. Nufiamenya ka gblɔm Paulo le? Abe alesi gakuku kpɔa ame ƒe ta tae ene la, nenema ke mɔkpɔkpɔ kpɔa ame ƒe tamesusu, alo tamebubu ŋutete, tae. Ne mɔkpɔkpɔ sẽŋu si wɔ ɖeka kple Mawu ƒe tameɖoɖowo le asiwò la, vɔvɔ̃ alo mɔkpɔkpɔ manɔamesi magblẽ wò dziɖeɖi me ne xaxawo tu wò o. Mía dometɔ kae mehiã gakuku sia o?

      Paulo gazã kpɔɖeŋu wɔdɔɖesusudzi bubu na mɔkpɔkpɔ si wɔ ɖeka kple Mawu ƒe lɔlɔ̃nu. Eŋlɔe be: “Mɔkpɔkpɔ ma le mía si abe luʋɔ ƒe seke, si li dedie, . . . eye wòsesẽ la ene.” (Hebritɔwo 6:19) Esi Paulo tsi agbe le tɔdziʋu ƒe gbagbã geɖewo me ta la, enya alesi seke nye nu vevii. Ne ahom tu kpe tɔdziʋukulawo la, wodaa seke na ʋua. Ne sekea ku ƒua gɔme goŋgoŋ la, ahomua magblẽ nu boo aɖeke le ʋua ŋu o. Maƒoe ayi ɖe gota wòadze go ɖe kpe dzi agbã o.

      Nenema ke ne Mawu ƒe ŋugbedodowo nye mɔkpɔkpɔ si “li dedie, eye wòsesẽ” na mí la, mɔkpɔkpɔ ma ate ŋu akpe ɖe mía ŋu be míato tɔtɔɣeyiɣi si me míele la me dedie. Yehowa do ŋugbe be ɣeyiɣi aɖe gbɔna kpuie si me aʋawɔwɔ, nuvlowɔwɔ, konyifafa, alo ku gɔ̃ hã magaɖe fu na ameƒomea o. (Kpɔ aɖaka si le axa 10.) Kuku ɖe mɔkpɔkpɔ ma ŋu ate ŋu akpe ɖe mía ŋu be míaƒo asa na afɔku eye wòanye ŋusẽdodo si míehiã be míanɔ agbe ɖe Mawu ƒe dzidzenuwo nu, ke menye be míana ta anɔ agbe si me tɔtɔ le alo agbe gbegblẽ, siwo nye nusiwo bɔ fũ ɖe egbe xexeame o.

      Mɔkpɔkpɔ si Yehowa nana la ka wò ŋutɔ. Edi be nànɔ agbe abe alesi yeɖoe be woanɔe ene. Eƒe didie nye be ‘woaxɔ ame ƒomeviwo katã ɖe agbe.’ Le mɔ ka nu? Gbã la, ele be ‘nyateƒea ƒe sidzedze vavãtɔ’ nasu mía dometɔ ɖesiaɖe si. (Timoteo I, 2:4) Magazine sia talawo le dzi dem ƒo na wò be nàna Mawu ƒe Nya la me nyateƒe la ƒe sidzedze ma si naa agbe ame la nasu asiwò. Mɔkpɔkpɔ si Mawu ana wò ne sidzedze ma su asiwò la de ŋgɔ sasasã wu mɔkpɔkpɔ ɖesiaɖe si nàte ŋu akpɔ le xexe sia me.

      Ne mɔkpɔkpɔ sia le asiwò la, mele be dzi naɖe le ƒowò gbeɖe o, elabena Mawu ate ŋu ana ŋusẽdodo si hiã la wò be nàɖo taɖodzinu ɖesiaɖe si nàɖo si wɔ ɖeka kple eƒe lɔlɔ̃nu la gbɔ. (Korintotɔwo II, 4:7; Filipitɔwo 4:13) Ðe menye mɔkpɔkpɔ ma tɔgbee dim nèle oa? Eyata ne mɔkpɔkpɔ bu ɖe wò, ne èle edim la, ke lé dzi ɖe ƒo. Mɔkpɔkpɔ li. Àte ŋu ake ɖe eŋu!

