Edidi Jesus M̀mê Edidu Jesus—Ewe?
“Nso idinyụn̄ idi idiọn̄ọ edidi [“edidu,” NW] Fo, ye eke akpatre ini eyo emi?”—MATTHEW 24:3.
1. Nso udeme ke mme mbụme ẹkenyene ke utom ukwọrọikọ Jesus?
JESUS ndikada mme mbụme nnam n̄kpọ ke usọ usọ usụn̄ ama anam mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ẹkere n̄kpọ, idem ẹkerede mme n̄kpọ ke obufa usụn̄. (Mark 12:35-37; Luke 6:9; 9:20; 20:3, 4) Nnyịn imekeme ndiwụt esịtekọm nte ke enye n̄ko ama ọbọrọ mme mbụme. Mme ibọrọ esie ẹma ẹsịn un̄wana ke akpanikọ oro nnyịn mîkpọfiọkke mîkponyụn̄ in̄wan̄ake owo ke ẹsiode oro efep.—Mark 7:17-23; 9:11-13; 10:10-12; 12:18-27.
2. Mbụme ewe ke nnyịn idinọ ntịn̄enyịn idahaemi?
2 Ke Matthew 24:3, nnyịn imokụt kiet ke otu mme ata akpan mbụme oro Jesus akanam ọbọrọde. Ye utịt uwem esie eke isọn̄ asan̄ade ekpere, ibịghike Jesus ọkọtọt ete ke ẹyesobo temple Jerusalem, onịmde utịt editịm n̄kpọ mme Jew idiọn̄ọ. Mbụk Matthew adian ete: “Edi nte Enye etiede ke Obot Olive, mbet Esie ẹtiene Enye ke idem mmọ, ẹte, Sian nnyịn ini eke mme n̄kpọ ẹmi ẹdidide; nso idinyụn̄ idi idiọn̄ọ edidi [“edidu,” NW] Fo, ye eke akpatre ini eyo emi?”—Matthew 24:3.
3, 4. Nso akpan ukpụhọde idu ke nte mme Bible ẹkabarede akpan ikọ kiet ke Matthew 24:3?
3 Ediwak miliọn mme okot Bible ẹsiyịk ẹte, ‘Ntak emi mme mbet ẹkebụpde mbụme oro, ndien didie ke ibọrọ oro Jesus ọkọnọde okpotụk mi?’ Ke ibọrọ esie Jesus ama etịn̄ aban̄a ikọn̄ ndisiaha owụtde ete ke ndaeyo “ke ekpere.” (Matthew 24:32, 33) Ntem, ediwak ufọkabasi ẹkpep ẹte ke mme apostle ẹkebụp ẹban̄a idiọn̄ọ “edidi” Jesus, kpa idiọn̄ọ oro owụtde nte ke edifiak ndi esie ama ekpere. Mmọ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke “edidi” oro edidi ini emi enye edimende mme Christian aka heaven ndien ekem ada utịt ọsọk ererimbot. Nte afo omonịm ke emi enen?
4 Utu ke ndida edikabade oro “edidi,” ndusụk edikabade Bible, esịnede New World Translation of the Holy Scriptures, ẹda ikọ oro “edidu.” Nte ekeme ndidi nte ke se mme mbet ẹkebụpde ẹban̄a ye se Jesus eketịn̄de ke ibọrọ okpụhọde ye se mme ufọkabasi ẹkpepde? Nso inen̄ede idi se ẹkebụpde? Ndien nso ibọrọ ke Jesus ọkọnọ?
Nso ke Mmọ Ẹkebụp?
5, 6. Nso ke nnyịn ikeme ndibiere mban̄a se mme apostle ẹkekerede ke ini mmọ ẹkebụpde mbụme oro nnyịn ikotde ke Matthew 24:3?
