Mfọnn̄kan Ini Ẹdu ke Iso
“NNYỊN isidia udia usenubọk ye mbubịteyo kpọt,” ntre ke n̄wan kiet ọdọhọ.
Ufan esie ọbọrọ ete: “N̄kpọ ẹkam ẹdiọk ye mi ẹkan. Nsidia udia mbubịteyo kpọt.”
Ke ndusụk ikpehe ke Edem Usoputịn Africa, utọ nneme oro iyomke edinam an̄wan̄a. Utu ke ndidia udia ikata ke usen (usenubọk-uwemeyo-mbubịteyo), owo oro esidiade udia usenubọk ye mbubịteyo enyene ukeme ndidia udia ikaba kpọt ke usen—inikiet ke usenubọk ye inikiet ke mbubịteyo. Akparawa eren kiet oro esidiade udia ke mbubịteyo kpọt anam itie esie an̄wan̄a ete: “Nsidia udia inikiet ke usen. Mmesidọn̄ mmọn̄ nyọhọ ekebe ntụhube mi. Nsidia gari ke mbubịteyo mbemiso ndụkde idap. Nte nsinamde edi oro.”
Mfịna ediwak owo mfịn edi oro. Ekọmurua n̄kpọ ẹdọk, ndien okụk iwọrọke n̄kpọ aba.
Ẹma Ẹbem Iso Ẹtịn̄ Ẹban̄a Unana Udia
Ke udịm udịm n̄kukụt oro ẹkenọde apostle John, Abasi ama ebemiso etịn̄ aban̄a nsọn̄ọn̄kpọ oro ediwak owo ẹsobode mfịn. Kiet ke otu mmọ edi unana udia. John obụk ete: “N̄kụt, ndien sese, obubịt enan̄-mbakara; andidoro enye ke edem onyụn̄ enyene udomon̄kpọ ke ubọk.” (Ediyarade 6:5) Enan̄-mbakara ndiọkiso emi ye andiwat ẹda ẹban̄a akan̄—udia eyenen̄ede anana tutu ẹdinyam enye ke udomon̄kpọ.
Ekem apostle John ọdọhọ ete: “Ndien n̄kop nte uyo . . . ọdọhọde ete, Idomo ibokpot kiet ke okụk kiet, ye idomo barley ita ke okụk kiet.” Ke eyo John, idomo ibokpot kiet ekedi udeme udia eke usen ke usen ọnọ owoekọn̄, ndien okụk kiet ekedi okụk oro ẹkesikpede ke utom usen kiet. Ntem, edikabade eke Richard Weymouth esịn ufan̄ikọ oro ntem: “Okụkutom ofụri usen kiet ke bred kiet, okụkutom ofụri usen kiet ke inịn̄înịn̄e uyo barley ita.”—Ediyarade 6:6.
Nso idi okụkutom usen kiet mfịn? Ntọt The State of World Population, 1994 ọdọhọ ete: “N̄kpọ nte owo biliọn 1.1, n̄kpọ nte mbahade 30 eke ikie ke ibatowo oro ẹdude ke ererimbot oro ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ ntatenyịn, ẹda n̄kpọ nte $1 ẹdu uwem ke usen.” Ntem, ye ubuene ke ererimbot, okụkutom usen kiet ke ataata usụn̄ edep bred kiet, m̀mê n̄kpọ ntre.
Emi, nte ededi, idịghe n̄kpọ n̄kpaidem inọ mbon oro ẹnen̄erede ẹbuene. Eren kiet ama ofiori ete: “Bred! Anie esita bred? Mfịn bred edi ndunịm udia!”
Ke nditịn̄ ke ebetọ ikọ, udia inanake. Nte EM ọdọhọde, ke isua duop ẹmi ẹkebede, udia oro ẹkesion̄ode ẹdi ke ererimbot ama ọdọk ke mbahade 24 eke ikie, emi akakande n̄kọri ke ibatowo oro ẹkedude ke ererimbot. Nte ededi, idịghe kpukpru owo ẹkedara n̄kọri ke ibat udia emi. Ke uwụtn̄kpọ, ke Africa, udia oro ẹkesion̄ode ẹdi ama osụhọde ke mbahade 5 eke ikie, ke adan̄aemi ibatowo ọkọdọkde ke mbahade 34 eke ikie. Ntre kpa ye akpakịp udia oro odude ke ofụri ererimbot, unana udia osụk akaka iso ke ediwak idụt.