      [Aɖaka/Nɔnɔmetata si le axa 18]

      Nusiwo Ta Mɔkpɔkpɔ Anɔ Asiwò

      Ŋɔŋlɔawo me nya siawo ate ŋu ado ŋusẽ wò mɔkpɔkpɔ:

      ◼ Mawu do etsɔme si me dzidzɔ le ƒe ŋugbe.

      Eƒe Nya la gblɔ be anyigba la katã azu paradiso si me amegbetɔƒome kpɔdzidzɔ si wɔ ɖeka anɔ.—Psalmo 37:11, 29; Yesaya 25:8; Nyaɖeɖefia 21:3, 4.

      ◼ Mawu mate ŋu aka aʋatso o.

      Elé fu aʋatsokaka ƒomevi ɖesiaɖe. Yehowa le kɔkɔe alo dzadzɛ le go sia go me, eyata mate ŋu aka aʋatso o.—Lododowo 6:16-19; Yesaya 6:2, 3; Tito 1:2; Hebritɔwo 6:18.

      ◼ Seɖoƒe meli na Mawu ƒe ŋusẽ o.

      Yehowa koe nye ŋusẽkatãtɔ. Le xexeame godoo la, naneke meli si axe mɔ nɛ be mana eƒe ŋugbedodowo nava eme o.—Mose II, 15:11; Yesaya 40:25, 26.

      ◼ Mawu di be nànɔ agbe tegbee.

      ​—Yohanes 3:16; Timoteo I, 2:3, 4.

      ◼ Mɔkpɔkpɔ le Mawu si ɖe mía ŋu.

      Eɖoe be yealé ŋku ɖe míaƒe nɔnɔme nyuiwo kple míaƒe agbagbadzedzewo ŋu, menye míaƒe vodadawo kple gbɔdzɔgbɔdzɔwo o. (Psalmo 103:12-14; 130:3; Hebritɔwo 6:10) Ekpɔa mɔ be míawɔ nu nyui eye edzɔa dzi nɛ ne míewɔe.—Lododowo 27:11.

      ◼ Mawu do ŋugbe be yeakpe ɖe ŋuwò nàɖo taɖodzinu siwo wɔ ɖeka kple yeƒe tameɖoɖo gbɔ.

      Mehiã be esubɔlawo nase le wo ɖokui me gbeɖe be kpeɖeŋutɔ mele yewo si o. Mawu naa eƒe gbɔgbɔ kɔkɔea, si nye ŋusẽ triakɔtɔ kekeake si li, le agbɔsɔsɔ me bene yeatsɔ akpe ɖe mía ŋui.—Filipitɔwo 4:13.

      ◼ Ŋu mekpea amesiwo kpɔa mɔ na Mawu ɣeaɖekeɣi o.

      Esi wònye amesi dzi míate ŋu aka ɖo kple amesi ŋu míate ŋu aɖo ŋu ɖo bliboe ta la, matrɔ wò to me gbeɖe o.​—Psalmo 25:3.

      [Nɔnɔmetata si le axa 20]

      Abe alesi gakuku nye takpɔnu na ame ƒe tae ene la, nenema ke mɔkpɔkpɔ kpɔa míaƒe tamesusu tae

      [Nɔnɔmetata si le axa 20]

      Abe seke ene la, mɔkpɔkpɔ si gɔmeɖoanyi sesẽ li na ate ŋu ana kelili mí

      [Afi Si Míexɔ Mɔɖeɖe Tso]

      Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo

Eʋegbegbalẽwo (1983-2025)
Do Le Eme
Ge Ɖe Eme
  • Eʋegbe
  • Ɖoe Ɖe Ame Aɖe
  • Tiatiawo
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Ezazã Ŋuti Ɖoɖo
  • Ameŋunyatakaka Ŋuti Ɖoɖo
  • Ameŋunyatakaka Ƒe Tiatiawɔƒe
  • JW.ORG
  • Ge Ɖe Eme
Ɖoe Ɖe Ame Aɖe