Mme Ndutịm Unọ Un̄wam Ẹwụt Ima Christian
APOSTLE Peter akakpak ekemmọ mme Christian ete, “Ẹma nditọete.” (1 Peter 2:17) Utọ ima oro ekenyene ndika anyan mbe adan̄a eke orụk, eke otuowo, ye eke idụt, odụride mme owo adian ọtọkiet ke ata ima nditọete. Ke ini unana n̄kpọ obụkidem ekedemerede ke otu mme akpa Christian, ima ama onụk ediwak owo ndinọ mme apostle etịbe ẹdeme ẹnọ mbon oro ẹkedude ke unana. Uwetn̄kpọ ọdọhọ ete “mmọ ẹbuana kpukpru n̄kpọ.”—Utom 2:41-45; 4:32.
Utọ ima emi ama owụt ke ini Otu Ukara eke Mme Ntiense Jehovah, ke utịt 1991, ọkọnọde ediwak n̄kọk itieutom Watch Tower Society ke Edem Usoputịn Europe ikot ndinọ udia ye edisịnen̄kpọ ẹsọk nditọete mmọ ke Edem Usiahautịn Europe, esịnede mme ikpehe akani Soviet Union. Nnyịn mi imọnọ udịm udịm ntọt ẹtode ndusụk n̄kọk itieutom ẹkebuanade.
Sweden
Ke December 5, 1991, ẹma ẹnọ leta oro akanamde an̄wan̄a se ẹyomde ẹsọk kpukpru esop 348 ke Sweden. Ẹma ẹnam n̄kpọ usọp usọp. Ke usen ifan̄, akpa ukeuke moto mbiomo ama anam isan̄ aka St. Petersburg, Russia, ẹdọn̄de ndomuyo, aran, unam atian, nsat mmọn̄eba, ye mme n̄kpọ ntre ẹdobide ke tọn 15. Mme Ntiense Jehovah eke n̄kann̄kụk ẹma ẹsion̄o n̄kpọ ke moto mbiomo oro ẹnyụn̄ ẹsọsọp ẹdeme mme ekwo 750 ẹnọ mbon oro ẹdude ke unana. Nte ini akade, ukeuke moto mbiomo iba efen ẹma ẹmen udia ẹka Russia. Ke ofụri ofụri, ẹma ẹnọ mme n̄kpọ ẹwakde ẹbe tọn 51.5 ẹto Sweden ẹka.
Unyịme ndinọ mme ọfọn̄ ye ikpaukot ama ebe se ẹkedoride enyịn. Mme ekwo ọfọn̄ ẹma ẹyọhọ ke mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ usọp usọp. Ediwak Christian ẹma ẹsion̄o ọfọn̄ ke itie unịm ọfọn̄ mmọ ẹnọ. Mbon eken ẹma ẹdep mbufa n̄kpọ. Eyenete eren kiet ama edep kod ition. Ke ini anyam ufọkurua oro okodude ke n̄kpaidem okokopde aban̄a uduak emi, enye ama ọnọ kod ition efen efen. Eyenete eren efen ama edep ekebe socks kiet, mme n̄kpọ oro ẹsidọn̄ọde ke ubọk, ye mme ọfọn̄ibuot. Ke ini enye akanamde ntak edepde an̄wan̄a, andinyene ama ọnọ enye mbufa kod 30 ke ekọmurua eke iba. Anyam ufọkurua n̄kpọ mbre mbuba ama ọnọ mbufa ikpaukot ye ikpaukot edịm 100.
Ẹma ẹda kpukpru n̄kpọ ẹmi ndien ẹdi ke n̄kọk itieutom man ẹsat, ẹdọn̄ ke efọk, ẹnyụn̄ ẹdọn̄ ke moto. Edisịnen̄kpọ—emi edide ukem ye se ukeuke moto mbiomo 40 ẹkemede ndimen—ama ọyọhọ akamba itie ke n̄kọk itieutom! Nditọete iren ye iban ẹma ẹnam utom ke ediwak urua ndisat enye ndọn̄ ke mme eboho ẹnyenede irenowo, iban, ye nditọwọn̄ ẹnyụn̄ ẹdọn̄ enye ke mme katọn. Ẹma ẹda nsio nsio ukeuke moto mbiomo 15 ẹmen edisịnen̄kpọ emi ke ifụre ẹka Russia, Ukraine, ye Estonia.
