Ke Ini Ukpepn̄kpọ Owo Atuahade ye Akpanikọ

N̄KPỌ N̄KPA—MMỌN̄ IFỌNKE KE EDIN̄WỌN̄WỌN̄. Eyedi nnyịn imesikụt mme utọ ntọt oro. Ke ediwak ebiet mme owo ẹsitịn̄ enyịn ke se mmọ ẹn̄wọn̄de koro mmọ ẹfiọkde ẹte ke ẹbiat ndusụk itie uda mmọn̄ oto se ẹkotde “mbuaha idiọk mmọn̄” emi ọyọhọde ye ibọk n̄kpa. Nte utịp usabaden̄kpọ emi, ndụn̄ọde kiet ọdọhọ ete utu ke ndidi n̄kpọ oro “onịmde onyụn̄ ekpemede uwem,” mmọn̄ ekeme ndikabade ndi “n̄kpọ oro asuande n̄kpri unam udọn̄ọ ye . . . ndiọi mmọn̄ibọk.”—Water Pollution.

Ndisabade Mmọn̄ Akpanikọ

Mme ukpepn̄kpọ owo ẹmi ẹtuahade ye akpanikọ ẹtie nte itie uda mmọn̄ oro ẹma ẹkesabade. Nnyịn ke unana ifiọk imekeme ndisọn̄ọ nyịre ke mme ukpepn̄kpọ owo—ntọt, mme ekikere, mme edinịm ke akpanikọ, m̀mê mme ido ẹmi ẹtode emana kiet ẹbe ẹsịm en̄wen—emi, ke akpanikọ, ẹma ẹkesabade ebe ke “mbuaha idiọk mmọn̄” eke nsunsu ekikere ẹmi ẹtụnde owo usụn̄ ye mme ukpepn̄kpọ akwaifiọk. Ukem nte mmọn̄ oro ẹma ẹkesabade, mmọemi ẹkeme ndinọ ekese unan—kpa unan eke spirit.

Idem edieke nnyịn ikerede ke mme ukpepn̄kpọ ido ukpono nnyịn ẹkọn̄ọ ke Bible, kpukpru nnyịn ikpenyene ndida ini ndụn̄ọde mmọ ye ntịn̄enyịn. Ti ete, ke ini Martin Luther ọkọsọn̄ọde eyịre ke mme ukpepn̄kpọ owo oro ẹkenịmde ke akpanikọ ke eyo esie onyụn̄ obiomde Copernicus ikpe, enye okonịm ke akpanikọ ete ke imọ ima inyene nsọn̄ọ ito Bible. Edi, Luther ama okpu nditiene eti uwụtn̄kpọ mbon Beroea eset ẹmi ‘ẹkedide mme enyene ido ke ndidụn̄ọde N̄wed Abasi ye ntịn̄enyịn man ẹfiọk m̀mê mme ikọ oro ẹkem ntre.’—Utom 17:10, 11.

Kere ban̄a unan oro mme ukpepn̄kpọ owo ẹkenọde ndusụk mme Jew eke eyo Jesus. Mmọ ẹketịm ẹnịm ke akpanikọ nte ke ukpepn̄kpọ mmọ ẹkedi akpanikọ. Ke ini mmọ ẹkefan̄ade ẹte ke mme mbet Jesus ikonịmke mme item, Jesus ama obụp mmọ mbụme emi: “Nsinam mbufo nde ẹdade item mbufo ẹbiat ibet Abasi?” (Matthew 15:1-3) Nso ikakwan̄a? Jesus ama owụt se ikedide mfịna ke ini enye okokotde oto mme ikọ prọfet Isaiah ete: “Edi mmọ ẹkpono [Abasi] ikpîkpu, sia ẹkpepde item owo ke ukpep-n̄kpọ mmọ.” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.)—Matthew 15:9; Isaiah 29:13.

