Nte Eyen Fo Ekpenyene Ndika Ufọkn̄wed Emi Ẹdụn̄de-dụn̄?

YAK idọhọ ke afo odụn̄ ke ekpri obio emi odude ke idụt oro ọtọn̄ọde-tọn̄ọ uforo. Afo emenyene ediwak nditọ ke ufọkn̄wed praimari, edi ke ẹsịmde isua 12, mmọ ẹyebe ẹdụk ufọkn̄wed sekọndri. Ke n̄kann̄kụk mbufo, mme ufọkn̄wed sekọndri ẹwak owo ẹkaha, inyeneke mme n̄kpọ unọ ukpep oro ẹyomde, inyụn̄ inyeneke mme andikpep oro ẹkemde. Ndusụk ini utre utom ẹsinam ẹberi mme ufọkn̄wed ẹmi ke ediwak urua ye ọfiọn̄ ke ndusụk ini.

Owo ayak ediye uduot ekpri n̄wed oro etịn̄de n̄kpọ aban̄a ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ ke akwa obio ọnọ fi. Afo okụt ndise idara idara nditọ ufọkn̄wed ẹmi ẹsịnede ndiye ọfọn̄, ẹbọde ukpep ke ubet ukpepn̄kpọ, ke mme ubet ubuak mmọn̄ibọk, ye mme itie ubonn̄wed ẹmi ẹtịmde ẹnyene n̄kpọ unọ ukpep. Nditọ ufọkn̄wed oro ẹkama kọmputa ẹnyụn̄ ẹduọk odudu ke ndisana, ndiye ubet dọmitri. Afo okot ete ke kiet ke otu mme uduak ufọkn̄wed emi edi ndin̄wam nditọ ufọkn̄wed “ẹsịm mfọnn̄kan idaha ubọ ukpep emi edide mmọ ẹnyene ukeme.” Afo aka iso okot ete: “Ẹyom kpukpru nditọ ufọkn̄wed ẹdu uwem ekekem ye ibet eduuwem emi ebietde enyeoro nte ido edide ẹsidoride enyịn ndikụt ke esịt ubon emi ẹdoride nsọn̄uyo ke eti edu, eti ido, edikpono ete ye eka ye ikpọ owo, ediwụt edidianakiet, ime, mfọnido, edinam akpanikọ ye nsọn̄ọnda.”

Ẹkot ẹto ekpri eyeneren kiet emi akamade inua imam imam nte ọdọhọde: “Ete ye eka mi ẹma ẹnọ mi n̄wọrọnda ifet ndika mfọnn̄kan ufọkn̄wed.” N̄kaiferi kiet ọdọhọ ete: “Ufọkn̄wed edi n̄kpọ-ata onyụn̄ akama nduaidem. Mi ukpepn̄kpọ edi ndammana n̄kpọ.” Nte afo ọkpọnọ eyeneren m̀mê eyenan̄wan fo aka utọ ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ mi?

Ubọ Ukpep ye Idaha eke Spirit

Kpukpru ete ye eka ẹmi ẹkerede ẹban̄a ẹyom ndinọ nditọ mmọ eti ntọn̄ọ ke uwem, ndien man ẹnam emi eti ubọ ukpep oro adade ukem ukem edi akpan n̄kpọ. Ediwak ini ubọ ukpep ererimbot esiberede usụn̄ ọnọ mme ifet unyene utom ke ini iso onyụn̄ an̄wam n̄kparawa owo ndikọri ndụk ikpọ owo ẹmi ẹkemede ndise mban̄a idemmọ ye mme ubon ini iso mmọ.

‘Edieke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ ọnọde eti ukpep ọkọrọ ye ndusụk ndausụn̄ ido uwem, ntak mmembọhọ ufọn nto emi?’ afo emekeme ndibụp. Ke ndibọrọ mbụme oro, ete ye eka ẹdide Christian ẹkpenyene ndikere ke akam mban̄a se idide akpan n̄kpọ—kpa mfọnọn̄kpọ eke spirit nditọ mmọ. Jesus Christ okobụp ete: “Koro edidori owo nso edieke enye adiade ofụri ererimbot, ndien ada uwem esie osio isop?” (Mark 8:36) Nte ededi, ufọn ndomokiet idụhe ke emi. Mbemiso ẹbierede ndinọ nditọ mmọ ẹka ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄, ke ntre, mme ete ye eka ẹdide Christian ẹkpenyene ndikere mban̄a utịp oro emi ekemede ndinyene ke idotenyịn nsinsi uwem nditọ mmọ.

