Mme Mbụme Ẹtode Mme Andikot

◼Ke ini owo akpade, nte odot mme Christian ẹnọ ubon mme frawa m̀mê ẹnọ mme frawa ẹka itie ubụkowo?

Ke ndusụk idụt edi ido ndinam ntre. Edi ndikama mme frawa ke itie ubụkowo ndusụk ini esinyene se ọwọrọde ke n̄kan̄ ido ukpono. Ntem ẹyak nnyịn idụn̄ọde n̄kpọ emi ọyọhọ ọyọhọ, akpan akpan sia odude ndusụk ido efen oro ẹkemede ndinyene ukem ebuana ye nsunsu ido ukpono. Tịmfiọk ikọ ẹtode The Encyclopedia of Religion (1987):

“Frawa enyene ebuana ye edisana obio ebe ke ebuana mmọ ye mme abasi ye mme abasi-an̄wan. Flora, abasi-an̄wan ini utọ ye mme frawa mbon Rome, esida uyai ye ufuọn̄ ọsọk mme mfri . . . Ẹkeme ndinem mme abasi esịt nnyụn̄ ntuak ibuot nnọ . . . ebe ke ndinọ mmọ udia ye mme frawa.

“Edibuan frawa ye mme edinam n̄kpa odu ke kpukpru itie ke ererimbot. Mbon Greek ye mbon Rome ẹma ẹsida frawa ẹfụk mme akpan̄kpa ye udi mmọ. Ke Japan ẹsida frawa oro ẹkotde lotus ẹmenede ukpọn̄ mbon Buddha oro ẹkpade, ndien itiatudi ke itie ubụkowo ekeme ndidoro ke mme lotus oro ẹsọide-sọi . . . Mbon Tahiti ẹsikpọn̄ etuek frawa oro ẹbọpde ke nnyama ẹdori owo ke idem ke ama akakpa ndien ekem ẹduọk okpo oro ufuọn̄n̄kpọ ẹdade frawa ẹnam man anam enye ekeme ndibe mmemmem mmemmem ndụk edisana uwem oro odude ke n̄kpa ebede . . . Frawa ẹkeme n̄ko ndidu ke ndisana ini ke orụk incense m̀mê ufuọn̄n̄kpọ.”

Ke ẹfiọkde ẹte ke ẹmekama frawa ke ebuana ye nsunsu ido ukpono, ndusụk Christian ẹmekere ẹte ke mmimọ ikpenyeneke ndinọ frawa m̀mê ndinọ ẹda ẹka edinam ubụkowo. Ekikere mmọ n̄ko ekeme ndiwụt udọn̄ edifep mme ido edinam ererimbot, sia mme anditiene Christ “mîdịghe mbon ererimbot.” (John 15:19) Nte ededi, mme itien̄wed Bible oro ẹnyenede ebuana ọkọrọ ye mme ekikere n̄kann̄kụk ẹnyene n̄kpọ ndinam ke n̄kpọ emi.

Frawa ẹdi ubak nti enọ oro Abasi ọnọde mme odu-uwem ndida n̄kop idatesịt. (Utom 14:15-17; James 1:17) Ẹma ẹkama ediye frawa oro enye okobotde ke utuakibuot akpanikọ. Ẹkeda “almond . . . ye frawa” ẹbana uwụk-utuenikan̄ ke ataya. (Exodus 25:31-34) Mme n̄kpọ oro ẹkekapde ke temple ama esịne edisiaha ikọn̄ ye eyop. (1 Ndidem 6:18, 29, 32) Nte an̄wan̄ade, mme okpono ndem ndikama mme frawa ye edisiaha ikọn̄ ikọwọrọke ite ke mme ata andituak ibuot ẹkenyene kpukpru ini nditre ndikama mmọ.—Utom 14:13.