5 Ke ikerede iban̄a se Jesus eketịn̄de aban̄a temple, eyedi mme mbet ẹkenyene ndutịm mme Jew ke ekikere ke ini mmọ ẹkebụpde ẹban̄a ‘idiọn̄ọ edidu [m̀mê, “edidi”] esie ye eke akpatre ini eyo emi [ke ataata usụn̄, “emana”].’—Men “ererimbot” ke 1 Corinth 10:11 ye Galatia 1:4, King James Version domo.
6 Ke nde emi mme apostle ẹkenyene sụk esisịt ifiọk ẹban̄a mme ukpepn̄kpọ Jesus. Mmọ ke mbemiso ẹkekere ẹte ke ‘obio ubọn̄ Abasi ọmọn̄ akara kpa idahaoro.’ (Luke 19:11; Matthew 16:21-23; Mark 10:35-40) Ndien idem ke ẹma ẹkenyene nneme oro ke Obot Olive, edi mbemiso ẹyetde aran ke edisana spirit, mmọ ẹma ẹbụp m̀mê Jesus ọmọn̄ ọtọn̄ọ ntak ayak Obio Ubọn̄ ọnọ Israel ini oro.—Utom 1:6.
7. Ntak emi mme apostle ẹkebụpde Jesus ẹban̄a utom esie ke ini iso?
7 Kpa ye oro, mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke enye eyenyọn̄, koro enye ama etịn̄ ke ndondo oro ete: “Un̄wana eyesụk odu ye mbufo ke ekpri ini. Ẹsan̄a ke adan̄aemi mbufo ẹnyenede un̄wana.” (John 12:35; Luke 19:12-27) Ntre otịm etie nte mmọ ẹma ẹkere ẹte, ‘Edieke edide Jesus ọmọn̄ ọnyọn̄, didie ke nnyịn ididiọn̄ọ edifiak ndi esie?’ Ke ini enye ekedide nte Messiah, ata ediwak owo ikọfiọkke enye. Ndien ke se ibede isua kiet ke ukperedem, ẹma ẹka iso ndibụp mme mbụme mban̄a m̀mê enye eyesu kpukpru se Messiah ekenyenede ndinam. (Matthew 11:2, 3) Ntre mme apostle ẹma ẹnyene ntak ndibụp mban̄a ini iso. Edi, n̄ko, nte mmọ ẹkebụp ẹban̄a idiọn̄ọ nte ke enye eyesọp edi m̀mê ẹkebụp ẹban̄a isio isio n̄kpọ efen?
8. Enyene ndidi mme apostle ẹkesem ewe usem ye Jesus?
8 Kere nte afo ekpekedide inuen akpan̄de utọn̄ ọnọ nneme oro ke Obot Olive. (Men Ecclesiastes 10:20 domo.) Eyedi afo okpokokop nte Jesus ye mme apostle ẹtịn̄de ikọ ke usem Hebrew. (Mark 14:70; John 5:2; 19:17, 20; Utom 21:40) Edi, eyedi mmọ n̄ko ẹma ẹfiọk ndisem usem Greek.
Se Matthew Ekewetde—Ke Greek
9. Ke nso ke ekese edikabade Matthew eke eyomfịn ẹkọn̄ọ?
9 Mme n̄wetnnịm n̄kpọ ẹmi ẹkedude ke ọyọhọ isua ikie iba E.N. ẹwụt nte ke Matthew ekebemiso ewet Gospel esie ke usem Hebrew. Etie nte enye ke ukperedem ekewet enye ke usem Greek. Ediwak uwetn̄kpọ ke usem Greek ẹkaiso ndidu tutu osịm ini nnyịn ẹnyụn̄ ẹdi isọn̄ ndikabade Gospel esie nsịn ke mme usem eyomfịn. Nso ke Matthew ekewet ke usem Greek aban̄a nneme oro ke Obot Olive? Nso ke enye ekewet aban̄a “edidi” m̀mê “edidu” emi mme mbet ẹkebụpde ẹban̄a oro Jesus okonyụn̄ etịn̄de n̄kpọ aban̄a?
10. (a) Ewe ikọ Greek adade ọnọ “di” ke Matthew akawak ndida, ndien mme ukabade ewe ke enye ekeme ndinyene? (b) Ewe ikọ Greek efen edi n̄kpọ udọn̄?
