Mme Oto-Obot Afanikọn̄—Idiọn̄ọ Mme Ini?
“IDỤT eyedaha an̄wana ye idụt, obio edidem kiet eyenyụn̄ adaha an̄wana ye obio edidem efen: akan̄ ye unyekisọn̄ ẹyenyụn̄ ẹdu ke nsio nsio ebiet. Kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹdi ntọn̄ọ ubiak uman.” Ye mme ikọ ẹmi Jesus Christ ama anam an̄wan̄a mme mbet esie ke isua ikie-19 ẹmi ẹkebede ete ke mme utọ akama-nsobo n̄kpọntịbe oro, ọkọrọ ye ukwan̄ido nditọt ye edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ke ofụri ererimbot, edidi ntọn̄ọ ntan̄ndian idiọn̄ọ oro owụtde “akpatre ini eyo emi.”—Matthew 24:3-14.
Ke ikerede iban̄a oro, nnyịn ikpenyene ndibụp, Nte nnyịn ke ikụt mme akama-nsobo unyekisọn̄, oyobio, ukwọ mmọn̄, unana edịm, ye akan̄ ikan mme emana ini edem? Ndien kpa ye mme n̄kọri ke ifiọk ntaifiọk ye eke ubot n̄kpọ, nte ekese owo ẹbọ ufen ke ukem udomo nte utịp?
Ye ediwak owo ibọrọ edi ih. Ke uwụtn̄kpọ, magazine oro, New Scientist, ọtọt ete “ererimbot ekeme ndidori enyịn ndikụt ekese afanikọn̄ ke iduọkisua 1990 n̄kan nte ekedide ke mme isua emi ekebede.” Ke ukem usụn̄ oro, ke UN Chronicle eke June 1991, esenyịn ke Esop Ofụri Ererimbot Oro Ekpepde N̄kpọ Aban̄a Idaha Eyo ọkọdọhọ ete: “N̄kọri ẹmi ana ata in̄wan̄în̄wan̄. Ọtọn̄ọde ke mme iduọkisua 1960 osịm 1980 . . . , ikpọ oto-obot afanikọn̄ emedọk utịm ikotion ke udomo, ndien ofụri ntakurua oro odude ke ndutịm uforo ọmọdọk utịm ikata.” Ke ọnọde ekpri ekikere aban̄a n̄kpọ emi, World Health, kpa magazine Esop Kaban̄a Nsọn̄idem Ofụri Ererimbot eke EM, ọkọdọhọ ete: “Ẹkeme ndikụt mme uwụtn̄kpọ oto-obot afanikọn̄ ye mme akama-nsobo utịp mmọ ke ofụri mbụk. Nte ededi, nte ọyọhọ isua ikie-21 asan̄ade ekpere, nnyịn imokụt mbuaha ukpụhọde oro odude ke ibatowo, ebuana ke ufọt mme oduuwem n̄kpọ ye n̄kann̄kụk mmọ, ye mme idaha ubot mbufa n̄kpọ ẹmi ẹnamde ediwak owo ẹdi se odudu emi oto-obot ye ubọk-nnam n̄kpọntịbe ẹkemede ndisịm mmemmem mmemmem.”
Mme utọ ikọ ntem idịghe n̄kpọ n̄kpaidem inọ owo ekededi oro esibiọn̄de utọn̄ ke mme n̄kpọntịbe eke ndondo emi. Mme itieutom ukọ mbụk n̄kpọntịbe akananam inanake mme mbụk oro omụmde owo mbọribọ, edide obot nsụn̄ikan̄ ndibomo ke Philippines, unyekisọn̄ ke California, ukwọ mmọn̄ ke Bangladesh, akan̄ ke Somalia, oyobio ke Hawaii, m̀mê enyene-ndịk mbufụt mmọn̄ ke Nicaragua. Ọsọsọn̄ ọfiọn̄ kiet ndibe ye unana edikop etop aban̄ade afanikọn̄ ke ikpehe ererimbot kiet m̀mê eken.
Ndusụk owo isidaha emi nte akpan n̄kpọ. Mmọ ẹdọhọ ẹte ke in̄wan̄în̄wan̄ n̄kọri oro odude ke mme afanikọn̄ ke eyo nnyịn oto kpa ke ntak mfọnn̄kan usụn̄ usuan mbụk m̀mê mfọnn̄kan usụn̄ unịm n̄wetnnịm n̄kpọ. Mmọ n̄ko ẹdọhọ ẹte ke afanikọn̄ ọnọmọ ekese owo ke ntak emi ekese owo ẹdude mfịn. Nte mme mfan̄a ẹmi ẹdi ofụri akpanikọ?
Tịmfiọk se ẹtịn̄de ke ibuotikọ New Scientist oro ẹkekotde ẹto ke enyọn̄ emi. “Ẹma ẹtọt ẹban̄a mme afanikọn̄ 523 ke iduọkisua 1960 ye 767 ke iduọkisua 1970. Ke iduọkisua 1980, ibat oro ama osịm 1387.” Enye akaiso anam an̄wan̄a ete “ekeme ndibat nte ke ubak ntak kaban̄a in̄wan̄în̄wan̄ n̄kọri oro odude ke ufan̄ isua duop oro ẹbede oto ntak oro ẹnọde ntọt an̄wan̄wa ẹban̄a mme afanikọn̄ oro ẹdude ke China ye Soviet Union.” Ndien enye adian do ete: “Kpa ye oro, ibat emi ke akaiso ndidọk.” Owo ikemeke ndida akwa n̄kọri oro odude ke ibat afanikọn̄ oro ẹtịbede ke mfefere n̄kpọ ebe ke nditịm nnọ ntọt mban̄a enye m̀mê ke nditịm nnịm n̄wetnnịm n̄kpọ mmọ kpọt.
N̄ko-n̄ko, UN Chronicle eke March 1992 ọtọt ete: “Ke ufan̄ isua edịp ẹmi ẹkebede, n̄kpọ nte miliọn owo 3 ẹma ẹduọk uwem mmọ ndien miliọn 800 efen ẹdi se ‘ndutịme, nsọn̄ọn̄kpọ ye ufen’ ẹmi ẹtode oto-obot afanikọn̄ ẹtụkde.” Emi ọwọrọ nte ke owo 1 ke otu kpukpru owo 7 ẹmi ẹdụn̄de ke isọn̄ ẹdi se ndusụk orụk afanikọn̄ m̀mê n̄kpọ mmọn̄eyet ọnọmọde. Oro enen̄ede edi n̄kpọ n̄kpaidem emi anamde eyịghe okûdu nte ke emana nnyịn edi eke afanikọn̄ ye ndutịme.
Sia Bible ama ekebem iso etịn̄ aban̄a utọ ini akwa ukụt emi, nte oro ọwọrọ ete ke Abasi edi ntak mme afanikọn̄ ye ufen oro ẹtode mmọ? Ediwak owo ẹkere ntre. Edi nso ke mme akpanikọ ẹwụt? Ndien ke edide akpan n̄kpọ akan, nso ke Bible owụt?
[Ebiet ẹdade ndise ẹto ke page 2]
Ikpaedem: W. Faidley/Weatherstock
[Mme ebiet ẹdade ndise ẹto ke page 3]
Foto ufọt ufọt: Mark Peters/Sipa Press
WHO/League of Red Cross