Afo Ekeme Ndidu Uwem Ebịghi Adan̄a Didie?

N̄WAKN̄KAN owo ke otu nnyịn ẹyesọsọp ẹnyịme nte ke mfịna ẹdu ke usụn̄uwem. Edi, nnyịn imokop inemesịt ndidu uwem. Ini uyen nnyịn m̀mê ibio ini uwem kpọt iyụhọke nnyịn; nnyịn ikpama ndidu uwem ke ediwak isua. Edi, n̄kpa edi se owo mîkemeke ndifep. Nte edi?

Nte ẹkeme ndisịk n̄kpa nnịm kan̄a? Nte ẹkeme ndinam isua uwem nnyịn ọniọn̄?

Isua Uwem Oro Ọniọn̄de?

Ke 1990 ntọt mbụk n̄kpọntịbe ama ọtọt nte ẹkemede ndinam isua uwem owo ọniọn̄ osịm “isua edịp ke itie ition ye isua duop efen.” Nte eyịghe mîdụhe emi ekedi edida usụn̄ efen ntịn̄ mban̄a mme ikọ Moses, andiwet psalm eke Bible ẹmi: “Mme isua uwem nnyịn ẹdi isua edịp ke itie ita ye isua duop; ndien edieke nsọn̄idem odude edi edịp ke itie inan̄, edi nsọn̄idem mmọ edi ke ọkpọsọn̄ utom ye mfụhọ; koro ẹwarade ẹsịbe enye ẹfep, ndien nnyịn ife idaha.” (Psalm 90:10, King James Version) Ntre Bible ọnọ isua uwem owo nte isua 70 m̀mê 80 ke ẹbaharede ukem ukem. Edi nso idi isua oro ẹkerede nte ke owo ekeme ndidori enyịn ndidu uwem mfịn?

Ntọt oro WHO (Esop Ofụri Ererimbot Kaban̄a Nsọn̄idem) ekemịn̄de ke 1992 okonịm isua uwem owo ke isua 65 ke ofụri ererimbot ke ẹbaharede ukem ukem. Nte ekemde ye WHO, emi edi “se ẹkedoride enyịn ndidọk ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ inan̄ ke isua ke ufan̄ isua ition efen, akpan akpan ke ntak oro ibat n̄kpan̄a nditọwọn̄ osụhọrede.” Idem edieke utịben̄kpọ eke ibọkusọbọ akpakpande owo ekededi ndikpa mbemiso osịmde isua 50, nte ededi, magazine Time ọdọhọ ete ke United States, “mbahade isua uwem owo ndidọk edidi ke isua 3 1/2 kpọt.”

Ntak Emi Uwem Omụhọde Ntre?

Dr. Jan Vijg eke Institute of Experimental Gerontology ke Netherlands ama owụt ete ke kpa nte ndusụk udọn̄ọ ẹnyenede ebuana ye mme ndo oro ẹdude ke ndutịm nsen idem owo, ntre etie nte edikọri nsọn̄ ọkọn̄ọ ke n̄kpọ ẹmi ẹdude ke mme nsen ubon. Ndusụk mme anam ndụn̄ọde ẹnịm ke akpanikọ ete ke nnyịn imekeme ndidu uwem ebịghi edieke ekpekemede ndikpụhọde “mme akpan nsen ifan̄” nte nnyịn ikọride isọn̄. Ndusụk owo ẹkot utọ ekikere oro “ebeubọk usụn̄ edinam n̄kpọ emem.”

Ke usụn̄ ekededi, magazine Time ọtọt ete ke ntaifiọk ẹnyịme nte ke “etie nte ndutịm uwem oro enyenede-nyene adan̄a ẹdu emi ẹtịmde ẹdọn̄ ke mme nsen ke idem owo.” Idem mbon oro ẹfan̄ade nte ke nnyịn idi se “ẹketịmde ndikaiso ndu uwem” ẹnyịme nte ke “enyene se ikwan̄ade.” Ke akpanikọ, ke isua 65, 70, m̀mê 80 mîdịghe ke ibat ibat isua efen, uwem nnyịn edi se ‘ẹwarade ẹsịbe ẹfep’ ke n̄kpa, nte Bible ọdọhọde.

Edi, Christian apostle Paul eke akpa isua ikie E.N. ama ebemiso etịn̄ ye mbuọtidem ete: “Akpatre usua emi Enye edisobode edi n̄kpa.” (1 Corinth 15:26) Didie ke edisobo n̄kpa efep? Idem edieke edisobode enye, didie ke afo ekeme ndiyọ n̄kpa owo ima mfịn?