Kûyak Ukeme Fo Akabade Edi Mmeme Fo
Sia ekenyenede ikpehe 16 oro mmọn̄ mîkekemeke ndidụk ke ekpat idemesie, ẹkeda nte ke akwa nsụn̄ikan̄ oro Titanic ikemeke ndisịp. Ke akpa uwat esie ke 1912, enye akada n̄kpọ nte mbahade kiet ke itie iba kpọt ke ibat ubom unyan̄a uwem oro ẹkeyomde. Nsụn̄ikan̄ oro ama atuaha ke eboho ice onyụn̄ esịp, ndien se ibede owo 1,500 ẹma ẹtaba uwem mmọ.
ABAK-ABASI Edidem Uzziah eke Jerusalem eset ekedi enyene-ifiọk akwa etubom ekọn̄. Ye un̄wam Jehovah, enye ama akan mme asua esie ke adiana ke adiana. “Ndien etop [Uzziah] ọwọrọ esịm anyan idụt; koro ẹn̄wamde enye ndyọ-ndyọ, tutu enye ọsọn̄ọ.” Edi ekem “esịt esie akabade okpon . . . ndien enye edue Jehovah Abasi esie.” Ẹma ẹtọ Uzziah akpamfia ke ntak ntan̄idem esie.—2 Chronicles 26:15-21; Mme N̄ke 16:18.
Mbụk iba ẹmi ẹkpep nnyịn nte ke ukeme, ke ini owo mîkamake enye ye eti ibuot, nsụhọde esịt, ye nsụhọdeidem, ekeme ndikabade mmemmem mmemmem ndi mmeme m̀mê se mîfọnke. Emi anam owo ekere n̄kpọ, koro ke usụn̄ kiet m̀mê eken, kpukpru nnyịn imenyene ndusụk ukeme, m̀mê mme enọ, ndien nnyịn iyom ẹmi ẹdi ufọn onyụn̄ enem nnyịn ye mbon efen, akpan akpan Andibot nnyịn esịt. Ke akpanikọ, nnyịn ikpenyene ndida enọ Abasi ekededi emi nnyịn inyenede nnam n̄kpọ ọyọhọ ọyọhọ edi ke ukem ini oro ikpeme enye man aka iso edi ọsọn̄urua inyene.
Ke uwụtn̄kpọ, owo emi amade utom esie ekeme ndisọp nnam enọ emi akabade edi mmeme ebe ke ndikabade ndi owo emi ekikere esie owụhọde ke utom. Ekeme ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndibian̄a owo mbufiọk, edi enye ekeme ndinyene mbufiọk esịm udomo oro mînyịmeke ndinam mme ubiere. Editịm nnam n̄kpọ edi eti edu n̄ko, edi edieke akade anyan ebe ubọk, tutu enye ofụmi mmeme eke owo, ekeme ndisụn̄ọ ke idaha oro esịtmbọm mîdụhe, n̄kann̄kụk emi etiede nsọn̄ido nsọn̄ido oro adade unana inemesịt edi. Ntre da ini tie kere ban̄a mme ukeme fo. Nte afo amada mmọ anam n̄kpọ nte odotde? Nte mmọ ẹdi edidiọn̄ ẹnọ mbon efen? Ke akande kpukpru, nte afo amada mmọ anam n̄kpọ ndikpono Jehovah, emi edide Ebiet “kpukpru eti edinọ” ẹtode? (James 1:17) Ke ntak oro, ẹyak nnyịn idụn̄ọde mme uwụtn̄kpọ ifan̄ efen eke mme ukeme oro ẹkemede ndikọri n̄kabade ndi mme mmeme, idem adade esịm mfiakedem, edieke owo mîkarake.
Da Ukeme Ukere N̄kpọ Nam N̄kpọ ke Ọniọn̄
Eti ekikere enen̄ede edi eti inyene. Edi, enye ekeme ndikabade ndi mmeme edieke enye adade ekesịm edinyene mbuọtidem ke idem nnyịn n̄kaha mîdịghe anam nnyịn ikohode idem, akpan akpan edieke mbon efen ẹnọde nnyịn ebeubọk itoro m̀mê nneminua. Mîdịghe nnyịn imekeme nditọn̄ọ ndise Ikọ Abasi ye mme n̄wed ukpepn̄kpọ ẹkọn̄ọde ke Bible ke usụn̄ ifiọk eke owo.
