Ndinam N̄kpọ Abasi Emi Odotde Ẹbuọt Idem

Nte Kimon Progakis obụkde

Ekedi ata mbịtmbịt mbubịteyo ke 1955. Ami ye n̄wan mi, Giannoula, ima itọn̄ọ ndikere koro George, eyeneren nnyịn isua 18, ikotoho ufọkurua oro enye ekesinamde utom inyọn̄ idi. Ke mbuari, bodisi kiet ama ọkọn̄ usụn̄ufọk nnyịn. Enye ama ọdọhọ ete: “Moto ama ọtọ eyen mbufo ke adan̄aemi awatde enan̄ukwak esie ọnyọn̄ ufọk, ndien enye ama akpa.” Ekem enye ama onụhọ etịn̄ sụn̄sụn̄ ete: “Mmọ ẹdidọhọ mbufo ẹte ke ekedi mbabuat n̄kpọntịbe, edi ntịn̄ akpanikọ, ẹkewowot enye.” Oku n̄kann̄kụk oro ye mme adausụn̄ mbonekọn̄ ẹkedụk odu ẹte ẹwot enye.

KE MME isua oro, ke ini Greece okosụk adahade ke mfịna en̄wan ye nsọn̄ọn̄kpọ, ekedi n̄kpọndịk ndidi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Ami mmọfiọk nnennen nnennen mban̄a odudu oro Ufọkabasi Greek Orthodox ye mme n̄ka mbonekọn̄ ẹkenyenede koro ke se ibede isua 15, n̄kedi ifịk ifịk andibuana ye mmọ. Ẹyak ntịn̄ nnọ mbufo mme n̄kpọntịbe oro ẹkedade ẹkesịm n̄kpọ mmọn̄eyet emi ke ubon mi ke se iwakde ikan isua 40 ẹmi ẹkebede.

Ndikọri N̄wọrọ Owo ke Greece

N̄kamana ke 1902 ndụk ubon inyene ke ekpri obio-in̄wan̄ eke Chalcis, ke Greece. Ete mi ama esịn ifịk ke mbre ukara eke n̄kann̄kụk, ndien ubon nnyịn ẹkedi ifịk ifịk mme andibuana ke Ufọkabasi Greek Orthodox. Mma n̄kabade ndi enyene-ifịk okot n̄wed mbre ukara ye eke ido ukpono ke ini emi ediwak nditọ idụt mi ẹkedide mbon oro mîfiọkke n̄wed.

Unana ye ukwan̄ikpe ẹmi ẹkedude ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua ikie 20 ama anam mi nnyene udọn̄ kaban̄a ererimbot oro mme idaha ẹdifọnde ẹkan. Mma n̄kere ke ido ukpono ekpenyene ndinam mfụhọ mfụhọ idaha nditọ idụt mi ọfọn. Ke ntak udọn̄ oro n̄kenyenede ke ido ukpono, mme ọwọrọiso owo ke obio-in̄wan̄ nnyịn ẹma ẹyom n̄kabade ndi oku Greek Orthodox ke obio nnyịn. Nte ededi, okposụkedi mma n̄kaka n̄kese ediwak ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k nnyụn̄ nnyene anyan nneme ye mme bishop ye mme etubom, n̄keben̄eke idem n̄konyụn̄ nyomke ndinam utọ utom oro.

Ke Ufọt Ekọn̄ Mbio Obio

Ediwak isua ke ukperedem, ke April 1941, Greece ama edidu ke idak ukara Nazi. Mfụhọ mfụhọ ini uwot owo, akan̄, unana, ye ekese ndutụhọ oro mme owo ẹkụtde ama ọtọn̄ọ. Okopodudu n̄ka ubiọn̄ọ ama ọwọrọ edi, ndien mma ndụk kiet ke otu n̄ka mbon en̄wan ukpụhọ ukara oro akan̄wanade ye mbonekọn̄ Nazi. Nte utịp, ẹma ẹsịn ikan̄ ke ufọk mi ediwak ini, ẹma ẹtop mi ke ikan̄, ẹma ẹnyụn̄ ẹbiat mme mfri mi. Ntọn̄ọ ntọn̄ọ ke 1943 ami ye ubon mi ikenyeneke n̄kpọ efen ndinam ikan ndifehe n̄ka ikpọ obot. Nnyịn ima idu do tutu ukara mbon Germany okụre ke October 1944.

