Ekaiso Nditọt Utịbe Edinam Jehovah
“Jehovah eyedaha ke enyọn̄, kpa nte ke obot Perazim, eyenyụn̄ akpahaesịt, kpa nte ke itịghede Gibeon.”—ISAIAH 28:21.
1, 2. Nso utịbe utom ke Jehovah akanam ke ibuot ikọt Esie esie ke eyo David?
ESEN esen edinam! Ata utịbe edinam! Oro edi se Jehovah akanamde ke ibuot ikọt esie ke ini eset ko ke edem ke ọyọhọ isua ikie-11 B.C.E. Ndien esen esen edinam emi ekedi uwụtn̄kpọ akakan utịbe edinam oro enye oyomde ndinam ke n̄kpet n̄kpet ini iso. Nso ikedi edinam eset oro? Ibịghike ke ẹma ẹkedori David ke ebekpo nte edidem ke Jerusalem. Mbon Philistine ẹkedide mbọhọidụn̄ ẹma ẹda en̄wan ẹdi, ndien emi ama ada esen esen edinam Jehavah edi. Akpa, mbon Philistine ẹma ẹtọn̄ọ en̄wan ke unaisọn̄ Rephaim. David ama obụp Jehovah se enye akpanamde ndien ẹma ẹteme enye ndidọk n̄ka ekọn̄. Ke anamde ikọ Jehovah, David ama akan ọkpọsọn̄ udịmekọn̄ mbon Philistine mfọn mfọn ke Baal-perazim. Edi mbon Philistine ikonyịmeke edikan emi. Ibịghike mmọ ẹma ẹfiak ẹdi ndisobo nnyụn̄ mbụme mbụme efen efen ke unaisọn̄ Rephaim, ndien David ama afiak oyom ndausụn̄ oto Jehovah.
2 Isan̄ enyeemi ẹma ẹsian enye ẹte ọwọn̄ọde aka edem udịmekọn̄ mbon Philistine. Jehovah ama ọdọhọ ete: “Ke ini afo okopde uyom ikpat ke mbuot eto mulberry, men idem ndien; koro ke ini oro ke Jehovah edibem fi iso ọwọrọ akasuan nnaekọn̄ mme Philistine.” Ndien oro edi se ikotịbede. David ama ebet tutu Jehovah anam uyom ikpat ọwọrọ ke mbuot eto mulberry—iso-ọfọn ebede ke ọkpọsọn̄ ofụm. Inikiet inikiet, David ye udịmekọn̄ esie ẹma ẹfrọ ẹwọn̄ọ ke itie udịbe ẹnyụn̄ ẹn̄wana ekọn̄ ye mbon Philistine oro ẹkedude ke ndutịme, ẹkande mmọ ye akwa nsobo. Ẹma ẹtan̄ ndisọi mbiet ido ukpono oro mbon Philistine ẹkekpọn̄de ke an̄waekọn̄ ẹbok ẹnyụn̄ ẹsobo mmọ.—2 Samuel 5:17-25; 1 Chronicles 14:8-17.
3. Ntak emi esen esen edinam Jehovah ekedide n̄kpọ udọn̄ ọnọ mme Jew ke eyo Isaiah, ndien ntak emi enye ekpedide n̄kpọ udọn̄ ọnọ Christendom mfịn?
3 Emi ekedi utịbe edinam, kpa esen esen edinam, oro Jehovah akanamde ye mbon Philistine ye ke ibuot edidem esie oro ẹyetde aran. N̄wọrọnda edinam emi edi akpan n̄kpọ ndemede udọn̄ koro prọfet Isaiah ama ọtọt ete ke Jehovah eyenam n̄kpọ oro edide esen esen onyụn̄ okopde odudu ntre ye mme akpammịn eke spirit mbon Judah. Ntem, ama oyom mme adaiso ido ukpono eke eyo Isaiah ẹmi mîkanamke akpanikọ ẹda ikọ emi ẹsịn ke esịt. Christendom mfịn ekpenyene n̄ko ndida ikọ emi nsịn ke esịt koro se ikotịbede inọ Judah ekedi uwụtn̄kpọ akpatre idiọk itie Christendom.
‘Bed Omụhọ Akaha’
4, 5. (a) Didie ke Isaiah ke in̄wan̄în̄wan̄ usụn̄ anam an̄wan̄a itie unana ifụre eke mme adaiso ido ukpono eyo esie? (b) Nso idi ntak unana ifụre Christendom mfịn?
