Ufọn Ikpan̄wed Nash
DIDIE ke afo ekeme ndinọ akani uwetn̄kpọ Bible usem Hebrew nnennen usenọfiọn̄? Oro ekedi mfịna emi Dr. John C. Trever okosobode ke 1948 ke ini enye okokụtde Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄ eke Isaiah ke akpa ini. Uduot mme abisi Hebrew ama edemede enye udọn̄. Enye ama ọfiọk ete ke mme abisi ẹmi ẹdi usụn̄ edifiọk nte mmọ ẹbịghide, edi enye ekeme ndidomo mmọ ye nso? Nte enende, enye ama ebiere ete: N̄kukụre ye uwetn̄kpọ eke Nash. Ntak-a? Nso idi uwetn̄kpọ emi, ndien enye oto m̀mọ̀n̄?
Ikpan̄wed Nash esịne sụk mbak inan̄ ẹmi ẹnyenede udịm 24 eke uwetn̄kpọ usem Hebrew, ẹmi ẹniọn̄de ke n̄kpọ nte inch ita osịm ition. Ẹkekot enye ẹdian W. L. Nash, ewetn̄wed eke N̄ka Udọkisọn̄ Nyom Bible, emi ekenyenede enye oto anam mbubehe owo Egypt ke 1902. S. A. Cooke ekemịn̄ enye ke isua oro eketienede ke Proceedings n̄ka oro onyụn̄ ayak ọnọ Itie Ubonn̄wed Cambridge University, England, ke ebiet emi enye okodude. Ufọn ubak ikpan̄wed emi ọkọn̄ọ ke nte enye ebịghide. Nditọ ukpepn̄kpọ ẹkewet usenọfiọn̄ esie nte udiana m̀mê akpa isua ikie M.E.N., ntre enye ekedi ata akpa ikọn̄ uwetn̄kpọ usem Hebrew oro akanam ẹkụtde.
Ke ini Dr. Trever ekemende ndise Ikpan̄wed Nash odomo ye ikpan̄wed emi okodude enye ke iso, enye ama ese ye ntịn̄enyịn orụk ye mme mbiet mme abisi kiet kiet. Ye unana eyịghe, mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹbiet kiet eken. Kpa ye oro, etie nte ama ọsọn̄ enye ndinịm nte ke akamba, obufa uwetn̄kpọ oro ekekụtde mi ekpebịghi nte Ikpan̄wed Nash. Nte ededi, nte ini akade, usụn̄ ukere n̄kpọ esie ama akabade enen. Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄ eke Isaiah okodu toto ke ọyọhọ isua ikie iba M.E.N.!
Se Isịnede ke Ikpan̄wed Nash
Edidụn̄ọde uwetn̄kpọ Ikpan̄wed Nash amayarade nte ke kpukpru udịm 24 esie ẹdi ubak ubak, ye ikọ m̀mê abisi ẹsopde ke utịt n̄kan̄ mbiba. Enye esịne ubak Ibet Duop ẹtode Exodus ibuot 20, ọkọrọ ye ndusụk ufan̄ikọ ẹtode Deuteronomy ibuot 5 ye 6. Ntre emi ikedịghe ọyọhọ uwetn̄kpọ Bible edi ekedi mbuaha uwetn̄kpọ emi enyenede akpan uduak. Enye nte an̄wan̄ade ekedi ubak item oro ẹketan̄de ẹbok nditi owo Jew mban̄a utom oro enye enyenede ndinam nnọ Abasi. Ikpehe itien̄wed Abasi oro ọtọn̄ọde ye Deuteronomy 6:4, ẹkotde Shema, edi se ẹkewetde ẹfiak ẹwet ndien ndien. Ufan̄ikọ oro okot ete: “Kop, O Israel: Jehovah Abasi nnyịn edi Jehovah kiet.”
Ẹkụt Tetragrammaton, YHWH, “Jehovah,” ikaba ke ufan̄ikọ emi ke akpatre udịm eke ikpan̄wed emi, ndien enye odu ke itie ition efen. Enye n̄ko odu inikiet ye akpa abisi oro osopde.
Uduak Shema akpan akpan ekedi man ẹdori nsọn̄uyo ke “san̄asan̄a edu Abasi.” Nte ekemde ye Talmud eke mme Jew (Berakoth 19a), akpatre ikọ oro, ʼE·chadhʹ (“Kiet”), “ekpenyene ndidi se ẹnen̄erede ẹdori nsọn̄uyo ke adan̄aemi ẹkotde enye etiene uyom esie.” (W. O. E. Oesterley ye G. H. Box) Kaban̄a Abasi, anyan ʼE·chadhʹ emi n̄ko ama atan̄a anana-mbiet idaha esie.
Mfịn, Ikpan̄wed Nash emenyene ediwak n̄wed ẹmi ẹkedude ke ukem iduọkini ye enye, akpan akpan ke otu mme ikpan̄wed oro ẹkekụtde ke abaitiat ke obot mben Inyan̄ Inụn̄ ke ekperede Qumran. Ọyọhọ ndụn̄ọde ọmọsọn̄ọ ete ke ekese ke otu mme uwetn̄kpọ emi ẹbịghi ẹfiak edem ẹkesịm akpa ye udiana isua ikie M.E.N.a Okposụkedi enye mîdịghe aba mbịghi-n̄kan uwetn̄kpọ usem Hebrew oro ẹdiọn̄ọde, Ikpan̄wed Nash osụk ededi n̄kpọ akwa udọn̄. Enye osụk ededi n̄kukụre uwetn̄kpọ Bible usem Hebrew oro ebịghide ntre emi ekekụtde ke Egypt.
[Mme Ikọ idakisọn̄]