Nte Edi Itoro m̀mê Nneminua?
OWO ọdọhọ fi ete, “Obufa idet emi anamde eye-o!” Nte edi itoro m̀mê nneminua? “Suit fo odot fi-o!” Itoro m̀mê nneminua? “Akanam ndiaha udia eke enemde ntem!” Nte edi itoro m̀mê nneminua? Ke ini ikopde mme utọ ikọ itoro oro, nnyịn imekeme ndiyịk m̀mê mmọ ẹnen̄ede ẹdi eti ye akpanikọ mîdịghe m̀mê mmọ ẹdi sụk usụn̄ ndida nnem nnyịn esịt ye unana edinen̄ede nto esịt anditịn̄.
Didie ke nnyịn ikeme ndifiọk m̀mê se owo etịn̄de ye nnyịn edi itoro m̀mê edi nneminua? Nte anam n̄kpọ? Nte nnyịn ikemeke ndikam nda ikọ nte ẹnyụn̄ ẹtịn̄de nnyụn̄ ndara ke inemesịt oro enye ọnọde nnyịn? Nso kaban̄a ini oro nnyịn itorode mbon efen? Nte akanam nnyịn imodụn̄ọde uduakesịt nnyịn? Ndikere mban̄a mme mbụme ẹmi ekeme ndin̄wam nnyịn ndifiọk ndinyụn̄ nda edeme nnyịn nnam n̄kpọ ke usụn̄ oro adade itoro ọsọk Jehovah Abasi.
Ẹkabade se Itoro ye Nneminua Edide
Webster’s Dictionary akabade itoro nte ikọ oro owụtde unyịme m̀mê ekọm, ndien ikọ oro ekeme n̄ko ndida mban̄a utuakibuot m̀mê edinọ ubọn̄. Nte an̄wan̄ade akpatre ukabade iba ẹmi ẹtịn̄ n̄kukụre ẹban̄a itoro oro ẹnọde Jehovah Abasi. Emi edi akpan ubak utuakibuot akpanikọ, nte andiwet psalm eke odudu spirit etemede ete: “Koro ọfọnde . . . , koro enende; itoro onyụn̄ eye.” “Yak kpukpru n̄kpọ eke ẹduọkde ibifịk ẹtoro Jehovah.”—Psalm 147:1; 150:6.
Nte ededi, emi iwọrọke ite ke owo ikemeke nditoro mme owo. Ẹkeme, ke ekikere edikọm, edinọ unyịme, m̀mê ubiere oro ọfọnde. Ke n̄ke oro Jesus okotopde, eteufọk ọdọhọ asan̄autom esie ete: “Emetịm anam, afo eti asan̄autom ye owo akpanikọ.”—Matthew 25:21.
Ke n̄kan̄ eken, ẹkabade nneminua nte nsu, abian̄a abian̄a m̀mê ebeubọk itoro, emi owo nneminua oro nte ido edide enyenede ibụk ibụk uduakesịt. Ẹtịn̄ usọ usọ ekọm m̀mê itoro nneminua man ẹnyene uma m̀mê ufọn n̄kpọ obụkidem ẹto owo efen mîdịghe man ẹnyene ekikere edinam n̄kpọ nnọ owo nneminua oro. Ntre ibụk esinụk mbon nneminua. Nte Jude 16 ọdọhọde, mmọ “ẹben̄e idem nditịn̄ ikọ nneminua ye mbon efen ke ini mmọ ẹkụtde ufọn ke esịt.”—The Jerusalem Bible.
Ekikere N̄wed Abasi
Nso idi ekikere N̄wed Abasi kaban̄a editoro mme ekemmọ owo? Jehovah enịm uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn nditiene ke afan̄ emi. Ẹsian nnyịn ke Bible nte ke ẹyetoro nnyịn edieke inamde uduak Jehovah. Apostle Paul ọdọhọ ete ke “owo kiet kiet [ọyọbọ] itoro ke ubọk Abasi.” Peter asian nnyịn ete ke mbuọtidem nnyịn oro ẹdomode ẹwụt “[ọyọwọrọ] edi n̄kpọ itoro.” Ntre akpanikọ oro nte ke Jehovah oyotoro mme owo owụt nnyịn nte ke edinọ ata itoro edi eti, ima ima edinam oro enyenede ufọn, n̄kpọ oro mîkpanaha ẹfụmi.—1 Corinth 4:5; 1 Peter 1:7.