4 Akpa, Isaiah ama ayarade akpanikọ oro nte ke mme ediomi oro mme akpammin eke spirit eset oro ẹkeberide edem ẹkedi abian̄a, kpa nsu. Ekem enye ke in̄wan̄în̄wan̄ usụn̄ ama anam an̄wan̄a itie unana ifụre mbon oro ẹdoride enyịn ke nsu oro. Enye ọkọdọhọ ete: “Bed [omụhọ] akan nte owo anyanarede ana: ufụhọ-n̄kpọ onyụn̄ afaha akan nte owo adade enye ofụk idem.” (Isaiah 28:20) Owo ekededi oro anyanarede ana ke bed oro omụhọde akaha okụt nte tuep omụmde enye ukot. Ke n̄kan̄ eken, edieke enye on̄wụnde edọn̄ esie man bed oro ekem enye, ọfọn̄ bed oro afaha akaha ndien idifụkke ekese itie ke idemesie. Inamke n̄kpọ m̀mê nso ke enye anam, ndusụk itie ke idemesie eyekop tuep.
5 Ke nditịn̄ ke ndamban̄a usụn̄, oro ekedi nte n̄kpọ eketiede ye mbon oro ẹkedude ke eyo Isaiah ẹmi ẹkekọn̄de ibetedem mmọ ke nsunsu ebiet ubọhọ. Enye n̄ko edi itie unana ifụre mbon oro mfịn ẹkọn̄de mbuọtidem mmọ ke nsunsu ebiet ubọhọ Christendom. Mmọ, yak idọhọ, ẹkop tuep. Idahaemi idịghe ini ndiyom ndọn̄esịt ke mme ndutịm ererimbot kaban̄a emem ye ifụre. Ke mme enyene-ndịk edinam ubiereikpe Abasi oro ẹdide, edinam ufan ye mme akara ukaraidem idinọhọ Christendom eti ndọn̄esịt ndomokiet.
Esen Esen Edinam Jehovah
6. Didie ke Jehovah okoyom ndinam n̄kpọ ye Judah, ndien didie ke enye edinam n̄kpọ ye Christendom?
6 Ke ama eketịn̄ ke in̄wan̄în̄wan̄ usụn̄ aban̄a itie unana ifụre Jerusalem emi mîkanamke akpanikọ ke eyo esie—ye Christendom eyomfịn oro mînamke akpanikọ—Isaiah ama akaiso ndidọhọ ete: “Jehovah eyedaha ke enyọn̄, kpa nte ke obot Perazim, eyenyụn̄ akpahaesịt, kpa nte ke itịghede Gibeon, man anam n̄kpọ—utịben̄kpọ esie, onyụn̄ anam utom—utịbe utom esie.” (Isaiah 28:21) Ih, Isaiah ama odụri owo utọn̄, ibịghike Jehovah eyedaha ada nte enye akanamde ke Baal-perazim. Edi isan̄ enyeemi enye edinam n̄kpọ ye ikọt esie emi mînyeneke mbuọtidem, ndien enye edinam ntre nte akwa mmọn̄ emi owo mîkemeke nditre oro otode ufan̄ itie ukpehe mmọn̄ ọduọhọ. Ẹyewụt ediomi oro Jerusalem odiomide ye n̄kpa nte edide ikpîkpu ye ukpọk. Ke ukem usụn̄ oro, Jehovah eyenam n̄kpọ ke n̄kpet n̄kpet ini iso ye Christendom, ndien enye eyekụt ete ke nduaidem nduaidem ediomi imọ ye ererimbot emi inyeneke ufọn. Ẹyewụri akwa esop esie ẹnyụn̄ ẹsuan mme andibuana ke enye. Ẹyefọp mme nsunsu abasi esie ofụri ofụri.
7. Ntak emi ẹkekotde mme uduak Jehovah kaban̄a Judah “utịben̄kpọ” ye “utịbe utom”?
7 Ntak emi Isaiah okotde edinam emi Jehovah anamde ye Jerusalem utịben̄kpọ ye utịbe utom-o? Ọfọn, Jerusalem ekedi ebiet utuakibuot Jehovah ye obio edidem Jehovah emi ẹyetde aran. (Psalm 132:11-18) Ntre, akananam owo ikosoboke enye. Akananam owo ikọfọpke temple esie. Akananam owo ikakanke ufọk ubọn̄ David, emi inikiet ẹkewụkde ke Jerusalem. Owo ikekereke-kere iban̄a mme utọ n̄kpọ ntre. Enye ekedi ata utịben̄kpọ nte ke Jehovah akpaduak ndiyak mme utọ n̄kpọ ntre ẹtịbe.