Odudu Oro Nditọ Ufọkn̄wed En̄wen Ẹnyenede

Ndusụk ufọkn̄wed ẹmi ẹdụn̄de-dụn̄ ẹkeme ndinyene mme n̄kokon̄ idaha ukpepn̄wed. Edi nso kaban̄a mme idaha ido uwem mbon oro ẹkade m̀mê iso-ọfọn ndusụk mbon oro ẹkam ẹnyenede mme utọ ufọkn̄wed oro? Kaban̄a mme utọ owo oro ẹdidude ke “ukperedem ini” ẹmi, apostle Paul ekewet ete: “Ndiọkeyo ẹyedu ke ukperedem ini. Koro mme owo ẹyedi mme ama idem, ye mme ama inyene; ẹnyụn̄ ẹbụre idiọk mbụre; ẹseri iseri, ẹsụn̄i isụn̄i, ẹsọn̄ ibuot ye ete ye eka, ẹnana esịtekọm, ẹnana uten̄e Abasi, ẹnana ima uduot owo; ẹnyụn̄ ẹbiat un̄wọn̄ọ; ẹma ẹbiari, ẹyak idiọkitọn̄ akan mmọ ubọk, ẹtie obom obom, ẹnyụn̄ ẹsua se ifọnde; mmọ ẹdi mme ada owo nnọ mme asua, ye mbon idiọk iwụk, ye mbon n̄kohode idem; mmọ ẹma mbre ẹkan Abasi; ẹnyene enyọn̄ enyọn̄ ido uten̄e Abasi, edi isan̄ake n̄kpọ ye odudu eke odude ke uten̄e Abasi. Wọn̄ọde kpọn̄ mmọ eke ẹtiede ntem.”—2 Timothy 3:1-5.

Usụhọde idaha emi ke ido uwem ye ke n̄kan̄ eke spirit edi ke ofụri ekondo, enịmde n̄kpọ-ata ọnọ Mme Ntiense Jehovah ke ndidu uwem ekekem ye mme edumbet Bible. Nditọ ufọkn̄wed ẹmi ẹsisan̄ade-san̄a ẹka n̄wed kpukpru usen ẹkụt ẹte ke idem ukeuke ebuana oro mmọ ẹnyenede ye mme nsan̄a ufọkn̄wed mmọ ẹmi ẹdide mbon ererimbot ekeme ndinyene idiọk odudu ke idaha eke spirit mmọ. Ndibiọn̄ọ odudu oro ekeme ndidi ata en̄wan ọnọ nditọ ẹmi ẹdide Mme Ntiense, idem ye un̄wam, item, ye nsịnudọn̄ eke usen ke usen ẹmi ẹtode ete ye eka.

Nso, ndien, idi idaha nditọ ẹmi ẹsion̄ode ke ufọk mmọ ẹnọ ẹka mme ufọkn̄wed ẹmi ẹdụn̄de-dụn̄? Mmọ ẹdu nsannsan, inyụn̄ inyeneke un̄wam eke spirit ofụri ini ito ima ima ete ye eka. Sia mmọ ẹdụn̄de hour 24 ke usen ye mme nsan̄a ubet ukpepn̄kpọ mmọ, mfịghe edidu uwem ekekem ye nte kpukpru owo ẹdude esinyene ọkpọsọn̄ odudu ke nsek ekikere ye esịt mmọ akan nte edinyenede ke esịt nditọ ufọkn̄wed ẹmi ẹdụn̄de ke ufọk. Eyen ufọkn̄wed kiet ọkọdọhọ ete: “Ke n̄kan̄ ido uwem, eyen ufọkn̄wed emi odụn̄de-dụn̄ ke ufọkn̄wed odu ke itiendịk ọtọn̄ọde ke usenubọk tutu osịm okoneyo.”