En̄wan ukaraidem ye eke mbio obio ama asiaha ke mbon Germany ẹma ẹkenyọn̄ọ. Otu mbonekọn̄ ukpụhọ ukara emi ọkọbiọn̄ọde-biọn̄ọ oro ami n̄kesịnede ama akabade edi kiet ke otu ikpọ odudu oro ẹken̄wanade ke ekọn̄ mbio obio oro. Okposụkedi n̄kamade mme ekikere unenikpe, edidi ukem, ye itie ufan eke Communist, ekikere Communist ikọnọhọ mi inemesịt ndomokiet ke akpatre. Sia mma n̄kenyene akamba itie ke n̄ka oro, mma n̄kụt ke idemmi nte ke odudu esidomo ndibiat mme owo. Kpa ye se itiede nte nti edumbet ye ekikere, ibụk ye unana mfọnmma ẹsibiat nti ekikere ukaraidem.

Se ikotịmde ikpa mi idem ekedi nte ke edem mbiba ke en̄wan mbio obio oro, mme ọkwọrọ ederi Orthodox ẹma ẹmen n̄kpọekọn̄ ẹwot mbon ido ukpono mmọ! Mma mbụp idemmi nte, ‘Didie ke mme ọkwọrọ ederi ẹmi ẹkeme ndidọhọ ke mmimọ ida ke ibuot Jesus Christ, emi okodụride owo utọn̄ ete: “Kpukpru owo eke ẹmende ofụt ẹyekpan̄a ke ofụt”?’—Matthew 26:52.

Ke ini ekọn̄ mbio obio, ke 1946, ami n̄kodu ke itie udịbe n̄kpere obio Lamia, ke ufọt ufọt Greece. Ọfọn̄idem mi ama awaha ofụri ofụri, ntre mma mbiere ndikpụhọde idem nnyụn̄ n̄ka mbịne okịmọfọn̄ ke obio man ẹkekịm mbufa. Ọkpọsọn̄ eneni ama asiaha ke ini n̄kosịmde do, ndien ikebịghike mma n̄kụt idemmi nte ntienede ntịn̄ ikọ, idịghe kaban̄a mbre ukara, edi kaban̄a akani n̄kpọ oro n̄kamade, ido ukpono. Ke ẹkụtde mme ekikere mi oro ẹsịnede ifiọk, mme andida nse ẹma ẹnọ ekikere ẹte nnyene nneme ye ‘akwa ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono’ kiet. Kpa idahaoro, mmọ ẹma ẹka ndikot enye ndi.

Ndikụt Idotenyịn Oro Ẹkemede Ndiberi Edem

Ke nneme oro eketienede, “akwa ekpepn̄kpọ” oro ama obụp mi se ikedide isọn̄ inọ mme n̄kpọ oro ami n̄kenịmde ke akpanikọ. Mma mbọrọ nte: “Edisana Ete ye Akwa Esop Ufọkabasi.” Utu ke ndifan̄a ye ami, enye ama okụbọde ekpri Bible esie aka ke Matthew 23:9, 10, onyụn̄ ọdọhọ mi n̄kot mme ikọ Jesus: “Ẹkûnyụn̄ ẹkot ndomo owo kiet ke isọn̄, ẹte, Ete; koro Kiet edi Ete mbufo, kpa Enye emi odude ke heaven. Ẹkûnyụn̄ ẹyak ẹkot mbufo, ẹte, Mbọn̄; koro Kiet edi Ọbọn̄ mbufo, kpa Christ.”

Oro ekedi n̄kpọ oro akatatde mi enyịn! Mma mfiọk nte ke owo emi eketịn̄ akpanikọ. Ke ini enye eketịn̄de owo emi enye edide nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, mma ndọhọ enye ọnọ mi mme n̄wed n̄kot. Enye ama ọnọ mi n̄wed oro Light, emi edide n̄wed oro etịn̄de n̄kpọ aban̄a n̄wed Ediyarade eke Bible, ndien mma mbọ enye mfiak n̄ka itie udịbe mi. Ke anyan ini, unam oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ediyarade ekedi ndịben̄kpọ ọnọ mi, edi idahaemi mma mfiọk nte ke mmọ ẹda ẹban̄a mme esop ukaraidem oro ẹdude ke isua ikie 20 nnyịn. Mma ntọn̄ọ ndifiọk nte ke Bible enyene ataata n̄kpọ oro enye ọwọrọde ọnọ ini nnyịn ye nte ke ami n̄kpenyene ndikpep enye nnyụn̄ nnam uwem mi ekekem ye akpanikọ esie.