8. Nso ntọt ke Jehovah ọkọnọ aban̄a utịbe edinam esie oro edide?
8 Edi Jehovah ama ọnọ ntọt oro ọfọnde ebe ke mme prọfet esie ete ke mme n̄kpọntịbe ẹmi ẹsịnde owo edịghe ẹyetịbe. (Micah 3:9-12) Ke uwụtn̄kpọ, prọfet Habakkuk, emi okodude uwem ke ọyọhọ isua ikie itiaba B.C.E., ama ọdọhọ ete: “Mbufo ẹse ke otu mme idụt, ẹnyụn̄ ẹtịn̄ enyịn, ẹnyụn̄ ẹyịk, ẹnyụn̄ ẹnyene ndyọ: koro mmọn̄ nnam edinam ke eyo mbufo, eke mbufo mîdinịmke ke akpanikọ ke owo editịn̄de. Koro, sese, ami mmọn̄ ndemede mme Chaldean, ndotndot ye owowo idụt oro asan̄ade ke ntan̄wan̄ ebiet ererimbot, ndida ebietidụn̄ emi mînyeneke enye. Idụt oro edi n̄kpaidem ye eka-ndịk.”—Habakkuk 1:5-7.
9. Ke nso usụn̄ ke Jehovah okosu ntọt esie kaban̄a Jerusalem?
9 Ke 607 B.C.E., Jehovah ama anam ntọt esie osu. Ke ayakde udịmekọn̄ mbon Babylon edi edin̄wana ye Jerusalem, enye ama ayak mmọ ẹsobo obio oro ye temple. (Eseme 2:7-9) Akande oro, enye ama ayak ẹfiak ẹsobo Jerusalem ọyọhọ utịm ikaba. Ntak-a? Ọfọn, ke isua 70 ke ntan̄mfep ama ekebe, mme Jew oro ẹkekabarede esịt ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ, ndien ke akpatre ẹma ẹfiak ẹbọp temple efen ke Jerusalem. N̄ko-n̄ko, okposụkedi, mme Jew ẹma ẹfiak ẹwọn̄ọde ẹkpọn̄ Jehovah. Ke akpa isua ikie C.E., Paul ama okot oto ikọ oro Habakkuk eketịn̄de ọnọ mme Jew eke eyo esie, ntem ọtọtde nte ke prọfesi emi enyene edisu ini iso. (Utom 13:40, 41) Jesus ke idemesie ama ọnọ san̄asan̄a ntọt ete ke ẹyesobo Jerusalem ye temple esie ke ntak unana mbuọtidem ke n̄kan̄ mme Jew. (Matthew 23:37–24:2) Ndi mme Jew eke akpa isua ikie oro ẹma ẹnam ntọt emi? Baba. Nte mme eteete mmọ, mmọ ẹma ẹsịn ntọt Jehovah ofụri ofụri. Ntem, Jehovah ama afiak anam esen esen edinam esie. Ebede ke udịmekọn̄ mbon Rome ẹma ẹsobo Jerusalem ye temple esie ke 70 C.E.
10. Didie ke Jehovah edinam n̄kpọ ye Christendom ke n̄kpet n̄kpet ini iso?
10 Ntak, ndien, owo ekededi ekpekerede ke Jehovah idinamke ukem n̄kpọ ntre ke eyo nnyịn-e? Akpanikọ edi-o, enye eyesu uduak esie idem okposụkedi oro edide esen esen ye utịben̄kpọ ọnọ mbon eyịghe. Isan̄ enyeemi, akpan ebiet edinam esie edidi Christendom, emi, nte Judah eset, ọdọhọde ke ituak ibuot inọ Abasi edi akabarede ọdiọk ye unana idotenyịn. Ebede ke Akamba David esie, Christ Jesus, Jehovah eyesobo mbon “Philistine” Christendom ke hour oro mmọ mîdorike enyịn. Enye eyenam utịbe edinam esie ke udomo oro ọsọhide mme akpatre idiọn̄ọ ndutịm ido ukpono Christendom efep.—Matthew 13:36-43; 2 Thessalonica 1:6-10.