Paul ekewet ete: “Ẹkûbian̄a idem mbufo ke n̄kpọ emi. Idiọk nsan̄a ababiat eti ido.” (1 Corinth 15:33) Mme ete ye eka ẹdide Christian ikpenyeneke ndibian̄a idemmọ ke ndikere nte ke nditọ mmimọ idisoboke unọmọ eke spirit edieke mmọ ẹdụkde nsan̄a kpukpru ini ye mbon oro mînamke n̄kpọ Abasi. Ke ndusụk udomo ini, nditọ ẹmi ẹten̄ede Abasi ẹkeme ndikabade ndoro ufiọn mban̄a nti ido Christian ẹnyụn̄ ẹkeme nditaba ofụri esịtekọm ẹkenyenede ẹban̄a mme n̄kpọ eke spirit. Ndusụk ini mme ete ye eka isidiọn̄ọke iban̄a emi tutu ke nditọ ẹma ẹkekpọn̄ ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄. Adan̄aoro ini esiwak ndibiara n̄kaha ndinen̄ede mme n̄kpọ.

Ifiọk n̄kpọntịbe Clement edi uwụtn̄kpọ. Enye obụk ete: “Mbemiso n̄kọwọrọde n̄ka ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄, mma nnyene ima nnọ akpanikọ nnyụn̄ nsisan̄a ye nditọete n̄wọrọ an̄wautom. Mma nsikop inem akpan akpan ndibuana ke ukpepn̄kpọ Bible ubon nnyịn ye ke Ukpepn̄kpọ N̄wedesop. Nte ededi, ndondo oro n̄kodụkde ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ ke ndide isua 14, mma n̄kpọn̄ akpanikọ ofụri ofụri. Ke ofụri isua ition oro n̄kodude ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄, akananam n̄kodụkke mme mbonoesop. Nte utịp idiọk nsan̄a, mma mbuana ke edida n̄kpọsọn̄ ibọk, edin̄wọn̄ sika, ye ọkpọsọn̄ edin̄wọn̄ mmịn.”

Odudu Oro Mme Andikpep Ẹnyenede

Ke ufọkn̄wed ekededi mme andikpep ẹmi ẹbiarade ke ido uwem ẹkeme ndidu ẹmi ẹkamade odudu mmọ ke idiọk usụn̄. Ndusụk owo ẹtie isa isa ẹnyụn̄ ẹsọn̄ ido, ke adan̄aemi mmọ eken ẹbiatde nditọ ufọkn̄wed mmọ ke n̄kan̄ idan̄ nte mîdotke. Ke mme ufọkn̄wed ẹmi ẹdụn̄de-dụn̄ enen̄ede etie nte ẹkeme nditre nditọt edinam mme utọ andikpep oro.

Nte ededi, ata ediwak mme andikpep ẹmi ẹnamde akpanikọ ẹsidomo ndinọ nditọ ukpep man ẹkabade ẹdi nti mme andibuana ke n̄kaowo, man ẹdi ubak ererimbot oro akande mmọ okụk, ẹkpụhọde ẹkekem. Edi mfịna efen odu mi ọnọ nditọ ẹmi ẹdide Mme Ntiense. Nti ido ererimbot isidịghe ukem ye mme edumbet Christian kpukpru ini. Ke adan̄aemi mme andikpep ẹsịnde udọn̄ ẹnọ nditọ ufọkn̄wed ndidi ubak ererimbot emi, Jesus ọkọdọhọ ete ke mme anditiene imọ “idịghe eke ererimbot.”—John 17:16.

Nso edieke mme mfịna ẹdemerede ke ini nditọ ẹtienede mme edumbet Bible? Edieke nditọ ẹkade n̄wed ke ufọkn̄wed n̄kann̄kụk ẹnyụn̄ ẹdụn̄de ke ufọk, mmọ ẹkeme ndineme mme utọ n̄kpọ oro ye ete ye eka mmọ. Ndien, ete ye eka ẹkeme ndinọ nditọ mmọ ndausụn̄ ẹnyụn̄ ẹkeme ndinyene nneme ye mme andikpep. Nte utịp, ẹsisọp ẹbiere mme mfịna ye utọk nte ido edide.

Ke ufọkn̄wed ẹmi ẹdụn̄de-dụn̄ emi edi isio isio n̄kpọ. Mme utọ nditọ ufọkn̄wed oro ẹsidu ke idak ukara mme andikpep mmọ kpukpru ini. Edieke nditọ ẹsọn̄ọde ẹda ẹnọ mme edumbet Christian, mmọ ẹnyene ndinam ntre ye unana edinyene un̄wam eke usen ke usen nto ete ye eka mmọ. Ke ndusụk idaha, nditọ ẹsin̄wana ndika iso nnam akpanikọ nnọ Abasi ke mme utọ idaha oro. Ata ediwak ini, nte ededi, mmọ isinamke. Enen̄ede etie nte ke eyenọwọn̄ eyenyịme ndinam uduak andikpep.

