Ke Ini Owo Okotde, Nte Afo Emesiyere?

NTE SHINICHI TOHARA OBỤKDE

KE AKPA ikpehe ini uwem mi, ami n̄koyomke Abasi, m̀mê ndiyom ndausụn̄ nto enye. Eteete ye ekaeka mi ẹma ẹwọrọ idụn̄ ke Japan ẹka Hawaii, ndien ete ye eka mi ẹkedi mbon Ido Ukpono Buddha. Mmọ ikenen̄ekede isịn idem ke mbuọtidem mmọ, ntre nte ami n̄kọkọride n̄kpon n̄kenen̄ekede n̄kere mban̄a Abasi.

Ekem mma n̄kpep n̄kpọ mban̄a edito ke unam mforo owo nnyụn̄ n̄kere nte edide ndisịme n̄kpọ ndinịm Abasi ke akpanikọ. Nte ededi, nte ukpepn̄kpọ ufọkn̄wed mi akakade iso, ukpepn̄kpọ ifiọk ntaifiọk ama ada mi okosịm mme ukpepn̄kpọ ẹban̄ade ikpaenyọn̄, anana-uwem n̄kpọ ye oduuwem n̄kpọ. Ke okoneyo ami nyewụk enyịn nse ikpaenyọn̄ nnyụn̄ nyịk nte kpukpru ntantaọfiọn̄ ẹmi ẹkesan̄ade ẹdidu do. Sụn̄sụn̄ uyo ke esịtidem mi ama ọtọn̄ọ ndibụp ete: ‘Nte ekeme ndidi Abasi odu emi ekerede aban̄a kpukpru n̄kpọ ẹmi?’ Ami mma ndikere nte ke anaedi Owo odu do. Esịt mi ama ọtọn̄ọ ndibụp ete, ‘Anie edi Abasi emi?’

Ke mma n̄kokụre ukpep ke akamba ufọkn̄wed, ami mma n̄kụt nte utom mi nte ọdiọn̄ ukwakutom ke itie unam mmịn ọbọde mi ini ndien mma nnana ini nditie n̄kere mbụme oro aban̄ade Abasi mi. Ikebịghike mma nsobo ye Masako, emi akakabarede edi n̄wan mi ke 1937, ndien nte ini akade nnyịn ima inyene nditọ ita. Nso anam-akpanikọ nsan̄a ye eka emi anamde utom ọkpọsọn̄ ke Masako akakabade edi ntem!

Kemi mma n̄kenyene ubon, mma n̄kere ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ mban̄a ini iso nnyịn. Ami mma mfiak ntọn̄ọ ndisiwọrọ an̄wa n̄ketie nnyụn̄ n̄wụk enyịn nse mme ntantaọfiọn̄. Mma nnịm ke akpanikọ nte ke Abasi odu. N̄kọfiọkke enyeemi Abasi oro edide, edi nte ededi ami mma ntọn̄ọ ndifiori n̄kot enye. Ndien ndien ami mma nsiben̄e nte: ‘Edieke afo odude do ke ebiet ekededi, mbọk n̄wam mbon mi ẹkụt usụn̄ ndidu ke inemesịt.’

Ẹma Ẹyere Ikot Mi ke Akpatre

Nnyịn ikodụn̄ ye ete ye eka mi tọn̄ọ nte nnyịn ikọdọ ndọ, edi ke 1941 nnyịn ima itọn̄ọ ndidu ke idem nnyịn ke Hilo, Hawaii. Esisịt ini ke ima ikosụhọde itie ke obufa ufọkidụn̄ nnyịn, mbon Japan ẹma ẹtọn̄ọ en̄wan ke Pearl Harbor, ke December 7, 1941. Ini oro ekedi ọkpọsọn̄ ini, ndien kpukpru owo ẹkedu ke ndịk ẹban̄a ini iso.

Ọfiọn̄ kiet ke en̄wan Pearl Harbor ama okokụre, ami ke n̄kọkwọhọde moto mi ke ini eren kiet akasan̄ade ekpere mi onyụn̄ ọnọ mi n̄wed kiet ẹkekotde Children. Enye ọkọdọhọ ke ikere Ralph Garoutte, asan̄autom eke Mme Ntiense Jehovah. Se enye eketịn̄de ikan̄wan̄ake mi, edi mma nnyene udọn̄ mban̄a Abasi, ntre mma mbọ n̄wed oro. Ke urua oro eketienede, Ralph ama afiak edi onyụn̄ edikpep Bible ye ami. Okposụkedi n̄kesikopde n̄kpọ mban̄a Bible, oro ekedi akpa ini emi n̄kokụtde kiet ata edikokụt. Ami mma nnyịme ukpepn̄kpọ Bible, ndien n̄wan mi ye ekpri eyeneka esie an̄wan ẹma ẹtiene ẹbuana.