Ih, mmọ ẹma ẹda mme ekikere ẹmi ẹketọn̄ọde ẹto owo m̀mê, ke ọdiọkde akan, ẹmi ẹketọn̄ọde ẹto mme demon ẹkpụhọ ye akpanikọ ẹmi ẹketọn̄ọde ẹto Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, Insight on the Scriptures, Eboho 1, page 506, anam an̄wan̄a ete: “Mme Pharisee ke ini oro ẹkekpep ẹte ke ndondo oro owo ọdọhọde ke inyene imọ edi ‘corban,’ m̀mê enọ oro ẹyakde ẹnọ Abasi, enye ikemeke ndida mmọ nyụhọ udọn̄ mme ete ye eka esie, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹnana n̄kpọ adan̄a didie, okposụkedi enye ekemede ndida mme utọ inyene oro nnam n̄kpọ ke idemesie tutu enye akpa edieke enye emekde ndinam ntre.” Ọniọn̄ owo emi asabarede mmọn̄ akpanikọ ama enyene ndiọi utịp ke idaha eke spirit mme Jew. Ata ediwak owo ẹma ẹkam ẹsịn Messiah emi mmọ ẹkedoride enyịn ẹyom ke anyanini.

Christendom Otịp Esịn ke Usabaden̄kpọ Oro

Ẹma ẹnọ ukem unan eke spirit oro ke n̄kpa Jesus ama ekebe. Ediwak mbon ẹmi ẹkedọhọde ke idi mme mbet esie ẹkeda ukpepn̄kpọ owo oro ẹtịn̄de-tịn̄ ke inua nte itie odudu kaban̄a mbufa ukpepn̄kpọ. Nte ekemde ye Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, emi McClintock ye Strong ẹwetde, ndusụk mme inua-okot Christian ẹkekere ke utọ ukpepn̄kpọ owo oro ekedi “item oro mme ufọkabasi Christian ẹkebọde ẹto inua mme apostle, emi ẹkesuande ọtọn̄ọde ke eyo mme apostle, ẹnyụn̄ ẹtịm ẹnịm ke edisana idaha tutu osịm ini mmọ.”—Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.

Akpanikọ edi nte ke ekese ke otu ukpepn̄kpọ owo ẹmi ẹkedi ndedehe, ukwan̄ ekikere. Nte Cyclopedia oro anamde an̄wan̄a, mbufa ukpepn̄kpọ akwaifiọk ẹmi “ikokpụhọkede ye mme ukpepn̄kpọ owo eken kpọt, edi ye mme ata uwetn̄kpọ mme apostle ẹmi mmọ ẹkenyenede.” Emi ikedịghe se owo mîkodorike enyịn ofụri ofụri. Apostle Paul ama ọtọt mme Christian ete: “Ẹkpeme mbak owo ekededi edidu, eke adade ifiọk owo ye ikpîkpu abian̄a eke asan̄ade ye se owo ekpepde obụme mbufo; nte asan̄ade ekekem ye mme enyene-odudu eke ẹkarade ererimbot, mînyụn̄ isan̄ake ikekem ye Christ.”—Colossae 2:8.

Mfịn, n̄ko, ediwak ukpepn̄kpọ owo ẹmi ẹnịmde ke akpanikọ ‘ẹkpụhọde ye ata uwetn̄kpọ mme apostle.’ Christendom amada ediwak ekikere ẹmi mme demon ẹnọde odudu, utọ nte Abasi-Ita-ke-Kiet, hell ikan̄, ukpọn̄ owo eke mîkemeke ndikpa, ufreidụt, ye ukpono ndem abiat mmọn̄ akpanikọ.a (1 Timothy 4:1-3) Ukpepn̄kpọ mbụkeset ọnọ nsọn̄ọ aban̄a udọn̄ọ eke spirit oro omụmde mme owo ẹmi ẹnyịmede mme ukpepn̄kpọ mme demon ẹmi ẹkabarede ẹdi ido ukpepn̄kpọ Christendom.—Men Isaiah 1:4-7 domo.

