Ndimụm Eti Ido N̄kama ke Ererimbot Emi Ọyọhọde ye Idiọkido

“Ke edinam kpukpru n̄kpọ ẹtre nsụkuyo ye eneni; man mbufo ẹkûnyene ubiomikpe, ẹkûnyụn̄ ẹnyene ndudue, edi ẹdi nditọ Abasi eke ẹnanade ndo ke ufọt n̄kwakwan̄a ye idiọk emana.”—PHILIPPI 2:14, 15.

1, 2. Ntak emi Abasi ọkọdọhọde ẹsobo mbon Canaan ẹfep?

MME ewụhọ Jehovah inịmke ufan̄ inọ edikan̄ mbuọtidem. Nditọ Israel ẹma ẹkpere ndidụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ke ini prọfet Moses akasiande mmọ ete: “Sosobo mmọ taktak; mme Hittite, ye mme Amorite, ye mme Canaanite, ye mme Perizzite, ye mme Hivite, ye mme Jebusite; kpa nte Jehovah Abasi fo okowụkde fi.”—Deuteronomy 7:2; 20:17.

² Sia Jehovah edide Abasi mbọm, ntak emi enye okoyomde ẹsobo mme andidụn̄ Canaan? (Exodus 34:6) Ntak kiet ekedi ‘mbak mbon Canaan ẹdikpep Israel ndinam kpukpru mbubiam n̄kpọ, ẹmi mmọ ẹkenamde ẹnọ mme abasi mmọ ndien ẹnyụn̄ ẹdue Jehovah Abasi.’ (Deuteronomy 20:18) Moses ama ọdọhọ n̄ko ete: “Edi idiọkido mme idụt ẹmi esịn Jehovah ebịn mmọ ke iso fo efep.” (Deuteronomy 9:4) Mbon Canaan ẹkedi uwụtn̄kpọ idiọkido. Oburobụt ido idan̄ ye ukpono ndem ẹkedi ido utuakibuot mmọ. (Exodus 23:24; 34:12, 13; Numbers 33:52; Deuteronomy 7:5) Idan̄ iman, idan̄ ukem uduot, ye edidan̄ ye unam ẹkedi ‘usụn̄ edinam isọn̄ Canaan.’ (Leviticus 18:3-25) Ẹma ẹsiwa nditọwọn̄ oro mîduehe isop ke ibak ibak usụn̄ ẹnọ mme nsunsu abasi. (Deuteronomy 18:9-12) Eyịghe idụhe Jehovah akadade ikpîkpu edidu eke mme idụt ẹmi nte n̄kpọndịk ọnọ nsọn̄idem ikpọkidem, eke ido uwem, ye eke spirit ikọt esie!—Exodus 34:14-16.

3. Nso ikosụn̄ọ ke ntak emi nditọ Israel mîkanamke mme ewụhọ Abasi oro aban̄ade mme andidụn̄ Canaan ọyọhọ ọyọhọ?

³ Sia ẹkekpude ndinam mme ewụhọ Abasi ọyọhọ ọyọhọ, ediwak mme andidụn̄ Canaan ẹma ẹbọhọ edikan oro Israel akakande Isọn̄ Un̄wọn̄ọ oro. (Judges 1:19-21) Nte ini akakade, etabi etabi odudu mbon Canaan ama otụk mmọ, ndien ẹma ẹkeme ndidọhọ: “Mmọ [nditọ Israel] ẹsịn item [Jehovah], ye ediomi esie emi enye akanamde ye mme ete mmọ, ye ikọ ntiense esie emi enye eketịn̄de ke otu mmọ; ndien mmọ ẹtiene ikpîkpu n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹtiene mme idụt eke ẹkande mmọ ẹkụk, ẹmi Jehovah eketemede mmọ, ete ẹkûnam nte mmọ ẹnamde.” (2 Ndidem 17:15) Ih, ke ofụri ediwak isua oro nditọ Israel ẹma ẹnam ndiọi n̄kpọ oro akanamde Abasi ọnọ ewụhọ ete ẹsobo mbon Canaan—ukpono ndem, ebeubọk edinam idan̄, ye idem ediwa nditọ!—Judges 10:6; 2 Ndidem 17:17; Jeremiah 13:27.