Akpanikọ oro nte ke Bible ekedi Ikọ Abasi ama enen̄ede otụk mi ke idem. (2 Timothy 3:16, 17) Nte ke Jehovah enyene uduak akakam edi ata utịben̄kpọ. Enye ekedi Andibot oro ami n̄koyomde! (Isaiah 45:18) Nnyịn ima ikop nduaidem ndikpep nte ke ẹyefiak ẹwụk akpa Paradise oro ẹkeduọkde kpa mi ke isọn̄, ye nte ke nnyịn imekeme nditiene ndi ubak esie. (Ediyarade 21:1-4) Emi ekedi ibọrọ ikot oro n̄kokotde Abasi!

Nnyịn ima itịn̄ inọ owo ekededi ye kpukpru owo iban̄a obufa akpanikọ emi nnyịn ikokụtde mi. Ete ye eka mi ẹkekere ke idat anam nnyịn, edi oro ikanamke idem emem nnyịn. Ke ima ikekpep Bible ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke ọfiọn̄ ita, ke April 19, 1942, ami ye n̄wan mi ima ina baptism ke uyarade uyakidem nnyịn nnọ Abasi, Jehovah. Yoshi ekpri eyeneka an̄wan Masako ye ebe esie, Jerry, ẹmi ẹma ẹketiene ẹbuana ke ukpepn̄kpọ Bible adan̄aoro, ẹma ẹna baptism ye nnyịn. Nnyịn ikenyene esisịt ifiọk iban̄a Edisana N̄wed Abasi, edi oro ama ekem ndinụk nnyịn ndiyom ndinam n̄kpọ Abasi.

Ye ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba okosụk ọsọn̄de ubọk, ami mma n̄kere ke utịt editịm n̄kpọ emi enen̄ede ekpere, ndien ami ye n̄wan mi ima ikụt nte oyomde nnyịn itọt mme owo iban̄a emi. Mme Garoutte ẹkedi uwụtn̄kpọ nnyịn ke afan̄ emi. Ralph ye n̄wan esie ẹkenam utom nte mme asiakusụn̄, mme asan̄autom uyọhọ-ini eke Mme Ntiense Jehovah. Mma mmen idaha nnyịn ndomo ye eke Ralph. Enye ama enyene n̄wan ye nditọ inan̄. Ami n̄kenyene n̄wan ye nditọ ita kpọt. Edieke enye enyenede ukeme ndinam, ami n̄kpenyene ndikeme ndinam n̄ko. Ntre ọfiọn̄ oro eketienede baptism nnyịn, nnyịn ima isịn n̄wed eben̄e utom usiakusụn̄.

Idem mbemiso ẹnọde unyịme nte asiakusụn̄, mma nsuan kpukpru n̄kpọ oro mîkedịghe akpan n̄kpọ, esịnede guitar ukwak, saxophone, ye violin. Ami n̄kedi owo oro enyenede ọkpọsọn̄ udọn̄ ke ikwọ, edi mma nduọn̄ọ kpukpru n̄kpọ ibọhọke ekpri harmonica mi. Akan oro, utom mi ke ufọkutom unam mmịn ikenemke mi aba. (Philippi 3:8) Ami mma mbọp ufọkisan̄ nnyụn̄ mbet ndise m̀mê Jehovah eyeyere eben̄e mi ndida mi nnam n̄kpọ. Ami n̄kebetke enen̄ede ebịghi. Ẹma ẹnọ nnyịn unyịme nte mme asiakusụn̄ ọtọn̄ọde ke June 1, 1942. Nnyịn ima itọn̄ọ ndinam n̄kpọ Jehovah nnennen ke uyọhọ-ini ndien akananam nnyịn ituaha n̄kpọfiọk ke ubiere oro.

