Edumbet M̀mê Se Ediwak Owo Ẹmade—Ewe Edi Ndausụn̄ Fo?
KE ADAN̄AEMI okodude ke n̄wed itiokiet, Norihito ama etiene abuana ke mbre mbuba. Ikebịghike, ubiere ama ana enye ke iso ndinam. Ẹma ẹyom kpukpru nditọ ufọkn̄wed ẹtiene ẹbuana ke edinam ufre-idụt. Nte enye eyetiene nsan̄a nditọ ufọkn̄wed esie abuana ke se itiede nte ikpîkpu edinam emi?
Norihito ama ekpep oto Bible nte ke akwan̄a ndibuana ke edinam utuakibuot ekededi nnọ abasi ke ebede Jehovah. (Exodus 20:4, 5; Matthew 4:10) Enye n̄ko ama ọfiọk ete ke mme Christian ẹnyene ndida san̄asan̄a ke kpukpru mbubehe ukara eke ererimbot. (Daniel 3:1-30; John 17:16) Ntre idem okposụkedi ekemmọ nditọ ufọkn̄wed esie ẹkekpakde enye ete etiene abuana, enye ye uko edi ke ukpono ukpono usụn̄ ama owụt nsọn̄ọnda esie. Nso ke afo akpakanam ke ukem idaha oro?
Udọn̄ Ndidụk Otu
N̄wed Abasi owụt nte ke Abasi okobot mme owo ndinyene ebuana ye mme owo, man ẹdu ye kiet eken, man ẹnyụn̄ ẹdara ndinam mme n̄kpọ ọtọkiet. Edi ndammana n̄kpọ ndiyom ndidu ye mme ubọkn̄ka, ndidi se ẹnyịmede, ndidụk otu. Mme utọ ntụk oro anam uwem enen̄ede enyene inem onyụn̄ otịp n̄kpọ esịn ke emem ye n̄kemuyo ke mme edinam nnyịn ye mmọ en̄wen.—Genesis 2:18; Psalm 133:1; 1 Peter 3:8.
Ndammana udọn̄ ndidụk otu edi se ẹkụtde ke nsọn̄uyo oro ẹdoride ke ndinam n̄kpọ ekekem ye ndusụk ido edinam mfịn. Nditọwọn̄ Japan, ke uwụtn̄kpọ, ẹbọ ukpep ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua uwem mmọ ndinyene ifiọk mban̄a nnyụn̄ nnam n̄kpọ ekekem ye se otuowo ẹmade. Mme n̄kpọ oro mmọ ẹbọde ẹto mbon efen ẹkpep mmọ nte ke kiet ke otu n̄kponn̄kan utom oro mmọ ẹnyenede ndinam edi ndidu uwem ekekem ye mbio obio. Edwin Reischauer, akani isụn̄utom United States ke Japan ye enyeemi ekenyenede akpan udọn̄ ke edu mbon Japan, ọkọdọhọ ete: “Mbon Japan ẹwak ndinam n̄kpọ ke otu ẹkan mbon n̄kan Edem Usoputịn.” Enye ama adian do ete: “Ke ebiet emi mbon n̄kan̄ Edem Usoputịn ke nsụhọde n̄kaha ẹkemede ndiwụt edu nda-ke-idem ye edinam n̄kpọ ikpọn̄, n̄wakn̄kan mbon Japan ke n̄kemuyo ẹyenen̄ede ẹkop uyụhọ ndidu uwem ekekem ye ido otu mmọ ke usịnen̄kpọ, edu, usụn̄uwem, ye idem ke ekikere.” Udọn̄ edidu uwem ekekem, nte ededi, itreke ye mbon Japan ikpọn̄. Enye edi se idude ke kpukpru ebiet.