Itie efen emi itoro ekemede ndito nsịm nnyịn, nte Bible ọdọhọde, edi mbon ukara ẹmi ẹkụtde eti edu nnyịn ẹnyụn̄ ẹtorode nnyịn ke esịt akpanikọ. “Nam se ifọnde,” ntre ke ẹdọhọ nnyịn, “ndien ọyọbọ itoro ke ubọk esie.” (Rome 13:3) Nnyịn imekeme ndibọ itoro ito mbon oro ke esịt akpanikọ ẹnịmde se mmọ ẹtịn̄de ke akpanikọ ndien mînyụn̄ inyeneke idiọk uduakesịt ke nditoro nnyịn. N̄wed Abasi eke odudu spirit ọdọhọ ke Mme N̄ke 27:2 ete: “Yak owo efen otoro fi, okûdi n̄kpọkinua fo.” Emi owụt ete ke odot ndibọ itoro nto mme owo.
Idịghe ntre ke ndibọ m̀mê nditịn̄ ikọ nneminua. Ntak emi ikọ nneminua enen̄erede edi n̄kpọ iyatesịt ọnọ Jehovah? N̄kpọ kiet edi, enye itoho esịt, ndien Jehovah obiom se mîtoho esịt ikpe. (Men Mme N̄ke 23:6, 7 domo.) Ke adianade do, enye idịghe akpanikọ. Ke etịn̄de aban̄a mbon oro mînyeneke unyịme Abasi, andiwet psalm ọdọhọ ete: “Ofụri se mmọ ẹnamde edi ndisu nsu nnọ kiet eken, n̄kpọkinua nneminua, ikọ eke otode esịt iba. Yahweh akpakam okpok kpukpru edeme nneminua efep.”—Psalm 12:2, 3, JB.
Ke akande kpukpru, nneminua iwụtke ima. Enye edemede oto ibụk. Ke ama eketịn̄ aban̄a mbon nneminua, David andiwet psalm okot oto mmọ nte ẹdọhọde ẹte: “Nnyịn iyanam uko ke edeme nnyịn: n̄kpọkinua nnyịn enyene idem nnyịn: anie edi ọbọn̄ nnyịn?” Jehovah etịn̄ aban̄a utọ mbon oro nte ‘mme andibụme mbon ukụt.’ Ẹda edeme nneminua mmọ ẹnam n̄kpọ, idịghe ndibọp mbon efen, edi ndibụme mmọ nnyụn̄ nnam mmọ ẹkụt ukụt.—Psalm 12:4, 5.
Nneminua—Afia
“Owo eke enemde inua aban̄a mbọhọidụn̄ esie ọkọbi iyịre ọnọ ikpat ukot esie.” Ntre ke enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon etịn̄, ndien oro edi akpanikọ didie ntem! (Mme N̄ke 29:5) Mme Pharisee ẹma ẹdomo ndida nneminua n̄kọk afia nnọ Jesus. Mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Andikpep, nnyịn imọfiọk ite Afo edi akpanikọ, onyụn̄ ekpep owo usụn̄ Abasi ke akpanikọ, unyụn̄ ukereke owo; koro Afo uten̄eke owo enyịn.” Didie ke oro eketie nte se mînọhọ unan ntem! Edi Jesus ikayakke idem inọ ikọ nneminua mmọ. Enye ama ọfiọk ete ke mmọ ikenịmke ukpepn̄kpọ akpanikọ esie ke akpanikọ edi ẹkekam ẹdomo ndikọk afia nnọ enye ke ikọinua esie ke n̄kpọ aban̄ade edikpe tax nnọ Caesar.—Matthew 22:15-22.
