Ibuot 11

Abasi Itụhọkede Mme Ukpọn̄

1. Nso ke mme adaiso ido ukpono ẹkpep ẹnyụn̄ ẹnam ẹban̄a “hell”?

EDI ọsọ ukpepn̄kpọ ke Christendom, ye ke mme ido ukpono Edem Usiahautịn, nte ke “mme ukpọn̄” ndiọi owo ẹsibọ ibak ibak ndutụhọ ke ẹma ẹkekpa ke ikan̄ ikan̄ “hell.” Sia mmọ ẹnịmde ibak ibak edinam emi ke akpanikọ, ediwak adaiso ido ukpono ẹkere ke enye edi eti n̄kpọ ndikpek mme andikara nditụhọde nnyụn̄ mfọp mme owo ye uwem ke uwem emi n̄ko, akpan akpan edieke mmọ ẹsọn̄ọde ẹyịre ke mbuọtidem efen.

2. (a) Nso utọ Abasi ke Andibot edi? (1 John 4:8) (b) Nso iwụt ke Abasi ikponyịmeke ẹtụhọrede owo? (Jeremiah 7:31)

² Nte ededi, Jehovah, Andibot, edi Abasi ima. Enye enyene mbọm onyụn̄ ọfọn ido. Ẹwụt edu oro enye enyenede aban̄a ndiọi owo ke Ezekiel 18:23:

“Ọbọn̄ Jehovah ọdọhọ ete, Nte n̄kpa idiọkowo enem mi esịt baba? Nte edikabade eke enye akabarede ọkpọn̄ usụn̄ esie, odu uwem, inemke mi esịt?”

Ntem, Jehovah iyomke ndikụt idem idiọkowo akpade, mbak ndien nditotụhọde. Ẹwụt mbọm oro Abasi okopde, ye udọn̄ oro enye enyenede aban̄a ubonowo ke mme ikọ Jesus oro ke Matthew 10:29-31:

“Nte inyamke n̄kpri inuen iba ke obubịt okụk kiet? ndien baba mmọ kiet iduọhọ ke isọn̄ ke mîtoho Ete mbufo: edi ẹmebat kpa kpukpru idet ibuot mbufo. Ẹkûfehe ndien; mbufo ẹmesọn̄ urua ẹkan ediwak n̄kpri inuen.”

Abasi emi ekerede aban̄a owo ke utọ usụn̄ emi ikpekemeke ndinyịme ẹtụhọde mme owo ke uwem emi m̀mê ke uwem oro edidide. Utọ ukpepn̄kpọ oro isịneke ke Bible.

NTỌN̄Ọ UKPEPN̄KPỌ “HELL” NDUTỤHỌ

3. (a) Mme ido ukpono ewe ẹkpep ukpepn̄kpọ hell ndutụhọ? (b) Didie ke ndusụk ukpepn̄kpọ ẹmi ẹnyene ukpụhọde?

³ Ekikere aban̄ade “hell” ndutụhọ ọtọn̄ọ oto Babylon eset. Ẹkụt enye n̄ko ke mme ukpepn̄kpọ ido ukpono eke Persia ye Phoenicia eset. The Encyclopedia Americana (nsiondi eke 1956, Eboho 14, p. 82) ọdọhọ ete:

“Ke adan̄aemi ediwak ye ikpọ ukpụhọde ẹdude ke ọyọhọ ọyọhọ mbụk, akpan n̄kpọ oro aban̄ade hell nte mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono Hindu, Persia, Egypt, Greek, Hebrew ye Christian ẹnịmde ke akpanikọ ẹdi ata ukem ukem.”