Nso, ndien, kaban̄a mme ntatara ido edinam ẹtienede mi, utọ nte mme ido edinam ubụkowo? Bible etịn̄ aban̄a ediwak ido edinam, ndusụk ẹdi se mîdotke inọ mme ata andituak ibuot, mmọ eken ẹdi se ikọt Abasi ẹketienede. Akpa Ndidem 18:28 etịn̄ nte mme andituak ibuot nnọ Baal ‘ẹkekam ẹsinamde’ “ndimenede uyo mfiori, nnyụn̄ nda ikwa ye akadan̄ n̄kpi idemmọ”—kpa ido edinam oro mme ata andituak ibuot mîkemeke nditiene. Ke n̄kan̄ eken, Ruth 4:7 inọhọ ekikere unana unyịme ndomokiet iban̄a “akani ido ke Israel, [oro aban̄ade ido edinam] ke ikọ edifak.”

Mme ido oro Abasi onyịmede ẹkam ẹkeme nditọn̄ọ nto ata ntotụn̄ọ n̄kpọ ido ukpono. Ke ini Abasi eketịn̄de nte ẹdinamde Passover, enye iketịn̄ke iban̄a edikama wine, edi etisịm akpa isua ikie, ekedi ido edinam ndikama wine. Jesus ye mme apostle esie ikesịnke ido edinam ido ukpono emi. Mmọ ikenyeneke eyịghe iban̄a enye, ndien mmọ ẹma ẹtiene enye.—Exodus 12:6-18; Luke 22:15-18; 1 Corinth 11:25.

Enye edi ukem ntre ye ndusụk ido edinam ubụkowo. Nditọ Egypt nte ido edide ẹma ẹsin̄wan okpo. Anam-akpanikọ ete-ekpụk oro Joseph ikayatke esịt inikiet inikiet ite ‘emi edi ido edinam mme okpono ndem, ntre ana nte nnyịn mbon Hebrew ifep enye.’ Utu ke oro, enye ama “ọdọhọ ikọt esie mbiaibọk, ete, Embalm ete imọ,” nte an̄wan̄ade man ẹkpebụk Jacob ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. (Genesis 49:29–50:3) Mme Jew ke ukperedem ẹma ẹtọn̄ọ isio isio ido ubụkowo, utọ nte ediyet okpo idem nnyụn̄ mbụk enye ke usen oro akpade. Mme akpa Christian ẹma ẹnyịme utọ ido edinam mme Jew oro.—Utom 9:37.

Nte ededi, nso edieke ẹsede ido edinam ubụkowo nte enyenede se ọwọrọde oro ọkọn̄ọde ke ndudue ido ukpono, utọ nte edinịm ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa ke akpanikọ? Ti ete ke n̄wed-ofụri-orụk-ifiọk oro ọkọdọhọ ke ndusụk owo “ẹsikpọn̄ etuek frawa oro ẹbọpde ke nnyama ẹdori owo ke idem ke ama akakpa ndien ekem ẹduọk okpo oro ufuọn̄n̄kpọ ẹdade frawa ẹnam man anam enye ekeme ndibe mmemmem mmemmem ndụk edisana uwem oro odude ke n̄kpa ebede.” Sia utọ edinam oro ekemede ndidu iwọrọke ite ke mme asan̄autom Abasi ẹkpenyene ndifụmi n̄kpọ ekededi oro ebietde oro. Ke adan̄aemi mme Jew mîkenịmke ‘edibe ndụk edisana uwem oro odude ke n̄kpa ebede’ ke akpanikọ, Bible ọdọhọ ete: “Mmọ ẹmen okpo Jesus, ẹnyụn̄ ẹda ọfọn̄ linen ye ufuọn̄n̄kpọ ke esịt ẹwan̄ enye, nte ido ubụkowo mme Jew edide.”—John 12:2-8; 19:40.