Edimụm ye Edisịn ke Ufọk-N̄kpọkọbi

Esisịt ini ke oro ebede, mbonekọn̄ ẹma ẹbụn̄ọ ẹdụk itie udịbe mi ẹnyụn̄ ẹmụm mi. Ẹma ẹtop mi ẹsịn ke n̄kịmn̄kịm ufọk-n̄kpọkọbi idakisọn̄. Sia n̄kedide abiatibet oro ẹkeyomde-yom ke anyan ini, mma ndori enyịn nte ke ẹyewot mi. Do, ke ufọk-n̄kpọkọbi mi, Ntiense oro ekebemde iso enyene nneme ye ami ama edi edise mi. Enye ama esịn udọn̄ ọnọ mi ndinyene ọyọhọ ibetedem ke Jehovah, ndien mma nnam oro. Ẹma ẹbiere ikpe ẹte ẹbịn mi ke obio ẹnọ n̄ka isuo Ikaria eke Aegean.

Ke ndondo oro n̄kosịmde, mma nnam ẹdiọn̄ọ mi, idịghe nte owo Communist, edi nte owo Ntiense Jehovah. Ẹma ẹbịn mbon en̄wen n̄ko oro ẹkekpepde akpanikọ Bible ẹnọ ẹka do, ntre mma nyom mmọ n̄kụt, ndien nnyịn ima isikpep Bible ọtọkiet kpukpru ini. Mmọ ẹma ẹn̄wam mi ndinyene ifiọk efen efen nto N̄wed Abasi ye ifiọk oro ọfọnde akan mban̄a Abasi nnyịn emi odotde se ẹbuọtde idem, Jehovah.

Ke 1947, ke ini ubiereikpe mi okokụrede, ẹma ẹkot mi ndi ọfis okot owo ikpe. Enye ama etịn̄ ọnọ mi ete ke imọ imama edu mi onyụn̄ ọdọhọ ke mmekeme ndida imọ nte owo oro ekemede nditịn̄ n̄kpọ mban̄a mi edieke ẹfiakde ẹbịn mi ẹsio. Ke nsịmde Athens, emi ubon mi ọkọwọrọde okodụn̄, mma ntọn̄ọ ndibuana ye esop Mme Ntiense Jehovah ndien ikebịghike mma nna baptism ke uyarade uyakidem mi nnọ Jehovah.

Ẹkot Ikpe Edikwọrọ Ikọ N̄kabade Owo Esịt

Ke ediwak isua, Greece ama ọkọbọ Mme Ntiense Jehovah ke idak ibet oro ẹkenịmde ke 1938 ye 1939 akpande edikwọrọ ikọ n̄kabade owo esịt. Ntem, ọtọn̄ọde ke 1938 osịm 1992, ẹma ẹmụm Mme Ntiense 19,147 ke Greece, ndien mme esop ẹma ẹbiere ikpe n̄kpọkọbi akawakde osịm isua 753 ke ẹtan̄de ẹdian kiet, ke otu emi ẹma ẹdu ke n̄kpọkọbi ke isua 593. Ẹma ẹmụm mi awak akan utịm ike 40 ke ndikọkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi, ndien ke ẹtan̄de ẹdian ọtọkiet mma ndu ọfiọn̄ 27 ke nsio nsio ufọk-n̄kpọkọbi.

Kiet ke otu ini oro ẹkemụmde mi ekedi ke ntak leta oro n̄kewetde nnọ ọkwọrọ ederi Greek Orthodox ke Chalcis. Ke 1955, ẹma ẹkpak mme esop Mme Ntiense Jehovah ẹte ẹnọ ekpri n̄wed oro Christendom or Christianity—Which One Is “the Light of the World”? ẹsọk kpukpru mme ọkwọrọ ederi. Kiet ke otu ata ọwọrọiso ọkwọrọ ederi emi n̄kewetde leta nnọ ama okot mi ikpe edikwọrọ ikọ n̄kabade owo esịt. Ke ini ikpe oro, andida ke ibuot mbon oro ẹkotde ikpe emi ekedide Ntiense ye ekpeibet n̄kann̄kụk oro ẹma ẹtịn̄ eti ikọ nnyan̄a idem, ẹnamde mbiomo oro mme ata Christian ẹnyenede ndikwọrọ eti mbụk aban̄ade Obio Ubọn̄ Abasi an̄wan̄a.—Matthew 24:14.