10 Ke akpa ibuot 23 eke Matthew, nnyịn imokụt ọsọ ikọedinam usem Greek oro adade ọnọ “di,” emi edide erʹkho·mai, awak ebe utịm ike 80. Enye esiwak ndinọ ekikere edisan̄a n̄kpere m̀mê edisịk n̄kpere, nte edide ke John 1:47: “Jesus okụt Nathanael nte asan̄ade edi.” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Ọkọn̄ọde ke nte ẹdade enye ẹtịn̄ ikọ, ikọedinam oro erʹkho·mai ekeme ndiwọrọ “behe,” “ka,” “ka kosịm,” “sịm,” m̀mê “tọn̄ọ isan̄.” (Matthew 2:8, 11; 8:28; John 4:25, 27, 45; 20:4, 8; Utom 8:40; 13:51) Edi ke Matthew 24:3, 27, 37, 39, Matthew akada ikọ efen, kpa ikọenyịn̄ oro owo mîkwe ke ebiet ndomokiet efen ke mme Gospel: pa·rou·siʹa. Sia edide Abasi ọkọnọ odudu ẹwet Bible, ntak emi enye okonụkde Matthew ndimek ikọ Greek emi ke mme ufan̄ikọ ẹmi ke ini enye ekewetde Gospel esie ke usem Greek? Nso ke enye ọwọrọ, ndien ntak emi nnyịn ikpoyomde ndifiọk?
11. (a) Nso idi ekikere oro pa·rou·siʹa ọnọde? (b) Didie ke mme uwụtn̄kpọ ẹtode uwetn̄kpọ Josephus ẹsọn̄ọ ifiọk oro nnyịn inyenede iban̄a pa·rou·siʹa? (Se ikọ idakisọn̄.)
11 Ke nditịm ntịn̄, pa·rou·siʹa ọwọrọ “edidu.” An Expository Dictionary of New Testament Words eke Vine ọdọhọ ete: “PAROUSIA, . . . ke ataata usụn̄, edidu, para, ye, ndien ousia, ndidu (otode eimi, ndidi), owụt edidi ndibehe ye edika iso ndu. Ke uwụtn̄kpọ, ke leta ikpan̄wed n̄kukịp kiet n̄wan kiet etịn̄ aban̄a nte parousia esie ke akpan ebiet edide se ẹyomde man ese aban̄a inyene esie.” Mme n̄wed ukabadeikọ efen ẹnam an̄wan̄a ẹte ke pa·rou·siʹa owụt ‘edidi eke andikara.’ Ntem, enye idịghe sụk ndondo oro ẹdide ẹdibehe, edi edidu oro atarade ọtọn̄ọde ke ini edidi ndibehe oro ka iso. Nte enemde, oro edi nte ewetmbụk owo Jew oro Josephus, owo iduọk ini mme apostle, akadade pa·rou·siʹa etịn̄ ikọ.a