Nditọt Edinam Jehovah
11, 12. Didie ke Mme Ntiense Jehovah ẹtọt ẹban̄a ubiereikpe Jehovah oro edide?
11 Ke ediwak isua Mme Ntiense Jehovah ẹtọt ẹban̄a edinam ubiereikpe Jehovah oro edide. Mmọ ẹwụt ẹte ke nsobo Jerusalem ye temple esie ke 607 B.C.E. ye n̄ko ke 70 C.E. ẹkedi ntịn̄nịm ntọt ke se iditịbede inọ Christendom. Akande oro, mmọ ẹwụt nte ke Christendom, ke ntak nsọn̄ibuot esie, amakabade edi ubak ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono, kpa Akwa Babylon. Ke ntak emi, mme ubiereikpe Abasi ke idem Akwa Babylon ẹdidoro Christendom ke idem akpan akpan, sia enye edide n̄wọrọnda ikpehe esop Satan oro enyenede ubiomikpe akan.—Ediyarade 19:1-3.
12 Mme Ntiense Jehovah ẹmenyan ubọk ẹwụt ntịn̄nịm ntọt Bible nte ke edikem ini Jehovah, mme ufan ukaraidem Akwa Babylon ẹyewọn̄ọde ẹn̄wana ye enye. Ke etịn̄de aban̄a mmọemi nte ididuot unam emi enyenede nnụk duọp, Ediyarade odụri owo utọn̄ ete: “Nnụk duop oro okokụtde ye unam ẹyesua akpara oro [Akwa Babylon], ẹnyụn̄ ẹbiat enye, ẹnyụn̄ ẹnịm enye iferi, ẹnyụn̄ ẹta enye ikpọkidem, ẹnyụn̄ ẹfọp enye ke ikan̄ ẹwot.” (Ediyarade 17:16) Ẹyefọp ẹnyụn̄ ẹsobo ido ukpono Christendom ọkọrọ ye kpukpru nsunsu ido ukpono eken. Emi edidi esen esen edinam Jehovah, kpa utịbe utom esie ke eyo nnyịn.
13. Didie ke usụn̄ oro ẹnamde n̄kpọ ẹban̄a ntọt Jehovah mfịn ebiet se Isaiah okosobo?
13 Ke ini Mme Ntiense Jehovah ẹnọde ntọt nsobo emi edide, mmọ ẹsiwak ndisobo nsahi. Mme owo ẹsiyịk m̀mê mmọ ẹkere ke mmimọ idi mmanie nditịn̄ mme utọ n̄kpọ ntre. Christendom otịm etie nte enyene iwụk, enyene nsọn̄ọnda. Kamse, ndusụk owo ẹkere ẹte ke idaha esie ke ọfọn akan. Mme ukara oro ẹkesifịkde enye ke ndondo emi ẹnọ enye n̄kponn̄kan ifụre unam n̄kpọ. Ke akpanikọ, okposụkedi, Christendom ekpenyene ndinam item Isaiah emi: “Mbufo ẹkûsak, ndien, nsahi, mbak n̄kpọkọbi mbufo ẹdisọn̄ọ: koro n̄kopde ete ke Ọbọn̄ Jehovah mme udịm omowụk nditaha ke ofụri ererimbot.”—Isaiah 28:22; 2 Peter 3:3, 4.
14. Didie ke n̄kpọkọbi Christendom edikabade ọsọn̄ọ onyụn̄ omụm mmọ akan?
14 Ke akamba ubak, Christendom ẹyekaiso ndisua Edidem ye Obio Ubọn̄ oro. (2 Thessalonica 2:3, 4, 8) Ke ukem ini oro, nte ededi, n̄kpọkọbi mmọ ẹyekabade ẹsọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹmụm mmọ ẹkan. Ke nditịn̄ ke usụn̄ efen, nsobo esie eyetotịm edi akpanikọ. Jehovah idikpọn̄ke ubiere esie ndinam ẹsobo Christendom kpa nte enye mîkọkpọn̄ke ubiere esie ndiyak ẹsobo Jerusalem ye temple esie ke 607 B.C.E.