Edinyene mbuọtidem ke idem nnyịn n̄kaha ekeme ndiwụt idem ke nsio nsio usụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini owo oro enyenede eti ukeme ukere n̄kpọ ọbọde ifet edinọ utịn̄ikọ ke esop Christian, ekeme ndidi utịn̄ikọ an̄wa mîdịghe utịn̄ikọ ke Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi, enye ekeme nditre nditịm idem tutu ke ata akpatre idaha, idem etrede ndibọn̄ akam nyom edidiọn̄ Jehovah. Utu ke oro, enye eberi edem ke ifiọk ibuot esie ye ke ukeme esie ndikere n̄kpọ ye unana ntịmidem. Ndammana ukeme ekeme ndifụk edifụmi esie ke esisịt ini, edi ke ọyọhọ edidiọn̄ Jehovah mîdụhe, n̄kọri eke spirit esie oyosụhọde, idem ekeme nditre. Nso edibiat eti enọ ke emi edi ntem!—Mme N̄ke 3:5, 6; James 3:1.
Owo oro enyenede eti ukeme ukere n̄kpọ ekeme n̄ko ndise Bible ye mme n̄wed un̄wam ukpep Bible ke usụn̄ ifiọk idemesie. Nte ededi, utọ ifiọk oro n̄kukụre anam owo “okohode idem,” mîdịghe efịt nte bloblo; enye ‘ibọpke-bọp’ itie ebuana Christian. (1 Corinth 8:1; Galatia 5:26) Ke n̄kan̄ eken, inamke n̄kpọ m̀mê nso ukeme ukere n̄kpọ ke owo eke spirit enyene, enye ọyọbọn̄ akam kpukpru ini oyom onyụn̄ ọbuọt idem ke spirit Abasi. Ukeme esie akakabade enyene ufọn akan nte enye ọkọride ke ima, nsụhọdeidem, ifiọk, ye ọniọn̄—kpukpru ke n̄kem n̄kem udomo.—Colossae 1:9, 10.
Ukeme ayakabade n̄ko edi mmeme edieke ebede ke enye nnyịn ikọri edu n̄kohodeidem, mîwụtke nsụhọdeidem. Owo emi enyenede ndammana ukeme—ye owo ekededi oro ọnọde enye ebeubọk itoro—ekeme ndifre nte ke Jehovah “isehe baba owo mmọ kiet eke enyenede eti ibuot,” okposụkedi mmọ ẹkemede ndinyene ndammana ukeme. (Job 37:24) Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Eti ibuot odu ye mme osụk idem.” (Mme N̄ke 11:2) Okposụkedi oro apostle Paul ekenen̄erede enyene ifiọk, okonyụn̄ akade anyan ke n̄wed, enye ama ọdọhọ mbon Corinth ete: “Ami, ke adan̄aemi n̄kedide ke ọtọ mbufo, nditọete, nsan̄ake ye akan ikọ m̀mê ifiọk . . . ami n̄konyụn̄ ndu ye mbufo ke mmemidem, ye ndịk, ye akwa nnyekidem; ikọ mi ye ukwọrọikọ mi ikonyụn̄ isan̄ake ke nneminua ye ifiọk owo, edi edi Spirit akada odudu anam n̄kpọ an̄wan̄a mbufo; man mbuọtidem mbufo okûkọn̄ọ ke ifiọk owo, edi ọkọn̄ọ ke odudu Abasi.”—1 Corinth 2:1-5.
Owo idaha se ererimbot esede nte ifiọk m̀mê abatde nte edikụt unen ibian̄a owo oro enen̄erede enyene ọniọn̄. Ntre utu ke ndida ndammana ukeme esie nnyene unyịme owo m̀mê ndikọ inyene ererimbot, enye ada mfọnn̄kan ukeme esie ọnọ Andinọ enye uwem ye mme ukeme. (1 John 2:15-17) Ke ntak oro enye enịm mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ akpa ke uwem esie, akabade etie nte “eto eke ẹtọde ke mben akpa mmọn̄” eke on̄wụmde mfri. Ke ntak edidiọn̄ Jehovah, idịghe ke ntak mme ndammana ukeme idemesie, “kpukpru se enye anamde ọwọrọ usụn̄.”—Psalm 1:1-3; Matthew 6:33.
Yak Ido Ukpono Christ Ofori Ukeme Fo
Nte enye etiede, Ido Ukpono Christ enen̄ede ọyọhọ ye mme ukeme tutu mme ukpepn̄kpọ akwaifiọk ererimbot imenke udomo ye enye. Ke uwụtn̄kpọ, usụn̄uwem Christian anam mme owo ẹdi ata nti ebe ye ibanndọ, ata nti mbọhọidụn̄, ye ata nti nditọ utom—mme owo oro ẹnamde akpanikọ, ẹnyenede ukpono, ẹtiede emem emem, ẹnyụn̄ ẹnyenede ifịk. (Colossae 3:18-23) Adianade do, ndibọ ukpep nte Christian ke nte ẹtịn̄de ikọ ye nte ẹnọde ukpep ofori eti ukeme uneme nneme. (1 Timothy 4:13-15) Ke ntre, idịghe n̄kpọ n̄kpaidem mme eteutom ẹsiyomde ndinọ mme Christian oro ẹnamde utom ke idak mmọ mme mbiomo efen efen nnyụn̄ mmenede mmọ itie. Edi ẹkeme n̄ko ndida mme utọ ukeme oro nnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ edieke owo mîtịmke ikpeme. Edimenede itie m̀mê edinọ utom oro etiede etabi etabi ekeme ndiwọrọ ediyak ata akamba ubak ini nnọ usiakifia oro, nditaba mme mbono esop Christian kpukpru ini, mîdịghe ndiyak ọsọn̄urua ini oro ẹkpebiatde ye ubon atak.
