Ikpehe Ita—Nte Bible Akasan̄ade Edisịm Nnyịn

BURMA, 1824—Mme isụn̄utom edidem ndisụk n̄kụre edidụn̄ọde ufọkidụn̄ isụn̄utom Adoniram ye Ann Judson edi oro, ẹtan̄de kpukpru n̄kpọ oro mmọ ẹkerede ke ẹdi ọsọn̄urua n̄kpọ. Edi mmọ ikekwe inyene oro ọsọn̄de urua akan—uwetn̄kpọ Bible oro ẹma ẹkekabade emi Ann ke ndịbe eketịbide isọn̄ufọk obụk. Adoniram, andikabade, odu ke ebuka ke ufọk-n̄kpọkọbi oro ọyọhọde ye ọbọn̄, ẹdoride enye ikọ ẹban̄a uyep. Idahaemi mmọn̄ ọmọn̄ abiat uwetn̄kpọ oro. Didie ke ẹkeme ndinyan̄a enye? Ann esịn enye ke nsọsọn̄ udotibuot ekịm onyụn̄ emen enye ọsọk ebe esie ke ufọk-n̄kpọkọbi oro. Ẹtịm udotibuot oro ẹnịm, ndien se isịnede ke esịt esie akabade edi ubak akpa Bible usem Burmese.

Bible ama enyene ediwak utọ idiọk ifiọk n̄kpọntịbe oro ke ofụri mbụk. Ke mme nsiondi oro ẹkebemde iso, nnyịn ima ineme iban̄a edikabade ye edisuan Bible tọn̄ọ nte ẹkekụre enye tutu esịm ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1600. N̄kpọ etie didie ye Bible ọtọn̄ọde ke ini oro tutu esịm mfịn emi? Nte enye oyodu ọnọ kpukpru owo tutu amama? Nso udeme ke Watch Tower Society enyene?

Mme Isụn̄utom ye Mme N̄ka Bible

Ke ediwak idụt, akwa n̄kọri ke edikot Bible ama enịm mme iduọk isua 1600 ye 1700 idiọn̄ọ. England akpan akpan edi se Bible okotụkde ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke ufan̄ ini emi. Ke akpanikọ, mme mbụk ye mme ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹyọhọ se ikperede ndidi ekikere kpukpru owo ke idụt oro, ọtọn̄ọde ke edidem esịm eyen oro ofụn̄de isọn̄. Edi odudu Bible ama aka anyan akan oro. England ini oro ekedi esụk urua ye ukara emi akarade isenidụt, ndien ndusụk mbon England ẹma ẹsikama Bible ke ini mmọ ẹkade isan̄. Emi ama esịn itiat idakisọn̄ ọnọ ntatara utom usuan Bible.

Ke ekperede utịt iduọk isua 1700, Bible ama edemede ediwak owo ke England ndikere mban̄a udọn̄ n̄kpọ eke spirit mme amanaisọn̄ ke ata nsannsan idụt Obio Ukara Britain. Udọn̄ emi, nte ededi, ikedịghe ke ofụri ererimbot. Ediwak mbon ufọkabasi ẹkenịm akan̄a ke akpanikọ, ndien mmọ ke ntre ẹkekere ẹte ke ndusụk owo nditre ndibọhọ ekedi uduak Abasi. Ke ini William Carey emi akaduakde ndidi isụn̄utom ọkọnọde ufiop ufiop utịn̄ikọ ndiyom ibetedem man aka utom ke India, owo kiet ama ọsọn̄ọ asua ọnọ enye ete: “Akparawa, sụhọde tetie; ke ini edidide uduak Abasi ndikabade mme okpono ndem esịt, Enye ayanam oro idiyomke un̄wam fo!” Kpa ye oro, Carey ama osio aka India ke 1793. Ke n̄kpaidem, enye ke akpatre ama akabade Bible ofụri ofụri m̀mê ubak ubak esịn ke usem 35 eke mbon India.