Uwọrọ An̄wa Oro Ẹnịmde-Nịm Adan̄a

Ke mîbietke mme ufọkn̄wed ntaifiọk, ẹmi nditọ ufọkn̄wed nte ido edide ẹsinyenede ifụre ndisan̄a ndụk nnyụn̄ nsan̄a n̄wọrọ nte mmọ ẹmama, ufọkn̄wed ẹmi ẹdụn̄de-dụn̄ ẹsinịm adan̄a ke nte nditọ ẹwọrọde an̄wa. Ediwak ke otu ufọkn̄wed ẹmi isiyakke nditọ ufọkn̄wed mmọ ẹkpọn̄ esịt okụre ufọkn̄wed ibọhọke ke Sunday, ndien ndusụk isikam inyịmeke-nyịme. Eyen isua 11 emi ekerede Eru emi odụn̄de-dụn̄ ke ufọkn̄wed ọdọhọ ete: “Mme akamautom ufọkn̄wed akananam iyakke nnyịn iwọrọ ika mme mbonoesop, idịghe nditetịn̄ mban̄a ediwọrọ an̄wautom. Ke esịt okụre ufọkn̄wed, mme edinam ido ukpono ẹsidu n̄kukụre ẹnọ mbon Catholic ye mbon Muslim. Ana eyen ufọkn̄wed kiet kiet emek kiet ke otu iba ẹmi mîdịghe asak iso ese ọkpọsọn̄ usua otode mme andikpep ye nditọ ufọkn̄wed. Ẹsinyịk nditọ ufọkn̄wed n̄ko ndikwọ ikwọ ufreidụt ye mme ikwọ ufọkabasi.”

Ke ini mme ete ye eka ẹmende nditọ mmọ ẹkesịn enyịn̄ ke utọ ufọkn̄wed oro, nso etop ke mmọ ẹnọ n̄kpri owo mmọ? Etop oro ekeme ndinen̄ede ndi nte ke ubọ ukpep ererimbot edi akpan n̄kpọ akan edisop idem kaban̄a utuakibuot ye edibuana ke utom unam mbet—idem edide akpan n̄kpọ akan edimụm nsọn̄ọnda ke Abasi n̄kama.—Matthew 24:14; 28:19, 20; 2 Corinth 6:14-18; Mme Hebrew 10:24, 25.

Ke ndusụk ufọkn̄wed ẹmi ẹdụn̄de-dụn̄, nditọ ufọkn̄wed ẹmi ẹdide Mme Ntiense ẹsin̄wana ẹkpep Bible ọtọkiet, edi emi esikam awak ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ. Uyen kiet oro ekerede Blessing, emi edide isua 16, etịn̄ ntem aban̄a ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ emi enye akakade ete: “Kpukpru usen mme Christian inua inua ẹsisop idem man ẹbọn̄ akam. Nnyịn Mme Ntiense imesidomo ndikpe mmọ ubọk man nnyịn ikpekeme ndinịm ukpepn̄kpọ nnyịn, edi mbon oro ẹdude ke akamba klas ẹsian nnyịn ẹte ke owo idiọn̄ọke ido ukpono nnyịn. Ndien mmọ ẹsidomo ndinyịk nnyịn ibọn̄ akam ye mmọ. Edieke nnyịn isịnde, mmọ ẹnọ nnyịn ufen. Ndimen n̄ketịn̄ nnọ mme andikpep ananam mme n̄kpọ ẹdiọk ẹkan. Mmọ ẹsikot nnyịn nsio nsio enyịn̄ ẹnyụn̄ ẹdọhọ yak nditọ ufọkn̄wed ẹmi ẹdude ke akamba klas ẹnọ nnyịn ufen.”