Okposụkedi ekese mbụk ido ukpono ẹkpepde ẹte ke ikan̄ ikan̄ “hell” odu, mme ukpepn̄kpọ mmọ ẹmekpụhọde ẹkpọn̄ se idide uduak esie. Encyclopœdia Britannica (nsiondi eke 1971, Eboho 11, p. 320) ọdọhọ ete:

“Ufọkederi Roman Catholic ekpep ete ke hell edi itie ufen ọnọ mme akpan̄kpa oro mîkakabakede esịt ikpọn̄ akwa idiọkn̄kpọ. Hell eyebịghi ke nsinsi; ndutụhọ esie idinyeneke utịt. . . . Akani ukpepn̄kpọ Protestant oro aban̄ade hell ke akamba udomo osụk ododu tutu ke eyomfịn ukem nte ukpepn̄kpọ Catholic, ndien ediwak otu Protestant eset ke ẹsụk ẹmomụm ẹkama.”

Ke n̄kan̄ eken, mbon Hindu ye Buddha ẹkpep ẹte ke hell edi itie ẹnamde owo asana, emi ebietde “purgatory” eke mbon Catholic, ye nte ke owo emi akade do ekeme ndifiak mmana, okposụkedi mîsiwakke ndifiak mmana nte owo, ke ẹma ẹkefọp ndiọi karma (edinam) esie.

4. Hell mbon Buddha ẹtie didie? (b) Nso mbiet ukpepn̄kpọ oro ke ido ukpono Roman Catholic enyene?

⁴ Ke etịn̄de aban̄a hell mbon Buddha, nsiondi Encyclopœdia Britannica eke enyọn̄ emi ọdọhọ ete:

“Ufiop ufiop hell itiaita ye mbịtmbịt hell itiaita ẹdu ọkọrọ ye obio mme pretas (mme ekpo ẹmi ẹnyenede n̄kpri inua ye ikpọ idịbi, ẹmi biọn̄ ye nsatitọn̄ ẹtụhọrede). Owo esimana ke hell nte utịp otode ndiọi karma esie ‘ndiwak.’”

Ke page 104 ke n̄wed emi, ẹwụt ndusụk ekikere oro aban̄ade ibak ibak ndutụhọ oro ẹkerede nte ẹsinọde ke “hell” ke ndise ẹdade ẹto ikpan̄wed Buddhist kiet ẹkotde “Kanzen Choaku” (ọwọrọde, Nditoro Nti Owo, Nditụnọ Ndiọi Owo). Enye enyene ediwak n̄kpọ oro ẹbietde “Inferno” eke Roman Catholic Dante, emi ẹwụtde ubak esie ke n̄wed emi ke page 105.

5. (a) Nso ikedi inyụn̄ idi edu Jesus kaban̄a mme anamidiọk? (Luke 15:1, 2, 7) (b) Mmanie kpọt ke ẹdinọ ufen ke nsinsi, ndien ke nso usụn̄? (2 Thessalonica 1:8, 9)

⁵ Nte afo emekeme ndinịm ke akpanikọ nte ke orụk hell oro enen̄ede odu? Nte oro esịne ifiọk? Nte ededi, edieke afo amade ndibuana ke ido ukpono emi ekpepde mme n̄kpọ ẹmi, afo emenyene ọyọhọ ifụre ndinam ntre. Edi mme ukpepn̄kpọ ikan̄ ikan̄ ndutụhọ ẹmi ẹdi ata isio isio ye se Jesus ekekpepde. Enye ke idatesịt ama an̄wam mme ọbọ a-tax, mme akpara ye mme anamidiọk eken, ẹmi mme adaiso ido ukpono eyo esie ẹkebatde nte mme akpatre ndiọi owo, tutu eyedi se mmọ ẹkemede ndinam uwem mmọ asana, nnyụn̄ ‘n̄kụt nduọkodudu’ nnọ ukpọn̄ mmọ. (Matthew 11:28-30) Bible owụt ete ke mme anamidiọk ẹmi mîyomke ndikabade esịt kpọt ke Abasi edinọ ufen ke nsinsi—idịghe ye nsinsi ndutụhọ, edi ke ndisịbe mmọ mbọm mbọm mfep ke nsinsi:

“Mme idiọkowo . . . ẹbiet mbio eke ofụm asuande. . . . Usụn̄ mme idiọkowo eyebiara.”—Psalm 1:4, 6.