Ke Australia ebiowo Christian kiet emi edide ete ubon, emi n̄ko ekedide anam-mbubehe oro okụtde unen, ama enyene kpukpru ifet ndikpenyene inyene ye uku. Edi enye ama esịn ndiforo ke editịm n̄kpọ emi. Enye ọkọdọhọ ete: “N̄koyom ndibiat ini efen efen ye ubon mi ọkọrọ ye ke utom ukwọrọikọ Christian. Ntre ami ye n̄wan mi ima inyịme ke nyosụhọde udomo ini oro mbiatde ke utom idịbi udia mi.” Enye ama adian ete: “Ntak n̄kpenyenede ndinam utom usen ition ke urua edieke ufọn mîdụhe ndinam oro?” Ebede ke ndinam mme ukpụhọde ifan̄ oro ẹtịmde ẹkere ke uwem esie, ebiowo emi ama okụt nte ke enye osụk ekekeme ndise mban̄a ubon esie ke ndinam utom usen ita m̀mê inan̄ ke urua. Nte ini akade, ẹma ẹnọ enye ikot ndibuana ke mme ifetutom efen, utọ nte edinam utom ke Kọmiti Ufọk Mbono eke n̄kann̄kụk ye ke itie unam ndutịm mbono district. Ke adade anam n̄kpọ ke ọniọn̄, mme ukeme esie ẹma ẹda idatesịt ye uyụhọ ẹsọk enye ye ubon esie.
Ekikere Oro Adade Ukem Ukem Kaban̄a Mme Ifetutom
Ẹsịn udọn̄ ẹnọ irenowo Christian ndinyanade mbịne mme ifetutom ke esop. “Edieke owo [anyanarede ebịne itieutom esenyịn NW; m̀mê asan̄autom unamutom] enye oyom eti utom.” (1 Timothy 3:1) Nte edide ye mme ukeme oro ẹkebemde iso ẹtịn̄, oyom unyịme ndibọ mme mbiomo asan̄a ye eti ubiere n̄ko. Owo ndomokiet ikpenyeneke ndibọ ediwak utom tutu enye ataba idatesịt esie ke utom Jehovah. Ih, edu unyịmesịt odot itoro, edi se ẹyomde ke akpan, koro Jehovah mîmaha edu edibọk idem nnịm; edi unyịmesịt ekpenyene n̄ko ndiwụt nsụkidem ye “eti ibuot.”—Titus 2:12; Ediyarade 3:15, 16.
Sụn̄sụn̄ ido, ikike, ye edikere mban̄a eke Jesus ama anam idem mme ata usụhọde owo ẹdu ke ifụre ke iso esie. Kpasụk ntre mfịn, mme owo ẹsidu ke ifụre ye mbon oro ukeme mmọ owụtde mbọm mbọm edu edikere mban̄a. Ke esịt esop Christian, utọ ufiop ufiop mbiowo oro ẹkemede ndisan̄a n̄kpere do, ẹnen̄ede ẹdi ọsọn̄urua ‘mme enọ ke owo.’ Mmọ ẹdi “ọtọ udịbe ofụm, ye etehe ubọhọ edịm; ẹbiet akpa mmọn̄ ke edisat isọn̄, ẹbiet mfụt akwa itiat ke isọn̄ n̄kpa-mba.”—Ephesus 4:8; Isaiah 32:2.
Edi, ana mbiowo ẹda ukem ukem ke ini oro mmọ ẹbiatde ke ndin̄wam mbon efen ye udọn̄ mmọ kaban̄a ọkpọkpọ ukpepn̄kpọ, editie n̄kere, akam, ye an̄wan̄wa utom ukwọrọikọ. Nte ido edide, oyom mbiowo oro ẹdide mme ọdọ ndọ ẹsio ini ẹnịm ẹnọ ubon mmọ n̄ko, sia akpanade mmọ ẹkeme ndisan̄a n̄kpere enye akpan akpan.
