Akpanikọ Ọmọyọhọ Obio-in̄wan̄ Ediwak Mmọn̄
EMI edi esen n̄kpọ didie ntem! Idụt oro ọwọrọde etop ke ediwak mmọn̄ esie edi se ẹkụtde nte akpade nsatitọn̄! Ikpehe oro mmọn̄ awakde edi se ẹkụtde nte asatde onyụn̄ akpade mba! Edi nsatitọn̄ oro ẹkemede n̄kukụre ndisụk ke mmọn̄ akpanikọ emi otode Ikọ Abasi, kpa Bible. Enye edi mbụk aban̄ade Rahbeh, ekpri obio-in̄wan̄ emi enyenede mme andidụn̄ 2,200, ẹmi ẹdụn̄de ke mme ikpọ obot edem edere Lebanon, n̄kpọ nte itiat 80 ọtọn̄ọde ke Beirut.
Enyịn̄ oro Rahbeh ọwọrọ “ebiet oro enyenede akamba ufan̄” ke usem Arabia, ndien enye ọwọrọ oto orụn̄ ikọ Semite emi ọwọrọde “ntatara, nyanade nna.” Nte odotde, obio oro anyanade ana ebe ikpọ obot iba ẹmi ẹkon̄de ke n̄kpọ nte ikpat 2,000. Ke ini etuep ye ini utọ, ẹkeme ndikụt snow ke enyọn̄ obot ẹdude ke edem usiahautịn, adiande n̄kpọ ke unyama ubọn̄ esie. Edi, ke akande kpukpru n̄kpọ, Rahbeh edi obio-in̄wan̄ emi enyenede ediwak mmọn̄. Idịm 360 ẹdu, ikpọ ye n̄kpri, ke ikpehe oro, ẹsion̄ode eti mmọn̄ ẹnọ ediye isọn̄ utọ wheat, apricot, eben, peach, ye grape ke mme itịghede oro ẹkande enye ẹkụk.
Ido Eset ye eke Eyomfịn Ẹsobo Kiet ke Rahbeh
Ke ediwak idaha mme n̄kpọ ke Rahbeh ẹsụk ẹtie ata ukem toto ke mme ini Bible. Mme ufọk ke obio-in̄wan̄ oro ẹdu ọtọkiet. Mme usụn̄ efak ẹdi mfafaha mfafaha, n̄kwan̄a n̄kwan̄a, ẹnyụn̄ ẹyọhọ ye mme ufene ẹmi ẹsan̄ade—mme ass ye enan̄. Okposụkedi ndusụk moto ẹdude, mme ufene ẹnyene usụn̄ mi. Ediwak ini mme andinyene mmọ ẹsibọp mmọ mbiomo ke edem ke in̄wan̄ ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ ẹnyọn̄ ufọk ke idemmọ. Mmọ ẹsitiene mfafaha usụn̄ efak, ẹnamde isan̄ mmọ ẹdụk itịghede ẹwọrọ, ẹnyụn̄ ẹsan̄a ẹsịm ufọk mmọ. Nte emi ekpedi ukem ye se Isaiah ekenyenede ke ekikere ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Enan̄ ọfiọk andinyene enye, ass onyụn̄ ọfiọk ebiet eke ete esie onịmde udia ọnọ enye”?—Isaiah 1:3.
Rahbeh edi n̄ko ebiet emi enyenede ukpụhọde. Mi ke afo edikụt mme andikụre ukpep ke unifesiti ye mme ikpîkpu ọtọin̄wan̄ oro akanam mîwọrọke ika akwa obio. Mme in̄wan̄esa ẹdu ẹkanade mme ufọk, ndien n̄kpri ataya ẹdu emi mme ufene ẹsan̄ade ifụre ifụre. N̄kpọ ndụn̄ufọk oro ẹkamade odudu elektrik ẹnam utom ẹkpere ndidu ke kpukpru ufọk, edi ikan̄ elektrik isidụhe kpukpru ini. Ke ntak emi, ediwak ufọk ẹnyene ukwak unọ ikan̄ eletrik (generator). Ẹsịn itiat ke mme akpan efak obio oro, okpọsụkedi owo mîsịnke itiat ke n̄wakn̄kan afan̄usụn̄ mmọ ẹmi ẹsan̄ade ẹka in̄wan̄ ẹnyụn̄ ẹtiede n̄kpụk n̄kpụk. Ntem, n̄kukụre usụn̄ ndimen mbun̄wụm ke in̄wan̄ nnyọn̄ edi ke ufene. Afo emekeme ndikam n̄kụt nte ass emende ukwak unọ ikan̄ elektrik aka in̄wan̄ man ọkọnọ mme ukwakutom in̄wan̄ odudu, ẹmi ẹkamade ẹnam utom adianade ye mme ufene oro ẹnọde ukpep ke utomin̄wan̄.
