Eti Ke Ntuaha ye Idiọk—En̄wan Anyanini

KE MME senima eyo edem, “eti owo” ekesikakan mme odudu idiọkn̄kpọ kpukpru ini. Edi ata idem n̄kpọ isidịghe ata mmemmem n̄kpọ ntre. Ediwak ini ke ataata ererimbot, etie nte idiọkn̄kpọ esikan.

Mme enyene-ndịk ntọt ẹban̄ade ndiọi edinam ẹsidi mbụk n̄kpọntịbe kpukpru okoneyo. Ke edem edere United States, eren kiet otode Milwaukee ama owot owo 11 onyụn̄ atan̄ okpo mmọ oro enye okokpokde ọdọn̄ ke ekebe ntụhube esie. Ke n̄kan̄ edem usụk, esenowo kiet ama ọfrọ odụk itie unyam udia kiet ke Texas onyụn̄ ọtọn̄ọ nditop ikan̄ ntịme ntịme ke minit duop, owotde owo 23, ọkorọ ye idemesie. Owo ifụtesịt kiet oro esisịnde ubiọn̄ọ ke Korea ama esịn ikan̄ ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ Mme Ntiense Jehovah, owotde mme andituak ibuot 14.

Idịghe sụk mme n̄kpọntịbe idiọkn̄kpọ ẹmi ẹsitịbede ke ini ke ini mi ẹdu edi odu n̄ko enyene-ndịk idiọkn̄kpọ oro otụkde ererimbot—nsobo ofụri orụk. Ẹbat nte ke ẹma ẹwot mbon Armenia miliọn kiet, mme Jew miliọn itiokiet, ye se ibede mbon Cambodia miliọn kiet ke edinam usio ndek mfep eke orụk ye ukaraidem ke isua ikie emi ikpọn̄. Inua-okot unam ekpụk asana emi omosobo ediwak owo ke akani Yugoslavia. Owo ndomokiet idiọn̄ọke adan̄a ediwak miliọn owo oro mîduehe ẹmi ẹtụhọrede ke ibak ke ofụri ererimbot.

Mme utọ n̄kpọ mmọn̄eyet nte mmọemi ẹnụk nnyịn ndisobo mbụme oro etịmerede owo ekikere mi, Ntak emi mme owo ẹnamde n̄kpọ ke utọ usun̄ oro? Nnyịn ikemeke ndida akpakịp unọmọ ẹmi nte ẹdide n̄kpọ ẹmi ibat ibat mbon idiọkesịt ẹnamde. Idiọkn̄kpọ oro ẹnamde ke ntatara udomo mi ke isua ikie nnyịn emi inyịmeke ye utọ edinam an̄wan̄a oro.

Ẹkabade idiọk edinam nte n̄kpọ oro akwan̄ade ke n̄kan̄ ido uwem. Enye edi edinam emi owo oro ekemede ndimek ndinam eti ye idiọk anamde. Ke ndusụk idaha eti ubiere esie esikabade akwan̄a ndien idiọkn̄kpọ ada ubọn̄. Edi ntak-a ndien didie ke emi esitịbe?

Edinam an̄wan̄a se idiọkn̄kpọ edide ke n̄kan̄ ido ukpono isiwakke ndiyụhọ owo. Owo akwaifiọk Catholic oro Thomas Aquinas ọdọhọ ete ke “ẹkpemen ediwak nti n̄kpọ ẹfep ke Abasi mîkpayakke idiọkn̄kpọ odu.” Ediwak mbon akwaifiọk Protestant ẹnyene ukem ekikere emi. Ke uwụtn̄kpọ, nte ewetde ke The Encyclopædia Britannica, Gottfried Leibniz akada idiọkn̄kpọ nte edidi “sụk ediwụt ukpụhọde oro odude ye eti n̄kpọ ke ererimbot, emi enye ọtọtde ke ndiwụt ukpụhọde.” Ke nditịn̄ ke usụn̄ efen, enye okonịm ke akpanikọ ete ke nnyịn imoyom idiọkn̄kpọ man nnyịn ikeme ndidiọn̄ọ se idide eti. Utọ ekikere oro etie nte edidọhọ owo udọn̄ọ cancer nte ke udọn̄ọ esie akam edi se ẹyomde man ẹnam owo efen ọdiọn̄ọ ete ke imọ imenen̄ede idu uwem inyụn̄ ikop nsọn̄idem.