4, 5. (a) Nso iketịbe inọ Israel ye Judah oro mîkanamke akpanikọ? (b) Nso item ke ẹnọ ke Philippi 2:14, 15, ndien nso mbụme ke ẹbụp?

⁴ Prọfet Hosea ke ntre ama atan̄a ete: “Mbufo nditọ Israel ẹkop uyo Jehovah: koro Jehovah ọtọhọde utọk ye mme andidụn̄ isọn̄, koro baba akpanikọ ye ima ye ifiọk Abasi mîdụhe ke isọn̄. Isụn̄i ye nsu ye afai ye inọ ye efịbe ẹbụmede, iyịp onyụn̄ ọkọrọ ke iyịp. Mmọdo isọn̄ ayatua eyet, kpukpru mmọ eke ẹdụn̄de ke esịt ẹyenyụn̄ ẹyemede, ye mme unam ikọt, ye mme inuen enyọn̄; ndien ẹyenyụn̄ ẹmen iyak ke inyan̄ ẹfep.” (Hosea 4:1-3) Ke 740 M.E.N., Assyria ama akan idiọk obio ubọn̄ edem edere Israel. Ke se ikande n̄kpọ nte isua ikie ke ukperedem, Babylon ama akan obio ubọn̄ edem usụk Judah oro mîkanamke akpanikọ.

⁵ Mme n̄kpọntịbe ẹmi ẹwụt n̄kpọndịk oro ekemede ndidu ke ndiyak idiọkido akara nnyịn. Abasi ese ukwan̄ido ke ndek idinyụn̄ iyọhọ enye ke otu ikọt esie. (1 Peter 1:14-16) Edi akpanikọ nte ke nnyịn idu uwem ke “idiọk eyo emi odude kemi,” ke ererimbot oro ọdiọn̄de-diọn̄ ọdiọk. (Galatia 1:4; 2 Timothy 3:13) Kpa ye oro, Ikọ Abasi eteme mme Christian ndika iso nnam n̄kpọ ke usụn̄ oro edinamde mmọ “ẹkûnyene ubiomikpe, ẹkûnyụn̄ ẹnyene ndudue, edi ẹdi nditọ Abasi eke ẹnanade ndo ke ufọt n̄kwakwan̄a ye idiọk emana; emi [mmọ ẹyamade] ke otu mmọ nte ntantaọfiọn̄ ke ererimbot.” (Philippi 2:14-16a) Edi didie ke nnyịn ikeme ndimụm eti ido n̄kama ke ererimbot emi ọyọhọde ye idiọkido? Nte ẹkam ẹkeme ndinam ntre?

Ererimbot Idiọkido Eyo Rome

6. Ntak emi mme Christian eke akpa isua ikie ẹkesobode n̄kpọ-ata eke edimụm eti ido n̄kama?

⁶ Mme Christian eke akpa isua ikie ẹma ẹsobo n̄kpọ-ata eke edimụm eti ido n̄kama koro idiọkido akatarade ọyọhọ kpukpru ikpehe eke n̄kaowo Rome. Owo akwaifiọk Rome oro Seneca ama etịn̄ aban̄a mbon iduọk ini esie ete: “Mme owo ẹsịn idem ke mbuba unam idiọkn̄kpọ. Kpukpru usen udọn̄ edinam idiọkn̄kpọ etetịm okpon, ndịk esie ososụhọde.” Enye ekemen n̄kaowo mbon Rome odomo ye “idụn̄ ndiọi unam.” Idịghe n̄kpọ n̄kpaidem, ndien, nte ke mbon Rome ẹma ẹsiyom ibak ibak mbuba uwotowo ye oburobụt ido idan̄ ke mme ufọkmbre kaban̄a unọ idem inemesịt.