Mme isụn̄utom ẹma ẹdiọn̄ọ ẹte ke akpan n̄kpọutom mmimọ ekedi Bible ke usem mbio obio. Edi, anie edinam mme Bible ẹdu? Nte enemde, Mary Jones, eyenan̄wan isua 16 emi otode Wales, ke unana edidiọn̄ọ ama edemede n̄ka oro edisuande Bible ke ofụri ererimbot. Ke 1800, Mary ama asan̄a kilomita 40 ke ukpọk ikpat ndikọbọ ọkwọrọ ederi kiet Bible usem Welsh ndep. Enye akada isua itiokiet nditan̄ade okụk esie nnịm, ndien ke ini Mary okokopde ete ke ẹma ẹnyam Bible ẹma, enye ama en̄wek eyet, ofụhọ. Ke emi otụkde ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ, ọkwọrọ ederi oro ama ọnọ Mary kiet ke otu mme Bible esie.

Ke oro ebede, ọkwọrọ ederi oro ama etie ekere ediwak mbon efen oro ẹkeyomde Bible, ndien enye ama eneme mfịna emi ye mme ufan ke London. Utịp ekedi nte ke 1804, ẹma ẹtọn̄ọ N̄ka Bible Britain ye eke Esenidụt. Uduak esie ekedi mmemmem: Ndinam Bible oro ẹkemede ndidep odu ọnọ mme owo ke usem emana mmọ, ẹmịn̄de ye “unana ntọt m̀mê ikọ nditat n̄kpọ an̄wan̄a ke mben.” Ebede ke ndisio mme ikọ oro ẹtatde n̄kpọ an̄wan̄a ke mben mfep, mme anditọn̄ọ N̄ka oro ẹkedori enyịn ndifep eneni ke ukpepn̄kpọ. Ediwak ini, nte ededi, N̄ka Bible ama esibahade kaban̄a n̄wed oro mîdịghe ubak Edisana Uwetn̄kpọ, baptism ke ndibụk ke mmọn̄, ye ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet.

Akpa ifiopesịt oro ama asuana usọp usọp, ndien etisịm 1813 ẹma ẹtọn̄ọ mme n̄ka efen efen ke Germany, Netherlands, Denmark, ye Russia. Nte ini akakade, ẹma ẹtọn̄ọ mme n̄ka Bible ke mme idụt efen. Ke ini mme akpa n̄ka Bible ẹketịn̄de se idide utịtmbuba mmọ, mmọ ẹkekere ke ediwak ikpehe ererimbot ẹkesem ibat ibat akpan usem kpọt. Mmọ ikekereke ite ke ediwak tọsịn ẹma ẹdu! Ata ibat ibat mme akabade n̄wed ẹkediọn̄ọ usem Hebrew ye Greek man ẹkabade nnennen ẹsịn ke usem mbio obio. Ke ntre, ke ini N̄ka Bible Britain ye eke Esenidụt ekesede aban̄a edikabade n̄wed, mme akabade n̄wed ẹkesiwak ndida King James Version eke Ikọmbakara nnam utom mmọ.

Mme Mfịna Akabade N̄wed Kiet

Ediwak n̄kpọ ke Bible ẹsịne mme mbụk ye mme n̄ke oro ẹkọn̄ọde ke ifiọk n̄kpọntịbe eke usen ke usen. Emi anam enye edi mmemmem ndikabade akan nte ekpedide edieke ẹkpekewetde ke mme ikọ ukpepn̄kpọ akwaifiọk oro ẹkerede-kere. Nte ededi, nte ẹkebemde iso ẹtịn̄, mme akpa ukeme emi mme isụn̄utom oro ẹkesịnde ndusụk ini ama osion̄o mme edikabade oro etịmerede owo ekikere m̀mê anamde owo asak imam edi. Edikabade kiet, ke uwụtn̄kpọ, ọkọnọ mme owo ke ikpehe kiet ke India ekikere nte ke Abasi edi owo oro uduot idem esie edide blu blu. Ikọ oro ẹkedade ndikabade “eke heaven” ke ikọ oro “Ete eke heaven” ọkọwọrọ “enyenede uduot ikpaenyọn̄”—ata ata heaven!