Ebiereikpe oro etiede ibuot ke esop oro ama obụp udiana etubom (akwa owo ufọkabasi emi adianade bishop) ete: “Ndi ama okot leta oro ye ekpri n̄wed oro?”

Enye ama ọbọrọ ke ọkpọsọn̄ uyo ete: “Baba-o, mma n̄n̄wai mmọ nduọn̄ọ ndondo oro n̄kokụbọrede efọkn̄wed oro!”

Ebiereikpe oro etiede ibuot ama obụp ete: “Ndien afo ekeme didie ndidọhọ ke owo emi ama ọkwọrọ ikọ ndikabade fi esịt?”

Ekem andida ke ibuot mbon oro ẹkotde ikpe oro akadade ọnọ nnyịn ama ọnọ mme uwụtn̄kpọ nte ikpọ ekpepn̄kpọ ẹsinọde ofụri eboho n̄wed ẹte ẹsịn ke mme itie ubonn̄wed mbio obio. Enye ama obụp ete: “Nte afo ọkpọdọhọ ke mbon oro ẹkedomo ndikwọrọ ikọ n̄kabade mmọ en̄wen esịt?”

Nte an̄wan̄ade, utọ edinam oro idịghe edikwọrọ ikọ n̄kabade owo esịt. Mma n̄kọm Jehovah ke ini n̄kokopde ubiereikpe oro ẹkenọde ẹte: “Iduehe.”

N̄kpa Eyen Mi

Ẹma ẹsifịna eyen mi George n̄ko kpukpru ini, ediwak ini oto nsọk oro mme ọkwọrọ ederi Orthodox ẹkesisịnde. Ẹma ẹsimụm enye n̄ko ediwak ini ke ntak ifịk ini uyen esie ke nditan̄a eti mbụk Obio Ubọn̄. Ke akpatre, mme andibiọn̄ọ ẹma ẹbiere ndiwot enye ndien, ke ukem ini oro, ẹnọ etop ndịghe ẹsọk nnyịn eken nditre ukwọrọikọ.

Bodisi oro ekedide ufọk nnyịn nditọt n̄kpa George ama ọdọhọ ete ke oku Greek Orthodox n̄kann̄kụk ye ndusụk mme adausụn̄ mbonekọn̄ ẹkedụk odu ndiwot eyen nnyịn. “Mme mbabuat” n̄kpọntịbe ntre ẹkedi ọsọ n̄kpọ ke mme enyene-ndịk ini oro. Kpa ye mfụhọ oro ikokopde iban̄a n̄kpa esie, ubiere nnyịn ndika iso nsịn ifịk ke utom ukwọrọikọ nnyụn̄ mbuọt idem ọyọhọ ọyọhọ ke Jehovah akakam ototịm ọsọn̄.

Ndin̄wam Mbon En̄wen Ẹbuọt Idem ke Jehovah

Ke ufọt iduọk isua 1960, n̄wan ye nditọ mi ẹma ẹsibiat mme ọfiọn̄ ndaeyo ke obio-in̄wan̄ mbenesụk Skala Oropos, n̄kpọ nte kilomita 50 ọtọn̄ọde ke Athens. Ke ini oro, Mme Ntiense ndomokiet ikodụhe do, ntre nnyịn ima isinam unọ ikọ ntiense ido nneme inọ mme mbọhọidụn̄. Ndusụk mme ọtọin̄wan̄ n̄kann̄kụk ẹma ẹnam n̄kpọ ẹban̄a nte ọfọnde. Sia irenowo ẹkesinamde utom ediwak hour ke in̄wan̄ mmọ ke usen, nnyịn ikesinịm ukpepn̄kpọ Bible ye mmọ ke ata okoneyo, ndien ediwak mmọ ẹma ẹkabade ẹdi Mme Ntiense.