6. (a) Ntak emi Luke 16:19-31 mîsọn̄ọke ukpepn̄kpọ “ndutụhọ ikan̄ hell”? (Matthew 13:10, 11) (b) Didie ke n̄ke emi okosu? (Matthew 21:45, 46)

⁶ Nte ededi, ndusụk owo ẹkeme ndinyan ubọk n̄wụt n̄ke Jesus ke Luke 16:19-31, emi etịn̄de aban̄a owo inyene oro odude ke “ikan̄” ndutụhọ. N̄wed ukabadeikọ akabade “n̄ke” nte “ibio ibio mbụk oro ẹtịbide-tịbi”—idịghe n̄kpọ oro otịbede ke ataata usụn̄ ke uwem. Mi, Jesus okowụt nte mme adaiso ido ukpono mme Jew, nte otu, “ẹkpade” ke ndamban̄a usụn̄ kaban̄a edinyene mfọn Abasi, ẹnyụn̄ ẹdude ke ọkpọsọn̄ ubiak ke adan̄aemi ẹdude uwem ke isọn̄—nte mmọ ẹkedude ke ẹkopde nte Jesus atan̄ade etop esie adian mmọ. Bible itịn̄ke n̄kpọ ndomokiet iban̄a nte Abasi otụhọrede mme owo ke “ikan̄ hell” ke mmọ ẹma ẹkekpan̄a.a Ekikere utụhọde owo ke ikan̄ edi ata esen esen n̄kpọ ọnọ Jehovah Abasi, emi okobiomde mme Jew mbon nsọn̄ibuot ikpe nnennen nnennen ke ntak “ido mbubiam” eke edinam “nditọiren mmọ ye nditọiban mmọ ẹbe ẹdụk ke esịt ikan̄ ẹnọ Molech,” kpa abasi Ammon.—Jeremiah 32:35; 2 Chronicles 28:3.

7. (a) Anie edi “ete nsu” oro aban̄ade “hell” ndutụhọ, ndien didie ke mme adaiso ido ukpono ẹda nsu emi ẹnam n̄kpọ? (2 Corinth 11:13-15) (b) Edi didie ke Jehovah owụt ete ke imọ idi “Abasi kpukpru ndọn̄esịt”? (Rome 15:5, 6)

⁷ Ukem nte ukpepn̄kpọ ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi, ukpepn̄kpọ “hell” ndutụhọ ọkọn̄ọ ke nsu Babylon oro nte ke ukpọn̄ owo esikaiso odu uwem ke n̄kpa ebede. Nsu emi ọtọn̄ọ oto Satan, emi edide “ete nsu.” (John 8:44) Mme oku ido ukpono ye mme ọkwọrọ ederi ẹda nsu emi ẹnam n̄kpọ mfọn mfọn, ẹnamde ediwak owo ẹdụk ufụn ẹnọ mme n̄ka ido ukpono mmọ ke ndisịn mmọ ndịk ikan̄ ikan̄ “hell” ke n̄kpa ebede ke idem. Ke okpụhọrede ye oro, Jehovah, nte “Ete mbọm ye Abasi kpukpru ndọn̄esịt,” aduak nnyayama ye inem inem ini iso ọnọ mme akpan̄kpa anamidiọk ubonowo oro ẹn̄wọn̄ọde ediset ke n̄kpa ẹnọ mmọ.—2 Corinth 1:3, 4.