Ndisiak Usụn̄ ke Hawaii

Ke idianade ye mme Garoutte, nnyịn ima ikụre Hawaii, Akamba Isuo, esịnede Kona, kpa ọwọrọetop ikpehe oro ẹtọde kọfi (coffe), ye Kau. Ke ini oro nnyịn ikesikama ukwak ubre ikwọ inam utom. Enye ama esidobi etieti, edi nnyịn ikosụk idi n̄kparawa owo inyụn̄ ikop odudu. Ntem, ye ukwak ubre ikwọ ke ubọk kiet ye ekpatn̄wed ke ubọk enyeeken, nnyịn ima isidụk afan̄usụn̄ ekededi oro edikemede ndida nnyịn n̄kosịm mbon oro ẹdikpan̄de utọn̄ ke in̄wan̄ kọfi, mbak, ye kpukpru ebiet en̄wen ekededi. Ekem, ke ima ikokụre ofụri isuo oro, ẹma ẹnọ nnyịn ika Kohala ke Akamba Isuo. Kohala ekedi ekpri in̄wan̄ mbọkọk, emi Mfiaowo, mbon Philippines, China, Hawaii, Japan, ye Portugal ẹkedụn̄de. Otu kiet kiet ama enyene ido edinam, ekikere, se ẹmade, ye ido ukpono eke esie.

Ndondo oro n̄kọtọn̄ọde usiakusụn̄, ami n̄kanamke utom idịbi udia aba. Ke ndusụk ini nnyịn ikada okụk oro n̄konịmde idu uwem, ndien ke iyomde mme n̄kpọ, mma nsida eduat n̄ka ọkọ. Ke ndyọ ndyọ usụn̄, mma nsida iyak nnyọn̄ ufọk kpukpru ini. Nnyịn ima isitet ikọn̄ oro ẹkọride ke mbenusụn̄, ndien ima isida mmọ inam udia. Ami mma nda tian nnam n̄kpọ utem bred, ndien Masako ama ekpep nte ẹtemde bred. Emi ekedi mfọnn̄kan bred oro akanam ami ntade.

Ke ini nnyịn ikakade Honolulu ndikodụk mbono Christian ke 1943, Donald Haslett, emi ekedide esenyịn n̄kọk itieutom ke Hawaii ini oro, ama ọnọ nnyịn ikot ndiwọrọ n̄ka do nnyụn̄ n̄kodụn̄ ke ekpri ufọk emi ẹkebọpde ke enyọn̄ itie udiọn̄ moto Watch Tower Society. Ẹma ẹmek mi nte andikpeme inyene n̄kọk itieutom oro ndinyụn̄ ndu do ke isua ition efen nnam utom usiakusụn̄.

Ikot Unana Idotenyịn

Ke 1943 nnyịn ima ikop ite ke N̄ka ama ọtọn̄ọ ufọkn̄wed ndinọ mme isụn̄utom ukpep nnọ utom esenidụt. Ekpenem nnyịn didie ntem ndika do! Nte ededi, owo ikokotke mme ubon oro ẹnyenede nditọ, ntre nnyịn ikekereke aba iban̄a oro. Edi ke 1947, Brọda Haslett ama asian nnyịn nte ke N̄ka okoyom ndifiọk m̀mê owo Hawaii ekededi odu emi akpamade ndika utom esenidụt ke Japan. Enye ama obụp se ikedide ekikere nnyịn, ndien ukem nte Isaiah, mma ndọhọ nte: “Dọn̄ mi utom.” (Isaiah 6:8) N̄wan mi ama enyene ukem ekikere oro. Nnyịn ikemen̄eke ndiyere ikot Jehovah.

Ntre ẹma ẹnọ nnyịn ikot ndidụk Watchtower Bible School of Gilead man ẹnọ nnyịn ukpep nte mme isụn̄utom. Ikot emi ama esịne n̄kpri nditọ nnyịn ita. Ẹma ẹnọ owo ition efen ikot n̄ko, Donald ye Mabel Haslett, Jerry ye Yoshi Toma, ye Elsie Tanigawa, ndien nnyịn ima inam isan̄ ọtọkiet ika New York ke ini etuep eke 1948.

Nnyịn ikawat ke bọs ibe akwa ikpehe isọn̄ oro. Ke ima ikodu ke bọs ke usen ita, idem ama emem kpukpru nnyịn, ndien Brọda Haslett ama ọnọ ekikere ete yak ituak ida inyụn̄ idan̄ ke ufọkisen ke okoneyo. Ke ini nnyịn iwọrọde ke bọs, eren kiet ama asan̄a ekpere nnyịn onyụn̄ ofiori ete: “Mbon Japan! Mmọn̄ n̄ka ufọk n̄kemen ikan̄ mi nditop mmọ!”

