Edida Mme Ndise Ido Ukpono Nnam N̄kpọ ke Eti ye Idiọk Usụn̄

ITIE edinam edi ke St. Petersburg, Russia. Usenọfiọn̄ edi August 2, 1914. Mme owo oro ẹkopde nduaidem ẹmi ẹfụn̄de ubọk ẹnọ mme mbiet ẹma ẹsop idem ke akwa ufọkubọn̄ edidem. Ẹma ẹbọp itieuwa ke ufọt akamba ufọkmbono. Ndise an̄wan oro akamade eyen ke ubọk ama owụhọ ke itieuwa oro. Ẹkot mbiet emi “Eka Abasi Vladimir.” Otuowo ẹse enye nte nsana n̄kan n̄kpọuto ke Russia.

Ke akpanikọ, ẹnịm ẹte ke mbiet emi esinam mme utịben̄kpọ. Ke 1812, ke ini udịmekọn̄ mbon Russia ẹken̄wanade ye Napoléon, Etubom Ekọn̄ Kutuzov ama ọbọn̄ akam ke iso esie. Idahaemi, ke ama akanam idụt esie ọwọrọ aka ekọn̄, Edidem Nicholas II ama ada ke iso esie. Ye ubọk nnasia edịberede ke enyọn̄, enye anam un̄wọn̄ọ ete: “Ami mmọsọn̄ọ n̄wọn̄ọ nte ke ndinamke emem tutu amama adan̄a nte asua ekededi osụk osụhọde ke isọn̄ Russia.”

Urua iba ke ukperedem edidem oro ama anam isan̄ aka Moscow man okoyom edidiọn̄ Abasi ọnọ udịmekọn̄ esie. Ke Akwa Ufọkabasi Assumption, enye ọtọn̄ọ edọn̄ onyụn̄ ọbọn̄ akam ke iso akamba ọfọn̄ oro ẹbanade—kpa ikpehe oro ndise Jesus, Mary, mme angel, ye “ndisana owo” ẹdude.

Mme edinam ido ukpono ẹmi ẹma ẹkpu ndibiọn̄ọ afanikọn̄. Ke se mîsịmke isua inan̄, ẹma ẹwot se iwakde ikan mbonekọn̄ Russia miliọn itiokiet ẹnyụn̄ ẹtaba ediwak obio mmọ. Akande oro, ẹma ẹwot edidem, n̄wan esie, ye nditọ esie ition. Ukara mme anam ukpụhọde emi asuade-sua ido ukpono ama ọtọn̄ọ ndikara idụt emi ke itie ukara edidem oro ekebịghide ke ediwak isua ikie. Mbuọtidem oro Edidem Nicholas ekenyenede ke mme mbiet ekedi ikpîkpu.

Edi, tutu osịm usen mfịn ke Russia ye ke mme idụt en̄wen, ediwak miliọn owo ke ẹkaiso ndikpono mme mbiet. Emi edemede mme akpan mbụme. Didie ke Abasi ese mme edinam utuakibuot oro ẹnamde ke iso mme utọ ndise oro? Ndien nso kaban̄a ido edikọn̄ mmọ ke mme ibibene ufọk?

Nso ke Bible Etịn̄?

Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, enye ama onịm Ibet Abasi oro ẹkenọde ebe ke Moses. Emi ama esịne ọyọhọ iba ke se ẹkotde Ibet Duop, emi ọdọhọde ete: “Kûnam edisọi n̄kpọ unọ idemfo, kûnyụn̄ unam mbiet baba n̄kpọ kiet eke odude ke heaven ke enyọn̄, ye eke odude ke isọn̄ ke idak, ye eke odude ke mmọn̄ ke idak isọn̄; kûnụhọ unọ mmọ, kûnyụn̄ unam n̄kpọ mmọ: koro ami Jehovah Abasi fo ndi Abasi ufụp.”—Exodus 20:4, 5.

Nte asan̄ade ekekem, Jesus ikatuakke ibuot inọ Abasi ye un̄wam ndise m̀mê mme mbiet oro ubọkowo anamde. Utu ke oro, utuakibuot esie okodu ke n̄kemuyo ye utịn̄ikọ Ete esie emi: “Ami ndi Jehovah; enyịn̄ mi edi oro: ndinyụn̄ nnọhọ owo efen ubọn̄ mi, nnọhọ ndisọi mbiet itoro mi.”—Isaiah 42:8.