12. Didie ke Bible ke idemesie an̄wam nnyịn ndisọn̄ọ se pa·rou·siʹa ọwọrọde?
12 Mme n̄wed eset ẹsọn̄ọ in̄wan̄în̄wan̄ se “edidu” ọwọrọde, edi mme Christian ẹnen̄ede ẹnyene udọn̄ ke nte Ikọ Abasi adade pa·rou·siʹa etịn̄ ikọ. Ibọrọ osụk edi ukem—edidu. Nnyịn ikụt oro ito mme uwụtn̄kpọ oro ẹdude ke mme leta Paul. Ke uwụtn̄kpọ, enye ekewet ọnọ mbon Philippi ete: “Kpa nte mbufo ẹkam ẹsụkde ibuot ẹnọ uyo mi kpukpru ini, idịghe ke ini ndude ye mbufo ikpọn̄, edi akpan-akpan ke ini mmendụhe ye mbufo, [ẹka iso] ẹnam edinyan̄a mbufo ọwọrọ usụn̄.” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Enye n̄ko ama etịn̄ aban̄a edidu ye mmọ man mmọ ẹkpedara ‘oto ke edidu [pa·rou·siʹa] oro enye odude ye mmọ.’ (Philippi 1:25, 26; 2:12) Mme edikabade efen ẹkot ẹte “ami nditọn̄ọ ntak ndu ye mbufo” (Weymouth; New International Version); “ke ini mfiakde ndu ye mbufo” (Jerusalem Bible; New English Bible); ye “ke ini mbufo ẹfiakde ẹnyene mi ke otu mbufo.” (Twentieth Century New Testament) Ke 2 Corinth 10:10, 11, Paul ama owụt ukpụhọde ke ini ‘enye ke idemesie odude’ ye ke ini ‘mîdụhe.’ Ke mme uwụtn̄kpọ ẹmi enye nte an̄wan̄ade iketịn̄ke iban̄a enye ndisịm m̀mê ndibehe; enye akada pa·rou·siʹa etịn̄ ikọ ke usụn̄ifiọk eke edidodu.b (Men 1 Corinth 16:17 domo.) Nte ededi, nso kaban̄a mme itie oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a pa·rou·siʹa Jesus? Nte mmọ ẹnọ ekikere ẹban̄a “edidi” esie, mîdịghe ndi mmọ ẹwụt edidu ke ini oro ọniọn̄de?
13, 14. (a) Ntak emi anade nnyịn ibiere nte ke pa·rou·siʹa edi ke ikpehe ini oro ọniọn̄de? (b) Nso ke ẹnyene nditịn̄ mban̄a uniọn̄ pa·rou·siʹa Jesus?
13 Mme Christian oro ẹkeyetde aran ke spirit ke ini Paul ẹma ẹnyene udọn̄ ke pa·rou·siʹa Jesus. Edi Paul ama odụri mmọ utọn̄ ete ‘ẹkûyok ke ekikere mmọ.’ Ana “owo eke edide ata abiat-ibet,” emi edide mme ọkwọrọ ederi Christendom, ebemiso odu. Paul ekewet ete ke ‘edidu eke abiatibet oro oto ke ubọk-utom Satan, asan̄a ye kpukpru utom odudu ye mme nsu nsu idiọn̄ọ.’ (2 Thessalonica 2:2, 3, 9) Nte an̄wan̄ade, pa·rou·siʹa, m̀mê edidu, eke “owo eke edide ata abiat-ibet” mi ikedịghe sụk edidi ndibehe ke mbuari; enye eyedu ke ikpehe ini oro ọniọn̄de, ke ini emi ẹdision̄ode nsunsu idiọn̄ọ ẹdi. Ntak emi edide akpan n̄kpọ?
14 Kere ban̄a ufan̄ikọ oro odude esisịt ini mbemiso enyeoro: ‘Ẹyeyarade abiat-ibet oro, emi Ọbọn̄ Jesus edidade ibifịk inua esie owot enye, onyụn̄ ada ediyarade edidu esie osobo enye.’ Kpa nte edidu eke “owo eke edide ata abiat-ibet” edidide ke ikpehe ini oro ọniọn̄de, edidu Jesus edibịghi ke ndusụk ikpehe ini edinyụn̄ osịm utịt ke nsobo oro ẹdisobode “eyen nsobo” oro edide abiatibet.—2 Thessalonica 2:8.
Nsio Nsio Ikọ Usem Hebrew
15, 16. (a) Ewe akpan ikọ ke ẹda ke ediwak edikabade oro ẹkabarede Matthew ẹsịn ke usem Hebrew? (b) Didie ke ẹda bohʼ ẹtịn̄ ikọ ke N̄wed Abasi?