Brọda Haslett ama ọdọhọ ete, “Mmọ idịghe mbon Japan, mmọ ẹdi mbon Hawaii. Nte afo ukwe ukpụhọde?” Usọp usọp ikọ ọniọn̄ emi ama anyan̄a nnyịn.

Nte nnyịn ima inen̄ede idi ubak ọyọhọ otu 11 eke Gilead? Emi eketie nte utịbe ndap. Nte ededi, ikebịghike ata idem n̄kpọ ama ana in̄wan̄în̄wan̄. Ke ubet ukpepn̄kpọ nnyịn, etieibuot Watch Tower Society ini oro, Nathan H. Knorr, ama emek nditọ ufọkn̄wed 25 man ẹnọ ukpepn̄kpọ kaban̄a utom isụn̄utom ke Japan. Sia ami n̄kedide andito ubon mbon Japan nnyụn̄ nsemde usem Japan, ẹma ẹmek mi ẹte n̄kpep otu nditọ ufọkn̄wed oro usem emi. Sia ami mmen̄kenen̄ekede ndiọn̄ọ usem emi, emi ikedịghe mmemmem n̄kpọ; edi nte ededi kpukpru nnyịn ima ikụt unen!

Ke ini oro eyeneren nnyịn, Loy, ekedi isua duop ke emana, ndien nditọiban nnyịn, Thelma ye Sally, ẹkedi isua itiaita ye itiokiet. Ke ini nnyịn ikodude ke ufọkn̄wed, nso ikotịbe ye mmọ? Mmọ ke ẹkeka ufọkn̄wed n̄ko! Bọs ama esimen mmọ ke usenubọk onyụn̄ afiak ada mmọ ediyak ke uwemeyo. Ke ini nditọ ẹmi ẹnyọn̄de ufọkn̄wed ẹdi, Loy ama esinam utom ye nditọete ke in̄wan̄ N̄ka, ndien Thelma ye Sally ẹma ẹnam utom edifụt ọfọn̄ ukwọhọde inua ke itie uyetọfọn̄.

Nditịm Ekikere Nnọ se Owo Mîfiọkke

Ke ini nnyịn ima ikokụre ukpep ke Gilead ke August 1, 1948, nnyịn ima inyene udọn̄ ndidaha n̄ka itieutom nnyịn. Brọda Haslett ama ebem nnyịn iso adaha ndikoyom ebiet emi mme isụn̄utom ẹdidụn̄de. Ke akpatre, enye ama okụt ufọk emi edide enyọn̄ iba ke Tokyo, ndien ke August 20, 1949, ubon nnyịn ama adaha aka ebietidụn̄ ini iso emi.

Mbemiso isịmde Japan, ami mma nsikere mban̄a idụt Edem Usiahautịn emi kpukpru ini. Mma nsitie n̄kere mban̄a edinam akpanikọ eke mbon Japan nnọ mbọn̄ ye andikara mmọ ẹdide owo. Ediwak mbon Japan ẹma ẹduọk uwem mmọ ke ntak mme andikara mmọ ẹmi ẹdide owo mi. Ke ini ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba, mme awat ubomofụm ekọn̄ Japan ẹma ẹkpan̄a ẹnọ mme andikara ke ndiwat ubomofụm mmọ n̄kọtọ adaha nsụn̄ikan̄ ke nsụn̄ikan̄ ekọn̄ mme asua. Mmeti nte n̄kekerede nte edieke mbon Japan ẹnamde akpanikọ ntre ẹnọ mbọn̄ mmọ ẹdide owo, nso ke mmọ ẹdinam edieke mmọ ẹfiọkde ata Ọbọn̄, Jehovah?

Ke ini nnyịn ima ikosịm Japan, mme isụn̄utom itiaba kpọt ye mme asuanetop ifan̄ ẹkedu ke ofụri idụt oro. Kpukpru nnyịn ima itọn̄ọ utom, ndien ami mma n̄n̄wana ndikọri ifiọk mi ke usem oro mma nnyụn̄ n̄keme nditọn̄ọ mme ukpepn̄kpọ Bible ye ediwak owo oro ẹkesemede ẹkot Abasi ke esịt mmọ. Ediwak ke otu mme akpa nditọ ukpepn̄kpọ Bible oro ke ẹsọn̄ọ ẹda ke mbuọtidem tutu osịm mfịn emi.