Akande oro, Jesus ama anam an̄wan̄a ntak emi ẹkpetuakde ibuot ẹnọ Abasi ye unana un̄wam n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn. Enye ọkọdọhọ ete, “Ini ke edi, omonyụn̄ ededi ama, eke ata mme andituak ibuot ẹdituakde ibuot ẹnọ Ete ke spirit ye ke akpanikọ: koro edi mmọ eke ẹtiede ntem ke Ete oyom ete ẹtuak ibuot ẹnọ Imọ. Abasi edi spirit: ndien mme andituak ibuot nnọ Enye ẹnyene ndituak ibuot ke spirit ye ke akpanikọ.”—John 4:23, 24.

Ukem nte Jesus, mme ata mbet esie ẹma ẹkpep mmọ en̄wen nnennen usụn̄ ndituak ibuot. Ke uwụtn̄kpọ, apostle Paul inikiet ama etịn̄ ikọ ọnọ otu mbon ikpọ ifiọk Greek oro ẹkedade ndisọi mbiet ndituak ibuot nnọ mme abasi mmọ oro enyịn mîkwe. Enye ama etịn̄ ọnọ mmọ aban̄a Andibot owo onyụn̄ ọdọhọ ete: “Nnyịn ikpesehe ite Abasi ebiet gold, m̀mê silver, m̀mê itiat, eke ẹdade usọ ye ekikere owo ẹsọi.” Ke ukperedem, kpa apostle emi ama anam an̄wan̄a nte ke mme Christian ‘ẹsan̄a ke mbuọtidem ẹdu uwem, isan̄ake ke edikụt ke enyịn’ ye nte ke ana mme Christian “ẹfehe ẹkpọn̄ ido ndem.”—Utom 17:16-31; 2 Corinth 5:7; 1 Corinth 10:14.

Ifiọk n̄kpọntịbe kiet ke uwem apostle Peter owụt nte ke enye ama esisọp ndinen̄ede edinam ekededi oro ekpekekemede ndida n̄kosịm ukpono ndem. Ke ini Cornelius, akwa owoekọn̄ Rome, ọkọduọde enye ke ukot ete ituak ibuot inọ enye, Peter ama afan̄a. Enye ama emenede Cornelius ke enyọn̄, ọdọhọde ete: “Daha ke enyọn̄; ami ke idemmi ndi owo.”—Utom 10:26.

Amaedi apostle John, mme n̄kukụt ẹtode Abasi ẹma ẹnam enye okop ndịk tutu enye ọduọ ke isọn̄ ete ituak ibuot ke ukot angel. Angel oro ama ọnọ item ete, “Kûnam: ndi asan̄autom ye afo ye nditọete fo mme prọfet, ye mmọemi ẹnịmde ikọ n̄wed emi. Tuak ibuot nọ Abasi.” (Ediyarade 22:8, 9) Apostle oro ama okop item emi. Ke ima, enye ama ewet se ikotịbede emi onịm kaban̄a ufọn nnyịn.

Edi didie ke mme ifiọk n̄kpọntịbe eke enyọn̄ emi ẹnyene ebuana ye edida mme ndise ido ukpono nnam n̄kpọ? Ọfọn, edieke mîkenenke Cornelius ndituak ibuot nnọ kiet ke otu mme apostle Christ, nso kaban̄a edikpono mme anana-uwem ndise “ndisana owo”? Ndien edieke mîkenenke kiet ke otu mme apostle Christ ndituak ibuot nnọ oduuwem angel, do nso kaban̄a edikpono mme anana-uwem ndise angel? Ke akpanikọ, mme utọ edinam oro ẹdu ke ntuaha ye item oro John ọkọnọde ete: “N̄kpri nditọ mi, ẹkpeme idem ke ndem.”—1 John 5:21.