Utọ edisabade akpanikọ oro, ke akpanikọ, amakaiso odu toto nte ẹkebot owo. Satan ke akaiso ke edinam emi enye ọkọtọn̄ọde ke Eden ndida nsu ye abian̄a mbiat ekikere mme owo. (John 8:44; 2 Corinth 11:3) Nte ubonowo akatarade asuana ke ofụri isọn̄ ke Ukwọ usen Noah ama ekebe, mme owo ke kpukpru ebiet ẹma ẹkabade ẹdi mbon unọmọ ẹnọ edikokoi nda mme ukpepn̄kpọ akwa ifiọk ye ekikere ẹmi mme demon ẹnọde odudu mbiat mme ifiọk owo.

Mme Utịp Usabaden̄kpọ eke Spirit

Nso unan ke utọ edisabade eke spirit oro ekeme ndinọ? Nnyịn imekeme ndida enye ndomo ye mme utịp oro mmọn̄ emi ẹsabarede enyenede ke nsọn̄idem ikpọkidem nnyịn. Ataifiọk kiet ọdọhọ ete: “N̄kpọ nte owo miliọn 200 ẹnyene udọn̄ọ ẹkotde schistosomiasis (bilharzia) [udọn̄ọ utụn̄, emi esidide ntak udọn̄ọ unana iyịp, unana inem uwem, unana nsọn̄idem ke ofụri ofụri, ye idem n̄kpa], emi edide utịp emi mmọn̄ oro ẹma ẹkesabarede enyenede ke ikpọkidem. Owo miliọn 500 ẹnyene udọn̄ọ enyịn, kiet ke otu akpan ntak udọn̄ọ nnan, emi otode ndedehe mmọn̄ uyereidem. . . . N̄kpọ nte owo miliọn iba ke otu uduot owo inyeneke eti edin̄wọn̄ mmọn̄.” (Our Country, the Planet) Ediwak miliọn owo ẹkop mmemidem, ẹkabade nnan, idem ẹkpan̄ade ke n̄kan̄ eke spirit oto ntak editiene mme ukpepn̄kpọ owo oro ẹbuakde nsunsu ukpepn̄kpọ mme demon.—1 Corinth 10:20, 21; 2 Corinth 4:3, 4.

Ke uwụtn̄kpọ, ediwak owo, ẹdu ke ndutịme ẹban̄a mîdịghe ikemeke ndifiọk itie ebuana Jesus Christ ye Ete esie, Jehovah Abasi. Amakabade edi ido ke otu ndusụk owo ẹmi ẹdọhọde ke idi mme Christian ndisio edisana enyịn̄ Abasi, Jehovah, mfep ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek. George Howard ọdọhọ ke Journal of Biblical Literature ete: “Edisio Tetragram[maton] emi mfep, ke ekikere nnyịn, ama anam ndutịme odu ke ekikere mme akpa Christian ẹmi ẹkedide mme Gentile kaban̄a itie ebuana oro okodude ke ufọt ‘Ọbọn̄ Abasi’ ye ‘Ọbọn̄ Christ.’”

N̄ko, kere ban̄a ndutịme, nsunsu ekikere, ye ndịk emi ukpepn̄kpọ owo oro mîkemke ye N̄wed Abasi esịnde, emi ọdọhọde ke ukpọn̄ edi se mîkemeke ndikpa. (Men Ecclesiastes 9:5; Ezekiel 18:4 domo.) Owo ifan̄ ẹdụk ufụn ẹnọ utuakibuot nnọ mme eteete m̀mê ẹkop ndịk kpukpru ini nte ke mme akpan̄kpa ẹyefiak ẹdinọ mmimọ unan? Ukpepn̄kpọ emi akam esịn udọn̄ ọnọ mme owo ndiwot idemmọ ye mmọ efen.