Kaban̄a mme n̄kpọ ubiọn̄ọ oro akabade n̄wed osobode, Adoniram Judson ekewet ke 1819 ete: ‘Ke ini nnyịn ikpepde usem oro mme owo ẹsemde ke ikpehe eken ke isọn̄, emi mme ido usem mmọ ẹdide obufa ẹnọ nnyịn, mme abisi ye mme ikọ mînyụn̄ ibietke-biet eke usem ekededi oro akanam nnyịn ikụtde; ke ini nnyịn mînyeneke n̄wed ukabadeikọ m̀mê akabade ikọ ndien anade idiọn̄ọ usem oro esisịt mbemiso nnyịn ikemede ndiyom un̄wam nto andikpep edide amanaisọn̄—oro ọwọrọ utom!’ Ndien utom mme akabade n̄wed nte Judson ama esịn n̄kọri akamba akamba ke ndinam Bible odu.—Se chart ke page 12.

Ann Judson ama an̄wam ebe esie ke ọkpọsọn̄ utom ukabade n̄wed emi. Edi mme Judson ẹma ẹsobo se ikande sụk mfịna ukabade n̄wed. Ke ini isụn̄utom edidem ẹkedụride Adoniram ẹka ufọk-n̄kpọkọbi, Ann akasan̄a ye idịbi. Ye uko, enye ama ekpe mme ọsọn̄ido isụn̄utom ẹmi ubọk ke ọfiọn̄ 21 ndisana ebe esie nyak. Afanikọn̄ oro ọkọrọ ye udọn̄ọ ama enyene idiọk utịp ke nsọn̄idem esie. Ikebịghike ke ẹma ẹkesana Adoniram ẹyak, uko uko Ann esie ye ekpri adiaha mmọ ẹma ẹkpa ke ntak ufiopidem. Esịt ama obụn̄ọ Adoniram. Kpa ye oro, enye ama ọbuọt idem ye Abasi kaban̄a ukeme onyụn̄ aka iso ndikabade n̄wed, okụrede Bible usem Burmese ke 1835. Kan̄a kemi, n̄kari n̄kari n̄kpọ-ata efen ẹban̄ade Bible ẹma ẹdemede.

Eneni Akanade Bible Okụk

Iduọk isua 1800 ama okụt akwa eneni ke n̄kaowo ye ke ukaraidem, ye Bible ndusụk ini edide akpan ibuot nneme. Ke uwụtn̄kpọ, okposụkedi N̄ka Bible Russia ọkọtọn̄ọde ye unyịme andikara ye Ufọkabasi Orthodox Mbon Russia, nte ini akakade mmọ ẹma ẹsuan ẹnyụn̄ ẹdori N̄ka oro ukpan. (Mme andibiọn̄ọ N̄ka oro ẹma ẹfọfọp ediwak tọsịn Bible ke n̄kpọ nte isua kiet mbemiso.) Mme ọkwọrọ ederi Orthodox ke emi ẹma ẹsịn ifịk ẹyom nditre se mme akpa Christian ẹketọn̄ọde ye ifiopesịt—edisuan Bible ke ofụri ererimbot. Mme adaiso Orthodox ke ọyọhọ isua ikie 19 ẹma ẹsọn̄ọ ẹyịre ẹte ke Bible edi n̄kpọndịk ọnọ odudu Ufọkabasi ye eke Ukara. Ke edide isio, n̄ka unam ukpụhọde ke ukaraidem oro ọkọwọrọde edi ama edida Bible, idịghe nte se idide n̄kpọndịk inọ mme ukara, edi, utu ke oro, nte n̄kpọekọn̄ oro Ufọkabasi ye Ukara ẹnyenede ndida nnam mme owo ẹdu ke nsụkibuot. Bible okodu ke en̄wan ke n̄kan̄ mbiba!