Mme Mfịghe Ndidu Uwem Ekekem
Okposụkedi oro owo enyenede udọn̄ ndinam ofụri ukeme esie man ekeme ndidu ye mbon en̄wen, n̄kpọndịk odu ke nditiene se ediwak owo ẹmade nnannan. Ntak-a? Emi edi koro se ediwak owo ẹmade esiwak ndidu ke ntuaha ye se Abasi onyịmede. Bible etịn̄ ọnọ nnyịn ete, “Ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk.” (1 John 5:19) Satan ke n̄kari ke ada kpukpru usụn̄ oro enye ekekeme—inyene obụkidem, mbiara ido uwem, usua eke uduot, mbubịk ido ukpono, ufre-idụt, ye ntre ntre eken—ndikara ediwak owo nnyụn̄ nnam mmọ ẹwọn̄ọde ẹkpọn̄ Abasi. Ndidu uwem ekekem ye mme utọ edinam ẹmi ekeme, nte utịp, ndinam owo odu ke ntuaha ye Jehovah Abasi ye mme uduak esie. Ntak edi oro ẹnọde mme Christian item ete: “Ẹkûnyụn̄ ẹkabade ẹbiet eyo emi, edi ẹyak mbufo ẹkpụhọde, oto ke edinam emi ẹnamde esịt mbufo ẹdi obufa, man mbufo ẹdomo ẹfiọk se uduak Abasi edide, uduak Abasi eke edide eti, onyụn̄ enemde owo esịt, onyụn̄ ọfọnde ama.”—Rome 12:2.
Ke ndidu uwem ke editịm n̄kpọ emi, mme Christian kpukpru ini ẹdu ke idak mfịghe ndidu uwem ekekem ye se ediwak owo ẹmade. Mme uyen akpan akpan ẹdu ke itiendịk ke afan̄ emi. Udọn̄ nditie nte nnyụn̄ nnam n̄kpọ nte ekemmọ nsan̄a ufọkn̄wed enen̄ede ọsọn̄ ubọk. Oyom ata uko oto mmọ man ekeme ndinam an̄wan̄a ubọkn̄ka mmọ ntak emi mmọ mîsibuanake ke ndusụk edinam. Nditre ndinam idaha mmọ an̄wan̄a uko uko, nte ededi, ekeme ndiwọrọ afanikọn̄ ke n̄kan̄ eke spirit nnọ mmọ.—Mme N̄ke 24:1, 19, 20.
Ikpọ owo n̄ko ẹsisobo mme utọ mfịghe oro ke itieutom mmọ. Ẹkeme ndiyom mmọ ẹtiene ẹbuana ke ndusụk edinam ebuana otuowo ke utom ama akasuana m̀mê ke ndusụk usen nduọkodudu. Editre nditiene mbuana ekeme ndinam etie nte ke mmọ ẹnịm idem nsannsan ẹnyụn̄ ẹsịn ndinọ ibetedem, anamde afanikọn̄ odu ke itieutom. Ekeme ndidọn̄ ndusụk owo ndinam utom mbe ini ke ediwak hour n̄kukụre koro mbon efen ẹnamde ntre ndien ke ntre ẹyom ẹtiene mmimọ. Ndinyịme utọ mme n̄kpọ emi eyenọ mmọ unan ke n̄kan̄ eke spirit onyụn̄ ọbiọn̄ọ mmọ ndiyọhọ mme mbiomo eken oro mmọ ẹnyenede ndibiom.—1 Corinth 15:33; 1 Timothy 6:6-8.
Mme mfịghe edidu uwem ekekem idụhe ke ufọkn̄wed ye itieutom kpọt. Ekaeyen kiet edide Christian ama etịn̄ ete ke ini kiet imọ ima itre nditụnọ eyen imọ, idem okposụkedi enye ekenen̄erede odot ndibọ ntụnọ, n̄kukụre sia ikekerede ke ibanndọ eken oro ẹkedude idimaha.—Mme N̄ke 29:15, 17.