Eyenete eren oro akawatde kiet ke otu mme moto mbiomo N̄ka aka akani Soviet Union utịm ikitiaita ama ọdọhọ ete: “Idara oro nditọete nnyịn ẹkedarade nnyịn ke mme itie oro ikakade ekedi akwa utịp. Mmọ ẹma ẹfat ẹnyụn̄ ẹtịm nnyịn inua, ndien kpa ye unana mmọ, mmọ ẹma ẹnọ nnyịn eti ukpepn̄kpọ ntatubọk Christian.”
Finland
Kpa ye ọkpọsọn̄ unana ke Finland, n̄kọri unana utom, ye mme mfịna ndutịm uforo, unyịme oro nditọete Finland ẹmi ẹdide n̄kpọ nte 18,000 ẹkenyịmede ndin̄wam nditọete mmọ ke akani Soviet Union ama okpon. Mmọ ẹma ẹnọ udia awakde ebe tọn 58 ke mme katọn 4,850 ẹka St. Petersburg, Estonia, Latvia, Lithuania, ye Kaliningrad. Mmọ n̄ko ẹma ẹdọn̄ edisịnen̄kpọ oro emende itie oro okponde ke cubic mita 12 ke ukpọk ufan̄ oro okosụhọde ke moto oro. Ẹma ẹnọ n̄kani moto 25 ndida nnam n̄kpọ ke utom Obio Ubọn̄.
Ndusụk ke otu mme ekebe udia oro ẹma ẹsịm esop oro mme asuanetop 14 ẹdude ke Slanti ke n̄kan̄ St. Petersburg. Mmọ ẹma ẹwụt akwa esịtekọm ke leta. “Nnyịn imenyene nditọete iban duop ẹdide mbonusọn̄ ke esop nnyịn. Ediwak nnyịn idọdọn̄ọ inyụn̄ ikemeke ndida ke udịm ke ediwak hour man idep udia. Ete nnyịn eke heaven, nte ededi, iyakke nnyịn ikop mmemidem ke baba ntak kiet ke mme ini nsọn̄ọn̄kpọ ẹmi edi anam esịt nnyịn ọyọhọ ye idatesịt. Nnyịn imonịm ukpepn̄kpọ Bible 43.” Ke ini eyenete an̄wan kiet ke St. Petersburg ọkọbọde ekwo enọ un̄wam esie, ama otụk enye ke idem tutu enye atua eyet ke hour iba mbemiso atatde enye.
Denmark
Ke ekpri idụt emi ke inuaotop Inyan̄ Baltic, n̄kpọ nte Mme Ntiense Jehovah 16,000 ẹma ẹsop idem ẹnyụn̄ ẹnọ moto mbiomo 19 ẹmi ẹdọn̄ọde udia ẹwakde ke tọn 64 ke mme ekebe 4,200; ekebe 4,600 ẹmi ẹdọn̄de nsọn̄urua ọfọn̄; ye mbufa ikpaukot 2,269 ẹka Ukraine. Eyenete eren kiet ke Germany ama ayak n̄kọk itieutom ada moto mbiomo ition emen mme n̄kpọ, ndien ekem enye ama ayak mmọ ọnọ nditọete ke Ukraine. Ke ọnyọn̄de edi ufọk, kiet ke otu mme awat o-moto oro ama ọdọhọ ete: “Nnyịn ima ikụt ite ke ima ida se iwakde ikan se nnyịn ikemende ika ifiak inyọn̄ idi. Ima ye edu n̄waidem oro nditọete nnyịn ke Ukraine ẹwụtde ama ọsọn̄ọ mbuọtidem nnyịn akamba akamba.”
