Ana Nnyịn Idaba Ndap
NDI afo emesidaba ndap? Enen ndikere nte ke afo emesidaba, sia kpukpru nnyịn isidabade ndap ke adan̄aemi idede idap, idem ọkpọkọm oro nnyịn ikemede ndidọhọ ke nnyịn isidabake. Ẹnọ ekikere nte ke owo isitịghi se iwakde ikan mbahade 95 eke ikie ke otu kpukpru ndap oro ẹsidabade. Ewe ke afo esiti? Ke akpanikọ, mbon oro nnyịn isiwakde nditi ẹsidi mmọ oro nnyịn isidabade esisịt ini mbemiso nnyịn idemerede.
Mme anam ndụn̄ọde mban̄a ndap ẹmekụt ẹte ke idap edi edinam oro akade-ka iso emi otụn̄ọde akan ke akpa hour ifan̄ ndien ekem akabade efere nte ini akade. Ndap esida itie akpan akpan ke mme ini ọkpọsọn̄ idap, emi ẹkotde idap REM. Ini emi esikpụhọ ye ini oro mîdịghe ini ọkpọsọn̄ idap, emi mîdịghe idap REM. Ini unana idap REM ye idap REM kiet kiet esibịghi ke n̄kpọ nte minit 90, ndien ini emi esifiak otịbe ikotion m̀mê ikotiokiet ke okoneyo, ye akpatre otịbede esisịt ini mbemiso nnyịn idemede idap.
Edi ndudue ndikere ke mfre fo inamke ọkpọsọn̄ utom ke ini edede idap. Ẹmekụt ẹte ke mfre esinen̄ede anam utom ke ini owo adabade ndap akan ndusụk idaha oro owo mîdehe idap, ke mîbọhọke ndusụk esịp ẹmi ẹdude ke etak mfre, ẹmi ẹnyenede ebuana ye edinọ ntịn̄enyịn ye editi n̄kpọ. Etie nte mmọemi ẹsidu ke nduọkodudu ke ini idap REM. Edi ke ofụri ofụri mme nsen esịp ẹmi ẹdude ke mfre ẹsika iso ndinyene nneme to ke nsen kiet sịm eken.
Mfre nnyịn edi utịbe utịbe awak-n̄kukọhọ mbak idem owo emi enyenede ediwak biliọn ikpehe oro ẹnọde n̄kpọ nte idiọn̄ọ ikie osịm ikie iba m̀mê ikie ita ke sekọn kiet. Mfre owo enyene mme ikpehe ẹwakde ẹkan mme owo ẹmi ẹdude ke isọn̄. Ndusụk mme anam ndụn̄ọde ẹnọ ekikere nte ke enye enyene mme ikpehe ẹmi ẹwakde ọtọn̄ọde ke biliọn 20 osịm se iwakde ibe biliọn 50. Nte enye awakde n̄kukọhọ ọsọn̄ọ se David andiwet Bible eketịn̄de aban̄a idem owo ete: “Nyekọm fi, koro nyenede ndyọ ye ndịk; se afo anamde edi utịbe.”—Psalm 139:14.