Ediwak Owo Ẹkeme Ndidue
Bible ọnọ nnyịn ekese nnennen item ke ini edide edisịm editiene se ediwak owo ẹmade. Ke uwụtn̄kpọ, ẹma ẹdọhọ Israel ẹte: “Kûtiene ediwak owo edem uka udiọk; kûnyụn̄ ubọrọ ke ikpe uwaha utiene ediwak owo edem, man akwan̄a ikpe.” (Exodus 23:2; men Rome 6:16 domo.) Owo ikesitieneke item emi kpukpru ini. Ini kiet, esisịt ini ke ẹma ẹkekpọn̄ Egypt, ke ini Moses mîkodụhe, ndusụk owo ẹma ẹnyịk Aaron ye otuowo ndinam eyenenan̄ o-gold nnyụn̄ ntuak ibuot nnọ enye ke “usọrọ Jehovah.” Mme owo ẹma ẹdia n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹnem idem mmọ esịt ke ikwọ ye ke unek ke adan̄aemi ẹnamde uwa ẹnọ eyenenan̄ o-gold emi. Ke ntak idiọk, edinam ukpono ndem emi, ẹma ẹwot n̄kpọ nte mme adaiso 3,000. Edi ediwak ke otu mmọ eken n̄ko ẹma ẹbọ ufen ẹto Jehovah ke ntak emi mmọ ẹketienede otuowo ye unana editịm n̄kere.—Exodus 32:1-35.
Idaha efen emi ẹketienede ediwak owo ẹnam se idiọkde akada itie ke akpa isua ikie ke ebuana ye n̄kpa Jesus Christ. Ebede ke mbukpek emi okotode mme ofụbe ufụp adaiso ido ukpono, ediwak owo ẹma etiene ẹbuana ke ndiyom ete ẹwot Jesus. (Mark 15:11) Ke ini Peter okosiode akwa idiọkn̄kpọ mmọ owụt ke Pentecost oro eketienede Jesus ndiset ke n̄kpa nnyụn̄ ndọk ke enyọn̄, “esịt amia” ediwak owo ndien mmọ ẹma ẹkụt se mmọ ẹkenamde ke ndiketiene otuowo.—Utom 2:36, 37.
Mme Edumbet Bible Ẹfọn Ẹkan
Nte mme mbụk ẹmi ẹwụtde in̄wan̄în̄wan̄, nditiene se ediwak owo ẹmade nnannan ekeme ndida n̄kosụn̄ọ ke ata ndiọi utịp. Didie ke akam edi se ifọnde ikan ntem nditiene Bible nnyụn̄ nyak mme edumbet esie ẹdi ndausụn̄ ke uwem nnyịn! Jehovah ọdọhọ ete, “Kpa nte enyọn̄ okon̄de akan isọn̄, kpa ntre ke mme usụn̄ mi ẹkon̄ ẹkan mme usụn̄ mbufo, mme ekikere mi ẹnyụn̄ ẹkon̄ ẹkan mme ekikere mbufo.” (Isaiah 55:9) Ke mme n̄kpọ ẹban̄ade ido uwem ye itie ebuana ye mme owo—ke akpanikọ, ke kpukpru mme ubiere ke uwem—ẹwụt ediwak ini nte ke nditiene mme usụn̄ Jehovah ẹdi se inen̄erede ifọn ikan se ediwak owo ẹmade. Enye edi ukpọhọde usụn̄uwem oro enemde onyụn̄ ọnọde nsọn̄idem akan.
Da, ke uwụtn̄kpọ, ifiọkutom Kazuya. Okposụkedi enye ama ekekpep Bible ke ndusụk ini, enye ama akaiso nditiene usụn̄ oro ediwak owo ẹmade—odomode ndinyene inyene nnyụn̄ n̄kụt unen. Ukeme ndinem ikpọ mbonutom esie esịt ye edinyene eti enyịn̄ ke iso ekemmọ mbonutom esie ama esiwak ndida n̄kosịm enye ndisiwọrọ an̄wa n̄ka un̄wọn̄ n̄kpọ tutu eyo esiere. Enye ama akabade etie ikọ ikọ, anana ime, onyụn̄ etie iyatesịt iyatesịt. Ikebịghike ebeubọk usụn̄uwem esie ama ada enye okosụn̄ọ ke ndidọn̄ọ akpauben̄. Nte enye akanade ke bed ufọkibọk ọtọn̄ọ ndikop nsọn̄idem, enye ama enyene ifet ndifiak n̄kere se enye ekekpepde oto Bible ye usụn̄ oro enye okodude uwem esie. Enye ama ebiere ete ke ini ama edikem nditọn̄ọ ndida se ikekpepde isịn ke edinam. Enye ama esịn n̄wed ọkpọn̄ utom esie nte esenyịn onyụn̄ okpụhọ mme nsan̄a esie. Enye n̄ko ama esịn ukeme ofụri esịt ndimen edu Christian nsịne nnyụn̄ n̄kpụhọde ekikere esie ke se iban̄ade inyene obụkidem. Nte utịp, ukpụhọde ama odu ke edu esie, ndien idemesie ama ọtọn̄ọ ndisọn̄. Ke akpatre, enye ama ayak uwem esie ọnọ Jehovah onyụn̄ ana baptism.