Mme awat o-moto ẹkenyene ndidu ke ukpeme mbak mbon n̄wo ke usụn̄ akani Soviet Union. Usen ifan̄ mbemiso kiet ke otu moto mbiomo mbon Denmark ekebede, ẹma ẹwo mme owo ke usụn̄ oro. Mbon n̄wo ẹkesan̄ade ke n̄kpri ubomofụm ye n̄kpri otop-idem-ikpọn̄ ikan̄ ẹma ẹmụm mbonisan̄ ke moto mbiomo ition oro ẹkemende mme udia ẹtode n̄ka unọ un̄wam efen. Mmọ ẹma ẹbọ ofụri moto mbiomo ition oro, ẹkpọn̄de mme andiwat ke mbenusụn̄. Kpa ye utọ n̄kpọndịk oro, kpukpru enọ oro ẹketode n̄kọk itieutom Denmark ama osịm nditọete ke ifụre. Ke ẹfiakde ẹnyọn̄, mmọ ẹma ẹnọ awat o-moto leta etienede mi ndimen nnyọn̄, ẹwetde ye ọkpọsọn̄ mfịna utịn̄ Ikọmbakara: “Ndima nditọete iren ye iban ke Denmark: Nnyịn imọbọ un̄wam mbufo. Jehovah eyenọ mbufo utịp.”
Netherlands
N̄kọk itieutom ke Netherlands ama ọnọ udia edide tọn 52 ke ekwo 2,600. Ẹkemen mmọ ẹka Ukraine ke otu iba. Ini kiet kiet ẹma ẹsikpọn̄ moto mbiomo itiokiet ẹmi ẹnịm do, sia nditọete ke Germany ẹkenọde ẹte ẹda ẹnam utom Obio Ubọn̄ ke Edem Usiahautịn. Nditọete ke Ukraine ẹma ẹnọ n̄wakn̄kan udia oro ẹka Moscow, Siberia, ye mme ebiet efen ẹmi ẹkedude ke ọkpọsọn̄ unana. Akande oro, nditọete ke Netherlands ẹma ẹnọ ọfọn̄ ye ikpaukot oro ẹmende itie emi okponde ke 736 cu m. Ẹkeda mmọ ẹka Lviv ke Ukraine ke moto mbiomo 11 ẹmi mbonisan̄ ẹkesan̄ade ke ọkpọkpọ moto ẹda ẹkeyak.
Ke ẹma ẹkewat ke anyanini ẹbe Germany ye Poland, mbonisan̄ ẹmi ẹma ẹwat ifụre ifụre ẹbe mme omụm n̄kpọmbet ke Ukraine, ẹnyụn̄ ẹkesịm adan̄a obio Lviv ke n̄kanika 3 usenubọk. Mme awat o-moto ẹtọt ẹte: “Ke esisịt ini, nditọete 140 ẹma ẹdu ndision̄o mbiomo ke mme moto mbiomo oro. Mbemiso ẹtọn̄ọde utom oro, mme osụhọdeidem nditọete ẹmi ẹma ẹwụt ibetedem mmọ ke Jehovah, ẹbọn̄de akam ọtọkiet. Ke utom ama okokụre, mmọ ẹma ẹfiak ẹsop idem ọtọkiet ndibọn̄ akam nnọ Jehovah. Ke ima ikadara mfọnido nditọete n̄kann̄kụk ima, oro ẹkenọde uwak uwak ke ekpri se mmọ ẹkenyenede, ẹma ẹda nnyịn ẹkeyak ke ọkpọusụn̄, ke ebiet emi mmọ ẹkebọn̄de akam ke mbenusụn̄ mbemiso ẹkpọn̄de nnyịn.
“Ke ini uwat anyanusụn̄ edifiak nnyọn̄ oro, ekese n̄kpọ ẹma ẹdu ndikere mban̄a—mfọnido nditọete ke Germany ye Poland, ye eke nditọete nnyịn ke Lviv; ọkpọsọn̄ mbuọtidem ye edu ubọn̄ akam mmọ; mfọnido mmọ ke ndinọ ufọkidụn̄ ye udia ke adan̄aemi mmọ ke idemmọ ẹdude ke unana; mmọ ndidiana kiet ye ndikpere kiet eken; ye esịtekọm mmọ. Nnyịn n̄ko ima ikere iban̄a nditọete nnyịn iren ye iban ke ufọk, oro ẹkenọde n̄kpọ ata uwak uwak.”