15 Nte ẹkewụtde, etie nte Matthew ekebem iso ewet Gospel esie ke usem Hebrew. Ntre, ewe ikọ Hebrew ke enye akada ke Matthew 24:3, 27, 37, 39? Mme nsiondi Matthew oro ẹkabarede ẹsịn ke usem Hebrew eyomfịn ẹnyene orụk ikọedinam oro bohʼ, ke mbụme oro mme apostle ẹkebụpde ye ibọrọ oro Jesus ọkọnọde. Emi ekeme ndida n̄kosịm edikot enye ntem: “Nso idinyụn̄ idi idiọn̄ọ [bohʼ] Fo, ye eke akpatre ini eyo emi?” ye, “Nte mme usen Noah ẹkedide, kpasụk ntre ke [bohʼ] Eyen Owo eyenyụn̄ edi.” Nso ke bohʼ ọwọrọ?
16 Okposụkedi enyenede nsio nsio ekikere, ikọedinam usem Hebrew oro bohʼ enen̄ede ọwọrọ “di.” Theological Dictionary of the Old Testament ọdọhọ ete: ‘Ke odude utịm ike 2,532, bohʼ edi kiet ke otu ikọedinam oro ẹdade ẹtịn̄ ikọ awak ini akan ke N̄wed Abasi Usem Hebrew ndien enye edi akpan ikọedinam oro ẹdade ẹwụt edinam.’ (Genesis 7:1, 13; Exodus 12:25; 28:35; 2 Samuel 19:30; 2 Ndidem 10:21; Psalm 65:2; Isaiah 1:23; Ezekiel 11:16; Daniel 9:13; Amos 8:11) Edieke Jesus ye mme apostle ẹkpekedade ikọ oro ọwọrọde ediwak n̄kpọ ntre ẹtịn̄ ikọ, ẹkpeneni ẹban̄a ekikere oro enye ọnọde. Edi nte mmọ ama ada?
17. (a) Ntak emi mme edikabade Matthew eke usem Hebrew eyomfịn mînen̄ekede iwụt se Jesus ye mme apostle ẹketịn̄de? (b) Ke m̀mọ̀n̄ efen ke nnyịn ikeme ndikụt ekikere aban̄ade ikọ oro Jesus ye mme apostle ẹkedade, ndien ewe ntak efen ke n̄wed emi edi n̄kpọ udọn̄ ọnọ nnyịn? (Se ikọ idakisọn̄.)
17 Nyene ke ekikere ete ke mme nsiondi usem Hebrew eyomfịn ẹdi mme edikabade oro ẹkemede nditre ndiwụt nnennen se Matthew ekewetde ke usem Hebrew. Akpanikọ edi nte ke ekeme ndidi Jesus ama ada ikọ efen oro mîdịghe bohʼ, kpa kiet oro ekekemde ye ekikere oro pa·rou·siʹa ọnọde. Nnyịn ikụt emi ito n̄wed eke 1995 oro, Hebrew Gospel of Matthew, emi Prọfesọ George Howard ewetde. N̄wed oro owụk ntịn̄enyịn ke eneni ọyọhọ isua ikie 14 emi abiausọbọ owo Jew oro Shem-Tob ben Isaac Ibn Shaprut ekenenide ye Ido Ukpono Christ. N̄wed oro owụt uwetn̄kpọ usem Hebrew eke Gospel Matthew. Uyarade odu nte ke utu ke ndikakabade nto usem Latin m̀mê Greek ke ini Shem-Tob, uwetn̄kpọ Matthew emi ekedi ata akani ndien ẹkebem iso ẹtịm enye ke usem Hebrew.c Enye ke ntre ekeme ndida nnyịn nsịk n̄kpere se ẹketịn̄de ke Obot Olive n̄kan.