Ererimbot Ndap
Ke ini nnyịn mîdehe idap, usụn̄ ition oro nnyịn isidade ifiọk n̄kpọ ẹsika iso ndikọ ntọt ye mme ndise ndọn̄ ke mfre, edi isidịghe ntre ke ini idap. Mfre esision̄o mme ndise ke idemesie ye unana edibọ un̄wam nto usụn̄ ufiọk n̄kpọ ition oro. Ke ntre, se nnyịn isikụtde ye mme edinam oro nnyịn isinamde ke ndap ndusụk ini ẹtie nte ndap ndap ekikere. Emi esinam nnyịn ikeme ndinam mme n̄kpọ oro ẹdude ke ntuaha ye oto-obot ibet, utọ nte edife nte inuen m̀mê edidianade ndụk ebeden̄ ye unana edida unan. Ini ekeme ndikpụhọde man ini edem etie nte edi idahaemi. Mîdịghe edieke idomode ndifehe mbọhọ, etie nte nnyịn inyeneke odudu—ukot nnyịn inyịmeke ndimenede. N̄kpọsọn̄ ekikere ye mme ifiọk n̄kpọntịbe oro nnyịn ikemede ndinyene ke ini nnyịn mîdehe idap ẹkeme, nte ededi, nditụk ndap nnyịn. Ediwak owo oro ẹma ẹkekụt afai afai edinam ekọn̄ ikemeke ndifre mmọ usọp usọp, ndusụk owo inyụn̄ ikemeke ndifre nte eketiede mmọ ke idem ke ini abiatibet ekebịnede mmọ. Mme utọ ntịme ntịme ifiọk n̄kpọntịbe oro ke adan̄aemi nnyịn mîdehe ẹkeme ndibiọn̄ọde ke ndap nnyịn, ẹnamde idaba mme ndap oro ẹnyenede ndịk. Mme ọsọ n̄kpọ oro ẹdude nnyịn ke ekikere ke ini idụkde idap ẹkeme ndibiọn̄ọde ke ndap nnyịn.
Ndusụk ini ke adan̄aemi nnyịn idomode ndikọk mfịna, usọbọ esidi ọnọ nnyịn ke ini idede idap. Emi ekeme ndiwụt nte ke idịghe kpukpru idap ke ẹsidaba ndap. Ubak esie esidi ekikere.
N̄wed emi enemede n̄kpọ aban̄a ndap ye mfre nnyịn ọdọhọ ete: “Ata ediwak ọsọ edinam oro abuanade ibuot ke ini idede idap isidịghe ndap edi esidi ekikere. Owo ndikere n̄kpọ ke ini edede idap isisan̄ake ye abian̄a abian̄a edinam ntụk inyụn̄ idịghe mfụmmfụm ekikere. Etie nte emi edi ọsọ n̄kpọ, awakde ndinyene ebuana ye mme n̄kpọntịbe ẹmi ẹdide ataata n̄kpọntịbe eke n̄kpọn̄ emi ekebede m̀mê n̄kpọn̄ emi edisierede, ẹsinyụn̄ ẹwak ndidi ndebe ndebe, isịneke ifiọk, ẹsinyụn̄ ẹtịbe ediwak ini.”
Ndusụk owo ẹsikere ẹte ke mme n̄kpọ oro mmimọ ikụtde ke ndap ẹnyene san̄asan̄a etop ẹnọ mmimọ. Man ẹkabade mme ndap, mmọ ẹsinịm n̄wed ẹkpere bed mmọ man mmọ ẹkeme ndiwet mmọ ke ini mmọ ẹdemerede. Kaban̄a ufọn mme n̄wed ẹmi ẹdomode nditịn̄ se mme idiọn̄ọ ndap ẹwọrọde, The Dream Game, eke Ann Faraday, ọdọhọ ete: “Mme n̄wed ndap emi afo adade ese se mme ibuotikọ ye mme idiọn̄ọ ndap ẹwọrọde ẹdi n̄ko ikpîkpu, edide mmọ ẹdi ke ido eset m̀mê ẹkọn̄ọ ke ndusụk ekikere owo eke eyomfịn.”
Sia etiede nte ke ndap ọtọn̄ọ akpan akpan oto mfre, iwụtke ifiọk ndikere ke enye enyene san̄asan̄a etop ọnọ nnyịn. Nnyịn ikpenyene ndise enye nte nnennen edinam mfre oro an̄wamde ndinam enye aka iso odu ke eti idaha.
Edi nso kaban̄a mbon oro ẹsidọhọde ke ima idaba nte iman m̀mê ufan mmimọ akpade ndien ke eyo esierede ikop ẹdọhọde ke owo oro ama akpa? Nte oro iwụtke ite ke ndap ẹkeme ndibem iso ntịn̄ ini iso? Ke ibuotikọ emi etienede, nnyịn iyeneme iban̄a se idide ntak mme ntịn̄nnịm ndap.