Ibuot 17

Mbet Anie ke Afo Edinịm Akpa?

1-4. Ntak emi nnyịn ikpekerede iban̄a nte nnyịn ididade mbet?

NNYỊN idu uwem ye ibet—mbet obot, m̀mê eke edibotn̄kpọ; mbet ẹtode Abasi ẹmi ẹban̄ade ido uwem ye eduuwem; mbet ukara. Nnyịn imesinyịme mmemmem mmemmem inyụn̄ ibọ ufọn ito ediwak mmọemi. Edi nso edieke ibet etiede ukpan ukpan akaha? Mîdịghe edieke ntuaha odude ke ufọt ibet iba ẹmi ẹtụkde fi?

² Sia mbet obot ẹkam ẹtiede nte itoho owo, ibat ibat owo ẹnyene mfịna ndinyịme mmọ. Anie ọkpọsọn̄ ibuot ye ibet obot oro odụride n̄kpọ ada ebe ke ndifrọ ndụk ata ntotụn̄ọ ebeden̄? Ndien ibet oro enyene ufọn ọnọ nnyịn; enye anam ikpat nnyịn ẹwụhọ ke isọn̄ udia onyụn̄ esịne ke usan nnyịn. Oto-obot mbet eken ẹnyene n̄kpọ ndinam ye nsenubon, ẹmi ẹtụkde nte nditọ nnyịn ẹditiede. Ebede ke ndinyene mbet nsenubon ke ekikere nnyụn̄ ntre ndidọ n̄kpet n̄kpet iman, nnyịn iyefep n̄kpọndịk eke nditọ nnyịn ndinyene ndusụk ndo. (Men Leviticus 18:6-17 domo.) Edi nso kaban̄a mbet eduuwem m̀mê eke ido uwem?

³ Ediwak owo ẹsikop iyatesịt ẹban̄a mbet oro ẹbọpde-bọp. Ntak kiet edi nte ke mme owo ẹsinyene ntụhọ edibọp mbet oro mînyeneke ufọn nnyụn̄ nda mbet mfịk mbon en̄wen. (Matthew 15:2; 23:4) Nte ededi, n̄kpọndịk odu ke ndida kpukpru ibet nte idiọk m̀mê ndiyak edi ido ndifụmi mmọ.

⁴ Ẹkeme ndidụn̄ọde n̄kpakpa idaha ubonowo mfiak edem n̄kosịm edisọn̄ ibuot ye ibet. Abasi ama akpan Adam ye Eve ndidia mfri eto ifiọk eti ye idiọk. Edi Satan ama ọnọ Eve ekikere ete ke ibet Abasi ama etie ukpan ukpan akaha. (Genesis 3:1-6) Ikọ etabi Satan ekedi—‘Ewụhọ idụhe. Nịm mme idaha idemfo.’ Ẹma edu usua ibet oro ke ofụri mbụk, idem tutu osịm mfịn.

5, 6. Nso ke ana nnyịn ifiọk iban̄a mbet Abasi?

⁵ Jehovah idaha mbet oro odoride ukpan m̀mê oro odoride owo mbiomo nte mîdotke ifịk ikọt esie, koro “ọtọ nte Spirit Ọbọn̄ odude, ubọhọ-ufụn etiene odu do n̄ko.” (2 Corinth 3:17; James 1:25) Edi, ke edide isio ye se Satan oyomde mme owo ẹnịm ke akpanikọ, Jehovah edi Ọbọn̄ Andikara ekondo. Enye edi Andibot onyụn̄ edi Ọnọ-Uwem nnyịn ye Andinọ se iyomde. (Utom 4:24; 14:15-17) Ntre enye enyene unen ndinọ nnyịn ndausụn̄ nnyụn̄ nnam mbet kaban̄a eduuwem nnyịn.