Owo oro ekedide ata isio ye Jesus ekedi Edidem Herod eke akpa isua ikie. Ke ini enye ọkọnọde an̄wan̄wa utịn̄ikọ ke obio Caesarea, mme owo ẹma ẹfiori ẹte: “Uyo Abasi, idịghe uyo owo.” Utu ke enye ndisua nnọ mbon oro ke utọ an̄wan̄wa, abian̄a abian̄a itoro oro, Herod ama enyịme nneminua oro. Angel Jehovah ama osio usiene ke ebe oro ke ndinam ndọn̄ odụk Herod oro okosụn̄ọde ke n̄kpa esie.—Utom 12:21-23.
Christian oro ọkọride esịm ọyọhọ idaha oyodu ke edidemede ndidiọn̄ọ se idide nneminua. Mbiowo esop ẹkpenyene ndiwụt ukpeme akpan akpan ke ini owo emi enyenede ikpe an̄wan̄ade ikọ itoro ọduọk, idem akam anamde ekesịm udomo edimen ebiowo kiet ndomo ye efen onyụn̄ etịn̄de nte enye oro enye enyenede nneme ọfọnde ido onyụn̄ owụtde mbọm akan.
Bible owụt n̄kpọ iduọ efen emi nneminua ekemede ndikama in̄wan̄în̄wan̄ ke ini enye etịn̄de nte n̄wan mbukpek atapde akparawa kiet esịn ke oburobụt ido. (Mme N̄ke 7:5, 21) Ntọt emi odot ye idaha oro odude mfịn. Ke otu mbon oro ẹsiode ẹfep ke esop Christian kpukpru isua, ẹsio ediwak mmọ ke ntak oburobụt ido. Nte utọ ediduọ ndụk akwa idiọkn̄kpọ oro ọkpọtọn̄ọ oto nneminua? Sia mme owo ẹnen̄erede ẹyom itoro ye edidi se ẹtịn̄de eti ikọ ẹban̄a, udọn udọn ikọ ẹtode n̄kpọkinua nneminua ekeme ndisụhọde odudu oro Christian enyenede ndibiọn̄ọ ido oro mîdotke. Ke ini owo mîkpemeke utọ n̄kpọ oro, enye ekeme ndida nsịm ndiọi utịp.
Ukpeme Ndibiọn̄ọ Nneminua
Nneminua esiyụhọ ima ibụk m̀mê ikpîkpu udọn̄ owo oro ẹnamde nneminua ẹban̄a. Enye aka ndinọ owo n̄kokon̄ ekikere kaban̄a nte enye edide n̄kpọ, anamde enye ekere ke imọfọn ikan mbon efen ke ndusụk usụn̄. Owo akwaifiọk oro François de La Rochefoucauld emen nneminua odomo ye idiọk okụk, “emi etrede ndikama ke ntak edide abian̄a.” Ntem, usụn̄ ndikpeme idem edi ndinam eti item apostle Paul emi: “Ndọhọ kpukpru owo ke otu mbufo, nte enye okûkere ete idi n̄kpọ ikan nte ekpekerede: edi yak enye ekere aban̄a idemesie nte enyene ibuot owo ekpekerede, nte ekemde ye idomo mbuọtidem eke Abasi ọkọnọde owo kiet kiet.”—Rome 12:3.