7. Didie ke Paul eketịn̄ aban̄a ndiọi ido oro ẹkedide ọsọ ke otu ediwak owo ke akpa isua ikie E.N.?

⁷ Ekeme ndidi apostle Paul ama enyene mbiara eduuwem mme owo eke akpa isua ikie ke ekikere ke ini enye ekewetde ete: “Abasi ada mmọ ayak ọnọ ndek ndek udọn̄; koro iban mmọ ẹkpọn̄ se ẹkebotde mmọ ẹnọ, ẹkabade ẹnam se mîkobotke mmọ inọ; kpa ntre n̄ko ke irenowo ẹkpọn̄ se ẹkebotde iban ẹnọ, ẹkabade ẹfiop ke idiọk udọn̄ ye kiet eken, irenowo ẹnam se mîdotke ye irenowo, ẹnyụn̄ ẹbọ ke idemmọ utịp eke odotde ndudue mmọ.” (Rome 1:26, 27) Sia ẹkebierede ndibịne ndek ndek udọn̄ obụkidem, n̄kaowo mbon Rome ama akabade ọyọhọ ye idiọkido.

8. Didie ke ẹkewak ndida nditọwọn̄ nnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ ke n̄kaowo Greece ye Rome?

⁸ Mbụk inamke an̄wan̄a udomo oro idan̄ ukemuduot akatarade eketre ke otu mbon Rome. Nte ededi, eyịghe idụhe nte ke odudu mbon Greece oro ẹkebemde mmọ iso ẹdu, ẹmi ẹkesinamde enye ntatara ntatara, ama otụk mmọ. Ekedi ido edinam ikpọ owo ndibiat n̄kpri nditọiren, ẹsede ẹban̄a mmọ ke itie ebuana andikpep ye eyen ukpepn̄kpọ oro ẹkesiwakde ndida mme uyen usụn̄ n̄kesịm oburobụt ido unam idan̄. Nte eyịghe mîdụhe, Satan ye mme demon esie ẹkedi ntak utọ idiọkido ye edinam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ ye nditọwọn̄ oro.—Joel 3:3; Jude 6, 7.

9, 10. (a) Ke nso usụn̄ ke 1 Corinth 6:9, 10 obiom nsio nsio orụk ndiọi ido ikpe? (b) Nso ikedi idaha ndusụk owo ke esop Corinth, ndien nso ukpụhọde ikada itie ke n̄kan̄ mmọ?

⁹ Ke ewetde n̄kpọ ke ndausụn̄ spirit Abasi, Paul ama asian mme Christian ke Corinth ete: “Nte mbufo ifiọkke ite, mme anam ukwan̄ido ididaha Obio Ubọn̄ Abasi inyene? Ẹkûbian̄a idem mbufo. Mbon use, ye mme okpono ndem, ye mme esịn efịbe, ye mmọ eke ẹbietde iban, ye mmọ eke ẹsabarede idem, ye mme inọ, ye mme ẹsịn esịt ke n̄kpọ owo, ye mme oyụhọ mmịn, ye mbon idiọk inua, ye mme akan owo ubọk ididaha Obio Ubọn̄ Abasi inyene. Ndien ndusụk mbufo ẹketie ntem; edi ẹma ẹyet mbufo, ẹma ẹnam mbufo ẹsana, ẹma ẹtebe mbufo ikpe ke enyịn̄ Ọbọn̄ Jesus Christ, ye ke Spirit Abasi nnyịn.”—1 Corinth 6:9-11.

¹⁰ Leta emi Paul akadade odudu spirit ewet ke ntem ama obiom oburobụt ido idan̄ ikpe, ọdọhọde ete ke “mbon use . . . ididaha Obio Ubọn̄ Abasi inyene.” Nte ededi, ke ama akasiak ediwak ndiọi ido, Paul ama etịn̄ ete: “Ndusụk mbufo ẹketie ntem; edi ẹma ẹyet mbufo.” Ye un̄wam Abasi mme anamidiọk ẹma ẹkeme ndikabade nsana ke enyịn esie.