Ke ikụtde nte Jehovah ọkọdiọn̄de ukeme nnyịn, ke n̄kpọ nte isua 15, nnyịn ima isinam isan̄ ika do kpukpru urua man ikonịm ukpepn̄kpọ Bible ye mbon oro ẹkenyenede udọn̄. Se ikperede ndisịm owo 30 ẹmi nnyịn ikekpepde n̄kpọ do ẹma ẹnam n̄kọri ẹsịm idaha ndina baptism. Ke ntọn̄ọ, ẹma ẹtọn̄ọ otu ukpepn̄kpọ kiet, ndien ẹma ẹmek mi ndisinịm mme mbonoesop. Ekem otu oro ama akabade edi esop, ndien mfịn se iwakde ikan Mme Ntiense ikie ẹmi ẹtode ikpehe oro ẹnam Esop Malakasa. Nnyịn imokop inemesịt nte ke owo inan̄ ke otu mbon oro nnyịn ikan̄wamde ke ẹnam utom idahaemi nte mme asan̄autom uyọhọ ini.

Eti N̄kpọ-Akpa

Esisịt ini ke mma n̄kayak uwem mi nnọ Jehovah, n̄wan mi ama ọtọn̄ọ ndinam n̄kọri eke spirit onyụn̄ ana baptism. Ke ọkpọsọn̄ ini ukọbọ oro, mbuọtidem esie okosụk ọsọsọn̄ idem ndien enye ama aka iso ọsọn̄ọ ada inyụn̄ iyokke ke nsọn̄ọnda esie. Akananam enye ikokụnike iban̄a ediwak nsọn̄ọn̄kpọ oro enye ekesisobode nte utịp edisịn mi ke ufọk-n̄kpọkọbi ediwak ini.

Ke ediwak isua ẹmi ẹbede, nnyịn ima inịm ediwak ukpepn̄kpọ Bible ọtọkiet, ndien enye ke usụn̄ okụtde unen ama esin̄wam ediwak owo ebe ke mmemmem ye ufiop ufiop ido unyene nneme esie. Idahaemi, enye enyene afan̄ magazine oro esịnede ediwak owo emi enye esidade Enyọn̄-Ukpeme ye Awake! ọsọk kpukpru ini.

Ke akamba udomo ke ntak un̄wam otode ima ima nsan̄a mi, nditọ nnyịn ita ẹmi ẹsụhọde ye ubon mmọ, emi ẹsịnede nditọ nditọ itiokiet ye nditọ-nditọ nditọ inan̄, kpukpru ke ẹsịn ifịk ke utom Jehovah. Okposụkedi mmọ mînyeneke ndiyọ ukọbọ ye ndot ndot ubiọn̄ọ oro ami ye n̄wan mi ikosobode, mmọ ẹmekọn̄ ọyọhọ mbuọtidem mmọ ke Jehovah, ndien mmọ ke ẹka iso ndisan̄a ke usụn̄ esie. Edidi n̄kpọ idatesịt didie ntem ọnọ kpukpru nnyịn ndidiana kiet ye edima George nnyịn ke ini enye edifiakde edi ke ediset ke n̄kpa!

Ẹbiere Ndibuọt Idem ke Jehovah

Ke ofụri isua ẹmi, mmokụt nte spirit Jehovah anamde utom ke idem ikọt esie. Esop esie oro spirit adade usụn̄ aman̄wam mi ndikụt nte ke nnyịn ikemeke ndikọn̄ mbuọtidem nnyịn ke mme ukeme owo. Mme un̄wọn̄ọ mmọ kaban̄a ini iso oro ọfọnde akan ẹdi ikpîkpu, idịghe n̄kpọ ndomokiet ikan akwa eboho nsu.—Psalm 146:3, 4.

Kpa ye mma n̄kodụk mme isua usọn̄ ye n̄kpọsọn̄ mfịna unana nsọn̄idem, enyịn mi ẹwụhọ ke ata idem n̄kpọ eke idotenyịn Obio Ubọn̄. Mmeseme etieti mban̄a mme isua oro n̄kabiatde ke ndisịn idem ke nsunsu ido ukpono n̄konyụn̄ ndomode ndida mme idaha oro ẹfọnde ẹkan ndi ebe ke ukaraidem. Edieke n̄kpenyenede ifet ndifiak ntọn̄ọ uwem, ye unana mfan̄a ami n̄kpafiak mbiere ndinam n̄kpọ Jehovah, kpa Abasi oro odotde se ẹbuọtde idem.

(Kimon Progakis ama akpa ke ndondo emi. Enye ekenyene idotenyịn eke isọn̄.)

[Ndise ke page 26]

Foto Kimon ye n̄wan esie, Giannoula, eke ndondo emi