“Ẹwọn̄ọ Ke Esịt”
15. Ewe usụn̄ ubọhọ eberede ọnọ mbon nti esịt?
15 Didie ke owo ekededi ekeme ndibọhọ nsobo Christendom? Ko ke edem ke eyo Israel, Jehovah ama osio mme anam-akpanikọ prọfet ọdọn̄ man ẹfiak ẹti mbon nti esịt ẹban̄a edisana utuakibuot. Mfịn, enye omonịm Mme Ntiense esie, ẹmi ibat mmọ edide ke ediwak million idahaemi, ndinam ukem uduak oro. Mmọ ye unana-ndịk ẹmeyarade n̄kpakpa idaha spirit Christendom. Ke ndinam ntre, mmọ ke edinam akpanikọ ẹmenọ ntọt ukorowo eke angel oro ebietde ufen ke Ediyarade ibuot 8 ye 9. Akande oro, mmọ ye nsịnifịk ẹmetan̄a item oro ẹwetde ke Ediyarade 18:4 ẹte: “Mbufo ikọt Mi, ẹwọn̄ọ ke esịt, mbak . . . ẹdinyụn̄ ẹtiene ẹbọ mme ufen esie.” “Esịt” oro ẹtịn̄de mi edi Akwa Babylon, kpa ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono, emi Christendom edide n̄wọrọnda andibuana.
16. Ke nso usụn̄ ke ediwak million owo ẹbọhọ nsunsu ido ukpono?
16 Toto ke 1919, ndien akpan akpan ọtọn̄ọde ke 1922, akwa otu mbon nsụhọdeidem, ẹmi ẹnamde item oro, ẹma ẹwọn̄ọ ẹkpọn̄ Akwa Babylon. Akpa, ediwak tọsịn, ekem ediwak tọsịn ke mme itie ikie, ndien idahaemi ediwak million ẹmebahade idemmọ ẹkpọn̄ nsunsu ido ukpono, akpan akpan Christendom, ẹnyụn̄ ẹbọhọ ẹdụk edisana utuakibuot. (Isaiah 2:2-4) Mmọ ẹfiọk ẹte ke ibọhọke ebe ke ediwọrọ ntre n̄kpọn̄ Akwa Babylon ke mmimọ ikeme nditre ndibọ mme ufen esie, ẹmi ẹdisụn̄ọde ke nsobo esie ke ini ekemde ndikụre mme utịbe edinam Jehovah.
17, 18. Didie ke Jehovah akabade edi ntinya uyai ye anyanya ubọn̄ ikọt esie?
17 Prọfet Isaiah etịn̄ aban̄a idaha inemesịt mbon oro ẹdade idaha mmọ ẹnọ edisana utuakibuot. Enye ọdọhọ ete: “Ke usen oro Jehovah mme udịm eyekabade edi diadem [ntinya] uyai, ye anyanya ubọn̄ ikọt esie eke ẹsụhọde; onyụn̄ edi spirit ikpe [ọnọ enyeemi] etiede ke itie ikpe, onyụn̄ edi odudu mmọ eke ẹbịnde ekọn̄ ẹfep ke inuaotop.”—Isaiah 28:5, 6.
18 Ke ntak mmọ ẹsọn̄ọde ẹda ẹnọ akpanikọ, Jehovah edi nsinsi anyanya ubọn̄ mbon otu asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄. Emi edi ntre akpan akpan ọtọn̄ọde ke 1926. Ke isua oro, nsiondi Enyọn̄-Ukpeme Ikọmbakara eke January 1 ama ọsọn̄ọ etịn̄ akpan ufọn oro odude ke ndikpono enyịn̄ Jehovah ke nduaidem nduaidem ibuotikọ oro ọkọdọhọde “Mmanie Ẹdikpono Jehovah?” Ọtọn̄ọde ke ini oro, mme Christian oro ẹyetde aran ẹma ẹkwọrọ enyịn̄ oro ke ofụri ererimbot nte akanam owo mînamke. Ke 1931 mmọ ẹma ẹkam ẹkabade ẹdi se ẹdiọn̄ọde ketket ye Jehovah ke ndida enyịn̄ oro Mme Ntiense Jehovah. Akande oro, akwa otuowo eke mme erọn̄ en̄wen n̄ko ẹma ẹwọn̄ọ ke Christendom ye ikpehe Akwa Babylon eken. Mmọemi n̄ko ẹnyịme enyịn̄ Abasi. Utịp-e? Jehovah ke idemesie—utu ke ndusụk idụt ukaraidem ibio ini—amakabade edi ntinya uyai ye anyanya ubọn̄ ọnọ se ibede million owo inan̄ ke n̄kpọ nte idụt ye isuo inyan̄ibom 212. Nso ukpono ke mmọemi ẹnyene ntem ke ndikere enyịn̄ n̄kukụre odu-uwem ye Abasi akpanikọ!—Ediyarade 7:3, 4, 9, 10; 15:4.