⁶ Ediwak owo ẹnyịme ẹte, nte akakan odudu, Abasi enyene unen ndiwụk se mme owo ẹkemede ye se mîkemeke ndinam. Oro edi, mmọ ẹnyịme ibọhọke mmọ ẹnen̄ede ẹyom ndinam n̄kpọ oro Abasi akpande. Nte an̄wan̄ade, oro edi n̄kpọndịk. Ekese uyarade ẹdu nte ke mbet Abasi ẹdi ke ufọn nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ndifep ukpammịn, iyatesịt ye edisịn esịt ke n̄kpọ owo eyen̄wam nnyịn ndinyene nsọn̄idem oro ọfọnde akan nnyụn̄ nnen̄ede n̄kop uyụhọ. (Psalm 119:1-9, 105) N̄ko, mbet Abasi ẹkeme ndin̄wam nnyịn ndinyene unyịme ye edinyan̄a nto enye. (Mme N̄ke 21:30, 31) Ntre idem edieke mme owo mîdiọn̄ọke kan̄a ntak kaban̄a ndusụk ewụhọ Jehovah, mmọ nditre ndinịm, ndusụk ke ntak edida ke idem otode ntan̄idem, ọwọrọ ndisịme.

7, 8. Mme ntak ewe ke nnyịn inyene ndinịm ibet Abasi oro aban̄ade “use”?

⁷ Uwụtn̄kpọ kaban̄a ewụhọ emi Abasi ọnọde mme Christian edi ewụhọ oro esop mme apostle ye mbiowo ke Jerusalem, ẹmi ẹkenamde otu ukara akpa esop Christian, ẹkenọde:

“Edisana Spirit okụt ete ọfọn, nnyịn inyụn̄ ikụt ite ọfọn, nditre ndibiom mbufo mbiomo en̄wen ke idem, ke mîbọhọke n̄kpọ ifan̄ ẹmi ẹnyenede ndinam; ẹte mbufo ẹbet mme n̄kpọ eke ẹwade ẹnọ ndem, ye iyịp, ye unam eke ẹyịride-yịri, ẹnyụn̄ ẹtre use.”—Utom 15:22-29.

⁸ Nnyịn imenyene nti ntak ndinịm ibet Abasi aban̄ade “use”—ekpeme owo ọbiọn̄ọ udọn̄ọ, nditọ akpara, n̄wụre ke ndọ. Ibet oro ọwọrọ ete ke inaha owo esịn idem ke idan̄ ukemuduot m̀mê ata oburobụt idan̄ eken, ẹmi kpukpru ẹsịnede ke ikọ Greek oro porneia (use) emi ẹdade ke Utom Mme Apostle 15:29. (Rome 1:24-27, 32) Edi nso edieke ẹkemede ndifep mme n̄kpọndịk eke edinam “use”? Nte nnyịn iyesụk inịm ewụhọ Abasi koro enye edide Ọbọn̄ Andikara nnyịn? Edieke nnyịn inịmde, nnyịn in̄wam ndisọn̄ọ nte ke Satan edi osu nsu, nte ke mme owo ẹyesụk ibuot ẹnọ Jehovah koro mmọ ẹmade enye.—Job 2:3-5; 27:5; Psalm 26:1, 11.

9-11. Didie ke nnyịn ikeme ndinịm ibet Abasi oro aban̄ade iyịp?

⁹ Ewụhọ oro ẹwetde ke Utom Mme Apostle 15:22-29 owụt ikpehe efen oro nnyịn ikemede ndiwụt n̄kopuyo nnyịn. Enye edi ibet Abasi ‘ndibet iyịp’ ye unam oro ẹyịride-yịri ẹwot man iyịp odụk mmọ idem. Abasi ama ọdọhọ eteete nnyịn Noah ete ke owo ẹkeme ndita obụk unam, edi inaha ẹdu uwem ẹto iyịp edibotn̄kpọ en̄wen. (Genesis 9:3-6) Ke ini akafiakde etịn̄ ibet emi ọnọ nditọ Israel, Abasi ọkọdọhọ ete ke “uwem unam [odu] ke iyịp.” N̄kukụre usụn̄ oro mmọ ẹkenyenede ndida iyịp nnam n̄kpọ ekedi ke itieuwa ndida nsio isop idiọkn̄kpọ. Ke ẹsiode oro ẹfep, ẹkenyene ndiduọk iyịp edibotn̄kpọ ke isọn̄, ke ndamban̄a usụn̄ ẹnamde enye afiak etiene Abasi. Ndinịm ibet emi ọkọwọrọ uwem m̀mê n̄kpa.—Leviticus 17:10-14.