Switzerland
N̄kọk itieutom Switzerland ọtọn̄ọ ntọt esie ke ndikot nto James 2:15, 16: “Edieke eyenete eren m̀mê eyenete an̄wan ananade edisịnen̄kpọ ye udia usen, ndien owo mbufo kiet edidọhọ mmọ ete, San̄a sụn̄-n̄; akpakam afo okụt edisịnen̄kpọ ye udia: edi mbufo inọhọ mmọ se inanade mmọ ke obụkidem, oro ọfọn nso?” Ndien ntọt oro akaiso ete: “Ima iti Itien̄wed Abasi emi ke ini Otu Ukara eke Mme Ntiense Jehovah ọkọnọde nnyịn ikot ete inọ un̄wam n̄kpọ obụkidem ẹsọk nditọete nnyịn oro ẹdude ke unana.
“Inikiet inikiet kpukpru owo ẹma ẹsịn̄ede idem! Ke usen iba kpọt, ẹma ẹnọ udia odobide ke tọn 12 ke mme ekwo 600 ẹka Ukraine ye moto mbiomo ita ẹtode Germany, ẹmi ẹkenyenede ndinọ ẹda ẹnam utom do. Mbụk oro nte ke kpukpru n̄kpọ oro ẹma ẹkesịm ke ifụre ama anam akwa idara odu ke otu nditọete nnyịn mi. Mi kan̄a, mme esop ẹma ẹbọ edisịnen̄kpọ, ndien ke mîbịghike mme katọn, ekpatisan̄, ye mme ekpat ẹma ẹyọhọ n̄kọk itieutom nnyịn! Mbon oro ẹkedọn̄ọde ọfọn̄ nditọwọn̄ ẹma ẹsịne mme n̄kpọmbre ẹtode nditọwọn̄ Switzerland ẹnọde ẹsọk mme ufan oro mmọ mîdiọn̄ọke ke nsannsan Edem Edere. Ẹma ẹdọn̄ ediwak chocolate ke ufọt mme ebok ọfọn̄ n̄ko.”
Didie ke akana ẹsuan kpukpru n̄kpọ ẹmi? Ntọt ọdọhọ ete: “N̄kọk itieutom ke France ama ọnọ nnyịn un̄wam ke ndinọ ukeuke moto mbiomo iba ye mme awat o-moto inan̄ ẹsọk nnyịn. Ke adianade do, ẹma ẹyom moto mbiomo kiet otode n̄kọk itieutom nnyịn ye inan̄ efen ẹmi ẹnyenede nditọete n̄kann̄kụk nditan̄ mme n̄kpọ oro ẹdobide ke tọn 72 mi n̄ka Ukraine.” Udịm moto mbonisan̄, emi ọniọn̄de ke 150 m, ama okosịm itiembehe ke Lviv ke ifụre, ke ebiet emi n̄kpọ nte nditọete n̄kann̄kụk ikie ẹkebetde ndision̄o n̄kpọ ke mme moto mbiomo oro. Mme awat o-moto ẹma ẹtọt ẹte ke mfịna usem ikedịghe ubiọn̄ọ ndomokiet koro iso mmọ ama owụt ntotụn̄ọ esịtekọm.
Austria
Nditọete ke Austria ẹma ẹnọ udia odobide ke tọn 48.5, katọn ọfọn̄ 5,114, ye ikpaukot 6,700 ẹka Lviv ye Uzhgorod ke Ukraine. Mmọ n̄ko ẹma ẹnọ udia odobide ke tọn 7, ekebe ọfọn̄ 1,418, ye ikpaukot 465 ẹka Belgrade, Mostar, Osijek, Sarajevo, ye Zagreb ke akani Yugoslavia. Ntọt otode n̄kọk itieutom ọdọhọ ete: “Nnyịn ikenyene ukeuke moto mbiomo 12 ẹyọhọde ye mbiomo, ẹwatde ke itiat 21,000 (34,000 km). Eyenete eren kiet ye eyen esie ẹmi ẹkenyenede mbubehe uwat moto mbiomo ẹkese ẹban̄a n̄wakn̄kan utom edida n̄kpọ emi n̄kayak.”