11. Didie ke mme Christian eke akpa isua ikie ẹkenam n̄kpọ ke idiọk n̄kann̄kụk eke eyo mmọ?

¹¹ Ih, eti ido Christian ama ọkọri idem ke ererimbot eke akpa isua ikie oro ọkọyọhọde ye idiọkido. Mme andinịm ke akpanikọ ẹma ‘ẹkpụhọde oto ke edinam esịt mmọ ẹdi obufa.’ (Rome 12:2) Mmọ ẹma ẹkpọn̄ ‘ido uwem mmọ eke eyo oko’ ndien ẹma ‘ẹkabade ẹdi obufa ke spirit eke odude ke esịt mmọ.’ Ntem mmọ ẹma ẹdianade idem ke ndiọi edinam ererimbot ẹnyụn̄ “ẹmen obufa owo ẹsịne, emi ẹbotde ebiet Abasi ke edinen ido ye edisana ido akpanikọ.”—Ephesus 4:22-24.

Ererimbot Mfịn Oro Ọyọhọde ye Ndiọi Ido

12. Nso ukpụhọde ada itie ke ererimbot tọn̄ọde ke 1914?

¹² Nso kaban̄a eyo nnyịn? Ererimbot oro nnyịn idude ọyọhọ ye ndiọi edinam akan nte akanam edide. Akpan akpan ọtọn̄ọde ke 1914 eti ido uwem omosụhọde ke ofụri ererimbot. (2 Timothy 3:1-5) Ke ẹsịnde mme ekikere eset kaban̄a eti ido, eti ido uwem, ukpono, ye mme ido edinam, ediwak owo ẹyak idem ẹnọ ekikere idemmọ ndien ‘esịt mmọ odoro ufiọn.’ (Ephesus 4:19) Magazine Newsweek ọkọdọhọ ete: “Nnyịn idu uwem ke emana oro eti ido uwem edide n̄kpọ oro ẹnamde nte ẹmade,” adiande do ete ke idaha ido uwem oro odude kemi “anam kpukpru ekikere kaban̄a se idide eti ye idiọk ẹdikọn̄ọ ke se owo amade, se ntụk owo amade m̀mê ke ido eset oro ẹmekde.”

13. (a) Didie ke ekese unọ idem inemesịt mfịn ẹsịn udọn̄ ẹnọ idiọkn̄kpọ? (b) Nso idiọk utịp ke unọ idem inemesịt oro mîdotke ekeme ndinyene ke idem mme owo?

¹³ Kpa nte ekedide ke akpa isua ikie, oburobụt edinọ idem inemesịt edi ọsọ n̄kpọ mfịn. Television, radio, mme ndise senima, ye mme vidio ẹsiwụt mme n̄kpọ ẹnyenede ebuana ye idan̄ kpukpru ini. Idiọkido akam ọnyọni odụk ndutịm usuanetop kọmputa. N̄kpọ aban̄ade idan̄ aka iso odu ke udomo oro ọkọride-kọri ke mme ndutịm kọmputa eyomfịn, ndien mme owo ẹdude ke nsio nsio isua emana ẹkeme ndikụt enye. Nso mme utịp ke kpukpru ẹmi ẹnyene? Ewetmbụk n̄kpọntịbe kiet ọdọhọ ete: “Ke ini uduọkiyịp ye afai ye ọsọ idan̄ ẹfụkde ido edinam nnyịn oro ediwak owo ẹmade, nnyịn ikabade imehe ye uduọkiyịp ye afai ye ọsọ idan̄. Idem akabade emem nnyịn. Mbiara ido akabade edi se ata ediwak owo ẹmade koro ata esisịt ibat owo ẹtịn̄ idiọk ẹban̄a nnyịn.”—Men 1 Timothy 4:1, 2 domo.