18. Ewe inem inem ikọ Hebrew ke Shem-Tob akada, ndien nso ke enye ọwọrọ?
18 Ke Matthew 24:3, 27, 39, Matthew eke Shem-Tob idaha ikọenyịn̄ oro bohʼ. Utu ke oro, enye ada ikọenyịn̄ oro enyenede ebuana bi·ʼahʹ. Ikọenyịn̄ oro odu ke N̄wed Abasi Usem Hebrew ke Ezekiel 8:5 kpọt, ke ebiet emi enye ọwọrọde “inuaotop.” Utu ke ndiwụt edinam edidi, bi·ʼahʹ do etịn̄ aban̄a ebiet emi ufọk ọtọn̄ọde; ke ini afo adade ke usụn̄ oro ẹsan̄ade ẹdụk m̀mê ke inuaotop, afo odu ke ufọk. N̄ko, mme n̄wed ido ukpono oro mîdịghe eke Bible ke otu Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄ ẹsiwak ndida bi·ʼahʹ ntịn̄ ikọ mban̄a edidi ndibehe m̀mê editọn̄ọ utom mme oku. (Se 1 Chronicles 24:3-19; Luke 1:5, 8, 23.) Ndien Peshitta, edikabade oro ẹkekabarede usem Syriac eset (m̀mê, Aramaic) ẹsịn ke usem Hebrew ke 1986 ada bi·ʼahʹ ke Matthew 24:3, 27, 37, 39. Ntre uyarade odu nte ke eset ikọenyịn̄ oro bi·ʼahʹ ekeme ndidi ama enyene ekikere oro okokpụhọrede esisịt ye ikọedinam oro bohʼ emi ẹdade ẹtịn̄ ikọ ke Bible. Ntak ẹnyenede udọn̄ ẹban̄a emi-e?
19. Edieke Jesus ye mme apostle ẹkedade bi·ʼahʹ ẹtịn̄ ikọ, nso ubiere ke nnyịn ikposịm?
19 Ekeme ndidi mme apostle ke mbụme mmọ ye Jesus ke ibọrọ esie ẹkeda ikọenyịn̄ emi bi·ʼahʹ ẹtịn̄ ikọ. Idem ọkpọkọm mme apostle ẹkenyene sụk ekikere aban̄ade Jesus ndidi ndisịm ke ini iso ke ekikere, ekeme ndidi Christ ama ada ikọ oro bi·ʼahʹ ke usụn̄ esịnede ekese n̄kpọ akan se mmọ ẹkekerede. Ekeme ndidi Jesus akanyan ubọk owụt enye ndidi ndisịm man ọtọn̄ọ obufa utom; enye ndidi ndisịm edidi ntọn̄ọ obufa utom esie. Emi eyesan̄a ekekem ye ekikere oro pa·rou·siʹa ọnọde, emi Matthew akadade ke ukperedem. Edida bi·ʼahʹ ntịn̄ ikọ ke utọ usụn̄ oro, nte an̄wan̄ade, ọsọn̄ọ se Mme Ntiense Jehovah ẹkpepde ke anyanini, nte ke ntan̄-ndian “idiọn̄ọ” oro Jesus ọkọnọde ekenyene ndiwụt edidu esie.
Ndibet Ata-Utịt Edidu Esie
20, 21. Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto ikọ oro Jesus eketịn̄de aban̄a mme usen Noah?
20 Akpana ndụn̄ọde oro nnyịn inamde iban̄a edidu Jesus enyene nnennen utịp ke uwem nnyịn ye mme n̄kpọ oro nnyịn iyomde. Jesus ama akpak mme anditiene enye ete ẹdu ke edidemede. Enye ama ọnọ idiọn̄ọ man ẹkpefiọk edidu esie, okposụkedi ata ekese owo mîdọn̄ke enyịn: “Nte mme usen Noah ẹkedide, kpasụk ntre ke edidi Eyen Owo eyenyụn̄ edi. Koro nte mmọ ẹdiade ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄de n̄kpọ, ẹdọde ndọ ẹnyụn̄ ẹdade owo ẹnọ ndọ ke mme usen eke ẹkebemde ukwọ iso, tutu osịm usen emi Noah odụkde ke ubom, mînyụn̄ ifiọkke tutu ukwọ edi edimen mmọ kpukpru efep; kpasụk ntre ke [edidu, NW] Eyen Owo eyedi.”—Matthew 24:37-39.