Mme isua oro ẹketienede ẹma ẹkụt n̄ko n̄kọri ke en̄wan “ifiọkn̄wed” oro ẹn̄wanade ye Bible. Ke 1831, Charles Darwin ama ọtọn̄ọ isan̄ oro akadade esịm ekikere esie aban̄ade n̄kpọ ndiforo nto n̄kpọ efen. Ke 1848, Marx ye Engels ẹma ẹsio Communist Manifesto, ẹwụtde Ido Ukpono Christ nte edide n̄kpọutom ufịk. N̄ko ke ufan̄ ini emi, ikpọ mme okụt ndudue ẹma ẹneni ẹban̄a nte N̄wed Abasi enende ye nte mme owo oro ẹsiakde ke Bible ẹdide akpanikọ—idem Jesus ke idemesie! Edi ndusụk mme ekere n̄kpọ owo ẹma ẹkụt ndudue oro odude ke mme ekikere oro ẹsịnde Abasi ye Bible, ndien mmọ ẹma ẹyom mme usụn̄ oro ẹsịnede ifiọk ndisọn̄ọ nte Bible edide se ẹkemede ndiberi edem. Kiet ke otu mmọemi ekedi Konstantin von Tischendorf, enyene-ifiọk ata usem owo Germany.

Mme N̄kpọ Ẹfiọhọde Ẹn̄wam Ndisọn̄ọ Uwetn̄kpọ Bible

Tischendorf ama anam isan̄ ke ofụri Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn ke ndiyom mme uwetn̄kpọ Bible eset, odoride enyịn ndisọn̄ọ akpasarade uwetn̄kpọ Bible nte owo mîkemeke ndineni. Ke 1859, ke isua oro Darwin okosiode The Origin of Species, Tischendorf ama okụt se ikedide mbịghi-n̄kan ofụri N̄wed Abasi Christian Usem Greek oro ẹdiọn̄ọde ke ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k ke isọn̄ isọn̄ Obot Sinai. Ẹdiọn̄ọ enye nte Codex Sinaiticus ndien etie nte ẹkewet enye ke n̄kpọ nte isua 50 mbemiso Jerome okokụrede Vulgate usem Latin. Okposụkedi edide ke ẹsụk ẹneneni m̀mê ama enen enye ndisio ikpan̄wed oro ke ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k, Tischendorf ama emịn̄ enye, ntem anamde enye odu ọnọ nditọ ukpepn̄kpọ.a

Koro Sinaiticus okodude ke otu mbịghi-n̄kan uwetn̄kpọ akpasarade usem, ikụreke ke enye ndiyarade nte ke N̄wed Abasi Usem Greek ikpụhọkede edi n̄ko an̄wam nditọ ukpepn̄kpọ ndikụt mme ndudue oro ẹkenyọnide ẹdụk mme ukperedem uwetn̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, se ẹtịn̄de ẹban̄a Jesus ke 1 Timothy 3:16 ke Sinaiticus okot ntem: “Ẹma ẹyarade enye ke obụkidem.” Ke itie “enye,” ediwak uwetn̄kpọ oro ẹkediọn̄ọde ini oro ẹwụt enyịn̄ “Abasi,” oro ẹwetde ke ibio ibio usụn̄ ebe ke ndinam esisịt ukpụhọde ke ikọ Greek oro adade ọnọ “enye.” Nte ededi, ẹkewet Sinaiticus ediwak isua mbemiso uwetn̄kpọ Greek ekededi oro okotde “Abasi.” Ntem, enye ayarade nte ke ẹma ẹdian n̄kpọ ke uwetn̄kpọ eke ukperedem, nte an̄wan̄ade ẹsịnde man ọsọn̄ọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet.

Toto ke ini Tischendorf, ẹma ẹkụt mme uwetn̄kpọ efen efen. Mfịn, ofụri ibat uwetn̄kpọ N̄wed Abasi Usem Hebrew oro ẹdiọn̄ọde ẹdi n̄kpọ nte 6,000 ndien eke N̄wed Abasi Usem Greek, se ibede 13,000. Ndụn̄ọde edimen ndomo oro ẹnamde ke mmọemi ẹsụn̄ọ ke uwetn̄kpọ akpasarade usem oro ẹkemede nditịm mberi edem. Nte eyen ukpepn̄kpọ oro F. F. Bruce esịnde enye: “Nsio nsio usụn̄ oro ẹkotde . . . ikpụhọkede akpanikọ ke mbụk m̀mê ukpepn̄kpọ ye edinam Christian ndomokiet.” Ke adan̄aemi edikabade Bible nsịn ke ediwak usem efen efen akade iso, didie ke ifiọk oro ọkọride-kọri mi ekeme ndida ufọn nsọk mme owo?