14, 15. Nso uyarade odu nte ke eti ido idan̄ osụhọde ke ofụri ererimbot?

¹⁴ Kere ban̄a ntọt emi ke The New York Times: “Se ẹkpebatde nte n̄kpọ esuene ke isua 25 ẹmi ẹkebede edi usụn̄ uduuwem oro ẹnyịmede idahaemi. Ibat irenowo ye iban oro ẹmekde ndidụn̄ ọtọkiet utu ke ndidọ ndọ ama ọdọk ke mbahade 80 eke ikie [ke United States] ke ufọt 1980 ye 1991.” Emi idịghe n̄kpọntịbe Edem Edere America kpọt. Magazine oro Asiaweek ọtọt ete: “Mfan̄a aban̄ade ido eset ke atara asuana usọp usọp ke mme idụt ke ofụri [Asia]. Eneni emi odu ke ufọt ifụre unam idan̄ ye mme ido eset, ndien mme mfịghe kaban̄a edinam ukpụhọde ke akaka iso ndikọri.” Ndụn̄ọde ibat ẹnamde owụt n̄kọri ke udomo oro ẹnyịmede efịbe ye idan̄ mbemiso ndọ ke ediwak idụt.

¹⁵ Bible ama ebem iso etịn̄ ete ke edinam Satan eyetetịm ọsọn̄ ubọk ke eyo nnyịn. (Ediyarade 12:12) Ikpedịghe n̄kpọ n̄kpaidem inọ nnyịn, ndien, nte ke idiọkido ke atara asuana ke udomo oro enyenede ndịk. Ke uwụtn̄kpọ, edisabade nditọwọn̄ ke n̄kan̄ idan̄ amatara asuana ke akamba udomo.a United Nations Children’s Fund ọtọt ete ke “idiọk edida idan̄ nnam mbubịne ke ọnọ nditọwọn̄ unan ke ekperede ndidi ke kpukpru idụt ke ererimbot.” Kpukpru isua “ẹtọt ẹte ke ẹnyịk se iwakde ikan nditọwọn̄ miliọn kiet ke ofụri ererimbot ẹsịn ke usan̄a akpara, edinyam n̄kpọ-mbet ẹnyụn̄ ẹnyam ẹnọ edinam idan̄, ẹnyụn̄ ẹda ẹnam ndise idan̄ nditọwọn̄.” Idan̄ ukemuduot edi n̄ko ọsọ n̄kpọ, emi ndusụk mme ebre mbre ukara ye mme ada iso ido ukpono ẹdade iso ke nditoro enye nte “ukpụhọde usụn̄uwem.”

Ndisịn Ndiọi Ido eke Ererimbot

16. Nso idaha ke Mme Ntiense Jehovah ẹda kaban̄a eti ido idan̄?

¹⁶ Mme Ntiense Jehovah itieneke ibuana ke otu mbon oro ẹnyịmede mme anana-ukpan idaha kaban̄a eti ido idan̄. Titus 2:11, 12 ọdọhọ ete: “Mfọn Abasi ama ọbiọn̄ọde edida edinyan̄a ọsọk kpukpru owo; onyụn̄ ekpep nnyịn n̄kpọ, man otodo nnyịn idianade ikpọn̄ idiọkido ye idiọk udọn̄ ererimbot, idu uwem ke eti ibuot ye edinen ido ye ido Abasi ke eyo emi.” Ih, nnyịn imọkọri ata usua inọ, inyụn̄ isọn, mme utọ ndiọi ido nte idan̄ mbemiso ndọ, efịbe, ye mme edinam idan̄ ukemuduot.b (Rome 12:9; Ephesus 5:3-5) Paul ọkọnọ item emi: “Yak kpukpru owo ẹmi ẹsemede ẹkot enyịn̄ Ọbọn̄ ẹdianade ẹkpọn̄ ukwan̄n̄kpọ.”—2 Timothy 2:19.