21 Ke mme usen Noah, ata ediwak owo ke emana oro ẹkekam ẹka iso ke mme mbubehe mmọ nte akam esidide. Jesus ama ebem iso etịn̄ ete ke “[edidu, NW] Eyen Owo” edidi kpasụk ntre. Ekeme ndidi mbon oro ẹkedude ẹkan Noah ẹkụk ẹma ẹkere ke n̄kpọ iditịbeke. Afo ọmọfiọk se ikotịbede. Mme usen oro, ẹmi ẹketarade ke ikpehe ini oro ọniọn̄de, ẹkeda ẹkosịm ata-utịt, ‘ukwọ ama edi edimen kpukpru mmọ efep.’ Luke ọnọ ukem mbụk emi Jesus ekemende “mme usen Noah” odomo ye “usen Eyen Owo.” Jesus ama ọnọ item ete: “Kpasụk ntre ke edidi ke usen emi Eyen Owo ediyararede idem.”—Luke 17:26-30.
22. Ntak emi nnyịn ikpenyenede udọn̄ akpan akpan ke prọfesi Jesus ke Matthew ibuot 24?
22 Ofụri emi enyene san̄asan̄a n̄kpọ emi enye ọwọrọde ọnọ nnyịn koro nnyịn idude uwem ke ini emi nnyịn ifiọkde mme n̄kpọntịbe oro Jesus ekebemde iso etịn̄—mme ekọn̄, unyekisọn̄, ndiọi udọn̄ọ, akan̄, ye edikọbọ mme mbet esie. (Matthew 24:7-9; Luke 21:10-12) Ẹkụt mme utọ uyarade oro toto ke ini ekọn̄ oro okokpụhọrede mme n̄kpọ ke mbụk emi ẹtịmde ẹdiọn̄ọ nte Ekọn̄ Ererimbot I, okposụkedi ata ediwak owo ẹdade mmọemi nte ẹdide ubak ke otu mme n̄kpọ oro ẹnade ẹtịbe ke mbụk. Mme ata Christian, nte ededi, ẹfiọk se mme akpan n̄kpọntịbe ẹmi ẹwọrọde, kpa nte mbon ẹmi ẹdude ke edidemede ẹdade nsehe ikọn̄ eto fig ẹfiọk ẹte ke ndaeyo ekpere. Jesus ama ọnọ item ete: “Kpasụk ntre mbufo n̄ko, ke ini mbufo ẹkụtde nte mme n̄kpọ ẹmi ẹtịbede, ẹfiọk ẹte Ubọn̄ Abasi ke ekpere.”—Luke 21:31.
23. Mme ikọ Jesus oro ke Matthew ibuot 24 ẹnyene san̄asan̄a n̄kpọ oro mmọ ẹwọrọde ẹnọ mmanie, ndien ntak-a?
23 Jesus eketịn̄ n̄wakn̄kan ke otu ibọrọ oro enye ọkọnọde ke Obot Olive ọnọ mme anditiene enye. Mmọ ẹkedi mbon oro ẹkenyenede nditiene mbuana ke utom unyan̄a uwem eke edikwọrọ eti mbụk ke ofụri isọn̄ mbemiso utịt edi. Mmọ ẹdidi mbon oro ẹdikemede ndifiọk “n̄kpọ mbubiam nsobo . . . adade ke edisana ebiet.” Mmọ ẹdidi mbon oro ẹdinamde n̄kpọ ẹbe ke ‘ndifehe’ mbemiso akwa ukụt. Ndien mmọ ẹdidi mbon oro udiana ikọ ẹmi ẹditụkde akpan akpan: “Ke mîkpesịbeke mme usen oro ẹmụhọ, baba owo kiet ikpọbọhọke; edi kaban̄a ndimek ikọt Abasi ẹyesịbe mme usen oro ẹmụhọ.” (Matthew 24:9, 14-22) Edi nso ke mme ikọ oro ẹnamde owo ekere n̄kpọ do ẹkam ẹwọrọ, ndien ntak ẹkemede ndidọhọ ke mmọ ẹnọ isọn̄ kaban̄a nnyịn ndinyene inemesịt, mbuọtidem, ye ifịk oro okponde idahaemi-e? Ukpepn̄kpọ oro etienede mi ke Matthew 24:22 eyenọ ibọrọ.