Utom Isụn̄utom ye Nditọ Nnyịn

Didie ke nnyịn idinam utom isụn̄utom ye n̄kpri nditọ ita ndise mban̄a? Ọfọn, Jehovah ekedi enyeemi ọkọnọde odudu. Nnyịn ima isibọ ekpri okụk ekpatọfọn̄ ito N̄ka, ndien Masako ama esikịm ọfọn̄ ọnọ nditọwọn̄. Adianade do nnyịn ima isinyene ndusụk un̄wam ito ete ye eka mi.

Ke enye ama okokụre akamba ufọkn̄wed, Loy ama anam utom ke n̄kọk itieutom Watch Tower Bible and Tract Society ke Japan ke ekpri ini. Nte ededi, ke ntak unana nsọn̄idem, enye ama ebiere ndifiak n̄ka Hawaii n̄kọbọ usọbọ. Enye ye n̄wan esie ke ẹnam utom Jehovah idahaemi ke edinam akpanikọ ke California. Ndọ esie ama osụn̄ọ ke nnyịn ndinyene mme anam-akpanikọ nditọ nditọ inan̄. Kpukpru mmọ ẹma ẹna baptism, ndien kiet, ọkọrọ ye n̄wan esie, ke ẹnam utom ke Bethel ke Brooklyn, kpa ibuot itieutom ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah.

Ẹma ẹnọ nditọiban mi, Thelma ye Sally, ẹka utom isụn̄utom ke ini mmọ ẹma ẹkekọri ẹkpon. Thelma ke anam utom idahaemi nte isụn̄utom ke obio Toyama. Sally ama ọdọ Ron Trost, kpa eyenete emi edide isụn̄utom, ndien mmọ ke ẹnam utom ke Japan nte mme isụn̄utom ẹmi ẹdude ke utom emi ẹsan̄ade-san̄a ke se ikande isua 25.

To ke Edem Edere Sịm Edem Usụk

Ke ima ikodu isua iba ke Tokyo, ẹma ẹnọ nnyịn ika Osaka ikodu do ke isua iba. Udiana utom nnyịn ama ada nnyịn aka Sendai ke edem edere, ke ebiet emi ikanamde utom ke isua itiokiet. Mme isua oro ke Sendai ẹma ẹtịm nnyịn idem ẹnọ mme utom ke ata edem edere isuo Japan, Hokkaido. Ekedi ke Hokkaido ke nditọiban nnyịn ẹkebọ utom isụn̄utom. Ekedi do n̄ko ke nnyịn ikemehe ndidu ke mbịtmbịt idaha ini etuep oro ndusụk ini esibịtde nte ice. Ke ima ikọkpọn̄ ufiop ufiop Hawaii emi ekedi ata ukpụhọde!

Ekem, usen kiet mma mbọ ikot ke uduot leta otode N̄ka. Enye ọkọdọhọ mi ete mberede obufa ọfis n̄kọk itieutom ke Okinawa, emi okosụk odude ke idak ukara U.S. Ndikpọn̄ mbịtmbịt n̄kan̄ edem edere Japan n̄ka mbahade obio ukara ata edem usụk Japan ama oyom akamba ukpụhọde. Nso ke ami ndinam? Okposụkedi n̄kekerede ke ndotke, mma n̄kosịm Okinawa ke November 1965 ye anam-akpanikọ n̄wan mi adianade ye ami. Nte uwem ke Okinawa eyedi ukem nte uwem ke Japan? Nso kaban̄a ido edinam? Nte mme owo ẹyekpan̄ utọn̄ ẹnọ etop edinyan̄a Jehovah?

Ke ini nnyịn ikosịmde do, se ikpride ikan mme asuanetop 200 ẹkedu ke Okinawa. Idahaemi se iwakde ikan owo 2,000 ẹdu do. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini oro, ami n̄kedi esenyịn emi asan̄ade-san̄a eke ibio ini ye esenyịn n̄kọk eke ibio ini. Ndisan̄a n̄kanade ofụri isuo oro ama an̄wam mi ndibọp n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye nditọete do, ndien n̄kabat emi nte edide ifet ọnọ mi ndinam utom nnọ mmọ.

Mfịna Ikodụhe?

Utom isụn̄utom nnyịn ikedịghe ye unana mfịna ke baba usụn̄ kiet. Ke adan̄aemi ikodude ke nduọkodudu ke United States ke 1968, Masako ama ọdọn̄ọ ndien akana enye aka usiakidem. Ema ẹsiak mbufịt ke nsia esie ndien idem esie ama ọsọn̄ ke utịbe utịbe usụn̄. Nnyịn ikenyeneke okụk emi inịmde inọ usọbọ, ndien ama afịna nnyịn nte ke ekeme ndidi nnyịn idikemeke ndifiak n̄ka utom nnyịn aba. Nte ededi, ke n̄kpọ n̄kpaidem, mme ufan nnyịn ke akpanikọ ẹma ẹse ẹban̄a kpukpru n̄kpọ.