¹⁰ Mme uwa oro ẹkeda ẹban̄a ediduọk iyịp Jesus ke ibuot nnyịn. (Ephesus 1:7; Ediyarade 1:5; Mme Hebrew 9:12, 23-28) Idem ke Christ ama akafiak ọnyọn̄ heaven, Abasi ama owụk mme Christian ete ‘ẹbet iyịp.’ Edi owo ifan̄ ẹmi ẹdọhọde ke idi Christian ẹnịm ibet Abasi emi edide Ọnọ-Ibet ye Ọnọ-Uwem ke n̄kpọ emi? Ke ndusụk ebiet edi ọsọ n̄kpọ mme owo ndisịn unam oro owo mîyọkke itọn̄, eboho iyịp m̀mê udia eken oro ẹkoide-koi ẹbuak iyịp ke udia oro mmọ ẹdiade.

¹¹ Ukem ntre, ediwak owo ẹmebọ edikịm iyịp nsịn ke idem ke ukeme ẹsịnde ndidu uwem mbịghi. Ediwak ini mmọ isifiọkke ite ke edikịm iyịp nsịn ke idem ẹsida ikpọ mfịna nsọn̄idem ẹdi ye nte ke ẹkeme ndisiak orụk udọn̄ọ ekededi ye unana edida iyịp ebe ke ndida usụn̄ ibọkusọbọ efen.a Edi idem edieke etiede nte ke uwem odu ke itiendịk, nte ekpedi ndudue ndikop uyo Abasi? Inaha ẹfụmi ibet Abasi idem ke idaha mbabuat n̄kpọntịbe.—1 Samuel 14:31-35.

12. Ntak emi nnyịn ikpokopde uyo Abasi idem edieke uwem nnyịn odude ke itiendịk?

¹² Ke ndisọn̄ọ mmụm ekikere mmọ ke ifụre utịn̄ikọ m̀mê eke utuakibuot, m̀mê ndusụk utịtmbuba ukaraidem n̄kama, ediwak owo ẹmesịn uwem mmọ ke itiendịk. Mmọ ẹmekop uyo ẹnọ andikara m̀mê etubom ekọn̄ inamke n̄kpọ m̀mê nso n̄kpọndịk idu. Nte nnyịn inyeneke mme ntak oro ẹkopde odudu ẹkan ndikop uyo nnọ Andikara ekondo? Mbụk nsọn̄ọnda oro ediwak iren mbuọtidem ẹkewụtde ọbọrọ ete, ‘Imenyene.’ (Daniel 3:8-18; Mme Hebrew 11:35-38) Mmọ ẹma ẹfiọk, nte akpanade nnyịn ifiọk, ẹte ke Jehovah edi Ọnọ-Uwem ndien ke enye eyeti onyụn̄ ọnọ mbon oro ẹkopde uyo esie utịp—ke oyomde eyenam mmọ ẹfiak ẹdidu uwem ebe ke ediset ke n̄kpa ke edikem ini esie. (Mme Hebrew 5:9; 6:10; John 11:25) Nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ nte, ke idaha ekededi, ndikop uyo nnọ Jehovah edi se inende ye mfọnn̄kan usụn̄uwem oro ebịghide.—Mark 8:35.

ẸNỊM MBET UKARA?