MME NDUTỤHỌ KE UWEM EMI

8. Kaban̄a usụn̄ nte mmọ ẹkenamde n̄kpọ ye mmọemi ẹkefan̄ade mfan̄a ye mmọ, didie ke mme ido ukpono Catholic ye Protestant ẹkekpu nditiene ukpepn̄kpọ ye uwụtn̄kpọ Abasi? (Matthew 7:21-23)

⁸ Ke n̄kemuyo, Abasi inyịmeke ẹtụhọrede mme odu-uwem ukpọn̄ ke uwem emi. Ufọkederi Catholic ama ada ọwọrọetop Ukara Ufịk owot mbon oro ẹkebatde nte “mbon isio ukpepn̄kpọ” ke nditụhọde mmọ idiọk idiọk nnyụn̄ mbọp ndian ke eto mfọp. Ke ọyọhọ isua ikie efụtekiet ikpọn̄îkpọn̄, Ukara Ufịk mbon Catholic ama ọfọp “mbon isio ukpepn̄kpọ” ẹwakde ẹbe owo 30,000 ke utọ usụn̄ emi. Mme anam-ukpụhọde mbon Protestant ke eyo oro ikonyụn̄ inanake ubiomikpe, n̄wọrọnda edinam kiet ekedi edifọp Michael Servetus ke ebiet ekperede Geneva, ke ntak emi enye okowụtde akpanikọ oro an̄wan̄wa nte ke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ye baptism nseknditọ ẹtuaha ye ukpepn̄kpọ Bible. John Calvin, kiet ke otu mme andikasiak Ufọkederi Presbyterian ama onyịme isop n̄kpa oro, onyụn̄ ada ese ke adan̄aemi ẹkefọpde Servetus ke ikan̄ oro akasakde sụn̄sụn̄ ke n̄kpọ nte hour ition tutu enye akpa.

9. Ke ntak mme edu Jehovah ewe ke nnyịn ikeme ndibuọt idem ke enye? (Psalm 11:7)

⁹ Akananam, Jehovah, kpa ‘Abasi ima,’ inyịmeke utọ ndutụhọ oro. Kpukpru owo ẹkeme ndiberi edem ke enye ye ọyọhọ mbuọtidem ye uko ke ima-mfọnido esie.

“O Abasi, ima fo ọsọn̄ urua adan̄a didie! Nditọ owo ẹnyụn̄ ẹbuọt idemmọ ke mfụt mba fo.”—Psalm 36:7.

10. Nte afo omonyịme ete ke ẹkpenyene ndinam n̄kpọ ye mme asak-nsahi nte ẹwetde ke Lotus Sutra?

¹⁰ Utọ ima ima Abasi emi ikponyụn̄ inyịmeke ẹtụhọrede mme ukpọn̄ ke nsinsi nte sutra (ukpepn̄kpọ Buddha) ke “Lotus of Truth” ke Ido Ukpono Buddha eke n̄ka Nichiren ke Japan ọdọhọde. Sutra emi ọdọhọ ke utịt utịt ibuot 28 esie ete:

“Owo eke asakde andinịm sutra emi nsahi, ẹyebek edet esie ẹsion̄o ke itọn̄, n̄kpọkinua esie ẹyediọk ndise, ibuo esie eyebara, ukot ye ubọk esie ẹyefian̄ade, enyịn esie ẹyefụmede, ikpọkidem esie eyetek owo esịt; ndọk eyeta enye, imịn, ye iyịp ẹyewọrọ enye ke idem, idịbi esie eyefụt ke ntak mmọn̄, ibifịk eyebaba enye ndien kpukpru orụk ubi ubi ye ndiọi udọn̄ọ ẹyemụm enye ke ofụri emana. Ke ntre, edieke owo okpokụtde—idem ke anyanusụn̄—owo emi onịmde sutra emi, enye ekpenyene ndidaha ke enyọn̄ nnyụn̄ n̄kpono owo emi ukem nte ẹkponode Buddha.”

Ke akpanikọ, ikpenenke nditụhọde idem asak-nsahi ke utọ usụn̄ oro! Ekpedi ata unana-ima ndimen orụk nsinsi ufen emi ndori enye ke idem. Ke usụn̄ ekededi, nte Bible owụtde, ukpọn̄ mme idiọkowo isibọhọke n̄kpa ikpọkidem man ẹtụhọde ke uwem efen. Mme ukpọn̄ oro ‘ẹsikpa.’—Ezekiel 18:4.