Kaban̄a edisịnen̄kpọ oro ẹkenọde, ntọt oro akaiso ete: “Nnyịn ikada Itie Mbono nte akpan itiembehe. Ediwak moto ẹyọhọde ye mbiomo ẹma ẹkaiso ndiwat ndụk, tutu itie idụhe aba. Nte ekedide ke eyo Moses, ẹkenyene nditre mme owo ndida mme n̄kpọ ndi. (Exodus 36:6) Idem ndusụk owo oro mîdịghe Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹnọ okụk, ‘koro,’ nte mmọ ẹkedọhọde, ‘ke usụn̄ emi nnyịn imọfiọk ite ke mme owo oro ẹdude ke unana ẹyebọ enye.’ Nnyịn n̄ko ima inyene ediwak ukpọk katọn oro ikoyomde ito mme usiakifia ererimbot ke mfọn.” Nditọete iren ye iban oro ẹkesatde ẹnyụn̄ ẹdọn̄de kpukpru ẹmi ke efọk ẹkedi tọn̄ọ ke isua 9 osịm isua 80 ke emana. Mmọ ẹma ẹkam ẹdomo ndidian tai ye ọfọn̄idem ke kod kiet kiet oro ẹnyenede ukem enyịn.
Ntọt oro ọdọhọ ete: “Mbon ukara ke Austria ye ke mme adan̄a obio ẹnen̄ede ẹn̄wam ke ndinam nsio nsio n̄kpọisan̄ unọ un̄wam ẹdu ye ke ndinọ mme n̄wed unyịme oro ẹyomde man ẹnam edida kpukpru n̄kpọ ẹmi n̄kayak edi mmemmem.”
Italy
Ẹma ẹnọ udia awakde ke tọn 188 ke ikpọ otu moto mbiomo iba oro ẹkesan̄ade ke udịm ẹto Rome ẹbe Austria, Czechoslovakia, ye Poland ẹka akani Soviet Union. Otu mbonisan̄ kiet kiet ama esịne mme awat o-moto itiokiet, ọdiọn̄ o-moto, ọdiọn̄ ikan̄ o-moto, akabadeikọ, esenyịn mban̄a n̄kpọ un̄wam, etemudia, dọkta, adausụn̄ isan̄ awatde ekpri moto, ye eyenete asan̄ade ke ufọkisan̄.
Ẹkedep udia emi ẹto ufọkutom itiaba oro ẹsinyamde mme n̄kpọ. N̄kọk itieutom oro ọtọt ete: “Ke ini mme ufọkutom ẹmi ẹkekopde ntak oro ikanamde emi, ndusụk mmọ ẹma ẹnyịme nditiene mbuana. Mme ufọkutom ẹdide eke mbon ererimbot ẹma ẹnọ pasta ye edesi ẹmi ẹdobide ke ediwak pound ke itie ikie, ọkọrọ ye mme ekebe udọn̄ n̄kpọ. N̄ko mbon efen ẹma ẹnọ mme ọkpọ moto mbiomo oro ẹsiwatde ke ini snow mîdịghe ẹnọ okụk.
“Nditọete ke Italy ẹma ẹwụt esịtekọm ẹban̄a ifet edinọ un̄wam emi. Nditọwọn̄ ẹma ẹyom nditịp n̄kpọ nsịn n̄ko. Eyeneren isua ition ama ọnọ ekpri etịbe oro enye okodoride enyịn ete ke eyedep ‘akamba atian iyak ọnọ nditọete ke Russia.’ Ekpri eyenan̄wan kiet ama ọbọ okụk oto eteete ye ekaete esie ke ntak oro enye ekebede udomo ọfọn ke ufọkn̄wed man edep ẹnọ ọnọ ete ye eka esie. ‘Edi,’ enye ekewet ete, ‘ke ini n̄kokụtde nte ke ediwak nditọete mi inyeneke kpukpru nti n̄kpọ oro ami nnyenede ndidia, ami mma n̄kere ke akpan enọ oro ami n̄kemede ndidep nnọ ete ye eka mi ekedi ndin̄wam nditọete oro.’ Enye ama esịn ediwak okụk ke ekebe etịbe. Enye ọkọdọhọ ete, ‘Ami mmodori enyịn ndikaiso nnyene eti ibọrọ udomo, man n̄keme ndinọ ediwak okụk efen efen.’” Ntọt n̄kọk itieutom oro osịm utịt ke ndidọhọ nte ke mme leta ufiop ufiop ekọm ẹtode nditọete ke Ukraine, ediwak ikọ esịtekọm nditọete mbon Italy, ye nti ifiọkutom ke nditịm nnyụn̄ nsuan mme enọ oro ẹkedi n̄kpọ oro otụkde owo, edi n̄kpọ nsịnudụn̄, onyụn̄ edi se inamde edidianakiet odu.