Ndiwọrọ Nda Isio Isio

Ke ini ẹtịmde ẹdiọn̄ọ nditọ ufọkn̄wed ẹmi ẹdụn̄de-dụn̄ ke ufọkn̄wed nte Mme Ntiense Jehovah, emi ekeme ndida ufọn nsọk mmọ. Mme akamautom ufọkn̄wed ẹkeme ndidọhọ mmọ ẹkûbuana ke mme edinam nsunsu ido ukpono oro ẹnyịkde-nyịk owo, ẹmi mîkemke ye se Mme Ntiense ẹnịmde ke akpanikọ. Ekemmọ nditọ ufọkn̄wed ẹkeme nditre ndidomo ndinam mmọ ẹbuana ke mme edinam ye nneme oro mîbọpke-bọp. Mme ifet ẹkeme ndiberede man ẹnọ ekemmọ nditọ ufọkn̄wed ye mme andikpep ikọ ntiense. N̄ko-n̄ko, etie nte owo idinyeneke eyịghe iban̄a mbon oro ẹdude uwem ekekem ye mme edumbet Christian ndibuana ke akwa idiọkn̄kpọ, ndien ndusụk ini mme andikpep ye ekemmọ nditọ ufọkn̄wed ẹsikpono mmọ.

Nte ededi, mme n̄kpọ isisan̄ake ntre kpukpru ini. Ndiwọrọ nda isio isio esiwak ndinam nditọ ufọkn̄wed ye mme andikpep ukem ukem ẹkọbọ ẹnyụn̄ ẹsak akparawa owo. Yinka, eyeneren isua 15 emi akade ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄, ọdọhọ ete: “Ke ufọkn̄wed, edieke ẹdiọn̄ọde fi nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, afo edikabade edi iso en̄wan. Sia mmọ ẹdiọn̄ọde idaha eke spirit ye eke ido uwem nnyịn, mmọ ẹsikọk afia man ẹmụm nnyịn.”

Mbiomo Ete ye Eka

Idụhe andikpep, ufọkn̄wed, m̀mê akamba ufọkn̄wed ndomokiet oro nte odotde ekemede ndidomo ndinam nditọ ẹkabade ẹdi mme asan̄autom Jehovah ẹmi ẹyakde idem ẹnọ. Oro idịghe utom mmọ inyụn̄ idịghe mbiomo mmọ. Ikọ Abasi eteme nte ke ete ye eka ẹnyene ndise mban̄a mme udọn̄ n̄kpọ eke spirit nditọ mmọ ke idemmọ. Paul ekewet ete: “Mbufo mme ete, ẹkûfiomo nditọ mbufo; ẹdi ẹkama mmọ ke ntụnọ ye item Ọbọn̄.” (Ephesus 6:4) Didie ke ete ye eka ẹkeme ndinam item Abasi emi edieke nditọ mmọ ẹdude ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ emi owo mîyakke ete ye eka ẹkese eyen ibọhọke inikiet m̀mê ikaba ke ọfiọn̄?

Mme idaha ẹkpụhọde akamba akamba, edi mme ete ye eka ẹdide Christian ẹsidomo ndinam n̄kpọ ke n̄kemuyo ye ikọ odudu spirit emi: “Owo eke mîtịmke n̄kpọ inọ orụk esie, akpan akpan mbonufọk esie, esịn̄e nsa ye mbuọtidem, onyụn̄ ọdiọk akan owo eke mînịmke ke akpanikọ.”—1 Timothy 5:8.

Nte Usụn̄ Efen Ẹdu?

Nso ke ete ye eka ẹkeme ndinam edieke etiede nte ke mmọ ẹnyene n̄kpọ iba kpọt ndinam edimek—ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ m̀mê ufọkn̄wed n̄kann̄kụk emi ananade n̄kpọ unọ ukpep oro ẹyomde? Ndusụk owo ẹmi ẹkụtde idemmọ ke idaha emi ẹma ẹnam ndutịm kaban̄a ọkpọkpọ ukpepn̄kpọ man adian n̄kpọ ke ukpep oro nditọ mmọ ẹbọde ke ufọkn̄wed n̄kann̄kụk. Mme ete ye eka eken ẹsisio ini ẹnịm man ẹnọ nditọ mmọ ukpep ke idemmọ.

Ndusụk ini ete ye eka ẹsifep mme mfịna ebe ke ndinam ndutịm ke ata anyanini mbemiso nditọ mmọ ẹkponde ẹkem ndidụk ufọkn̄wed sekọndri. Edieke afo enyenede n̄kpri nditọ m̀mê anamde ndutịm nditọn̄ọ ubon, afo emekeme ndise m̀mê ufọkn̄wed sekọndri ẹdu ẹkem ke n̄kann̄kụk mbufo. Edieke mîdụhe, ekeme ndidi eyekeme ndiwọrọ n̄kodụn̄ n̄kpere kiet.