17. Didie ke mme ata Christian ẹse edida n̄kpọsọn̄ mmịn?

¹⁷ Mme ata Christian ẹsịn ekikere ererimbot aban̄ade se itiede nte n̄kpri ndiọi n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, ediwak owo mfịn ẹse edida ọkpọsọn̄ mmịn ke idiọk usụn̄ nte ata n̄kpọ mbubru. Edi ikọt Jehovah ẹnam item oro ke Ephesus 5:18: “Ẹkûnyụn̄ ẹkpa mmịn; oro ọwọrọ etịme etịme ido: edi ẹyọhọ ye spirit.” Edieke Christian emekde ndin̄wọn̄ mmịn, enye anam ntre ke ufat.—Mme N̄ke 23:29-32.

18. Didie ke mme edumbet Bible ẹda mme asan̄autom Jehovah usụn̄ ke nte mmọ ẹnamde n̄kpọ ye mbonubon?

¹⁸ Nte mme asan̄autom Jehovah, nnyịn n̄ko inyịmeke ekikere oro ndusụk owo ke ererimbot ẹnyenede nte ke owo ndibọn̄ nnyụn̄ mfiori nsan̄andọ ye nditọ esie m̀mê ndida mme ubiak ubiak ikọ isụn̄i edi ido oro ẹnyịmede. Ye ọkpọsọn̄ ubiere ndinam eti ido, mme Christian ebe ye ibanndọ ẹsinam utom ọtọkiet ndinam item Paul emi: “Ẹsion̄o kpukpru ndotndot ekikere, ye ifụtesịt, ye iyatesịt, ye utọk, ye isụn̄i ẹfep ke otu mbufo, ye kpukpru orụk udu: ẹnyụn̄ ẹfọn ido ye kiet eken, ẹnyụn̄ ẹnyene esịtmbọm, ẹnyụn̄ ẹfen kiet eken, kpa nte Abasi okonyụn̄ efende mbufo ke Christ.”—Ephesus 4:31, 32.

19. Ndiọi ido ẹtara ẹsuana adan̄a didie ke ererimbot unam mbubehe?

¹⁹ Unana edinam akpanikọ, udia n̄wo, usu nsu, udia inọ ke mbubehe, ye uyịpinọ ẹdi n̄ko ọsọ n̄kpọ mfịn. Ibuotikọ kiet ke magazine mbubehe oro CFO ọtọt ete: “Ndụn̄ọde ẹkenamde ye mme anamutom 4,000 . . . ayarade nte ke mbahade 31 eke ikie ke otu mbon ẹkedụn̄ọrede ẹma ẹkụt ‘ata idiọk etịme etịme ido’ ke isua oro ekebede.” Utọ etịme etịme ido oro esịne usu nsu, ndiwet n̄kpọ ke abian̄a ndọn̄ ke n̄wed, edifịna owo ke n̄kan̄ idan̄, ye uyịpinọ. Edieke anade nnyịn ika iso isana ke n̄kan̄ ido uwem ke enyịn Jehovah, ana nnyịn ifep utọ ido oro inyụn̄ inam akpanikọ ke mme mbubehe okụk oro nnyịn inamde.—Micah 6:10, 11.