Okposụkedi ndammana ntụhọ nnyịn edide ndikop se inemde nnyịn ke utọn̄, se nnyịn itịmde iyom ekese ini ẹdi item ye ntụnọ ẹkọn̄ọde ke Bible. (Mme N̄ke 16:25) Edidem Ahab okoyom ndikop sụk se inemde enye ke utọn̄; mme isụn̄utom esie ẹma ẹkam ẹdọhọ prọfet Micaiah ẹte anam ikọ esie akabade etie ‘nte ikọ owo mmọ kiet [mme enem-inua prọfet Ahab], onyụn̄ etịn̄ se ifọnde.’ (1 Ndidem 22:13) Ke ekpedide Ahab ama enyịme ndikpan̄ utọn̄ nnọ nnennen ikọ nnyụn̄ n̄kpụhọde mme usụn̄ nsọn̄ibuot esie, enye ọkpọkọbiọn̄ọ enyene-ndịk ekọn̄ oro ẹkekande Israel ye n̄kpa esie n̄ko. Kaban̄a mfọnọn̄kpọ eke spirit nnyịn, nnyịn ikpenyene ndisọsọp nnam n̄kpọ mban̄a ọkpọsọn̄, edi ima ima, item mbiowo Christian oro ẹmekde, ẹmi ẹyomde ndin̄wam nnyịn idu ke nnennen usụn̄ akpanikọ, utu ke ndiyom mme owo oro ẹkade iso ndisian nnyịn nte ifọnde, ẹdebede utọn̄ nnyịn ye ikọ nneminua!—Men 2 Timothy 4:3 domo.
Mme Christian ikpedehede, ke ntak ekededi, iyom nditịn̄ ikọ nneminua. Ukem nte anam-akpanikọ Elihu, mmọ ye ubiere ẹbọn̄ akam ẹte: “Yak n̄kûten̄e owo ndomokiet enyịn, m̀mê ndinem inua ye owo ekededi; koro mfiọkke nte ẹnemde inua, akan oro Andinam mi ọkpọsọp emen mi efep.” Ndien, ukem nte Paul, mmọ ẹyekeme ndidọhọ: “Akanam owo ikwe nnyịn idade ikọ nneminua . . . nnyịn inyụn̄ idaha ikọ idịp mbumek.”—Job 32:21, 22, An American Translation; 1 Thessalonica 2:5, 6.
Itoro ke Ebiet Odotde
N̄ke eke odudu spirit owụt nte ke itoro ekeme ndinam n̄kpọ nte udomon̄kpọ, ọdọhọde ete: “Eso utara enyene silver ndien eso utịm enyene gold, edi itoro edi udomon̄kpọ edu.” (Mme N̄ke 27:21, The New English Bible) Ih, itoro ekeme ndinam owo enyene ekikere edidi mfọnn̄kan m̀mê ntan̄idem, adade ekesịm iduọ owo oro. Ke n̄kan̄ eken, enye ekeme ndiwụt nsụkesịt ye nsụhọdeidem esie edieke enye ọdiọn̄ọde ete ke imakama Jehovah isọn ke n̄kpọ ekededi oro imọ inamde oro adade itoro ọsọk imọ.
Itoro oro otode esịt kaban̄a edu oro odotde m̀mê mme n̄kpọ oro owo anamde ọbọp andinọ ye andibọ. Enye etịp esịn ke ufiop ye owo ndinyene eti esịtekọm mban̄a kiet eken. Enye esịn udọn̄ ọnọ edin̄wana nsịm mme utịtmbuba oro ẹdotde itoro. Itoro oro odotde emi ẹnọde n̄kparawa owo ekeme ndinam mmọ ẹyom ndinam utom ọkpọsọn̄. Enye ekeme ndin̄wam ke ndidiọn̄ edu mmọ nte mmọ ẹduakde ndidu uwem ekekem ye mme idaha oro ẹyomde ẹto mmọ.
Ẹyak nnyịn, ke ntre, ifep nneminua—edide ke edinọnọ m̀mê ke edibọbọ. Ẹyak nnyịn isụhọde idem ke ini ibọde itoro. Ndien ẹyak nnyịn inọ itoro ke ntatubọk ye ke ofụri esịt—inọde Jehovah kpukpru ini ke utuakibuot nnyịn inyụn̄ inọde mbon efen ke ofụri esịt ke orụk eke editịn̄ eti n̄kpọ mban̄a owo ye ediwụt eti esịtekọm, itide ite “ikọ ke ekem ini nsifọn ntem?”—Mme N̄ke 15:23.