Unana udia ọwọrọ ekọmurua n̄kpọ nditotịm ndọk. Unana utom, usụhọde okụkutom, ye ekọmurua n̄kpọ ndidọk anam ototịm ọsọn̄ ndinyene okụk ndidep se idude. Human Development Report 1994 ọdọhọ ete: “Mme owo ẹkpa biọn̄ idịghe koro udia mîdụhe—edi koro mmọ mîkemeke ndidep enye.”
Ke ọkọride-kọri, unana idotenyịn, edikpu, ye ediduọk idotenyịn odu. Glory, emi odụn̄de ke Edem Usoputịn Africa, ọkọdọhọ ete: “Mme owo ẹnyene ekikere nte ke mfịn ọdiọk, edi ke n̄kpọn̄ eyediọk akan.” N̄wan efen ọkọdọhọ ete: “Mme owo ẹkere ke mmimọ ke isan̄a ikpere afanikọn̄. Mmọ ẹkere ẹte usen eyedi oro n̄kpọ ndomokiet mîdidụhe ke urua.”
Jehovah Ama Ese Aban̄a Mme Asan̄autom Esie ke Eset
Mme asan̄autom Abasi ẹfiọk ẹte ke Jehovah esinọ mbon oro ẹnamde akpanikọ ẹnọ enye utịp ebe ke ndinọ mmọ se mmọ ẹyomde ye ke ndinọ mmọ ukeme ndiyọ n̄kpọsọn̄ idaha. Ke akpanikọ, utọ mbuọtidem oro ke ukeme Abasi ndinọ n̄kpọ edi akpan ikpehe mbuọtidem mmọ. Apostle Paul ekewet ete: “Owo eke asan̄ade ekpere Abasi enyene ndinịm ete Enye ododu, onyụn̄ edi Andinọ mmọemi ẹyomde Enye utịp.”—Mme Hebrew 11:6.
Jehovah esise aban̄a mme anam-akpanikọ asan̄autom esie kpukpru ini. Ke ini unana edịm eke isua ita ye ubak, Jehovah ama ọnọ prọfet Elijah udia. Ke akpa, Abasi ama eteme mme utere ẹda uyo ye unam ẹsọk Elijah. (1 Ndidem 17:2-6) Ekem, Jehovah ke utịbe utịbe usụn̄ ama anam ndomuyo ye aran ebeakpa oro ọkọnọde Elijah udia okûkụre. (1 Ndidem 17:8-16) Ke ini akan̄ oro, kpa ye ọkpọsọn̄ ukọbọ oro idiọk Ọbọn̄an̄wan Jezebel akadade etiene mmọ, Jehovah n̄ko ama okụt ete ke ẹma ẹnọ mme prọfet esie uyo ye mmọn̄.—1 Ndidem 18:13.
Ke ukperedem, ke ini edidem Babylon akakande ọsọn̄ibuot Jerusalem okụk, mme owo ẹkenyene “[ndita] uyo ke udomo ye ke unyek idem.” (Ezekiel 4:16) Idaha ama enen̄ede ọsọn̄ ubọk tutu ndusụk iban ẹta nditọ mmọ. (Eseme 2:20) Edi, okposụkedi prọfet Jeremiah okodude ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak ukwọrọikọ esie, Jehovah ama okụt ete ke “ẹda obukpa uyo kiet ke efak mme asan̄uyo ẹnọ [Jeremiah] kpukpru usen, tutu ofụri uyo okụre ke obio.”—Jeremiah 37:21.
Ndi Jehovah ama efre Jeremiah ke ini uyo okokụrede? Nte an̄wan̄ade baba, koro ke ini mbon Babylon ẹkesobode obio oro, ẹma ẹnọ Jeremiah ‘udia usụn̄ ye enọ, ẹnyụn̄ ẹyak enye aka.’—Jeremiah 40:5, 6; se n̄ko Psalm 37:25.