20. Ntak anade mme Christian ẹbọhọ “itọn̄ inyene”?

²⁰ Kere se iketịbede inọ eren kiet emi ekekerede ke imọ iyenyene ekese ini ndinam n̄kpọ Abasi edieke imọ inyenede usọp usọp udori ke mbubehe okụk. Enye ama odụri mbon en̄wen esịn ke ndutịm mbubehe oro ebe ke nditịn̄ udori oro ẹdoride enyịn ndinyene ke n̄kponinua. Ke ini udori oro mîkodụhe, enye ama anam n̄kpọ ke mbrenyịn ndifụk akwa ntakurua oro okodude tutu enye eyịp okụk oro ẹkenọde enye akama. Ke ntak edinam ye edu unana editua n̄kpọfiọk esie, ẹma ẹsio enye ẹfep ke esop Christian. Item Bible oro enen̄ede edi akpanikọ ete: “Mmọ eke ẹyomde ndidi mbon inyene ẹduọ ẹsịne ke idomo ye afia ye ediwak ndisịme ye idiọk udọn̄, eke ẹdudide owo ẹsụhọde ke nditaha ye nsobo. Koro itọn̄ inyene edi orụn̄ kpukpru orụk mme idiọkn̄kpọ; ndien ke edinyanade mbịne enye, ndusụk owo ẹma ẹyo ẹkpọn̄ mbuọtidem, ẹnyụn̄ ẹda ediwak mfụhọ ẹnọ idemmọ unan.”—1 Timothy 6:9, 10.

21. Nso edu edi ọsọ ke otu mbon oro ẹkarade ke ererimbot, edi didie ke mbon oro ẹkamade itie ke esop Christian ẹnyene ndikama idemmọ?

²¹ Mme andikara ye mme enyene odudu ke ererimbot ẹsiwak ndinana eti ido ẹnyụn̄ ẹwụt akpanikọ oro odude ke n̄ke emi, ‘Odudu ababiat owo.’ (Ecclesiastes 8:9) Ke ndusụk idụt, ubọkedem ye mme oburobụt ido eken ẹdi usụn̄uwem ke otu mme ebiereikpe, mme bodisi, ye mme ebre mbre ukara. Nte ededi, ana mbon oro ẹdade usụn̄ ke esop Christian ẹnyene eti ido inyụn̄ inyeneke ndisọn̄ ubọk n̄kara mbon efen. (Luke 22:25, 26) Mbiowo, ọkọrọ ye mme asan̄autom unamutom, inamke utom iyom “mbukpo udori.” Ana mmọ ẹbiọn̄ọ mme ukeme ekededi nditụhọ m̀mê ndikwan̄a ubiereikpe mmọ ke ntak idotenyịn ndibọ ọkpọkpọ udori.—1 Peter 5:2; Exodus 23:8; Mme N̄ke 17:23; 1 Timothy 5:21.

22. Nso ke ibuotikọ efen edineme?

²² Ke ofụri ofụri, mme Christian ke ẹkụt unen ke ndikan n̄kpọ-ata eke eyomfịn eke edimụm eti ido n̄kama ke ererimbot nnyịn emi ọyọhọde ye idiọkido. Edi, eti ido abuana n̄kpọ akan ikpîkpu edifep se idiọkde. Ibuotikọ efen eyeneme se edikọri eti ido enen̄erede oyom.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Mme Akpan N̄kpọ Ndida Nnam Ndụn̄ọde

◻ Ntak emi Jehovah okowụkde ete ẹsobo mbon Canaan?

◻ Ewe ndiọi ido ẹkedi ọsọ ke akpa isua ikie, ndien n̄kpọ eketie didie ye mme Christian ke utọ n̄kann̄kụk oro?

◻ Nso uyarade odu nte ke ererimbot okụt ukpụhọde otụkde ofụri ererimbot ke eti ido uwem tọn̄ọde ke 1914?

◻ Nso ọsọ ndiọi ido ke ikọt Jehovah ẹsịn?

[Ndise ke page 9]

Mme Christian eke akpa isua ikie ẹma ẹnyene nti ido, idem okposụkedi ẹkedude ke ererimbot oro ọkọyọhọde ye idiọkido

[Ndise ke page 10]

Idiọkido akam akara ndutịm usuanetop kọmputa, anamde ediwak uyen ye mbon eken ẹkeme ndikụt mme n̄kpọ ẹban̄ade idan̄

[Ndise ke page 12]

Ana mme Christian ẹmụm eti ido ẹkama, ikpebeke usụn̄ unana edinam akpanikọ mbon en̄wen