Anaedi ndiọi uduak ẹnyene ebiet emi mmọ ẹtode. Nte ẹkpeda n̄kari n̄kari usụn̄ ẹduọhọ Abasi? Bible ọnọ ibọrọ ete: “Ke ini idomo iduọ osịmde owo, enye okûdọhọ ete, ke edi Abasi odomo imọ: koro idomo iduọ ikemeke ndisịm Abasi, Enye ke Idemesie inyụn̄ idomoke owo man enye ọduọ.” Edieke mîdịghe Abasi edi ntak, anie ndien edi? Mme ufan̄ikọ ẹtienede mi ẹnọ ibọrọ: “Idomo iduọ osịm kpukpru owo ke adan̄aemi idiọk udọn̄ atapde enye odụri. Ekem idiọk udọn̄ ama oyomo, aman idiọkn̄kpọ.” (James 1:13-15) Ntem idiọk edinam amana ke ini ẹnamde idiọk udọn̄ ọkọri utu ke ndisesịn. Nte ededi, idịghe ofụri se ibuanade edi oro.

N̄wed Abasi anam an̄wan̄a nte ke ndiọi udọn̄ ọkọri ke ntak emi ubonowo enyenede akpan ndo—ndammana unana mfọnmma. Apostle Paul ekewet ete: “Nte idiọkn̄kpọ okotode owo kiet odụk ke ererimbot, n̄kpa onyụn̄ otode ke idiọkn̄kpọ oro odụk; n̄kpa onyụn̄ ebe osịm kpukpru owo, koro kpukpru owo ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ.” (Rome 5:12) Ke ntak ndammana idiọkn̄kpọ, ibụk ekeme ndikara ekikere mfọnido nnyịn, nsọn̄ido onyụn̄ ekeme ndikan edu mbọm ubọk.

Ke akpanikọ, n̄wakn̄kan owo ediọn̄ọ ẹto ntụk nte ke akpan edu kiet ọdiọk. Ubieresịt mmọ—m̀mê ‘ibet oro ẹwetde ke esịt mmọ’ nte Paul okotde enye—akpan mmọ ndinam idiọkn̄kpọ. (Rome 2:15) Edi, idiọk n̄kann̄kụk ekeme ndifịk utọ ntụk oro onịm, ndien ubieresịt ekeme ndikpa edieke ẹkade iso ndifụmi enye.a—Men 1 Timothy 4:2 domo.

Nte unana mfọnmma eke owo ikpọn̄îkpọn̄ ekeme ndinam ntan̄ndian idiọkn̄kpọ eke eyo nnyịn emi an̄wan̄a? Ewetmbụk oro, Jeffrey Burton Russell ọkọdọhọ ete: “Edi akpanikọ nte ke idiọkn̄kpọ odu ke idem nnyịn owo kiet kiet, edi nditan̄ idem ediwak ibat idiọkn̄kpọ owo kiet kiet ndian ọtọkiet ikemeke ndinam Auschwitz [itienna ekikere mbon Nazi ke Poland] an̄wan̄a . . . Idiọkn̄kpọ oro ẹnamde ke udomo emi etie nte enyene ukpụhọde ke udomo ye uduot.” Idụhe owo efen ikan Jesus Christ oro akanyande ubọk owụt ebiet ukpụhọde ke uduot idiọkn̄kpọ oro ẹnamde.

Esisịt ini mbemiso n̄kpa esie, Jesus ama anam an̄wan̄a ete ke mme owo oro ẹkediomide ndiwot imọ ikanamke n̄kpọ ofụri ofụri ke uduak idemmọ. Odudu oro enyịn mîkwe akada mmọ usụn̄. Jesus ama ọdọhọ mmọ ete: “Mbufo ẹdi nditọ ete mbufo, kpa Satan, ẹnyụn̄ ẹyom ndinam obukpo udọn̄ ete mbufo. Enye edi owotowo toto ke editọn̄ọ, ikonyụn̄ isọn̄ọke ida ke akpanikọ.” (John 8:44) Devil, emi Jesus okokotde “ọbọn̄ ererimbot emi,” nte an̄wan̄ade enyene akpan udeme ke nditịbi idiọkn̄kpọ ndi.—John 16:11; 1 John 5:19.

Unana mfọnmma ubonowo ye odudu Satan ẹmeda ekese ndutụhọ ẹdi ke ediwak tọsịn isua. Ndien idiọn̄ọ ndomokiet idụhe nte ke odudu oro mmọ ẹnyenede ke idem ubonowo ke etehede ubọk. Nte idiọkn̄kpọ edidu mi ke nsinsi? Mîdịghe nte odudu eti n̄kpọ eyesobo idiọkn̄kpọ efep ofụri ofụri?

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 2]

Ikpaedem: U.S. Army photo

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 3]

U.S. Army photo