Nte mme ete ye eka ẹtịmde ẹfiọk, enye oyom usọ, ime, ye ata ekese ini ndinam eyen enyene ima ọnọ Jehovah. Edieke emi ọsọn̄de ke ini eyen odụn̄de ke ufọk, edisọn̄ adan̄a didie edieke eyen oro odụn̄de ke anyan ebiet! Sia nsinsi uwem eyen oro abuanade, ana ete ye eka ẹnen̄ede ẹbiere ke akam m̀mê ndinam ekpri eyen mmọ okodụn̄ ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ ekem ye n̄kpọndịk oro odude. Ediwụt unana ọniọn̄ didie ntem ndiyak mme udọn̄ n̄kpọ eke spirit eyen atak ke ntak ubọ ukpep ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄! Enye ekpetie nte edifehe ndụk ufọk oro atade ikan̄ man ẹkemen n̄kpọ mbana idem—n̄kukụre ndidi se ikan̄ atade.

Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Ọniọn̄ owo okụt idiọkn̄kpọ, ndien edịbe: edi mme ọkọi ẹbe ẹka iso, ndien ẹda ufen.” (Mme N̄ke 22:3) Ọfọn ndikpan idiọk idaha akan ndinen̄ede enye ke ukperedem. Oyowụt eti ibuot ndikere mban̄a oro edieke obụpde idemfo ete, ‘Nte eyen mi ekpenyene ndika ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄?’

[Ekebe ke page 28]

Mme Uyen Ẹdide Mme Ntiense Ẹtịn̄ Se Isidade Itie ke Ufọkn̄wed Emi Ẹdụn̄de-Dụn̄

“Ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄, nditọ ẹmi ẹdide Mme Ntiense isinyeneke ebuana eke spirit. Enye edi ata itie usua ye akwa mfịghe ndinam se idiọkde.”—Rotimi, emi akakade ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ ke ini okodude ke ufọt isua 11 ye 14.

“Edidụk mme mbonoesop Christian ekenen̄ede edi ata ọkpọsọn̄ n̄kpọ. N̄kekeme ndidụk ke Sunday kpọt, ndien man nnam oro, n̄kenyene ndidedịbe n̄wọrọ ke adan̄aemi nditọ ufọkn̄wed ẹdade ke udịm ndika ufọkabasi. N̄kesikopke inemesịt, koro ko ke ufọk mma mmehe ye edidụk kpukpru mbonoesop, nnyụn̄ nsiwọrọ an̄wautom ke kpukpru Saturday ye Sunday. Ufọkn̄wed ikedịghe ifiọk n̄kpọntịbe oro ọbọpde-bọp. Mma ntaba ediwak n̄kpọ.”—Esther, emi mme andikpep ẹkesimiade kpukpru ini ke ntak enye mîkabuanake ke mme edinam ufọkabasi ke ufọkn̄wed.

“Edinọ ekemmọ nditọ ufọkn̄wed ikọ ntiense ikedịghe mmemmem n̄kpọ ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄. Imemke utom ndiwọrọ nda isio isio. Mma nyom nditiene otu. Ekeme ndidi n̄kpekenyene uko n̄kan ke ekpedide mma nsikeme ndidụk mme mbonoesop nnyụn̄ mbuana ke utom an̄wautom. Edi n̄kekeme ndinam oro n̄kukụre ke ini ndude ke nduọkodudu, emi ekedide ikata kpọt ke isua. Edieke afo enyenede ikan̄ oro owo mîfiakke isịn aran, ikan̄ oro ọyọtọn̄ọ ndinịme. Ekedi ukem oro ke ufọkn̄wed.”—Lara, emi okodụn̄de ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄ ọtọn̄ọde ke isua 11 esịm 16.

“Kemi mmendụhe aba ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄, mmokop inemesịt nte ke mmekeme ndidụk kpukpru mbonoesop, mbuana ke utom an̄wautom, nnyụn̄ n̄kop inem itien̄wed eke usen ke usen ye mbon eken ke ubon. Okposụkedi ndidụn̄ ke ufọkn̄wed ekenyenede ndusụk ufọn, idụhe n̄kpọ ndomokiet oro edide akpan n̄kpọ akan itie ebuana mi ye Jehovah.”—Naomi, emi akanamde ete esie enyịme ndinam enye ọwọrọ ke ufọkn̄wed emi ẹdụn̄de-dụn̄.