Abasi Ọnọ Mme Asan̄autom Esie Ibetedem Mfịn
Kpa nte Jehovah okonịmde mme asan̄autom esie ke eyo edem uwem, ntre ke enye anam mfịn, esede aban̄a mmọ ke n̄kan̄ eke obụkidem ye ke n̄kan̄ eke spirit. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a ifiọk n̄kpọntịbe Lamitunde, emi odụn̄de ke Edem Usoputịn Africa. Enye obụk ete: “Mma nnyene ata akamba in̄wan̄ unen. Usen kiet, inọ ẹma ẹdi in̄wan̄ unen emi ẹnyụn̄ ẹyịp ata ediwak unen, engine unọ ikan̄ ilektrik ikesikamade ke ini ẹbọde ikan̄, ye okụk oro ikenyenede. Esisịt ini ke oro ebede, udọn̄ọ ama owot unen ifan̄ oro ẹkesụhọde. Oro ama abiat mbubehe ubọk unen mi. Mma nyom utom ke isua iba ye unana edikụt unen. N̄kpọ ẹma ẹnen̄ede ẹsọn̄, edi Jehovah ama ọsọn̄ọ nnyịn idem.
“Se ikan̄wamde mi ndiyọ nsọn̄ọn̄kpọ oro ekedi ami ndifiọk nte ke Jehovah esiyak mme n̄kpọ ẹtịbe ẹnọ nnyịn man anam nnyịn ifọn. Ami ye n̄wan mi ima ikaiso ke ndutịm ukpepn̄kpọ Bible ubon, ndien emi ama enen̄ede an̄wam nnyịn. Akam n̄ko ekedi akamba ebiet emi ukeme okotode. Ndusụk ini ama esitie mi nte n̄kpọbọn̄ke akam, edi ke ini mbọn̄de, mma nsikop inem ke idem n̄kan.
“Ke ini nsọn̄ọn̄kpọ oro, mma n̄kụt ufọn editie n̄kere N̄wed Abasi. Mma nsinen̄ede n̄kere mban̄a Psalm 23, emi etịn̄de aban̄a Jehovah nte Andibọk nnyịn. Itien̄wed efen oro ọkọnọde mi nsịnudọn̄ ekedi N̄wed Mbon Philippi 4:6, 7, emi etịn̄de aban̄a ‘emem Abasi, emi ayan̄ade ifiọk owo.’ Udịmikọ efen oro ọkọsọn̄ọde mi idem ekedi 1 Peter 5:6, 7, emi ọdọhọde ete: ‘Ẹsụhọde idem ndien ke idak ọkpọsọn̄ ubọk Abasi, man Enye ekpemenede mbufo onịm ke enyọn̄ ke edikem ini. Ẹtop kpukpru ọkpọsọn̄ ekikere eke otịmerede mbufo esịt ẹduọk ẹdori Enye, koro Enye ke ekere mbufo.’ Kpukpru ufan̄ikọ ẹmi ẹma ẹn̄wam mi ke mme ini nsọn̄ọn̄kpọ oro. Ke ini afo etiede ekere, afo emekeme ndisịn n̄kpọ ke ekikere fo ke itie n̄kpọ oro edide ntak mfụhọ.
“Idahaemi mmafiak nnyene utom, edi ke nditịn̄ akpanikọ, idịghe nte ke n̄kpọ ẹmem. Kpa nte Bible ekebemde iso etịn̄ ke 2 Timothy 3:1-5, nnyịn idu uwem ke ‘ukperedem ini,’ emi ‘ndiọkeyo’ anamde ẹfiọk. Nnyịn ikemeke ndikpụhọde se itien̄wed oro etịn̄de. Ntre ami ndorike enyịn n̄kpọ ndimem. Edi, n̄kere nte ke spirit Jehovah ke an̄wam mi ndiyọ.”
Kpa ye ndiọkeyo oro nnyịn idude uwem ke esịt, owo idikpụhu mbon oro ẹbuọtde idem ke Jehovah ye Edidem-Eyen esie, Christ Jesus. (Rome 10:11) Jesus ke idemesie ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn ete: “Mmọdo ndọhọ mbufo nte, Ẹkûtịmede esịt ẹban̄a uwem mbufo, ẹte ididia nso? m̀mê idin̄wọn̄ nso? m̀mê ẹban̄a ikpọkidem mbufo, ẹte idisịne nso? Nte uwem ikanke udia? nte ikpọkidem inyụn̄ ikanke edisịnen̄kpọ? Ẹse mme inuen enyọn̄, ẹte mmọ itọhọ-tọ, inyụn̄ idọkke-dọk, inyụn̄ ibonke inịm ke ubet; ndien Ete mbufo emi odude ke heaven ọbọk mmọ. Nte mbufo ikponke ikan mmọ? Anie ke otu mbufo ekeme ndida ekikere ndian ibio idomo okụk kiet ke idaha esie? Nsinyụn̄ idi ntak eke mbufo ẹtịmerede esịt mbufo ẹban̄a edisịnen̄kpọ?”—Matthew 6:25-28.