Watch Tower Society ye Bible

Ke 1881 ekpri ifịk ifịk otu mme andinọ ukpep ye nditọ ukpepn̄kpọ Bible ama ọtọn̄ọ se ikakabarede idi Watch Tower Bible and Tract Society ke ukperedem. Ke akpa, mmọ ẹkesuan mme Bible oro mme n̄ka Bible efen ẹkesion̄ode ẹdi, esịnede N̄wed Abasi Usem Greek eke Tischendorf. Ke 1890, nte ededi, mmọ ẹma ẹsịn idem nnennen ke edimịn̄ Bible, ẹsede ẹban̄a akpa ke otu ediwak nsiondi Bible. Ke 1926 N̄ka emi ama ọtọn̄ọ ndimịn̄ Bible ke ukwakutom umịn̄n̄wed esie. Edi udọn̄ kaban̄a edinyene obufa edikabade Bible ama etetịm owụt idem. Nte ẹkeme ndisịn ifiọk oro ẹnyenede ẹto mme n̄kpọ oro ẹkekụtde ye ukpep oro ẹkebọde ke isua ikie emi ekebede ke Bible man an̄wan̄a owo, edi se ẹkemede ndinyene? Ye uduak emi, mme nsan̄autom N̄ka emi ẹma ẹtọn̄ọ ndisio obufa edikabade N̄wed Abasi ndi ke 1946.

Edikabade Kiet, Ediwak Usem

Ẹma ẹtịm kọmiti ukabade n̄wed emi esịnede mme Christian oro ẹyetde aran ẹmi ẹnyenede ifiọk ndisio New World Translation of the Holy Scriptures ke Ikọmbakara. Ẹkemịn̄ enye ke eboho itiokiet, ẹsio ọtọn̄ọde ke 1950 esịm 1960, ọtọn̄ọde ye N̄wed Abasi Christian Usem Greek. Ọtọn̄ọde ke 1963 ẹmekabade enye ẹsịn ke usem 27 efen, ndien efen efen ke ẹka iso. Mme utịtmbuba oro ẹkenyenede ẹnọ mme usem efen ẹkedi ukem ye eke Ikọmbakara. Akpa, edikabade enyene ndidi nnennen, ekpere akpasarade ekikere nte ẹkekeme. Owo inyeneke ndiyụrọde se ikọ ọwọrọde man ekekem ye akpan ukpepn̄kpọ oro ẹdiọn̄ọde. Ọyọhọ iba, nte ẹkabarede ikọ enyene ndidi ukem, edikabade oro ọsọn̄ọde eyịre ke nte ẹkabarede mme akpan ikọ kiet kiet adan̄a nte udọn̄ikọ ayakde. Utọ usụn̄ oro an̄wam mme andikot ndikụt nte mme andiwet Bible ẹkedade mme akpan ikọ ẹtịn̄ ikọ. Ọyọhọ ita, se ẹkabarede enyene ndidi ke ata ata usụn̄ nte ẹkekeme ye unana ẹdifụk se ikọ ọwọrọde. Edikabade ke ata ata usụn̄ anam andikot enen̄ede emehe ye edu akpasarade usem ye ekikere oro abuanade. Ndien ọyọhọ inan̄, enyene ndimem man usụhọde owo ekeme ndikot nnyụn̄ ndiọn̄ọ.

Ata ata usụn̄ ukabade ikọ oro ẹdade ke New World Translation Ikọmbakara anam edi mmemmem ndikabade nsịn ke usem efen. Ke ntak emi otu mme akabade n̄wed N̄ka ke emi ẹkama mme n̄kpọutom kọmputa ẹtịmde ẹfọn man anam utom mmọ ọsọp onyụn̄ anam enye enen akan. Usụn̄ edinam enye emi an̄wam mme akabade n̄wed nditịm mme ikọ usem n̄kann̄kụk ẹmi ẹdide ukem nnọ akpan ikọ kiet kiet. Enye n̄ko an̄wam mmọ ndikpep nte Ikọmbakara akabarede ikọ Hebrew ye Greek kiet kiet ke Bible.