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Mme uwụtn̄kpọ oro Josephus ọnọde: Ke Obot Sinai emịnen̄mịnen̄ ye obuma “ẹkewụt ke Abasi odu [pa·rou·siʹa] do.” Utịbe utịbe ediwụt idem ke ataya “okowụt edidu [pa·rou·siʹa] Abasi.” Ebede ke ndiwụt asan̄autom Elisha chariot ikan̄, Abasi ama “ayarade odudu ye edidu [pa·rou·siʹa] esie ọnọ asan̄autom esie.” Ke ini akwa owo ukara Rome oro Petronius okodomode ndinem mme Jew esịt, Josephus ama ọdọhọ ete ke ‘Abasi ama owụt Petronius edidu [pa·rou·siʹa] esie’ ebe ke ndinam edịm edep. Josephus ikabuanke pa·rou·siʹa ye ikpîkpu edisobo m̀mê mbabuat edibehe. Enye ọkọwọrọ edidu emi enyịn mîkam ikwe, emi akade-ka iso. (Exodus 20:18-21; 25:22; Leviticus 16:2; 2 Ndidem 6:15-17)—Men Antiquities of the Jews, N̄wed 3, ibuot 5, ikpehe ekikere 2 [80]; ibuot 8, ikpehe ekikere 5 [202]; N̄wed 9, ibuot 4, ikpehe ekikere 3 [55]; N̄wed 18, ibuot 8, ikpehe ekikere 6 [284] domo.
b Ke A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament, E. W. Bullinger owụt ete ke pa·rou·siʹa ọwọrọ ‘edidi ndidu m̀mê edidu ke itie, ntem, edidu, edibehe; edidi emi esịnede ekikere edidu mbịghi ọtọn̄ọde ke edidi oro ka iso.’
c Uyarade kiet edi nte ke enye esịne ikọ Hebrew oro “Enyịn̄,” emi ẹwetde ọyọhọ ọyọhọ m̀mê ke ibio ibio usụn̄, utịm ike 19. Prọfesọ Howard ewet ete: “Ndikot Enyịn̄ Abasi ke uwetn̄kpọ Christian emi eneni eneni owo Jew oro okotde oto mi edi n̄wọrọnda. Edieke emi ekpekedide edikabade eke usem Hebrew oro ẹkabarede ẹto uwetn̄kpọ Christian usem Greek m̀mê Latin, owo okpodori enyịn ndikụt adonai [Ọbọn̄] ke uwetn̄kpọ oro, idịghe idiọn̄ọ oro adade ọnọ akakan enyịn̄ Abasi YHWH. . . . Enye ndikpakadian akakan enyịn̄ edi se owo mîkemeke ndinam an̄wan̄a. Mme uyarade ẹdude ẹsọn̄ọ ẹnọ ekikere nte ke Shem-Tob ọkọbọ n̄wed Matthew esie ye Enyịn̄ Abasi oro ama okododu ke uwetn̄kpọ oro ye nte ke eyedi enye ama otịm enye onịm utu ke ndinyene ubiomikpe edisio enye mfep.” New World Translation of the Holy Scriptures—With References ada Matthew eke Shem-Tob (J2) nte isọn̄ ndida enyịn̄ Abasi ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Ntak edide akpan n̄kpọ ndikụt ukpụhọde oro odude ke usụn̄ ẹmi mme Bible ẹkabarede Matthew 24:3?
◻ Nso ke pa·rou·siʹa ọwọrọ, ndien ntak emi enye edide n̄kpọ udọn̄?
◻ Nso ikeme ndidi mbiet n̄kpọ oro odude ke Matthew 24:3 ke usem Greek ye ke Hebrew?
◻ Nso akpan n̄kpọ oro aban̄ade ini ke oyom nnyịn ifiọk man idiọn̄ọ Matthew ibuot 24?
[Ndise ke page 10]
Obot Olive, emi asakde iso ese Jerusalem