Nte Afo Omodu Ke Edidemede Aban̄a Eyo Nnyịn?

NDIDU ke edidemede mban̄a n̄kpọndịk ekeme ndisụn̄ọ ke uwem m̀mê n̄kpa. Ẹkeme ndinam emi an̄wan̄a ye se iketịbede ke mme isuo obot nsụn̄ikan̄ iba.

Obot Pelée, emi edide obot nsụn̄ikan̄ oro owotde owo akan ke ọyọhọ isua ikie 20 emi, ama obomo ke May 8, 1902, ke isuo Martinique eke Caribbean. Enye ama owot se ikperede ndidi kpukpru owo 30,000 oro ẹkedụn̄de ke Saint Pierre, kpa akwa obio oro odude ke mben obot nsụn̄ikan̄ oro.

Ke June 1991, Obot Pinatubo ama obomo emi ekemede ndidi ekedi n̄kponn̄kan edibomo ke isua ikie emi. Enye eketịbe ke n̄kann̄kụk oro ẹnen̄ede ẹdụn̄ ẹwak ke Philippines onyụn̄ owot mme owo 900. Nte ededi, ke isan̄ enye emi n̄kpọ iba ẹkenyan̄a uwem tọsịn mme owo: (1) ndidu ke edidemede mban̄a n̄kpọndịk ye (2) edinyịme ndinam n̄kpọ ke n̄kemuyo ye mme ntọt.

Nnennen Edinam Ama Anyan̄a Uwem

Obot Pinatubo ama ana sụn̄ ke ediwak isua ikie tutu ini emi enye, ke April 1991, ọkọtọn̄ọde ndiwụt idiọn̄ọ nte ke imọn̄ isọp ibomo. Uye ye sulfur dioxide ẹma ẹtọn̄ọ ndiwọn̄ọ ke etịn̄e obot oro. Mme andidụn̄ ke n̄kann̄kụk oro ẹma ẹkop nte isọn̄ enyekde ediwak ini, ndien mme itiat ẹwụtde afanikọn̄ oro edide ke iso ẹma ẹtọn̄ọ ndiwọrọ ke obot oro. Ntaifiọk ẹtode Itie Ukpepn̄kpọ Mban̄a N̄kpọntịbe Obot Nsụn̄ikan̄ ye Unyekisọn̄ ke Philippines ẹma ẹnọ ọkpọsọn̄ ntịn̄enyịn ndien nte ini akakade ẹma ẹnam ikpọ owo ẹkụt nte okpowụtde ọniọn̄ ndinam mme andidụn̄ 35,000 ẹwọn̄ọ ke mme obio ye mme obio in̄wan̄ ẹdude ẹkpere do.

Nte an̄wan̄ade, mme owo ẹsimen̄e ndifen̄e n̄kpọn̄ ufọk mmọ ye unana ntak, edi ẹma ẹkan mmen̄e emi ebe ke ndiwụt video oro okowụtde mme n̄kpọndịk oro odude ke obot nsụn̄ikan̄ ndibomo in̄wan̄în̄wan̄. Mmọ ẹma ẹsan̄a ọkwọkudịm ẹwọn̄ọ ke eti ini. Usen iba ke oro ebede, obot oro ndibomo ke odudu ama otop ntọn̄ oro akasuanade oyom usụn̄ ke cubic kilometer itiaita ọdọn̄ ke ofụm. Ekem okpụk, m̀mê mbat mmọn̄ obot nsụn̄ikan̄ oro, ama owot ediwak owo ke itie ikie. Nte ededi, eyedi ediwak tọsịn owo ẹkebọhọ koro mmọ ẹma ẹdu ke edidemede ẹban̄a n̄kpọndịk ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ke n̄kemuyo ye mme ntọt oro ẹkenọde.

Ndibọhọ Nsobo Otode Owo

Ke akpa isua ikie eke Eyo Nnyịn, mme Christian oro ẹkedụn̄de ke Jerusalem ẹkenyene ndibiere n̄ko m̀mê mmọ ẹyefen̄e ẹkpọn̄ ufọk mmọ. Ndifen̄e n̄wọn̄ọ ke obio oro ke 66 E.N. ama anyan̄a mmọ osio ke nsobo oro ekesịmde mme andidụn̄ eken ye ediwak tọsịn mme Jew oro ẹkedide ndidụk Passover ke Jerusalem ke 70 E.N. Se ibede owo miliọn kiet ẹma ẹdu ke esịt obio oro ẹkebọpde ibibene ẹkanade do ndinịm usọrọ Passover ke ini udịmekọn̄ Rome ẹkebiọn̄ọde kpukpru ifet ndifen̄e n̄wọn̄ọ. Akan̄, unyan̄a ukara, ye ọkpọsọn̄ en̄wan mbon Rome ẹma ẹsụn̄ọ ke se ibede owo miliọn kiet ndikpan̄a.

Ẹma ẹbemiso ẹtịn̄ ẹban̄a nsobo oro eketrede mbon Jew ndisọn̄ ibuot ye mbon Rome. Ediwak isua ke mbemiso, Jesus Christ ama etịn̄ nte ke ẹyekan Jerusalem ẹkụk. Enye ọkọdọhọ ete: “Ke adan̄aemi mbufo ẹdikụtde nte mbon-ekọn̄ ẹkande Jerusalem ẹkụk, ẹfiọk ndien ẹte, n̄wụre esie ke ekpere. Ke ini oro yak mmọ eke ẹdude ke Judea ẹfen̄e eka ikpọ obot; yak mmọ eke ẹdude ke esịt obio ẹwọn̄o ẹnyọn̄ọ; yak mmọ eke ẹdude ke in̄wan̄ ẹkûnyụn̄ ẹdụk obio.” (Luke 21:20, 21) Mme item oro ẹkedi in̄wan̄în̄wan̄, ndien mme anditiene Jesus ẹkeda mmọ ke akpan n̄kpọ.

Ewetmbụk eke ọyọhọ isua ikie inan̄ oro Eusebius eke Caesarea ọtọt ete ke mme Christian eke ofụri Judea ẹma ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ntọt Jesus oro. Ke ini mbon Rome ẹkekpọn̄de ke ẹma ẹkekan Jerusalem ẹkụk ke akpa ini ke 66 E.N., ediwak mme Christian ẹdide mme Jew ẹma ẹkedụn̄ ke obio Pella eke mme Gentile, ke Perea mbahade obio ukara Rome. Ebede ke ndidu ke edidemede mban̄a eyo mmọ ye ndinam item Jesus, mmọ ẹma ẹbọhọ se ẹtịn̄de ẹban̄a nte “kiet ke otu enyene-ndịk n̄kan en̄wan ke mbụk.”

Mfịn, ẹyom ukem edidu ke ukpeme oro. Ntre n̄ko oyom akpan edinam. Ibuotikọ etienede mi ayanam ntak an̄wan̄a.

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 3]

Godo-Foto, West Stock