Ndikabade nto Ikọmbakara, utu ke ndinam utom nnennen nto usem Hebrew ye Greek, ọnọ akpan ufọn. Ke osiode edisịbe ini oro ẹdade ẹkabade n̄wed efep, enye anam edidianakiet etetịm odu ke nte ẹkabarede ikọ ke kpukpru usem. Ntak-a? Koro edi mmemmem akan ndikabade nnennen nto usem kiet eke eyomfịn nsịn ke usem efen akan ndikabade nto akani usem nsịn ke nsio nsio usem eyomfịn. Kamse, mme akabade n̄wed ẹkeme ndisobo ye mme andisem usem eyomfịn edi idịghe ntre ye mme usem oro ẹkesemde ediwak tọsịn isua ẹmi ẹkebede.

Eti Mbụk Ẹnyenede Kpukpru Idụt

Ẹkeme ndiwet ekese n̄kpọ efen efen mban̄a iren ye iban ẹmi ye iwụk ẹken̄wamde ndinam Bible edi n̄wed oro odude atara akan ke ofụri isọn̄. Ke ediwak isua ikie ẹmi ẹkebede, ẹma ẹmịn̄ ke nsụhọde n̄kaha Bible ye mme ikpehe Bible biliọn inan̄ ke se iwakde ikan usem tọsịn iba, emi se itịmde iwak ikan mbahade 90 eke ikie ke otu mme andidụn̄ ererimbot ẹsemde!

Bible ama ebem iso etịn̄ aban̄a editan̄a Obio Ubọn̄ Abasi ke ofụri ererimbot ke eyo nnyịn. Ke ntak emi, Jehovah Abasi ke idemesie nte an̄wan̄ade ama ọnọ mme owo ndausụn̄ ke ndinam Bible ke emi ekpere ndidu ke ofụri ererimbot. (Matthew 13:47, 48; 24:14) Mme uko uko akabade n̄wed ye mme andimịn̄ Bible eke eset ẹma ẹtaba kpukpru n̄kpọ man ẹnọ nnyịn Ikọ Abasi—kpa n̄kukụre ebiet emi un̄wana eke spirit otode ke ererimbot oro ekịmde mi ke n̄kan̄ ido uwem. Uwụtn̄kpọ mmọ akpakam onụk fi ndikot, nda enye ndu uwem, nnyụn̄ mbuana Ikọ oro ye ukem mbuọtidem oro mmọ ẹkewụtde. Ih, kpukpru usen, bọ ọyọhọ ufọn to Bible oro ẹkemede ndiberi edem emi odude fi ke ubọk!—Isaiah 40:6-8.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Chart ke page 12]

N̄kọri ke Edikabade Bible

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

IBAT

USEM

1 Mme Jew ẹtọn̄ọ ndikabade N̄wed Abasi Usem Hebrew nsịn

ke usem Greek ke n̄kpọ nte 280 M.E.N. 12 Jerome okụre Vulgate usem Latin ke n̄kpọ nte 400 E.N.

35 Gutenberg okụre akpa Bible oro ẹmịn̄de ke n̄kpọ nte 1455

81 Ẹtọn̄ọ N̄ka Bible Britain ye eke Esenidụt 1804

Ibat Usem Oro Ẹnọde Etiene Isua

522

1900

600

700

800

900

1,049

1950

1,100

1,200

1,300

1,471

1970

2,123

1996

2,200

2,300

2,400

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Mme ebiet ẹtode: Christianity Today, United Bible Society

Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 9]

Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.

[Ndise ke page 8]

Ẹma ẹsịn Judson ke ebuka ẹnyụn̄ ẹdụri ẹdaha

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Oto n̄wed oro Judson the Hero of Burma, eke Jesse Page

[Ndise ke page 10]

Tischendorf ama anyan̄a ọsọn̄urua uwetn̄kpọ osio ke ufọkidụn̄ n̄ka mọn̄k emi ke isọn̄ isọn̄ Obot Sinai

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.