Kpasụk ntre, uwem ke obio-in̄wan̄ emi inen̄ekede ikpụhọde. Edieke afo adan̄de ke obio-in̄wan̄ oro ke okoneyo, uyo ekikọ unen ẹmi ẹkpọkde ke n̄kanika iba m̀mê ita n̄kpọ usen ẹkeme ndidemede fi ke idap. Edinam eke usen ke usen ẹsitọn̄ọ ke tụhitụhi usenubọk, ntre kûdu ke n̄kpaidem ke ini okopde nte mme owo ẹfioride ẹkot kiet eken ke ekịm ke adan̄aemi ẹtịmde ufene mmọ idem. Ke eyo esierede, afo emekeme ndikụt ediwak mbio obio, ye mme ufene mmọ ẹmende mbiomo, ẹnamde isan̄ ẹka in̄wan̄ m̀mê urua ndikanyam n̄kpọurua mmọ.
Nte eyo an̄wan̄ade, n̄kpri nditọiren ye iban ẹsiwọrọ ẹdibre mbre ke mme efak ye ke an̄wa obio. Mfiori ye imam mmọ ẹsiyọhọ kpukpru ebiet, ata ukem nte ekedide ke Jerusalem eset nte prọfet Zechariah etịn̄de ete: “Nditọiren ye nditọiban ẹyenyụn̄ ẹyọhọ ke an̄wa obio emi, ke ẹbre mbre ke an̄wa esie.” (Zechariah 8:5) Afo n̄ko eyekụt nte mbio obio ẹtiede ufan ufan ẹkan ẹnyụn̄ ẹnyenede udọn̄ ẹban̄a n̄kpọ. Ẹdori enyịn afo ndikọm kpukpru mbio obio oro afo edisobode, nte mmọ ẹyomde ndidiọn̄ọ owo emi afo edide, ebiet emi afo otode, ntak emi afo odude do, ye ebiet emi afo akade. Mme owo ẹyom ndidiọn̄ọ kiet eken otịm ọfọn.
Mmọn̄ Akpanikọ Osịm Rahbeh
Ke utọ obio oro adianade kiet mi, mbụk esisuana usọp usọp. Emi edi se ikotịbede ke ini Asaad Younis okotode United States afiak ọnyọn̄ aka Rahbeh ke 1923. Ke eyịkde m̀mê Asaad ama akabade edi enyene n̄kpọ owo ke America, ufan esie Abdallah Blal ama aka ndise enye. Utu ke nditịn̄ mban̄a okụk, Asaad ọkọnọ enye n̄wed The Harp of God onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Emi edi ata inyene.” Abdallah, akani owo Protestant, ama okot n̄wed ukpep Bible emi onyụn̄ enen̄ede okop inemesịt. Okposụkedi Asaad mîkọfiọkke ekese iban̄a ntọt oro, Abdallah ama okop nduaidem aban̄a se enye ekpekpepde onyụn̄ etịn̄ an̄wan̄wa ete ke imokụt akpanikọ.
Ndusụk ini ke ukperedem, Abdallah ama ọwọrọ aka Tripoli, kpa akpan obio ke edem edere Lebanon. Do, enye ama ekeme ndisobo ye ediwak Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, nte ẹkediọn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ke ini oro, ndien enye ama akaiso anam n̄kọri ke mme ukpepn̄kpọ Bible esie. Enye ke ukperedem ama afiak ọnyọn̄ aka Rahbeh ndikasuan eti mbụk oro enye ekekpepde. Enye ama esinam ekemmọ mbio obio ẹnyene ebuana ke mme utọ nneme nte Abasi-Ita-ke-Kiet, m̀mê owo enyene ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa, hell ikan̄, itie oku, Mass, ye edikama mme mbiet, abuanade ye mmọ se Bible enen̄erede ekpep.
Ndusụk mbio obio ẹma ẹwụt udọn̄. Owo ita m̀mê inan̄ ke otu mmọ ẹma ẹdiana ye Abdallah ke utom ukwọrọikọ. Ekem mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndinịm mme mbonoesop ke Sunday. Ẹmi ama esịne edikpan̄ utọn̄ n̄kop ukwọrọikọ oro ẹkemụmde-mụm ẹsịn ke usanikwọ mîdịghe ẹkotde ẹto Bible, ọkọrọ ye edineme mban̄a se mmọ ẹsụk ẹkopde. Ke ukperedem, ẹma ẹsikama mme n̄wed un̄wam ukpep Bible, esịnede n̄wed The Harp of God, Riches, ye “Yak Abasi Edi Akpanikö.” Mme andidụk ikesiwakke ikan owo duop, n̄wakn̄kan mmọ ẹma ẹbụp mbụme utu ke ndinyene udọn̄. Eketie nte ndusụk mmọ ẹkedi akpan akpan ke ntak udia oro ẹkesinọde ke mbonoesop kiet kiet asuanade.