Mmọemi ke akpanikọ ẹdi mme mbụme oro ẹdade ẹdụn̄ọde owo ekikere ke ndiọkeyo ẹmi. Edi Jesus ama akaiso ye mme ikọ nsọn̄ọ ẹmi ete: “Ẹkere ekpọn̄idịm ke ikọt nte mmọ ẹkọride; mmọ inamke ọkpọsọn̄ utom, inyụn̄ ifiakke ndidi: edi ndọhọ mbufo nte, kpa Solomon ke ofụri ubọn̄ esie ikesịneke se iyede nte kiet ke otu mmọ. Edi edieke Abasi esịnede mbiet in̄wan̄ n̄kpọ ntem, kpa mbiet eke odude mfịn, ndien n̄kpọn̄ ẹmen ẹsịn ke usan̄uyo, nte Enye idisịneke mbufo n̄kpọ ikan, O mbufo nditọ ekpri mbuọtidem? Mmọdo ẹkûtịmede esịt ẹbụp ẹte, Nso ke nnyịn ididia? Nso ke nnyịn idin̄wọn̄? Nso ke nnyịn idisịne? Koro mme Gentile ẹyom kpukpru n̄kpọ ẹmi: koro Ete mbufo ke heaven ọmọfiọk ete kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹnana mbufo. Ẹkam ẹbem iso ẹyom Obio Ubọn̄ Esie ye edinen ido Esie; ndien ẹyedian kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹnọ mbufo.”—Matthew 6:28-33.
Mfọnn̄kan Ini Ẹdu ke Iso
Ofụri uyarade odu nte ke ediwak ikpehe ke ererimbot, ndiọi idaha ke ndutịm uforo ye ke n̄kaowo eyekaiso nditotịm ndiọk. Edi, ikọt Abasi ẹfiọk ẹte ke mme idaha ẹmi ẹdi ke ibio ini. Ubọn̄ ubọn̄ ukara Edidem Solomon akada aban̄a edinen itie ukara Edidem oro okponde akan Solomon emi edikarade ofụri isọn̄. (Matthew 12:42) Edidem oro edi Christ Jesus, kpa “Edidem ndidem ye Ọbọn̄ mbọn̄.”—Ediyarade 19:16.
Psalm 72, emi ekenyenede akpa edisu ke ebuana ye Edidem Solomon, etịn̄ aban̄a uyama uyama ukara Jesus Christ. Kere ban̄a ndusụk utịbe utịbe n̄kpọ oro enye ebemde iso etịn̄ aban̄a ini iso isọn̄ ke idak ukara Christ nte Edidem.
Emem Emem Idaha ke Ofụri Ererimbot: “Edinen owo eyefiari ke eyo esie; ye ediwak emem n̄ko tutu ọfiọn̄ okụre. Ndien enye eyeda ubọn̄ ọtọn̄ọde ke inyan̄ kiet tutu osịm eken, onyụn̄ ọtọn̄ọde ke akpa tutu osịm ke utịt isọn̄.”—Psalm 72:7, 8.
Edikere Mban̄a Mbon Unana: “Enye eyenyan̄a ubuene ke ini enye esemede; ye owo ukụt, ye owo eke mînyeneke andinyan̄a. Enye eyetua eyen unana ye ubuene mbọm, onyụn̄ anyan̄a ukpọn̄ mme ubuene. Enye eyefak ukpọn̄ [mmọ] osio ke ukụt ye nnama: onyụn̄ ese iyịp mmọ ke n̄kpọuto.”—Psalm 72:12-14.
Akpakịp Udia: “Uwak ibokpot eyedu ke isọn̄ ke nsom ikpọ obot; mfri esie eyenyen̄e nte Lebanon: ndien mbio obio ẹyesehe nte mbiet in̄wan̄.”—Psalm 72:16.
Ubọn̄ Jehovah Eyeyọhọ Isọn̄: “Ekọm Jehovah Abasi, kpa Abasi Israel, emi ikpọn̄îkpọn̄ anamde mme utịben̄kpọ. Ẹnyụn̄ ekọm enyịn̄ ubọn̄ esie ke nsinsi: yak ubọn̄ esie onyụn̄ ọyọhọ ke ofụri ererimbot.”—Psalm 72:18, 19.
Ntre mfọnn̄kan ini ẹdu ke iso ke akpanikọ.