NTE UKPỌN̄ ẸSIWỌRỌ ẸDỤK IDEM EFEN?

11. Nso idi ukpepn̄kpọ “ediwọrọ ndụk idem efen” emi edide ọsọ n̄kpọ ke Ido Ukpono Buddha ye Hindu?

¹¹ Sutra eke enyọn̄ emi etịn̄ aban̄a ndutụhọ oro ẹkerede nte ẹdinọde asak-nsahi ke “ofụri emana.” Mi, ẹtịn̄ ẹtụk se ẹnịmde ke akpanikọ, oro edide ọsọ n̄kpọ ke Ido Ukpono Buddha ye Hindu, nte ke n̄kpa ukpọn̄ “esiwọrọ” mîdịghe ebe odụk idem efen. Mme owo oro ẹnịmde emi ke akpanikọ ẹkere ẹte ke mmimọ ima idu anana-ibat uwem ke mbemiso, ndien ke iyekaiso ndibe ke uwem kiet ndụk efen ke anana-utịt edifiak mmana. Karma (mme edinam) oro owo anamde ke eyouwem esie edibiere nte orụk uwem efen edidide.

12. Didie ke mme n̄wed abasi Hindu ẹnam ibet karma an̄wan̄a, ndien didie ke afo ese ikọ ẹmi?

¹² Kiet ke otu mme n̄wed abasi Hindu, Chandogya Upanishad, anam ibet karma an̄wan̄a ke usụn̄ emi:

“Mmọ oro ẹdude eti uwem mi—idotenyịn, ke akpanikọ, edi nte ke mmọ ẹyedụk eti idịbi, edide idịbi Brahmin [oku], m̀mê idịbi Kshatriya [owoekọn̄], m̀mê idịbi Vaisya [ọtọin̄wan̄ m̀mê anyamurua]. Edi mmọ oro ẹdude oburobụt uwem mi—idotenyịn, ke akpanikọ, edi nte ke mmọ ẹyedụk idịbi ebua, m̀mê idịbi edi, m̀mê idịbi owo oro ẹbịnde ẹsio ke obio.”

Ke ukem usụn̄ oro, se itienede emi edi ubak ubak uwetn̄kpọ otode ibet Manu eke mbon Hindu oro aban̄ade iban:

“Okposụkedi ananade eti uwem, m̀mê oyomde inemesịt ke ebiet efen, m̀mê ananade nti edu, kpa ye oro ana anam-akpanikọ n̄wanndọ okpono ebe esie nte abasi kpukpru ini. . . . Ke enye etrede ndibiom mbiomo oro enye enyenede ọnọ ebe esie, ẹsisuene n̄wanndọ ke ererimbot emi; ke n̄kpa ebede enye odụk idịbi ebuaikọt, ndiọi udọn̄ọ onyụn̄ otụhọde enye, kpa ufen idiọkn̄kpọ esie.”

13. (a) Nso odudu ke ukpepn̄kpọ ediwọrọ ndụk idem efen enyene ke idem mme owo? (b) Ẹdọhọ ẹte ke ẹkeme ndisan̄a didie nsịm Nirvana?

¹³ Nte ededi, mbon Hindu ye mmọ eken ẹnyene ọyọhọ ifụre ndinịm emi ke akpanikọ edieke mmọ ẹyomde. Edi nte utọ edinịm ke akpanikọ oro ada inemesịt ọsọk mmọ? Prọfesọ John Noss ewet ke Man’s Religions ete:

“Mbon Hindu ẹtịn̄ ẹban̄a ndutịm edifiak mmana nte ‘Edisan̄a N̄kanade.’ Mmọ ẹmeduọk idotenyịn ke enye. . . . esịt mmọ omokpu mmọ ke idotenyịn edikeme ndifiak mmana utịm ike-tọsịn ke itie miliọn oro anamde uniọn̄ ini mmọ anyanyanade akaiso.”