Ke iduọk isua 1940, ẹma ẹnọ Abdallah Blal mbiomo edise mban̄a otu oro okodude ke Rahbeh. Enye ekedi ifịk ifịk ye anam-akpanikọ asan̄autom Jehovah, onịmde eti uwụtn̄kpọ ọnọ mbon en̄wen. Kiet ke otu mmọemi, Brọda Mattar, eti nte mmọ ẹkesinamde utom ukwọrọikọ mmọ ete: “Sia moto mîkodụhe ke ini oro, ami ye Brọda Blal ikesisan̄a ke ukot man ikọnọ mme obio-in̄wan̄ n̄kann̄kụk ikọ ntiense. Mma nsimen ukwak ubre ikwọ, ke adan̄aemi Brọda Blal akadade iso ke nditịn̄ ikọ. Nnyịn ima isiwak ndika ke n̄kpọ nte usen iba m̀mê ita mbemiso ifiakde inyọn̄ ufọk.” Brọda Blal ama anam utom Jehovah ke edinam akpanikọ tutu ke n̄kpa esie ke 1979 ke edide isua 98 ke emana.
N̄kọri Ada Ubiọn̄ọ Edi
Nte utom ọkọkọride, nditọete ẹma ẹtọn̄ọ ndisobo ubiọn̄ọ. Ke 1950, otode ke nsọk oro oku obio oro ekesịnde, ẹma ẹtọn̄ọ ubịnikọt ukọbọ ye nditọete ke Rahbeh. Oku ama odori nditọete ikọ ete ke mmọ iwụtke ukpono inọ ufọkederi ẹnyụn̄ ẹsabade n̄kpọ oro ẹnyenede Abasi. Ndusụk mbio obio ẹma ẹkop iyatesịt tutu mmọ ẹtọn̄ọ nditọete ke itiat, ndien ẹma ẹmụm ndusụk nditọete ẹnyụn̄ ẹkọbi. Nte ededi, ndụn̄ọde oro eketienede ama owụt ete ke edori ikọ oro ẹkedi nsu. Idem kpa ye oro, ẹma ẹsịn nditọete ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ediwak usen.
Andibiọn̄ọ efen ama odomo ndinyịk mbio obio, ndusụk mbon oro ẹkemede ndidi ikemeke ndikot n̄wed ọfọn, ndisịn ubọk ke n̄wed ẹdoride nditọete ediwak ikọ, esịnede edisịn ekese owo ntịme ke idem ke ndikọbọ ke ndika ufọk mmọ. Man ẹnyene mme owo ndisịn ubọk ke n̄wed oro, enye ama asian mmọ ete ke enye edi eben̄e oro anamutom kiet ekeben̄ede ete ẹnọ imọ ifiak idinam utom ke obio-in̄wan̄ oro. Ke ini mme owo ẹkekụtde ẹte ke emi ekenen̄ede edi ikọ oro ẹdoride Mme Ntiense, mmọ ẹma ẹsọhi usịnubọk mmọ ẹfep. Mme utọ n̄kpọntịbe nte emi ama an̄wam ndinọ ediwak ikpọ owo ukara eti ikọ ntiense ke ikpehe oro.
Ke ẹsiode edinam n̄kpọ mban̄a utọ nnennen ubiọn̄ọ oro ẹfep, nditọete ẹma ẹsobo ubiọn̄ọ efen. Ke ekpri obio-in̄wan̄ emi kpukpru owo ẹdiọn̄ọde kpukpru owo, “uten̄e owo ọkọk afia onịm,” nte Bible owụtde ke Mme N̄ke 29:25. Ama oyom uko man nditọete ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mme mbọhọidụn̄, mme ufan, ye mme iman, ẹmi kpukpru ini ẹsisụkde mmọ uyo ẹnyụn̄ ẹsakde mmọ nsahi. Ke ntre ẹwụtde se mme ikọ Jesus ke Matthew 10:36 ẹnen̄erede ẹwọrọ: “Mme asua owo ẹyedi mbonufọk esie.” Edi, nte n̄ke oro akade iso nditịn̄, “edi ẹda owo eke ọbuọtde idemesie ye Jehovah ẹmenede enye ẹnịm ke enyọn̄.” Mbuọtidem ye ime nditọete oro ama osion̄o n̄wọrọnda utịp.