Udia Ẹnọde Ediwak Tọsịn Mme Andidụk
Ẹkenịm akpa mbono ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah ke akani Soviet Union ke An̄wambre Kirov ke St. Petersburg ke Russia, June 26-28, 1992. Mme owo ẹwakde ẹbe 46,200 ẹmi ẹtode idụt 28 ẹkedụk akpan mbono emi ibuotikọ ekedide “Mme Ọnọ Un̄wana.” Enye ama ọnọ ifet efen ndiwụt ima Christian ‘eke ofụri otu nditọete.’—1 Peter 2:17.
Ẹma ẹdeme ediwak tọn udia ẹketode Denmark, Finland, Sweden, ye mme idụt eken ke Edem Usoputịn Europe ke mfọn ẹnọ ediwak tọsịn mme andidụk mbono ẹketode akani U.S.S.R., man ẹdia ke ini mbono oro. Nte mmọ ẹkenyọn̄de mbono ke akpatre ikpehe edinam okụrede, ẹma ẹnọ mmọ n̄ko mme ekwo udia ye mme udia ndidia ke isan̄ unyọn̄ mmọ.
Ntọt oro ẹnọde mi ẹwụt ẹte ke enọ ikakaha usụn̄ kiet—kpa edem usiahautịn—kpọt. Enọ edem mbiba ama odu. Udia ye edisịnen̄kpọ ẹnọde n̄kan̄ edem usiahautịn, ih, edi anana-ibat ufiop ufiop ikọ ima ẹtode esịt ye mme ifiọkutom oro ẹsọn̄ọde mbuọtidem ẹwụtde nsịnifịk ye edinam akpanikọ eke ediwak tọsịn mme andituak ibuot nnọ Jehovah ke ediwak isua ufịk ye nsọn̄ọn̄kpọ. Ntem, n̄kan̄ mbiba ẹma ẹkụt nte mme ikọ Jesus ẹdide akpanikọ: “Ọfọn ndinọ akan ndibọ.”—Utom 20:35.
[Ndise ke page 21]
1. Oto Finland: St. Petersburg, Russia; Tallinn ye Tartu, Estonia; Riga, Latvia; Vilnius ye Kaunas, Lithuania; Kaliningrad, Russia; Petrozavodsk, Karelia
2. Oto Netherlands: Lviv, Ukraine
3. Oto Sweden: St. Petersburg, Russia; Lviv, Ukraine; Nevinnomyssk, Russia
4. Oto Denmark: St. Petersburg, Russia; Lviv, Ukraine
5. Oto Austria: Lviv, Ukraine; Belgrade, Mostar, Osijek, Sarajevo, Zagreb (ke akani Yugoslavia)
6. Oto Switzerland: Lviv, Ukraine
7. Oto Italy: Lviv, Ukraine
[Mme ndise ke page 23]
Mme katọn ọfọn̄ ke n̄kọk itieutom Sweden
Edidọn̄ mme n̄kpọ un̄wam
Mme udia ke ekwo kiet
Obụk unam ye ukot edi ẹtode Denmark
Otu mbonisan̄ ke moto mbiomo 11 ye ekpri moto 1
Mme ekwo ye ekpatisan̄ ke n̄kọk itieutom Austria
Ndision̄o mbiomo ke moto mbiomo ke Lviv, Ukraine