13-16. Didie ke mme Christian ẹkpese ukara ererimbot, ndien ntak-a? (Matthew 22:19-21)

¹³ Ediwak mbet eken oro ẹbehede nnyịn ẹto mme ukara ererimbot. Didie ke Christian ekpese onyụn̄ anam n̄kpọ aban̄a mbet ẹmi? Apostle Paul ekewet ete: “Ti mme owo ete ẹdi mbio obio ẹmi ẹnamde akpanikọ ẹnọ ukara ye mbonutom esie, ẹnịm mbet.”—Titus 3:1, The New American Bible.

¹⁴ Ke akpa isua ikie E.N., ukara mbon Rome ikesinenke kpukpru ini, ndien ndusụk mme andikara mmọ ẹkedi oburobụt ye mbon oro mînamke akpanikọ. Kpa ye oro Paul ọkọdọhọ ete: “Kpukpru owo ẹsụk idem ẹnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade; koro odudu idụhe ke mîtoho Abasi.” “Mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade” ẹdi ukara ererimbot ẹmi ẹdude kemi.—Rome 13:1.

¹⁵ Jehovah ọmọfiọk ete ke tutu ẹfiak ẹwụk ukara imọ ọyọhọ ọyọhọ ke isọn̄, mme ukara owo ẹyọhọ ndusụk nti uduak. Mmọ ẹn̄wam ke ndinam ndusụk udomo emem odu ke obio ẹnyụn̄ ẹnam ekese n̄kpọ, esịnede edisịn ndọ ye mme andimana enyịn̄ ke n̄wed. (Men Luke 2:1-5 domo.) Ntre mme Christian ke ofụri ofụri ẹkeme ndikaiso “[ndu] uwem ifụre ye emem, ke kpukpru uten̄e ye eti ido.”—1 Timothy 2:2.

¹⁶ Ke adan̄aemi ẹbetde ini oro obio ubọn̄ Abasi edikọkde mme mfịna ekọn̄, ukwan̄ikpe ye ufịk, mme Christian inyeneke ‘ndin̄wana ye odudu’ ukara ererimbot. Mmọ ẹnyene ndikpe mme tax oro ẹyomde ke esịt akpanikọ, ẹnịm mbet ẹnyụn̄ ẹkpono mme andikara. Ikpọ owo ukara ẹsiwak nditoro nnyụn̄ nnọ mme ata Christian un̄wam ke afan̄ emi, ndien owo isiwakke ndida “ofụt” oro ẹkamade ke ntak mme abiatibet nnọ mmọ ufen.—Rome 13:2-7.

NDIDU KE UKEUKE NSỤKIBUOT

17-21. Nso idi nnennen n̄kpọ ndinam ke ini ibet Abasi ye mbet owo ẹtuahade? Nam an̄wan̄a.

¹⁷ Ndusụk ini mbet ẹsituaha. Ukara owo ekeme ndiyom n̄kpọ oro Abasi akpande. Mîdịghe ibet owo ekeme ndikpan n̄kpọ oro Abasi owụkde mme Christian ete ẹnam. Nso ndien?

¹⁸ Utọ ntuaha oro ama ada itie ke ini mme andikara ẹkekpande mme apostle ẹte ẹkûkwọrọ ẹban̄a Jesus Christ emi ẹkenamde eset ke n̄kpa. Kot mbụk emi ọsọn̄ọde mbuọtidem mi ke Utom Mme Apostle 4:1-23; 5:12-42. Okposụkedi ẹkedọn̄de mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi ẹnyụn̄ ẹmiade, mme apostle iketreke ndikwọrọ ikọ. Peter ọkọdọhọ ete: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo.”—Utom 5:29.

¹⁹ Mmọdo nsụkibuot oro Christian osụkde ọnọ mme odudu ukara edi ukeuke nsụkibuot. Akpa mbiomo esie edi ndikop uyo nnọ Akakan Odudu. Nte utịp, edieke enye ọbọde ufen, enye ekeme ndikop ndọn̄esịt ke ndifiọk nte ke Abasi onyịme se imọ inamde.—1 Peter 2:20-23.