Iban Ẹmi Enyenede Ukeme —Utịbe Utịbe Edidiọn̄
Ukem nte mbiowo ẹmi ẹnyenede ukeme, iban oro ẹmade n̄kpọ eke spirit ẹdi n̄ko eti inyene ẹnọ esop Jehovah. Ke ofụri ofụri, iban ẹnyene enọ ediwụt udọn̄ ke idem mbon en̄wen—kpa edu oro Jehovah amade onyụn̄ esịnde udọn̄ ọnọ. Apostle Paul ekewet ete: “Kûyak mbufo ẹse n̄kpọ eke mbufo, edi ẹkam ẹse n̄kpọ owo en̄wen.” (Philippi 2:4) Edi, “n̄kpọ eke mbufo” emi enyene adan̄a, koro idụhe Christian oro okpoyomde ndidi “andinọhọ ke mbubehe owo en̄wen”; m̀mê owo ndikpedi etịn̄ ikọ-edem.—1 Peter 4:15; 1 Timothy 5:13.
Iban ẹnyene ediwak ukeme efen. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wanndọ Christian ekeme ndinyene ukeme ukere n̄kpọ n̄kan ebe esie. Kpa ye oro, nte “enyene-ido an̄wan” oro abakde Jehovah, enye oyokpono ebe esie onyụn̄ ada ukeme esie an̄wam enye, idịghe ndidomo idem ye enye. Ndien utu ke ndifịbe ufụp m̀mê ndisua n̄wan esie, enyene-ọniọn̄, osụhọde-idem ebe ayada mme ukeme n̄wan esie nte ọsọn̄urua n̄kpọ onyụn̄ adara mmọ. Enye eyesịn udọn̄ ọnọ enye ndida mme ndammana ukeme esie nnam n̄kpọ ọyọhọ ọyọhọ ke ndibọp ufọk esie nnyụn̄ n̄n̄wam nditọ esie ‘ẹbak Jehovah,’ ukem nte enye ke idemesie anamde. (Mme N̄ke 31:10, 28-30; Genesis 2:18) Mme utọ osụk-idem, osụhọde-idem ebe ye ibanndọ oro ẹsikụt unen ke ndọ oro enen̄erede ọnọ Jehovah ukpono.
Ndikara Ọkpọsọn̄ Edu
Ọkpọsọn̄ edu oro owụhọde ke edinen ido ye edinam uduak Jehovah ke ofụri ukpọn̄ ekeme ndidi eti inyene ke ini ẹkamade ke ufat ye nsụhọdeidem. Edi, enye ekeme ndidi mmeme edieke anamde owo akara m̀mê esịn mbon efen ndịk ke idem. Emi edi akpanikọ akpan akpan ke esịt esop Christian. Mme Christian ẹkpenyene ndinyene ifụre ye kiet eken, esịnede ini emi ẹdude ye mbiowo esop.—Matthew 20:25-27.
Mbiowo, ke n̄kan̄ eken, ẹkpenyene ndinyene ifụre ke ebuana ye kiet eken. Ndien ke ini mmọ ẹsopde idem ọtọkiet, edisana spirit, idịghe ọkpọsọn̄ ido, ekpenyene ndikara mme ubiere mmọ. Ke akpanikọ, edisana spirit ekeme ndida ebiowo ekededi ke otu mbiowo nnam n̄kpọ, esịnede ebiowo oro ekpride akan ke isua emana m̀mê edide ododop akan. Ntre mbon oro ẹnyenede n̄kpọsọn̄ edu, idem ke ini ẹkerede ke imenen, ẹkpenyene ndikara ukeme mmọ ebe ke ndikpep edu edinyịme nnọ, ntem ‘ẹwụtde ukpono’ ẹnọ ekemmọ mbiowo. (Rome 12:10) Ecclesiastes 7:16 odụri nnyịn utọn̄ ke mfọnido ete: “Kûnịm idem fo ke eti owo ukan: kûnyụn̄ unịm idem fo ke enyene-ibuot ukaha: afo edinam didie abiara?”
Jehovah, Enye emi “kpukpru eti edinọ” otode, ada ikpọ ukeme esie anam n̄kpọ ke mfọnmma usụn̄. (James 1:17; Deuteronomy 32:4) Ndien enye edi Andikpep nnyịn! Ntre ẹyak nnyịn ikpep ito enye inyụn̄ inam utom ọkpọsọn̄, ke ndifori mme ndammana enọ, m̀mê ukeme nnyịn, ye ke ndida mmọ nnam n̄kpọ ke ọniọn̄, ke nsụhọdeidem, ye ke ima. Do nso edidiọn̄ ke nnyịn ididi ntem inọ mbon efen!
[Mme ndise ke page 27]
N̄kọri eke spirit ọkọn̄ọ ke edikpep n̄kpọ ke akam ye ediberi edem ke Jehovah
[Ndise ke page 29]
Ọkpọkpọ udọn̄ oro asan̄ade ye nsụhọdeidem edi edidiọn̄
[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 26]
Ẹbọ ẹto The Mariners’ Museum, Newport News, VA