Akpanikọ Ọyọhọ Rahbeh
Ke ediwak isua ẹmi ẹkebede mbio obio ẹma ẹdi edikụt eti edu oro Mme Ntiense Jehovah ẹnyenede, ndien ediwak mmọ ẹma ẹnyịme akpanikọ. Nditọete ẹma ẹnen̄ede ẹkop inemesịt ke 1969 ke ini ẹketọn̄ọde ọyọhọ esop iba ke Rahbeh. Mmọ ẹma ẹkaiso ndinam utom ọkpọsọn̄. Ediwak mmọ ẹma ẹdụk utom ukwọrọikọ uyọhọ-ini, ndusụk ẹkam ẹwọrọde ẹka ndinam utom ke mme efakutom efen, esịnede akwa obio Beirut. Jehovah ama ọdiọn̄ ọkpọsọn̄ utom mmọ, ndien ẹma ẹtọn̄ọ ọyọhọ esop ita ke Rahbeh ke 1983. Mi kan̄a, nditọete efen efen ẹma ẹwọrọ ẹkedụn̄ ke ikpọ obio. Edi, n̄kọri ke osụk akaiso, ndien ẹma ẹtọn̄ọ ọyọhọ esop inan̄ ke Rahbeh ke 1989, ye ọyọhọ ition etienede ke 1990.
Etisịm ini emi ekpere ndidi kpukpru ubon ke obio-in̄wan̄ oro ẹnyene iman m̀mê ufan emi ekedide Ntiense. Usua oro inikiet ko okodude idụhe aba. Mme owo ẹma ẹkabade ẹmehe ye Mme Ntiense otịm ọfọn akan. Ke akpanikọ, mme ikọ oro “ebiowo,” “asiakusụn̄,” “esenyịn circuit,” “mbono,” ye “Armageddon” ẹma ẹkabade ẹdi usem mbio obio. Ke ini akpan edinam, utọ nte edidi esenyịn circuit m̀mê Editi, mme efak ẹsina ukpọk ndien mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ẹyeyọhọ kpak. Ndusụk esop esikam ẹnịm n̄kpọ utịn̄ikọ ke etehe ke ufọn mme mbọhọidụn̄.
Idahaemi se iwakde ikan mme asuanetop Obio Ubọn̄ 250 ẹdu ke Rahbeh. Oro ọwọrọ ete ke Ntiense 1 enyene n̄kpọ nte owo 8 ke obio-in̄wan̄ oro! Esop kiet enyenede mme asuanetop 51 enyene efakutom kiet emi ufọk 76 ẹdude, ndien mmọ ẹsikụre enye kpukpru urua. Kere se ikotịbede ke ọfiọn̄ March ye April isua oko ke ini owo 98 ke otu mme asuanetop 250 oro ẹkedụkde utom usiakusụn̄ unọ un̄wam, adianade ye mme asiakusụn̄ ofụri-ini 13 ẹmi ẹdude ke Rahbeh. Ẹma ẹkụre efakutom ediwak ini kpukpru urua. Ikedịghe esen n̄kpọ otu mme asuanetop iba m̀mê ita ndiwaha ufọk kiet usen kiet m̀mê idem ke ini kiet. N̄wakn̄kan mbio obio ẹmemehe ye edisobo oro. Edi ke ini eren kiet okokụnide, asuanetop kiet ama ọbọrọ ete: “Ke ini afo onyịmede eben̄e nnyịn ndinyene ukpepn̄kpọ Bible, adan̄aoro idisidi ibịne fi ini kiet kpọt ke urua.” Mmọ n̄ko ẹsinyene nneme ye kpukpru owo oro mmọ ẹsobode ke in̄wan̄—mme owo oro ẹfụn̄de isọn̄, ẹsuande n̄kpasịp, ẹduọkde mmọn̄, m̀mê ẹwatde ass.
Ke akpanikọ, akpanikọ Bible ọmọyọhọ Rahbeh, kpa obio-in̄wan̄ ediwak mmọn̄. Ikụreke ke oro. Kpa nte Rahbeh ekedide ebiet oro eti mmọn̄ otode osịm ediwak n̄kann̄kụk obio-in̄wan̄, enye n̄ko ama ọnọ mmọ ọnọ-uwem mmọn̄ akpanikọ eke Bible. Mme asuanetop ẹtode Rahbeh ẹsisan̄a ke ukot ẹkese mme owo ke mme mbọhọ obio-in̄wan̄ ẹnyụn̄ ẹsinam ndutịm ndibọ moto nnyụn̄ nnam isan̄ ke usen n̄kọkwọrọ ikọ ke mme obio-in̄wan̄ oro ẹnen̄erede ẹyom usụn̄. Ndusụk mme asuanetop ẹma ẹwọrọ ẹka ndinam utom ke mme ikpọ obio. Ye edidiọn̄ Jehovah, n̄kaiso n̄kọri eyedu oro edidade itoro efen efen ọsọk Ete nnyịn eke heaven, Jehovah Abasi.
[Ndise ke page 26]
Uwụtn̄kpọ efak ke Rahbeh