Man owo okụt unen ke nditiene usụn̄ oro ediwak owo mîmaha, ana owo ọfiọk mme edumbet oro ẹbuanade onyụn̄ otịm onịm ke akpanikọ nte ke mmọ ẹnen. Se Masaru okosobode owụt nte emi edide akpanikọ. Ke ini enye okodude ke n̄wed itiokiet, ke ufọkn̄wed praimari, nditọ ubet ukpepn̄kpọ esie ẹma ẹtoro ẹte enye edi owo oro anyan̄ade oyom itieutom adaibuot ke n̄ka ediomi nditọ ufọkn̄wed. Ye bụt enye eti ete ke sia imọ mîketịmke ifiọk mme edumbet Bible oro ẹbuanade, imọ ikekemeke ndinam an̄wan̄a nditọ ubet ukpepn̄kpọ imọ ntak emi imọ mîdiwanake iyom itieutom ukaraidem. Ndịk owo oro enye ekenyende ama akpan enye ndiyarade nte ke imọ ikedi Christian. N̄kukụre se enye ekekemede ndinam ekedi ndifụn̄ ibuot esie nnyụn̄ ntịn̄ ndien ndien ye mmọn̄eyet ete, “Ndikemeke ndinam oro.”
Ubiak ubiak ifiọk n̄kpọntịbe emi ama anam enye odụn̄ọde ntak emi mme Christian mîsisịnke idem ke mme edinam ukaraidem. (Men John 6:15 domo.) Ke ukperedem, ke ini enye okodude ke akamba ufọkn̄wed, ukem idaha oro ama adaha ada. Isan̄ enyeemi, nte ededi, enye ye ọyọhọ nsọn̄ọ ama odu ke mben̄eidem ndinam idaha esie an̄wan̄a andikpep esie. Andikpep ama onyịme se enye eketịn̄de, ukem nte ediwak ke otu nditọ ubet ukpepn̄kpọ esie emi ẹkebụpde ẹban̄a mme edinịm ke akpanikọ esie emi ẹkọn̄ọde ke Bible ẹkenyịmede.
Ke Ini Kpukpru Owo Ẹdinamde Se Inende
Ke obufa ererimbot emi edide ke idak ukara Christ, se ediwak owo ẹdimade ndinam edidi n̄kpọ oro enende ndinam. Tutu osịm ini oro, ẹyeyom nnyịn idu ke ukpeme ibiọn̄ọ udọn̄ edidu uwem ekekem ye se ediwak owo ẹmade. Nnyịn imekeme ndibọ nsịnudọn̄ nto item Paul emi: “Mmọdo, sia otu ntiense eke ẹwakde ntem ẹkande nnyịn ẹkụk, ẹyak nnyịn nde ikpọnọde kpukpru mbiomo inịm n̄kan̄ kiet, ye idiọkn̄kpọ eke ẹyịrede nnyịn ke kpukpru edem; ẹnyụn̄ ẹyak ifehe mbuba eke anade nnyịn ke iso ye ime.”—Mme Hebrew 12:1.
Ke ini afo osobode mme mfan̄a ye n̄kpọ-ata, nso ke afo edinam? Nte afo eyeyak idem ọnọ ndịk owo onyụn̄ ọduọ odụk ndinam se ediwak owo ẹmade? Mîdịghe nte afo eyewọn̄ọde ebịne Ikọ Abasi, kpa Bible, onyụn̄ etiene mme edumbet esie? Ndinam se ẹtịn̄de akpatre mi idinọhọ fi ufọn idahaemi kpọt edi n̄ko eyenam fi enyene idotenyịn ndidu ke otu mmọẹmi “ẹkesan̄ade ke mbuọtidem ye ime ẹbọ mme un̄wọn̄ọ Abasi ẹnyene.”—Mme Hebrew 6:12.