Mme Christian ẹkpenyene ndifep edinam oro atuahade ye akpanikọ Bible. (2 Corinth 6:14-18) N̄ko, kpukpru orụk n̄kpọ, ndudiọn̄, ye edinam, ke ndusụk ini m̀mê itie, esidi se ẹnọde nsunsu ukabade mîdịghe edi se ẹbuande ye mme ukpepn̄kpọ oro mîkemke ye n̄wed Abasi. Ẹmekpono mme eto, ẹmese mbuwed oro ebietde esịt nte edisana, ndien ẹmekama incense ke usọrọ mme okpono ndem. Ndi emi ọwọrọ ke ikpanaha-naha Christian akama incense, ada eto anam ndudiọn̄ ekededi, mîdịghe esịne n̄kpọmbana ekededi oro enyenede mbuwed esịt?a Oro idịghe ubiere oro enyenede nsọn̄ọ.

Ata Christian ekpenyene ndikere ete: Nte editiene ido edinam eyewụt mmọ en̄wen ete ke ami mmada edinịm ke akpanikọ m̀mê mme edinam oro mîkemke ye n̄wed Abasi? Ini ye n̄kann̄kụk ekeme nditụk ibọrọ. Ido edinam (m̀mê ndudiọn̄) ekeme ndidi ama enyene se ọwọrọde ọnọ nsunsu ido ukpono ke ediwak tọsịn isua ẹmi ẹkebede mîdịghe ekeme ndinyene ukem oro mfịn ke nsannsan idụt. Edi ye unana edinam ndụn̄ọde oro adiade ini, bụp idemfo ete: ‘Nso idi ọsọ ekikere ke ebiet oro ndụn̄de?’—Men 1 Corinth 10:25-29 domo.

Edieke ẹfiọkde mfọn mfọn nte ke ido edinam (m̀mê ndudiọn̄, utọ nte cross) enyene se ọwọrọde ọnọ nsunsu ido ukpono, sịn enye. Mme Christian ke ntre idinọhọ frawa ke mbiet cross ẹka, m̀mê ndatndat mbuwed esịt edieke ẹsede nte ke oro enyene se ọwọrọde ke n̄kan̄ ido ukpono. Mîdịghe ekeme ndidi ido odu emi ẹsikamade frawa ke itie ubụkowo m̀mê udi oro enyenede se ọwọrọde ke n̄kan̄ ido ukpono ke n̄kann̄kụk. Christian ekpenyene ndifep oro n̄ko. Oro, nte ededi, idịghe ndidọhọ nte ke ana ẹse edinọ etuek frawa ke edinam ubụkowo m̀mê edinọ ufan frawa ke ufọkibọk nte edinam ido ukpono oro anade ẹsịn.b

Ke edide isio ye oro, ke ediwak idụt ido edinam unọ frawa edi ntatara ntatara ẹnyụn̄ ẹse nte edinam mfọnido oro odotde. Frawa ẹkeme nditịp uyai nsịn nnyụn̄ nnam mfụhọ mfụhọ idaha akabade edi eke inemesịt. Mmọ n̄ko ẹkeme ndidi edinam uwụt mbọm ye edikere mban̄a. Ke ebiet efen ido edinam ekeme ndidi ndiwụt mme utọ edikere mban̄a oro ke edinam mfọnido, utọ nte edinọ mbon oro ẹdọn̄ọde m̀mê ẹfụhọde udia. (Ti ima oro ẹkenyenede ẹno Dorcas ke ntak emi enye okowụtde udọn̄ onyụn̄ ekerede aban̄a mmọ en̄wen. [Utom 9:36-39]) Ke ini ẹnamde ntre enye nte an̄wan̄ade inyeneke ebuana ye nsunsu edinịm ke akpanikọ, ndusụk Mme Ntiense Jehovah ẹmehe ndinọ ufan ndiye frawa ke ini odude ke ufọkibọk m̀mê ke ini n̄kpa. Ndien nte owo kiet kiet mmọ ẹkeme ndiwụt n̄kaiso udọn̄ ye ntụk mmọ ke mme edinam oro ẹnyenede ufọn.—James 1:27; 2:14-17.

[Mme Ikọ idakisọn̄]