²⁰ Mme akpa Christian ẹma ẹnyene mme ubiere ndinam ke ikpehe efen abuanade se Abasi ọkọdọhọde ẹnam ye se ukara mbon Rome okoyomde. Emi ekenyene n̄kpọ ndinam ye edinọ ibetedem m̀mê ndidi owoekọn̄ Rome. Abasi eketịn̄ aban̄a ikọt esie ete: “Mmọ ẹyeda ofụt mmọ ẹdom n̄kpọ ufụn̄isọn̄, ẹda eduat mmọ ẹdom ikwa udiọn̄ vine: idụt idimenke ofụt itiene idụt, mmọ idinyụn̄ ikpepke aba ekọn̄.” (Isaiah 2:4; Matthew 26:52) Do, edieke ukara Rome okoyomde Christian odụk udịmekọn̄ esie m̀mê ọnọ mme ukeme un̄wanaekọn̄ esie ibetedem, ntuaha ama esidu ke ufọt ibet Caesar ye eke Abasi.

²¹ Mme akpa Christian ẹma ẹnịm ibet Abasi akpa n̄ko ke ini mme owo ẹkewụkde mmọ ẹte ẹfọp incense ẹnọ abasi Caesar Rome. Ekeme ndidi mbon en̄wen ẹkekere ke edinam oro ekedi ndiwụt edinam akpanikọ nnọ idụt. Edi mbụk asian nnyịn ete ke mme Christian ẹkese oro nte orụk ukpono ndem. Mmọ ikanamke mme edinam ukpono ndem inọ owo m̀mê n̄kpọ ekededi, ẹfiọkde ẹte ke utuakibuot mmimọ ekenyene Jehovah. (Matthew 22:21; 1 John 5:21) Ndien utu ke ndisịn idem ke mbre ukara, idem ebe ke ndifiori itoro ndem nnọ andikara, mmọ ẹkeda san̄asan̄a man ‘ẹkûdi mbon ererimbot,’ nte Jesus ọkọdọhọde.—John 15:19; Utom 12:21-23.

22. Nso udomo ke nnyịn isak iso ise idahaemi?

²² Nte afo eyenyịme ekikere Abasi ye ndausụn̄ esie ke n̄kpọ aban̄ade ibet? Ndinam ntre eyekpeme fi osio ke ediwak mfụhọ ẹmi mbon oro ẹfụmide ibet Abasi kaban̄a eduuwem ye mme ido uwem ẹnyenede. Afo udunyụn̄ ubọhọ ufen oro mîdotke ke ubọk ukara ẹmi ẹdude kemi. Edi ke akande kpukpru, ekikere Abasi ke n̄kpọ emi esịne ndidiọn̄ọ enye nte Akakan Andikara. Edieke afo edinamde oro ke kpukpru idaha, do afo eyedot ndidu ke ini mbet obio ubọn̄ Abasi ke mîbịghike edikarade ofụri isọn̄.—Daniel 7:27.

[Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 167]

“Editịm ndụn̄ọde kpukpru ntọt ẹmi ẹdude owụt ete ke, tutu osịm eyo Marcus Aurelius [andikara ọtọn̄ọde ke 161 osịm 180 E.N.], Christian ndomokiet ikakabakede idi owoekọn̄; inyụn̄ idụhe owoekọn̄ ndomokiet, ke ama akakabarede edi Christian, emi okosụk odude ke utomekọn̄.”—“The Rise of Christianity.”

[Mme ndise ke page 165]

Tax fo ke ẹda ẹkpe okụk . . .

Ukpeme Otode Bodisi

Unịm Obio Asana

Ukpepn̄wed

Uda Leta N̄kọnọ

Unọ Mmọn̄

Unịme Ikan̄