Ediwak mbon Japan ẹkere ẹte ke owo akpade spirit mmọemi ẹwọrọde ẹyesobo ke ererimbot mme spirit. Ke ntre, ndusụk mme ete ye eka ẹmi ẹwotde idemmọ, ẹkere ke edi se itịmde ifọn ndiwot nditọ mmọ n̄ko. An English Dictionary of Japanese Ways of Thinking anam an̄wan̄a ete: “Ke Japan owo isibiomke uwotidem ikpe kpukpru ini, edi ẹsiwak ndida enye nte usụn̄ oro ẹnyịmede ndida n̄kpe ubọk kaban̄a ndudue oro owo anamde . . . Idem mme uwotidem eke ubon eyedi se ẹtọtde ye mme ikọ mbọm.”

Domo Mme Ukpepn̄kpọ Owo Se

Ke ntak n̄kpọndịk emi abuanade ke nditiene mme ukpepn̄kpọ owo oro ẹnịmde ke akpanikọ ye ido nnan nnan, nso ke nnyịn ikpanam? Ke ekperede ndisịm utịt akpa isua ikie, apostle John ama ọnọ ekemmọ mme Christian item emi: “Ndima, ẹkûnịm kpukpru spirit ke akpanikọ, edi ẹdomo mme spirit ẹse mme mmọ ẹdi eke Abasi: koro ediwak prophet nsu ẹma ẹwọn̄ọ ẹdụk ẹdi ke ererimbot.” (1 John 4:1; se n̄ko 1 Thessalonica 5:21.) Didie ke afo ekeme ndidiọn̄ọ m̀mê ukpepn̄kpọ owo edi se inọde unan? Afo omoyom ndusụk orụk itie odudu, ndusụk n̄kpọ ndida ndomo nte n̄kpọ asanade, ndida ndomo se afo onịmde ke akpanikọ.

Bible edi utọ itie odudu oro. Jesus Christ ọkọdọhọ ete: “Da akpanikọ Fo dianade mmọ nịm nọ Idem Fo: Ikọ Fo edi akpanikọ.” (John 17:17) Enye n̄ko ama ọdọhọ ete: “Ini ke edi, omonyụn̄ ededi ama, eke ata mme andituak ibuot ẹdituakde ibuot ẹnọ Ete ke spirit ye ke akpanikọ.” (John 4:23) Ebede ke ndikama Ikọ Abasi eke odudu spirit, afo eyenyene mmọn̄ akpanikọ emi asanade utu ke mmọn̄ ukpepn̄kpọ akwaifiọk owo ye eke mme demon oro ẹsabarede.—John 8:31, 32; 2 Timothy 3:16.

Ti ete, ke idem ata n̄kpri mben̄e ndek ẹkeme ndikama enyene-ndịk utịp. Ndusụk ini esida ediwak isua mbemiso mme utịp ẹmi ẹwụt idem. Shridath Ramphal, akani etieibuot ke World Conservation Union ọdọhọ ete: “Ndedehe mmọn̄, edi owotowo emi enyenede ndịk akan ke ererimbot. Ke nsụhọde n̄kaha owo tọsịn edịp ye ition ẹsikpan̄a kpukpru usen ẹto emi.” Mme ukpepn̄kpọ owo ẹmi ẹsabarede ke n̄kan̄ eke spirit ẹkam ẹnyene ndịk ẹkan oro.

Nte afo emenyene uko ndikịbe mbọhọ mme ukpepn̄kpọ owo oro ẹnịmde ke akpanikọ emi ekemede ndidi afo ama etiene ke ediwak isua edieke ọwọrọde nte ke mmọ ẹtuaha ye akpanikọ? Nam ntọt oro ẹnọde. Kpeme idemfo ye ubon fo ebe ke ndikụt nte ke mme ukpepn̄kpọ oro afo onịmde ẹdu ke n̄kemuyo ye edisana Ikọ akpanikọ Abasi.—Psalm 19:8-11; N̄ke 14:15; Utom 17:11.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 7]

Ikọ akpanikọ Abasi etie nte akpa eti, edisana mmọn̄