Nte N̄kpọmbana Un̄wam Unọ Ukpep

Emi iwọrọke ite ke ikpîkpu edinyene ndise ndusụk n̄kpọntịbe ini Bible edi ukpono ndem. Magazine emi esida mme ndise ẹban̄ade mme n̄kpọntịbe eke Bible anam n̄kpọ ke eti usụn̄ nte un̄wam unọ ukpep. N̄ko, ẹkeme ndida mme n̄kpọntịbe ini Bible mbana mme ibibene ufọk. Edi, ata Christian ikpenyeneke ndidian ndise oro ẹdiọn̄ọde nte edide se mbon en̄wen ẹkponode-kpono, ikponyụn̄ idianke ndise oro owụtde Bible ke idiọk usụn̄ ke ibibene esie.—Rome 14:13.

Ata ediwak mbiet ke Christendom ẹwụt un̄wana oro ayamade akanade ibuot Jesus, Mary, mme angel, ye “ndisana owo.” Ẹkot emi ekara un̄wana. M̀mọ̀n̄ ke ekara un̄wana ọkọtọn̄ọ? The Catholic Encyclopedia (nsiondi eke 1987), onyịme ete, “Ntọn̄ọ esie idịghe eke Christian, koro mme ewet ndise ye mme obot n̄kpọ ẹdide mme okpono ndem ẹkesida enye ẹnam n̄kpọ ndiwụt idiọn̄ọ akwa ukpono ye odudu oro nsio nsio abasi ẹnyenede.” N̄ko-n̄ko, n̄wed oro, The Christians, emi Bamber Gascoigne ewetde, esịne foto oro ẹkebọde ẹto Itie Ubon N̄kpọeset Capitoline ke Rome emi aban̄ade abasi-utịn emi enyenede ekara un̄wana. Mme okpono ndem mbon Rome ẹkesituak ibuot ẹnọ abasi emi. Ekem, Gascoigne anam an̄wan̄a ete, “Ido Ukpono Christ ama ọbuọt ekara un̄wana utịn oro.” Ih, ẹbuan ekara un̄wana oro ye utuakibuot nnọ utịn eke mme okpono ndem.

Nte mme ndise oro ẹbuakde mme n̄kpọntịbe ini Bible ye mme idiọn̄ọ utuakibuot nnọ edisọi mbiet mme okpono ndem ẹdot ndikọn̄ọ ke ibibene ufọk Christian? Baba. Bible ọnọ item ete: “Nso ediomi ke temple Abasi odiomi ye ndem? . . . Mmọdo, Jehovah ọnọ uyo ete, ẹwọn̄ọ ke otu mmọ, ẹnyụn̄ ẹdianade ẹda. Ẹkûnyụn̄ ẹtụk n̄kpọ ndek baba kiet; ndien nyedara mbufo.”—2 Corinth 6:16, 17.

Nte ini akakade, mmọ oro ẹdọhọde nte idide mme Christian ẹma ẹtọn̄ọ ndifụmi utọ item oro. Nsọn̄ibuot ama ọtọn̄ọ, nte Jesus ye mme apostle esie ẹkebemde iso etịn̄. (Matthew 24:24; Utom 20:29, 30; 2 Peter 2:1) Ntọn̄ọ ntọn̄ọ ke ọyọhọ isua ikie inan̄ E.N., Constantine andikara Rome ama anam ọsọn̄ibuot Ido Ukpono Christ edi ido ukpono Idụt. Idahaemi udịm mme okpono ndem ẹma ẹtọn̄ọ ndikot idemmọ “mme Christian.” Ọsọ edinam oro okodude ke otu mmọ ekedi utuakibuot nnọ mme mbiet andikara. Mmọ n̄ko ẹma ẹsikọn̄ ndise mme eteete mmọ ye eke mme ọwọrọetop owo eken. John Taylor anam an̄wan̄a ke n̄wed esie oro Icon Painting ete, “Nte ekemde ye utuakibuot nnọ andikara, mme owo ẹma ẹsituak ibuot ẹnọ ndise esie oro ẹdiande ke ọfọn̄itai ye eto, ndien utuakibuot nnọ andikara ikoyomke usụn̄ ikpọn̄ edikpono mme mbiet.” Ntem, ẹkemen edikpono mme ndise Jesus, Mary, mme angel, ye “ndisana owo” ẹkpụhọ ye utuakibuot nnọ mme ndise eke mme okpono ndem.

Didie ke Mme Adaiso Ufọkabasi Ẹkewụt ke Emi Enen?