Ke n̄kan̄ mi, ami idahaemi nnyene udọn̄ọ oro ẹsibiakde mbon oro ẹdọn̄ọde ikịm an̄wan n̄kụhọ. Okposụkedi mmedịghe nnan, nnen̄ekede n̄kụt n̄kpọ aba. Edi ebede ke ima mfọnido Jehovah, mmekeme ndidia udia eke spirit ebe ke ndikpan̄ utọn̄ n̄kop Enyọn̄-Ukpeme ye Awake! oro ẹmụmde ẹsịn ke ọkpọ umụmikọ. Nditọete iren ye iban ke mbuọtidem ẹsin̄wam n̄ko ebe ke ndikot nsio nsio n̄wed nnọ mi.

Didie ke ami n̄keme ndikaiso nnọ mme utịn̄ikọ an̄wa ye enyịn oro mînen̄ekede ikụt n̄kpọ? Ke akpa n̄kesikokot utịn̄ikọ mi nsịn ke ọkpọ umụmikọ ndien ekem nnam ẹbre mmọ ke adan̄aemi ami mmiade inua. Nte ededi, otode ekikere oro eyen mi an̄wan ọkọnọde, ami mma nnam n̄kọri ke emi. Idahaemi nsimụm utịn̄ikọ mi nsịn ke ekpri ọkpọ umụmikọ nnyụn̄ mbre enye ke adan̄aemi mfakde n̄kpọ ukopikọ ke utọn̄ n̄kop utịn̄ikọ oro n̄komụmde nsịn ke ọkpọ umụmikọ do.

Ini ekededi oro nnyịn isobode n̄kpọsọn̄ mfịna, nnyịn isitreke ndikot Jehovah. Ke akpatre, mme edidiọn̄ oro ẹsisụn̄ọde ẹto Jehovah ndikọk mme mfịna oro ẹsitie kpukpru ini nte ẹkpon ẹkan mme mfịna oro ke idemmọ. Ndikaiso nnam utom esie edi n̄kukụre usụn̄ oro ikemede ndiwụt esịtekọm nnyịn.

Ke isua 23 ẹma ẹkebe ke Okinawa, ẹma ẹfiak ẹnọ nnyịn ika ukem ikpehe isọn̄ oro nnyịn ikanamde utom ke ini ikọtọde ikpat akpa ke Japan. Akpan ọfis N̄ka ye n̄kponn̄kan ufọkidụn̄ isụn̄utom esie ẹdu ke akpasarade ufọkenyọn̄ iba oro ke Tokyo, emi Brọda Haslett ekedepde ke ata ediwak isua ẹmi ẹkebede.

Ke ẹsiode ami ye Masako ẹfep, owo 11 ke otu iman nnyịn ke ẹnam utom idahaemi ke Japan nte isụn̄utom. Nnyịn kpukpru ibat nte ke edi akwa ifet ndikụt n̄kọri oro Jehovah anamde ke idụt emi ido edinam Ido Ukpono Buddha ye eke Shinto akakarade. Utom ke Japan ekenyene esisịt ntọn̄ọ, edi odudu Jehovah amanam enyene “idụt” oro awakde akan mme asuanetop eti mbụk 167,000.—Isaiah 60:22.

Ini ekededi oro nsemede n̄kot Abasi, enye esiyere mi. Ke ini enye ọkọnọde mi ikot, ami mma nyere in̄wan̄în̄wan̄. Ami ye n̄wan mi ikere ke nnyịn inam n̄kukụre se akpanade inam. Nso kaban̄a fi? Ke ini Andibot fi okotde, nte afo emesiyere?

[Ndise ke page 28]

Mme Tohara ye ndusụk nsan̄a mmọ ẹdide mme asiakusụn̄ ke Hawaii, 1942

[Ndise ke page 29]

Nditọ Tohara ke Gilead ke 1948

[Ndise ke page 31]

Ke ẹkopde idatesịt ẹte ke mmimọ ima iyere ikot oro, Shinichi ye Masako Tohara ẹma ẹkụre isua 43 ke utom isụn̄utom