Ido Ukpono Hindu ekpep ete ke ini owo ọfiọkde ete ke ata idem imọ edi ubak Abasi, enye ekeme ndiduọk udọn̄ edikaiso ndu uwem eke obụk, ọbọhọ isan̄ edifiak mmana, onyụn̄ okosịm Nirvana (akadiana ye Abasi). Nte ekemde ye nsio nsio n̄ka Ido Ukpono Hindu, emi ekeme ndidi utịp otode Yoga, m̀mê unek ye ikwọ oro ọnọde inemesịt. Ido Ukpono Buddha eke n̄ka Zen ke Japan n̄ko odori nsọn̄uyo ke editie n̄kere n̄kpọ nte usụn̄ ndisịm Nirvana.

14. Nso idi in̄wan̄în̄wan̄ ukpepn̄kpọ Bible kaban̄a idaha ye idotenyịn mme akpan̄kpa? (1 Corinth 15:20, 21)

¹⁴ Yak mme aka ido ukpono ẹmi ẹtiene mme ukpepn̄kpọ ẹmi edieke mmọ ẹmade. Nte ededi, Bible, ke okpụhọrede ye oro ọnọ nnyịn ata, mmemmem ukpepn̄kpọ nte ke kpukpru owo ẹdi ukpọn̄ oro ẹkemede ndikpa, ẹdade idiọkn̄kpọ ye n̄kpa ẹmana ẹto akpa owo oro, Adam. N̄kpa edi utịt isan̄ ọnọ ukpọn̄ kiet kiet tutu osịm ini inemesịt emi Abasi edinamde mme akpan̄kpa ẹset:

“N̄kpọ eyenutom idiọkn̄kpọ edi n̄kpa [idịghe ikan̄ ndutụhọ m̀mê ‘Edisan̄a N̄kanade’ eke edifiak mmana], edi enọ Abasi edi nsinsi uwem ke Christ Jesus Ọbọn̄ nnyịn.” (Rome 6:23)

Idahaemi mbụme edemerede edi: Ntak emi Abasi ayakde nsunsu ukpepn̄kpọ ido ukpono odu ebịghi ntem-e? Ntak emi enye ayakde unana inemesịt oro akade iso ọnọmọ ubonowo odu-e?

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 95]

Abasi ekere aban̄a mme inuen; enye akam otịm ekere aban̄a fi

[Ndise ke page 99]

Idịghe nsinsi ndutụhọ ana ke iso ebet anamidiọk ubonowo, edi edi ifet edidu uwem ke paradise

[Ndise ke page 100]

Ediwak tọsịn owo ke mme itie duop ẹma ẹkpan̄a ke mme ikan̄ ikan̄ ukọbọ ke Christendom

[Mme ndise ke page 102]

Ibet karma ekpep “edisan̄a n̄kanade” eke anana-utịt edifiak mmana

[Ndise ke page 104]

Ikpan̄wed mbon Buddha owụt nte ẹtụhọrede ndiọi ukpọn̄ ke “hell”

Mme itie ke “hell” mbon Buddha, nte ẹwụtde ke page 104, ke ọtọn̄ọde ke enyọn̄ okot osụhọde isọn̄: Usụn̄ Adade Osịm Hell, Ofụm N̄kpa, Usụn̄ Nsatitọn̄ ye Biọn̄, Obot Abiabon, Akanian̄wan Osion̄o-Owo Ọfọn̄, N̄kpọdiọhọ Iyịp, Itie Udịbe Mbọhọ Ererimbot, Usụn̄ Uwotowo, Hell eke Edifiak Ndu Uwem, Itie Uka Ikọt ye Mbat, Hell Mbubịt Urụk, Itie Mbono Hell, Itie Ubon Ofụt, Hell Ufiori N̄kpo ye Ediyorode Eyet, Ofụm Ekịm ye Ikan̄, Hell Ata Ọkpọsọn̄ Ufen, Hell oro Ndutụhọ Mîtreke.

[Ndise ke page 105]

“Inferno” (hell) mbon Roman Catholic nte Dante owụtde