Nte ekemde ye The Encyclopedia of Religion, mme adaiso ufọkabasi ẹfan̄a ukem n̄kani mfan̄a oro mbon akwaifiọk mme okpono ndem ẹkefan̄ade. Mme utọ owo nte Plutarch, Dio Chrysostom, Maxim eke Tyre, Celsus, Porphyry, ye Julian ẹma ẹnyịme ẹte ke ndisọi mbiet inyeneke uwem. Edi mme okpono ndem ẹmi ẹma ẹdọhọ ke enen ndida ndisọi mbiet ke ndifan̄a nte ke mmọemi ẹkedi n̄kpọ un̄wam ke ndituak ibuot nnọ mme abasi mmọ oro enyịn mîkwe. Ọsọi-mbiet owo Russia oro, Leonid Ouspensky onyịme ke n̄wed esie oro, The Meaning of Icons ete: “Mme Ewetn̄wed Ufọkabasi ẹkeda n̄kpọutom akwaifiọk mbon Greek, ẹdade ifiọk ye usem esie ẹdisịn ke ukpepn̄kpọ ido ukpono Christian.”—Men Colossae 2:8 domo.

Ediwak owo ẹma ẹkụt nte ukpepn̄kpọ ido ukpono oro ọdọhọde ke edikpono mme mbiet enen edide ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndidiọn̄ọ. John Taylor ọdọhọ ke Icon Painting ete: “Ukpụhọde oro odude ke ufọt edituak ibuot nnọ edisọi mbiet kaban̄a se enye ekemede ndida mban̄a, m̀mê ndituak ibuot nnọ enye ke idemesie . . . ama ekpri akan se owo ekededi okpowụtde ke ebede mbon oro ẹnyenede akwa ifiọkn̄wed.”

Ke n̄kan̄ eken, se Bible etịn̄de aban̄a mme mbiet ido ukpono edi mmemmem ndidiọn̄ọ. Kere ban̄a Emilia, emi odụn̄de ke Johannesburg, South Africa. N̄wan emi ekedi enyene-ifiopesịt owo Catholic ama onyụn̄ awak ndisitọn̄ọ edọn̄ mbọn̄ akam ke iso ndise. Ekem, kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ama ọkọn̄ usụn̄ufọk esie. N̄wan emi ama okop inemesịt ndikụt ke Bible usem Portugal nte ke Abasi enyene enyịn̄, kpa Jehovah. (Psalm 83:18, Almeida) Nte mme ukpepn̄kpọ Bible esie ẹkesụk ẹkade iso, enye ama obụp ete: “Nso ke ana nnam man mfep ndiyat Jehovah esịt?” Ntiense oro ama anyan ubọk owụt mme ndise oro ẹkekọn̄ọde ke ibibene esie onyụn̄ ọdọhọ enye okot Psalm 115:4-8. Okoneyo oro ke ini ebe Emilia ọkọnyọn̄de edi, n̄wan emi ama ọdọhọ enye ete ke imọ imọn̄ ibiat mme ndise ido ukpono imọ ifep. Enye ama onyịme. Ke ndan̄nsiere enye ama ọdọhọ nditọiren esie iba, Tony ye Manuel, ẹnuak mme ndise oro mbai mbai ẹnyụn̄ ẹfọp mmọ. Mfịn, isua 25 ke ukperedem, nte Emilia amatua n̄kpọfiọk aban̄a emi? Baba. Ke akpanikọ, ọkọrọ ye ubon esie, enye aman̄wam ediwak mbọhọidụn̄ esie ẹkabade ẹdi mme okop-inemesịt mme andituak ibuot nnọ Jehovah.

Ẹsibụk mme mbiet ifiọkutom emi ediwak ini. Nte utịp utom edinam mbet eke ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah, ediwak miliọn owo ke ẹkpep ndituak ibuot nnọ Abasi “ke spirit ye ke akpanikọ.” Afo n̄ko emekeme ndinyene mme edidiọn̄ nto mfọnn̄kan usụn̄ utuakibuot emi koro, nte Jesus ọkọdọhọde, “edi mmọ eke ẹtiede ntem ke Ete oyom ete ẹtuak ibuot ẹnọ Imọ.”—John 4:23, 24.

[Ndise ke page 26]

Edidem Nicholas II ọdiọn̄de udịmekọn̄ esie ye mbiet

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Foto otode C.N.