“Spirit Jehovah Eyedoro Enye ke Idem”
19. Anie edi enyeemi etiede ke itie ikpe, ndien didie ke Jehovah akabade edi spirit ikpe esie?
19 Jehovah ama akabade edi “spirit ikpe” ọnọ Jesus, kpa “enyeemi etiede ke itie ikpe.” Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, enye ikayakde idem inọ edu ukpammịn itieufan ererimbot. Mfịn, nte Edidem Jehovah oro ẹdoride ke ebekpo, enye ọyọhọ ye edisana spirit, emi adade enye usụn̄ ke ndinam mme in̄wan̄în̄wan̄, ubiere oro adade ukem ukem. Prọfesi emi ama osu ke idem Jesus: “Spirit Jehovah eyedoro enye ke idem, spirit eti ibuot ye asian, spirit item ye odudu, spirit ifiọk ye uten̄e Jehovah.” (Isaiah 11:2) Ke akpanikọ, ebede ke Jesus, Jehovah “[e]yenịm ikpe ke urụk udomo, [onyụn̄ onịm] se inende ke plummet.” (Isaiah 28:17) Ke adan̄aemi nsobo edinuakde mme asua oro ẹkpade mmịn ke n̄kan̄ eke spirit ẹfep, eyenọ enyịn̄ Jehovah ye itie edikara ofụri ekondo esie ubọn̄.
20, 21. Ke nso usụn̄ ke ikọ Isaiah 28:1-22 otụk fi?
20 Nso eti ufọn, ndien, ke prọfesi Isaiah ibuot 28 emi enyene ntem ọnọ nnyịn mfịn! Edieke nnyịn idianarede ikpọn̄ mme akpammịn eke spirit Christendom inyụn̄ isọn̄ọde iyịre ke edisana utuakibuot, ẹyekpeme nnyịn ke ini Jehovah anamde esen esen ye utịbe edinam esie. Nnyịn idara didie ntem ndifiọk emi! Ndien nnyịn ikop inemesịt didie ntem ndifiọk nte ke ini mme n̄kpọ ẹmi ẹtịbede, ẹyenyịk kpukpru owo ndifiọk nte ke Jehovah mme udịm amanam n̄kpọ ke ibuot mme anam-akpanikọ ikọt esie ye kaban̄a unen idemesie ebe ke Jesus Christ!—Psalm 83:17, 18.
21 Ntre kpukpru ata Christian ye unana ndịk ẹkpekam ẹkaiso ẹtọt esen esen edinam Jehovah. Ẹyak mmọ ẹkọbọ ke nditịn̄ utịbe edinam esie. Nte mmọ ẹtịn̄de, ẹyak mmọ ẹtan̄a ẹnọ kpukpru owo ẹte ke idotenyịn oro n̄kpọ mîkemeke ndinyen̄e edi ke Obio Ubọn̄ Abasi ke ubọk Edidem esie oro ẹdoride ke ebekpo. Ifịk, ubiere, ye edinam akpanikọ mmọ akpakam otịp n̄kpọ esịn ke nsinsi itoro ọkpọsọn̄ Abasi nnyịn, kpa Jehovah.—Psalm 146:1, 2, 10.
Nte Afo Emekeme Nditi?
◻ Ntak emi Christendom odude ke itie unana ifụre?
◻ Nso ke Jehovah akaduak ọnọ Jerusalem, ndien ntak emi ekedide “utịben̄kpọ” ye “utịbe utom”?
◻ Nso ntọt ke Mme Ntiense Jehovah ẹtọt ẹban̄a Christendem, ndien nso edinam ke mmọ ẹsobo?
◻ Didie ke mme owo ẹkeme ndibọhọ se inade ibet Christendom?
[Ndise ke page 24]
Jehovah eyetọn̄ọ ntak anam esen esen edinam esie, isan̄ enyeemi ye Christendom